1709 წელს თბილისში დაიბეჭდა "სახარება", "სამოციქულო" და "დავითნი", 1712 წელს კი "ვეფხისტყაოსანი", რომლის რედაქტორი იყო ხელმწიფის კარის დეკანოზის შვილი მიქაელი, რომელმაც მის ბოლოს დაბეჭდა ლექსი:

"აწ დაიბეჭდა სტამბაში პირველ ნაწერი ხელისა,
უგბილთა ფრიად სასწავლო, გონიერთ გულთა თმენისა,
მეფის ვახტანგის ბრძანებით და სიბრძნით
კეთილმქმნელისა და ნაღვაწი მისი მლოცვლისა მესტამბე
მიქაელისა".

სავარაუდოდ, სწორედ ეს მიქაელი უნდა იყოს იმ ქების ლექსის ავტორიც, რომელიც რუმინეთში გაგზავნილ სახარების ცალზე იყო დაბეჭდილი. თბილისში დაბეჭდილ ქართულ წიგნებს ბოლოს დართული აქვთ ანდერძები ვახტანგ მეექვსისა, მიხაი იშტვანოვიჩისა (მიხაი ბოლოს ხელს აწერდა - სტეფანისშვილი, სტეფანეს ძე) და რედაქტორის - ნიკოლოზ ორბელიანისა. თბილისში დაბეჭდილი წიგნების მიხედვით, მიქაელის გარდა სტამბის მომუშავედ მოჩანან ვინმე გიორგი მხატვარი, გარსევან - ყოფილი მღვდელი გაბრიელი, რომელიც რედაქტორადაც მუშაობდა, აბრამა სალუყაზანაშვილი (დიაკვანი სტამბაში ვებარეო). ვახტანგის სტამბამ იარსება 1709-1712 წწ. და 1719-1722 წწ., 1712-1719 წლამდე ვახტანგი სპარსეთში იყო გაწვეული. 1722 წელს კი სტამბა თურქებმა დაარბიეს. 1750 წელს ერეკლე მეფემ განაახლა სტამბა კონსტანტინოპოლიდან მოწვეული ოსტატის დახმარებით, რაზედაც 20.000 მან. დახარჯა. ერეკლეს სტამბამ იარსება 1800 წლამდე და მასში 29 სახელწოდების წიგნი დაიბეჭდა. 1803 წლის წიგნების ბეჭდვა ქუთაისში დაიწყეს.

ანთიმოზ ივერიელს ეკუთვნის მესტამბეთა 4-სტრიქონიანი ლექსი, რომელიც 1697 წელს სნაგოვში დაბეჭდილ "სახარებას" დაურთო.

"ნავსაყუდელსა მენავე, რა მოვლენ, განისვენებენ
მენავე ღელვა-გვემული განეროს ზღვასა წყრომასა,
კალატოზნი და ხურონი რა მორჩეს თავის შრომასა,
მათ სიხარულსა ვინ დათვლის, ანუ შვებისა ზომასა?
და მესტამბე მათგან უაღრეს იქს სიხარულის ნდომასა".

მიხაი უნგრელ-ვლახელმა ამ ლექსის ვარიანტი 1710 წელს გამოცემული ქართული "კონდაკის" ბოლოს დაბეჭდა ასეთი ვარიანტით:

"ნავსაყუდელსა მენავე რა მივლენ განისვენებენ;
მოყვასთა, თვისთა სამყოფთა ნახვა სწადს, მით ისვენებენ,
ირთ მყოფი, ლხინსა შესულნი, მას აღარ მოიხსენებენ
და რა ბეჭდვა მბეჭდავს უსრულდეს, თავს აღარ შეიჩვენებენ".

ეს ლექსი შეტანილია ვახტანგ VI-ის ნაწერებში (1947 წლის გამოცემა ალ. ბარამიძის რედაქციითა და შენიშვნებით). ლექსი ავტორისათვის მიუწოდებია ლუბა მეფარიშვილს. ფაქტობრივად, ეს ლექსი ეკუთვნის ანთიმოზ ივერიელს. პირველად იგი სნაგოვში (რუმინეთში) დაიბეჭდა, "სახარების" ბოლოს. ჩვენთვის საინტერესო მაინც ის არის, რომ საქართველოში პირველი სტამბა ქართველების, ვახტანგ VI-ისა და ანთიმოზ ივერიელის მიერ არის შექმნილი, რის გამოც შთამომავლობა დიდად დავალებული ვართ მათგან.

1712 წელს ვახტანგი სპარსეთში გაიწვიეს, რის შემდეგაც სტამბამ მუშაობა ბევრად შეანელა. 1713-20 წლებში მხოლოდ 5 წიგნი დაიბეჭდა. 1721-22 წლებში სტამბას ერთ¬გვარი აღორძინება ჰქონდა, ვახტანგის ვაჟმა ბაქარმა და ვახუშტი ბაგრატიონმა გამოსცეს ვახტანგის თარგმნილი "ქმნულების ცოდნის წიგნი" ანუ "აიათი" - სასკოლო სახელმძღვანელო და სამეცნიერო წიგნი. ბოლო წიგნი, რომელიც 1722 წელს აქ დაიბეჭდა, იყო "ჟამნი". 1723 წელს ოსმალთა შემოჭრის გამო სტამბა დაიხურა. 1709-1722 წლებში სტამბაში სულ 19 წიგნი დაიბეჭდა.

* * *

საქართველოში ანთიმოზ ივერიელსა და მის მოსწავლესთან, სასტამბო საქმის განვითარებასთან ერთად, დაკავშირებულია ჰერალდიკის განვითარებაც. ამის თქმის საფუძველს გვაძლევს არა მხოლოდ ის ფაქტი, რომ პირველი ქართული გერბები საქართველოში იშტვანოვიჩის მიერ დასტამბულ წიგნზე გვხვდება, არამედ ამ გერბების ფორმის, არქიტექტონიკისა და ორნამენტული მორთულობის ტიპოლოგიური პარალელების არსებობაც რუმინულ, კერძოდ, ანთიმოზის მიერ დაბეჭდილ წიგნებზე არსებულ შესაბამის ნიმუშებთან. პირველად ბაგრატიონთა გერბი 1709 წელს დასტამბულ "სამოციქულოში", თავფურცლის მეორე გვერდზე დაიბეჭდა (უფრო ადრე საქართველოს სამეფო გერბების არსებობა მე-17 საუკუნის მეორე ნახევრიდან დასტურდება, მაგრამ ეს ნიმუშები რუსულ ისტორიულ წყაროებშია დაცული).

აკაკი შანიძემ ვახტანგის სტამბის წიგნებში გერბის მოთავსების წესი რუმინული გამოცემების გავლენით ახსნა. "სამოციქულოდან" მოყოლებული ყოველი გამოცემის თავფურცლის მეორე გვერდზე ვხვდებით ბაგრატიონთა სამეფო გერბის ამა თუ იმ ვარიანტს.

* * *

დიდი წვლილი მიუძღვის ანთიმოზ ივერიელს ვლახეთის ფარგლებს გარეთ სტამბების დაარსებაში, სახელდობრ, სირიაში, ქალაქ ჰალაბში. ვიდრე ანტიოქიის პატრიარქი ათანასე ეწვეოდა ვლახეთს, არაბეთში არ არსებობდა ეროვნული სტამბა. ანთიმოზ ივერიელმა ათანასეს მოთხოვნით პირველმა დაბეჭდა ვლახეთში ბერძნულ-არაბულ ენაზე სალიტურგიო წიგნები. ათანასეს ვლახეთიდან სირიაში დაბრუნების შემდეგ საფუძველი ეყრება პირველ ეროვნულ არაბულ სტამბას, სადაც 1706 წელს დაიბეჭდა "დავითნი", რომლის სატიტულო ფურცლის მეორე გვერდზე გამოსახულია ვლახეთის სამთავრო ღერბი. ეს ფაქტი კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ არაბეთში წიგნების ბეჭდვა გადმოინერგა ვლახეთიდან. გასაკვირი არაა მეცნიერების ვარაუდი იმის შესახებ, რომ პირველი არაბული სტამბა და არაბული შრიფტი დაამზადა ანთიმოზ ივერიელმა.

ბრძოლა ვლახი ხალხის გათავისუფლებისათვის

მიტროპოლიტად დადგინების დღიდან ანთიმოზმა ბრძოლა დაიწყო ვლახი ხალხის გათავისუფლებისათვის უცხოელ დამპყრობთა ჩაგვრისაგან. პირველსავე დღეს მრევლის წინაშე წარმდგარმა ანთიმოზმა შემდეგი სიტყვა წარმოთქვა: "მართლმადიდებლობა თქვენ შეინარჩუნეთ წმიდად და შეუბღალავად, მიუხედავად იმისა, რომ გარშემორტყმულნი, შებოჭილნი ხართ უცხო ხალხთა ძალმომრეობით და განიცდით აურაცხელ გასაჭირსა და უბედურებას, რაც ყოველთვის გამომდინარეობს იმათგან, ვინც თვითნებურად ბატონობს ამ მიწა-წყალზე. თუმცა მე ვიყავი უღირსი და უმცროსი სხვათა შორის, ვითარცა დავითი იყო უმცროსი თავის ძმებს შორის, ღმერთმა არ შეხედა ჩემს სიღარიბეს და უცხოელობას. დაე, თქვენთან ერთად მე თავს გადამხდეს ყოველგვარი გასაჭირი, რასაც გვარგუნებს ჩვენ დრო და ჟამი". ანთიმოზის სიტყვები წინასწარმეტყველური აღმოჩნდა. 1711 წელს რუსეთ-თურქეთის ომი დაიწყო. ივერიელმა ორივე სამშობლოს (საქართველოსა და რუმინეთის) დამმონებელი და იავარმქმნელი თურქების მხარეზე დგომას რუსული ორიენტაციის არჩევა ამჯობინა და რუმინელთა მეთაურებს ერთმორწმუნე რუსეთის მეფე პეტრე I-თან კავშირისაკენ მოუწოდა. ეს მის პოლიტიკაში ჩართვას ნიშნავდა. პრუტზე გამართული ბრძოლის დროს ანთიმოზ ივერიელმა რუმინელი სარდალი თომა კუზინო აიძულა თავისი ჯარით რუსების მხარეზე გადასულიყო.

ბრინკოვიანუს ამ ომში თურქების მხარე ეჭირა, ამიტომ ის წმინდანის ქმედებამ კვლავ განარისხა. მთავარს ავის მოსურნენიც შეუჩნდნენ, დიდი გავლენის მქონე მიტროპოლიტი მოეშორებინა. ომის დამთავრების შემდეგ გაბრაზებულმა კონსტანტინემ უსაყვედურა წმინდა ანთიმოზს "პოლიტიკაში ჩარევა" და მოსთხოვა, უარი ეთქვა მიტროპოლიტობაზე. წმინდა ანთიმოზმა განუცხადა, რომ ნებით ტოვებდა მიტროპოლიტობას და დაუტევა მოხსენებითი ბარათი, რათა მის სიმართლეში დარწმუნებულიყო. ამ ბარათიდან ვგებულობთ, რას აბრალებდნენ მას მტრები: თურმე "ანთიმოზ ივერიელმა უღალატა ვლახეთის მთავარს, იგი იყო უცხოელი და ვალებში ჩააგდო სამიტროპოლიტო". წმინდა ანთიმოზი არწმუნებს კონსტანტინეს თავის ერთგულებაში, ხოლო რაც შეეხება ფარულ კრებას, მის უნებართვოდ რომ მოაწყო, ამაზე ამბობს: "ეს გავაკეთე მხოლოდ ჩემი, როგორც ერის სულიერი მწყემსის, მოვალეობისა და ვალდებულების გამო" (მკითხველს ალბათ გაახსენდება წმინდა ამბროსი ხელაიას სიტყვები კომუნისტებისადმი: "მე შევასრულე ჩემი მოვალეობა"). წმინდა ანთიმოზმა კიდევ ერთი წერილი გაუგზავნა ვლახეთის მთავარს და გული მოულბო კონსტანტინეს, რომელიც დარწმუნდა, რომ არ შეეძლო დარჩენილიყო ბრძენი ანთიმოზის რჩევის გარეშე და დატოვა თავის ადგილზე.

დასასრული იხილეთ შემდეგ გვერდზე »»