წმინდა ანთიმოზ ივერიელის საეკლესიო ღვაწლი და ცხოვრებისეული მაგალითი ადამიანის მიერ ღვთისა და საზოგადო ვალის აღსრულების გამორჩეული ნიმუშია. მისი მოწამებრივი სიცოცხლე სამშობლოწართმეული ადამიანის მიერ სამშობლოს ძიების, სამშობლოში ფიზიკურად ვერდაბრუნების მიუხედავად, ნამდვილი პატრიოტიზმის, სხვა ქვეყნების, სხვა ერთათვის სიკეთის მოტანის, მოყვასის სიყვარულის ნათელი მაგალითია. სწორედ ამიტომ შერაცხა იგი წმინდანად რუმინეთის მართლმადიდებელმა ეკლესიამ და გასაკვირი არაა, რომ ამიტომ იკავებს იგი "საქართველოს იმედის" ხატზე საპატიო ადგილს.

ანთიმოზ ივერიელის დაბადების ზუსტი თარიღი ცნობილი არაა. თუმცა ბევრი მკვლევარი ამ თარიღს გარკვეულ წელსაც კი უკავშირებს.

მაგალითად, გიორგი ლეონიძე წერდა: "ანთიმოზ ივერიელი დაბადებულა 1650 წლის ახლო ხანებში". ლეონიძის მიერ 1950 წელს გამოთქმული ეს ვარაუდი შემდგომში საფუძვლად დაედო ყველა ქართველი მკვლევრის თვალსაზრისს, ვინც კი ანთიმოზ ივერიელის ცხოვრე¬ბასა და მოღვაწეობას შეხებია და ისინი სავსებით იზიარებენ მას. რუმინელი მეცნიერების უმეტესობა, რომლებმაც გამოაქვეყნეს გამოკვლევები ანთიმოზ ივერიელის შესახებ, სათანადო საბუთების უქონლობის გამო ჩვეულებისამებრ გვერდს უვლიან ანთიმოზ ივერიელის დაბადების საკითხს. მაინც როდის უნდა დაბადებულიყო ანთიმოზ ივერიელი? ერთადერთი წყარო, რომელიც საშუალებას გვაძლევს დაახლოებით მაინც ვიმსჯელოთ ანთიმოზ ივერიელის დაბადების წელზე, ეს არის ანთიმოზ ივერიელის ფრესკული პორტრეტი, შემონახული გოვორის მონასტრის ერთ-ერთ კედელზე და დათარიღებული 1706 წლით, და თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ ანთიმოზი ამ პორტრეტზე უკვე ხანში შესულ ადამიანად გამოიყურება, მისი დაბადების დროდ შეიძლება მართლაც მივიჩნიოთ 1650-იანი წლები.

ბავშვობა და სიჭაბუკე ანთიმოზ ივერიელისა ნაკლებადაა ცნობილი. ვიცით მხოლოდ, რომ მის დედასა და მამას ერქვათ მარიამი და ივანე, რომ ის წარმოშობით ქართველი იყო. თუმცა ზოგიერთი მკვლევარი ანთიმოზ ივერიელს არაქართველად თვლიდა. ლეონიძე წერდა: "როგორც ბუქარესტში გადმომცეს, სულ დიდი ხანი არ არის მას შემდეგ, რაც რუმინელი ნაციონალისტები ანთიმს რუმინელად თვლიდნენ, ბუქარესტის სომხები - სომხად, ბერძნები - ბერძნად. რაც შეეხება "ივერიელს", ამ სახელს აწარმოებდნენ ათონის ივერთა მონასტრისაგან, რადგან ივერიის მონასტრის ბერს შეეძლო სახელი "ივერიელი" ეტარებინა". მაგრამ არაბულ წიგნში ანთიმოზი თავს "გურჯს", ქართველს უწოდებს, ამაზე კი თვალებს ხუჭავდნენ".

აი, რას წერდა თვით ანთიმოზ ივერიელი თავისი ვინაობის შესახებ: "სხვათა შორის, ასეც ლაპარაკობენ, რომ მე უცხოელი ვარ და ამიტომაც არ უნდა ვყოფილიყავი მიტროპოლიტად, მაგრამ ქრისტეს წინაშე ჩვენ ყველანი ერთნი ვართ. ამასთან, არა მარტო მე ვიყავი უცხოელთაგან ვლახეთის მიწაზე მიტროპოლიტად და ეპისკოპოსად, არამედ იყვნენ სხვებიც, როგორც ეს შეიძლება შეიტყოს კაცმა ძველი ჩანაწერებიდან... ასევე, როგორც აქ ყოფილან მთავრებად უცხოელნიც... ღმერთმა ხომ ქვეყანა თავისუფალი შექმნა ყველასთვის". თვითონ ანთიმოზიც ადასტურებს, რომ იგი "უცხოელია" და არა რუმინელი, და უეჭველია, ეს ყველაზე სარწმუნო წყაროა.

რაც შეეხება იმ გარემოებას, რომელმაც საფუძველი მისცა მკვლევრების ერთ ნაწილს დაეჭვებულიყო ანთიმოზის ქართველობაში და იგი ბერძნად ან სომხად მოენათლა, იმით იყო გამოწვეული, რომ ზოგიერთი მკვლევარი ანთიმოზის მიერ ბერძნულ და რუმინულ ენებზე დაბეჭდილ წიგნებზე არსებულ ხელმოწერას "ივერიელს" უკავშირებდა ათონის ივერიის მონასტერს. აკაკი შანიძე ამ მოსაზრებას უარყოფს. "ზოგიერთი რუმინელი ავტორის აზრით, - წერს ა. შანიძე, - ანთიმოზის მეტსახელი წარმოსდგება ივერიის მონასტრიდან (ათონის მთაზე), მაგრამ ეს ჰიპოთეზა მიუღებელია: "ივერია" საქართველოს ბერძნული სახელია; გარდა ამისა, არაბული გამოცემების სათაურებში ანთიმოზს პირდაპირ ეწოდება ქართველი".

ანალოგიურ მოსაზრებას გამოთქვამს გიორგი ლეონიძე. იგი ამტკიცებს, რომ ანთიმოზის ზედწოდება ივერიელი ნაწარმოებია არა ათონის ივერიის მონასტრისგან, არამედ იდენტურია ეროვნების გამომხატველი სიტყვის "გურჯის" ანუ "ქართველის". ამ მტკიცების დასასაბუთებლად გ. ლეონიძე მიუთითებს "არაბულ წიგნზე", რომელშიც ანთიმოზი თავის თავს "გურჯს" უწოდებს.

ანთიმოზ ივერიელი რომ ეროვნებით ქართველი იყო, ამის შესახებ საუბრობენ როგორც მისი თანამედროვეები, ასევე ბევრი მკვლევარი. მაგალითად, დელ კარო - ვლახეთის მთავრის, კონსტანტინე ბრინკოვიანუს მრჩეველი, წერდა: "ჩემს დროს სტამბის ხელმძღვანელად იყო ანთიმი, ვლახეთის მიტროპოლიტი, ეროვნებით ქართველი". მ. გასტერი აღნიშნავდა, "მე-17 საუკუნის მიწურულში ვლახეთში ცხოვრობდა ვინმე ანთიმი, წარმოშობით ქართველი... იგი ცნობილია სახელით ანთიმ ივერიელი". "ის (ანთიმ ივერიელი), - განაგრძობს მ. გასტერი, - არასდროს უშვებ¬და ხელიდან შემთხვევას, თავისი ქართველობა აღენიშნა". ემილ პიკო წერდა: "ამან (ანთიმ ივერიელმა) უცხოელმა, საქართველოს წიაღიდან მოსულმა, გვიჩვენა იშვიათი მაგალითები რუმინული პატრიოტიზმისა". "ანთიმ ივერიელი, - დასძენს ემილ პიკო, - დიდი ხნის წამოსული უნდა ყოფილიყო თავის სამშობლო საქართველოდან". ანალოგიურ მოსაზრებას გამოთქვამს ეპისკოპოსი მელქისედეკი: "ანთიმ ივერიელი წარმოშობით ქართველი იყო. იგი დაბადებულა კავკასიის ერთ-ერთ მხარეში, რომელსაც ბერძნები ივერიის სახელით იხსენიებენ. ამიტომაც იგი თავის თავს "ივერიელს" უწოდებდა".

ანთიმოზს ერისკაცობაში სახელად ანდრია რქმევია. ზოგიერთი რუმინელი მკვლევრის აზრით, ის დიდგვაროვან ოჯახში იყო დაბადებული. ამ მოსაზრებას არ იზიარებდა გიორგი ლეონიძე. იგი წერდა: "სახელ ანდრიას მიხედვით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ანთიმი არ უნდა ყოფილიყო დიდგვაროვანი ოჯახიდან, რადგან ასეთ სახელებს ქართულ ფეოდალურ ოჯახებში თითქმის არ არქმევდნენ".

რომელ ოჯახს ეკუთვნოდა ანთიმოზ ივერიელი, ქართველი ფეოდალისას თუ გლეხისას, არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა. ანთიმოზი ან დაიბადა ქართულ დიდგვაროვან ოჯახში, სადაც მას ბავშვობიდანვე ჰქონდა შექმნილი სათანადო პირობები ცოდნისა და ხელოვნების სხვადასხვა დარგის დასაუფლებლად, ანდა თუ ანთიმი მართლაც ქართველი გლეხის ოჯახიდან იყო, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სხვადასხვა მიზეზის გამო იგი აღმოჩენილა ისეთ გარემოში, სადაც ხელი შეუწყვიათ მისი ინტერესების გაღვიძებისათვის ცოდნისა და ხელოვნების მიმართ.

სად და როდის მოიტაცეს ანთიმოზ ივერიელი? გიორგი ლეონიძე წერს: "მისი მოტაცების ხანა ემთხვევა შაჰნავაზის (ვახტანგ V) და არჩილის მეფობის პირველ წელს. მაშინ აღმოსავლეთ საქართველოში შედარებით მშვიდობიანობა იყო, არავითარი ომები და თავდასხმები იმხანად არ ყოფილა. სულ სხვა იყო სამცხე-საათაბაგო, რომელიც უსაშინლეს აწიოკებას განიცდიდა ოსმალოთაგან. ამიტომ შესაძლოა, ანთიმი უფრო მესხეთიდან იყო წარმოშობით და იქიდანვე მოტაცებული.

ამრიგად, გიორგი ლეონიძის ვარაუდით, რომელიც შემდგომში გაიზიარა ყველა ქართველმა მკვლევარმა, ანთიმოზ ივერიელი თურქებმა მოიტაცეს საქართველოს ერთ-ერთი კუთხიდან, კერძოდ, სამცხე-საათაბაგოდან და გაყიდეს კონსტანტინოპოლის ბაზარზე. რაც შეეხება რუმინელ მკვლევრებს, ისინიც აღიარებენ თურქების მიერ ანთიმოზ ივერიელის მოტაცების ფაქტს, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ისინი არ ასახელებენ ამ შემთხვევის კონკრეტულ ადგილს. რამდენი წლისა მოიტაცეს ანთიმოზი? ანთიმოზ ივერიელის ადრინდელი ცხოვრების შესახებ არსებობს მხოლოდ დელ კაროს ცნობა, რომლის მიხედვითაც ანთიმოზი ახალგაზრდობაში მონად ყოფილა ნამყოფი. სწორედ ამ ცნობამ მისცა საფუძველი გ. ლეონიძეს, წამოეყენებინა თავისი ვერსია: ანთიმოზ ივერიელი მოიტაცეს 16 წლის ასაკში. ლეონიძის ამ ვერსიას იზიარებს თითქმის ყველა ქართველი მკვლევარი, გარდა ოთარ გვინჩიძისა. 16 წლის მოტაცებული ანთიმოზი მონად გაუყიდიათ კონსტანტინოპოლის ბაზარზე. მკვლევართა ერთი ნაწილი თვლის, რომ ანთიმოზი მონობიდან გამოუსყიდია კონსტანტინოპოლის პატრიარქს, ნაწილი ქართველი ახალგაზრდის მონობიდან გამომხსნელად იერუსალიმის პატრიარქს ასახელებს. ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, იერუსალიმის საპატრიარქო კარზევე მიუღია ანთიმოზ ივერიელს სწავლა-განათლება და აღზრდა, ბერძნული ეკლესიის სულიერ მამათა ზედამხედველობასა და გარემოცვაში გაუტარებია თითქმის მეოთხედი საუკუნე (1666 წლიდან 1690 წლამდე).

ამ ვერსიებს არ ეთანხმება ოთარ გვინჩიძე. იგი მიიჩნევს, რომ მრავალმხრივი ნიჭით დაჯილდოებული ჭაბუკი ანთიმოზი არჩილ მეფეს ახლდა რუსეთში და დიდად ეხმარებოდა ქართული სტამბის ჩამოყალიბებაში. საქართველოში დაბრუნებული ანთიმოზი კავკასიელმა მთიელებმა შეიპყრეს და მონად გაყიდეს. ტყვეობიდან ის გამოისყიდა იერუსალიმის პატრიარქმა დოსითეოსმა არა 16 წლისა, არამედ იმ ასაკში, როდესაც იგი უკვე სრულიად ჩამოყალიბებული პიროვნება იყო "გარკვეული ინტელექტუალური ვინაობით". თუკი დავუშვებთ, რომ ანთიმოზი მართლაც 16 წლისა მოხვდა ბერ¬ენი პატრიარქის კარზე, იგი აქ დაეუფლებოდა მხატვრობას, მოჩუქურთმებას, მოქანდაკეობას და ხელოვნების სხვადასხვა დარგს. ასეთ ვითარებაში ყრმა ანთიმოზი, ბუნებრივია, უნდა აღზრდილიყო ბიზანტიური ხელოვნების ტრადიციებზე. მაშინ როგორღა მოხდა, რომ ბიზანტიური ხელოვნების ტრადიციებზე აღზრდილმა ოსტატმა მოგვიანებით ვლახეთში მოღვაწეობისას რუმინულ ხელოვნებაში შეიტანა არა ბიზანტიური ხელოვნების, არამედ ქართული ხელოვნების მოტივები?! 1708 წლიდან დაწყებული, როდესაც ანთიმოზ ივერიელი უნგრეთ-ვლახეთის მიტროპოლიტად აირჩიეს, 1716 წლამდე, მისი უშუალო მონაწილეობით ან მითითებებით აიგო და აღდგა ოცი ეკლესია და მონასტერი. სწორედ ამ ეკლესია-მონასტრების ხუროთმოძღვრებაში შეიტანა ივერიელმა ქართული ელემენტები. 1706 წელს ანთიმოზ ივერიელმა რესტავრაცია გაუკეთა "კოზიას" მონასტერს, "რის გამოც, - აღნიშნავს რუმინელი მკვლევარი ი. ნანუ, - ტაძრის პირვანდელი სახე საგრძნობლად შეიცვალა და ახალი, გარკვევით ქართული იერი მიეცა. ნავის სარკმლების საპირეები ყურადღებას იქცევენ... სარკმლის საპირეებს ზემოთ ჩვენ ვხედავთ ნახევრად მრგვალი ფორმის დამატებით ორნამენტს, როგორიც საქართველოშია ნიკორწმინდისა და იშხნის ტაძრებში". ანთიმოზ ივერიელის მიერ კოზიას მონასტრის რესტავრაციის შემდეგ, - განაგრძობს ი. ნანუ, - "მისი ფასადი ახალ ორნამენტს იძენს. მათ შორისაა ჩვენი ქვეყნისთვის ახალი ელემენტი - ასევე გადმოღებული ნიკორწმინდისა და იშხნის ორნამენტებიდან, კერძოდ, ქვის სკულპტურული ხაზი, რომელიც როზეტის თავზეა განლაგებული გვირგვინის სახით და ძალზე მოხდენილ, ამავე დროს, დიდებულ იერს აძლევს მას. ამ ქართულ დეკორაციულ დეტალს ანთიმ ივერიელი იყენებს ბუქარესტის 1715 წელს აგებულ მონასტერზეც". ანთიმოზ ივერიელის დროს ქართული პორტალების სახასიათო შერწყმით ვლახეთში იქმნებოდა ულამაზესი ნიმუშები რუმინული ხუროთმოძღვრების ისტორიაში. რუმინელი მკვლევრები ანთიმოზ ივერიელის მიტროპოლიტობის პერიოდში ვლახეთში აშენებულ მონასტრებსა და ეკლესიებში ხედავენ ქართული ხელოვნების გავლენას შენობის გეგმაში, ფანჯრის საპირეებში და სხვა. ოთარ გვინჩიძე წერს, რომ ანთიმოზ ივერიელმა თავისსავე სამშობლოში შეისისხლხორცა ქართული ხელოვნების ტრადიციები და იგი საქართველოში აღიზარდა და ჩამოყალიბდა როგორც შესანიშნავი მხატვარი, ხუროთმოძღვარი, მოჩუქურთმე და სხვა.

არსებობს კიდევ ერთი ფაქტორი, რომლის გათვალისწინების შემდეგ ზოგიერთი მკვლევრის მიერ წამოყენებული ვერსია იმის შესახებ, რომ ანთიმოზ ივერიელი 16 წლის ასაკიდან დაწყებული ვლახეთში ჩასვლამდე იზრდებოდა და ყალიბდებოდა როგორც პიროვნება ბერძენი პატრიარქის კარზე, საკამათო ხდება. დავუშვათ, ანთიმოზ ივერიელი მართლაც 16 წლის ასაკიდანვე დამკვიდრებულა იერუსალიმის პატრიარქის კარზე. აქედან გამომდინარე, ანთიმოზი თავიდანვე უნდა მოხვედრილიყო ისეთ გარემოში, სადაც სუფევდა არა მარტო ბერძნული ენა, არამედ საფუძველი ეყრებოდა ბერძნული ეკლესიის ექსპანსიურ გეგმებს, დაემორჩილებინა "ყოველივე და ყველაფერი" ბერძნული ზეგავლენისათვის. ერთი სიტყვით, ანთიმოზ ივერიელი უნდა აღმოჩენილიყო "ბერძნული სულისკვეთებით" გაჟღენთილ ატმოსფეროში ჯერ კიდევ იმ ასაკში, როდესაც იგი დგამდა პირველ ნაბიჯებს თავისი შეგნებული ცხოვრების გზაზე და როდესაც იწყებოდა მისი სულიერი მრწამსის ფორმირება. ყოველივეს გათვალისწინებით ყრმა ანთიმოზისაგან უნდა ჩამოყალიბებულიყო "ჭეშმარიტი ბერძენი", რომელიც მთელი არსებით, შეგნებით, მიზნებითა და ინტერესებით იქნებოდა ბერძნული ეკლესიის ერთგული მსახური. თუმცა მოგვიანებით სულ სხვა რამეს ვხედავთ: ანთიმოზ ივერიელის ვლახეთში ჩასვლის შემდეგ არ გასულა ორი წელიც კი, რომ იგი ბუქარესტში ბერძნულ-რუმინულ ენაზე ბეჭდავს წიგნს "ღვთაებრივი და წმინდა სახარება". ამ წიგნის გამოცემით ანთიმოზ ივერიელმა ერთ-ერთმა პირველმა გადადგა ნაბიჯი, რათა ვლახეთის ეკლესიებში ბერძნული ენის გვერდით დაემკვიდრებინა რუმინული ენა და ეს მაშინ, როდესაც, შეიძლება ითქვას, ბერძნულ ენას სრულიად შეუზღუდავი მონოპოლია ჰქონდა მოპოვებული ვლახეთის ეკლესიებში. ერთი წლის შემდეგ ანთიმოზი რუმინულ ენაზე ბეჭდავს "დავითნს". ივერიელმა საფუძველი ჩაუყარა "ეკლესიებში ღვთისმსახურების რუმინიზაციას". ანთიმოზი ამბობდა: "მე მირჩევნია, ეკლესიებში ითქვას მხოლოდ ხუთიოდე სიტყვა იმ ენაზე, რომელიც ყველასთვის გასაგები იქნება, ვიდრე წარმოითქვას ოცი ათასი სიტყვა მსმენელისათვის გაუგებარ ენაზე".

ასევე აღსანიშნავია ვლახეთში მოღვაწე ანთიმოზ ივერიელსა და იერუსალიმის საპატრიარქოს შორის მომხდარი კონფლიქტი. დაახლოებით 1710 წელს, როდესაც ანთიმოზ ივერიელი უკვე უნგრეთ-ვლახეთის მიტროპოლიტი იყო, იერუსალიმის პატრიარქმა ქრიზანთემ კატეგორიულად მოითხოვა, რათა ვლახეთის მონასტრები და ეკლესიები დამორჩილებოდა იერუსალიმის საპატრიარქოს და მათ ეღიარებიანათ ქრიზანთე თავიანთ სრულუფლებიან პატრონად, როგორც ადმინისტრაციულ საქმეებში, ასევე რელიგიურში. ქრიზანთეს ასეთმა მისწრაფებამ ანთიმოზ ივერიელის სასტიკი პროტესტი გამოიწვია. იგი წერდა: "პირდაპირ სასაცილოა ლაპარაკი იმის შესახებ, რომ ვლახეთში არსებული ეკლესიები თუ მონასტრები უნდა ემორჩილებოდნენ იერუსალიმის პატრიარქს ანდა სხვა საპატრიარქოს... არასოდეს ყოფილა და არც იქნება ვლახეთის მონასტრები და ეკლესიები დამორჩილებული რომელიმე პატრიარქს უცხო მიწა-წყლების ეპარქიიდან... ყველა ეს მონასტერი და ეკლესია იმყოფება ჩვენი გამგებლობის ქვეშ... და მათში მხოლოდ ჩვენ გვიპყრია ტახტი და არა იერუსალიმის პატრიარქს".

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე»»

წმინდა ანთიმოზ ივერიელთან დაკავშირებით ასევე შეგიძლიათ წაიკითხოთ სხვა სტატიები - გადადით ლინკზე»»»