მიტროპოლიტმა ანთიმოზმა თავის რეზიდენციაში, ტირგოვიშტეში დააარსა სტამბა, სადაც გამოიცა: "ყოველწლიური წიგნი საეკლესიო ღვთისმსახურების შესახებ", "მეფე ალექსი კომნენოსის სამხედრო დოგმატიკა". 26 წლის მანძილზე ანთიმოზ ივერიელმა ვლახეთში გამოსცა სხვადასხვა ხასიათისა და მოცულობის 64 წიგნი, მათგან 39 უშუალოდ ანთიმოზის დაბეჭდილია. ანთიმოზის ორიგინალური თხზულებაა მისი "ქადაგებები". სასულიერო შინაარსის წიგნების გამოცემა რუმინულ ენაზე ლიტერატურული ენის დახვეწას, ლიტურგიკულ პრაქტიკაში ორიგინალური ენის დამკვიდრებას ემსახურებოდა. ეს პატრიოტული საქმე იყო; "ყველა მღვდელმთავარს შორის, რომელთაც ვლახეთის სამიტროპოლიტო ტახტი სჭერიათ, არავინ არის ისეთი, რომელსაც შთამომავლობის თვალში ესოდენ დიდი ღვაწლი მიუძღოდეს, როგორც ანთიმ ივერიელს", - წერს ვ. პიკო.

როდესაც იერუსალიმის პატრიარქმა მოითხოვა რუმინეთის ეკლესია დამორჩილებოდა იერუსალიმს, ანთიმოზმა პროტესტი განაცხადა და 1710 წელს პროტესტის წერილი მისწერა პატრიარქს და პირველად მოაწერა ხელი - "უნგრელვლახელი ანთიმოზი". სხვა შემთხვევაში ყველგან იგი ხელს აწერდა ანთიმოზ ივერიელად…

წმინდა ანთიმოზის უშუალო ხელმძღვანელობით ვლახეთში ოცზე მეტი ეკლესია-მონასტერი აიგო. მათგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია "ყოველთა წმიდათა" მონასტერი ქ. ბუქარესტის ცენტრში. ტაძრის მთავარი შესასვლელის მუხის კარი და ქვაზე ამოტვიფრული ქართული ორნამენტები თვით ანთიმოზ ივერიელმა შეასრულა. როგორც უკვე მოგითხრეთ, მან ტიპიკონიც შეუდგინა მონასტერს და ბერძნული ეკლესიისაგან დამოუკიდებლად გამოაცხადა.

ანთიმოზ ივერიელი, მიხაილ იშტვანოვიჩი და პირველი ქართული სტამბა საქართველოში

ცნობილია, რომ პირველი ქართული წიგნი დაიბეჭდა რომში 1629 წელს. ეს იყო სტეფანე პაოლინის მიერ თეიმურაზ I-ის ელჩის ნიკიფორე ირბახის (ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი დახმარებით შედგენილი ქართულ-იტალიური ლექსიკონი. წიგნი დაიბეჭდა სარწმუნოების გამავრცელებელი სასულიერო საზოგადოების სტამბაში და განკუთვნილი იყო საქართველოში კათოლოკობის საქადაგებლად წამოსული მისიონერი ბერებისთვის. პროფ. გრ. წერეთელი წერს, რომ ეს ლექსიკონი არაერთხელ ყოფილა გადაბეჭდილი და რომ ერთი ამათგანი დაცულია ვატიკანში.

მეორე ქართული წიგნი, რომელიც იმავე წელს დაიბეჭდა ამავე სტამბაში, იყო ქართული ანბანი ლოცვებითურთ.

1643 და 1670 წლებში მისიონერმა მარიო მაჯიომ ორჯერ გამოსცა "ქართული ენის გრამატიკა", რომელიც აწყობილი იყო როგორც ნუსხური, ასევე მხედრული შრიფტით.

მეოთხე ქართული წიგნი რომში 1681 წელს დაიბეჭდა. მას ასე იხსენიებს მიხეილ თამარაშვილი: "საქრისტიანო მოძღვრება სიმბოლოებით დარიგებული კარდინალ ბელარმინოსაგან და გადმოთარგმნილი პატრი ბერნარდო მარიამისაგან ნეაპოლელისა, კაპუცინი, მქადაგებელი და მღვთისმეტყველი, იტალიანურის ენისაგან მხედრული ქართულითა ენითა". აქ მოხსენიებული მთარგმნელი ბერნარდო მარიამი ნეაპოლელი ერთი იმ მისიონერთაგანი ყოფილა, რომლებიც საკმაოდ კარგად ფლობდნენ ქართულს და წიგნებსაც თარგმნიდნენ ქართულად. ჰუგო შუხარტს ტორე-დელ-გრეკოში (იტალიაში), კაპუცინთა ძველ ეკლესიაში უნახავს 14 ქართული ხელნაწერი, ბერნარდო ნეაპოლელის ხელით გადაწერილი.

ევროპაში ქართულად წიგნის ბეჭდვას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. ევროპელი მისიონერები დაინტერესდნენ ქართული კულტურით. ამასთან, მზადდებოდა ნიადაგი ქართული წიგნის საქართველოში ბეჭდვისათვის.

XVII საუკუნის 80-იანი წლებიდან ქართული წიგნის ბეჭდვის საქმე გრძელდება რუსეთში, ქართველი ემიგრანტების მიერ. ამ საქმეს საფუძველი ჩაუყარა სამშობლოდან გადახვეწილმა იმერეთის მეფე არჩილ II-მ. მისი ვაჟი, ალექსანდრე ბატონიშვილი, რომელიც პეტრე დიდის კარზე დაახლოებული პირი იყო, იმჟამად ამსტერდამში იმყოფებოდა. მან შეადგინა ქართულ ასოთა დამწერლობის ნიმუშები და გაუგზავნა ამსტერდამში სახელგანთქმულ ასოთმქანდაკებელსა და წიგნების ამწყობს მილოშ ტოტფალუშ კიშს, რომელმაც 1687 წელს თავისი შრიფტისათვის გამოიყენა ეს ნიმუშები და მიიღო ქართული ასომთავრულის, ნუსხურისა და მხედრული შრიფტების პირველი ანაბეჭდები. არჩილ მეფემ მოსკოვში სინოდის სტამბასთან დააარსა ქართული წიგნსაბეჭდი, სადაც 1705 წელს გამოსცა "დავითნი". არჩილს სურვილი ჰქონდა, გამოეცა სახარება და ხელნაწერებსაც აგროვებდა, მაგრამ არ დასცალდა. 1713 წელს გარდაიცვალა. არჩილის ხელნაწერები, შრიფტი და სტამბა დარჩა მის ასულს დარეჯანს...

საქართველოში პირველი ქართული სტამბა დააარსა მეფე ვახტანგ VI-მ (1675-1737) თბილისში, მტკვრის სანაპიროზე საგანგებოდ ამისთვის აგებულ შენობაში 1708-1709 წლებში.

რუმინეთში ყოფნის დროს გიორგი ლეონიძემ გამოავლინა ქართული "სახარება", რომელშიც ცალკე ფურცლის სახით ჩაკრულია ხუცური შრიფტით ნაბეჭდი ცამეტტაეპოვანი რუსთველური შაირით დაწერილი პოემა. პოემა გარკვეულ ცნობებს გვაწვდის თბილისში პირველი სტამბის დაარსებასთან დაკავშირებით.

ამ პოემის მიხედვით ვახტანგ VI-ს, რომელსაც განუზრახავს საქართველოში სტამბის დაარსება, უთხოვია იერუსალიმის პატრიარქ ქრიზანთესათვის ამ საქმის მოსაგვარებლად "სტამბის ხელოვანი კაცი". ქრიზანთეს თავის მხრივ დახმარებისათვის მიუმართავს ვლახეთის მთავარ კონსტანტინე ბრინკოვიანუსათვის. ამ უკანასკნელს უბრძანებია ოსტატ მიხაილისთვის, რომელიც იყო "კარგად სტამბის გამომღები, ჭკვიანი და გამოცდილი", ხლებოდა პატრიარქს. ამის შემდეგ მიხაილი ჩასულა საქართველოში, სადაც იგი ვახტანგ VI-ს მიუღია, "ვითა შვილი". მიხაილს აღუთქვამს ვახტანგისათვის, რომ არ დაზოგავდა ძალ-ღონეს და გაამრავლებდა "საღმრთო წიგნსა". მიხაილს პირნათლად შეუსრულებია თავისი სიტყვა. პოემის ბოლოში მოთხრობილია იმის შესახებ, რომ თბილისში "სტამბა გასრულდა, გათავდა, რაც იყო მისი წესები".

ოთარ გვინჩიძე ანთიმოზ ივერიელისადმი მიძღვნილ ნაშრომში წერს: "ვახტანგ VI-ს იმიტომ კი არ მიუმართავს იერუსალიმის პატრიარქისათვის, რომ იმედოვნებდა ქრიზანთეს მხრივ საპატრიარქო სტამბიდან ოსტატის გაგზავნას საქართველოში, არამედ, ალბათ, სთხოვდა მას დახმარებას ვლახეთში მცხოვრებ "ხელოვან კაცთან" კონტაქტის დასამყარებლად... ვინაიდან ქართველები იმ პერიოდში მოკლებული იყვნენ საშუალებას უშუალო კონტაქტი დაემყარებინათ ვლახეთის სამთავროსთან, ამ მისიის შესრულება სთხოვეს იერუსალიმის პატრიარქს... იცოდნენ რა ქართველებმა, რომ იერუსალიმის საპატრიარქოს არ შეეძლო რეალური დახმარების გაწევა სტამბის დაარსების საქმეში, ერთი მხრივ, ხოლო მეორე მხრივ, ქართველებს იმედი ჰქონდათ ასეთი დახმარების მიღებისა ვლახეთიდან, მათ ქრიზანთე მოიშველიეს როგორც თხოვნის გადამცემი ადრესატისათვის ვლახეთში". ამ პერიოდში იერუსალიმის საპატრიარქოს თავადაც არ ჰქონდა სტამბა და წიგნებს ისინი მოლდავეთსა და ვლახეთში ბეჭდავდნენ.

ამრიგად, როდესაც ვახტანგ VI-ს განუზრახავს საქართველოში სტამბის დაარსება, მეფეს იერუსალიმის პატრიარქ ქრიზანთესათვის უთხოვია დახმარება ვლახეთში მცხოვრებ "ხელოვან კაცთან" კონტაქტის დასამყარებლად. პირდაპირი საბუთი ვახტანგ VI-სა და ანთიმოზ ივერიელს შორის არსებული ურთიერთობის შესახებ ჯერჯერობით არ არსებობს. მაგრამ ანთიმოზ ივერიელს რომ უშუალო მონაწილეობა აქვს მიღებული საქართველოში პირველი ეროვნული სტამბის დაარსების საქმეში, ამაზე ნათლად მეტყველებს შემდეგი ფაქტი: ქართველებმა 1709 წელს თბილისში დაბეჭდილი პირველი წიგნი "სახარება" ანთიმოზ ივერიელს გაუგზავნეს ვლახეთში. ანთიმოზმა იგი ოქროს ყდაში ჩასვა და ვლახეთის მმართველ კონსტანტინე ბრინკოვიანუს მიართვა წარწერით: "ღვთაებრივი სახარების ეს წმინდა წიგნი პატივისცემით ეძღვნება შენს ბრწყინვალებას, უგანათლებულეს ბატონს. ეს არის ახალი ნაყოფი, რომელიც წარმოშვა ივერიის მიწამ განოყიერებულმა შენი მეფური საჩუქრების მდინარისაგან და შენი შეწევნით. გაბედნიერდა ეს ქვეყანაც, გამდიდრდა თავის ენაზე ბეჭდური სიტყვით, ისევე როგორც გამდიდრდა არაბულ ენაზე წიგნების ბეჭდვით არაბეთი, ბერძნულზე - ელადა, რუმინულზე - უნგრეთ-ვლახეთი. და ახლა მადლიერი გიძღვნის ამ წიგნს, ისევე როგორც დანარჩენი სამი ეპარქია. ჭეშმარიტი ქრისტიანობის უდიდესი აღმაფრენა იქცა იმ ოქროს მდინარედ, რომელმაც წარმოშვა ოთხი ნაკადი - ბეჭდური სიტყვა რუმინელებისა, ბერძნებისა, არაბებისა და ივერიელებისა. ისევე როგორც პირველყოფილი ნეტარების წალკოტიდან წარმოედინება ოთხი მდინარე: ფისონი, გეონი, ტიგროსი და ევფრატი, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ამ მდინარეთა წყალმა ახარა ქვეყნად ბილწნი და წარმავალნი ნაყოფნი, შენი ძლიერი ნების წყალობით კი გაიფურჩქნა წიგნთმბეჭდაობა, რომელიც იძლევა მარადიულ და ნაყოფიერ მოსავალს. ამიტომაც შენს ბრწ-ყინვალებას დარჩება საუკუნო დიდება და უკვდავება, ვინაიდან შენ ხარ წყარო და მყარი ნიადაგი ამ სიკეთისა.

ამ წარწერიდან ჩანს, რომ ანთიმოზ ივერიელი სხვადასხვა ქვეყანაში პოლიგრაფიული მუშაობის გაშლას მთლიანად კონსტანტინე ბრინკოვიანუს დამსახურებას მიაწერს. მაგრამ ეს მხოლოდ თავმდაბლობის ნიშანია, ვინაიდან, როგორც რუმინელი ისტორიკოსები წერენ, იმ პერიოდში მთელი ბეჭდვითი საქმიანობა ვლახეთში, საიდანაც წიგნების ბეჭდვა გადაინერგა მრავალ ქვეყანაში, დაკავშირებულია მხოლოდ და მხოლოდ ანთიმოზ ივერიელის სახელთან. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ვლახეთის მთავარს ყველანაირად შეუწყვია ხელი ანთიმოზ ივერიელისთვის, რომ ვახტანგ VI-ის წამოწყება საქართველოში პირველი ქართული სტამბის დაარსებისა კეთილად დაგვირგვინებულიყო.

საქართველოში პირველი ეროვნული სტამბის გასამართად ანთიმოზ ივერიელმა შეარჩია მესტამბე მიხაი იშტვანოვიჩი. ეს არჩევანი შემდეგ გარემოებას უნდა განეპირობებინა. ჯერ ერთი, მიხაი იშტვანოვიჩი ითვლებოდა ანთიმოზის ყველაზე ერთგულ და დახელოვნებულ მოწაფედ. გარდა ამისა, როცა საჭიროება მოითხოვდა ვლახეთის ფარგლებს გარეთ სტამბების გამართვას, ამ მისიის შესრულებას დროდადრო მესტამბე მიხაი იშტვანოვიჩს ავალებდნენ.

რუმინეთში ცნობილი მესტამბე მიხაი იშტვანოვიჩი ტრანსილვანიიდან, არდიალიდან, ყოფილა წარმოშობით. ტრანსილვანიიდან იგი ვლახეთში ჩამოსულა, სადაც იპოდიაკვნად უკურთხებიათ. ვარაუდობენ, რომ იშტვანოვიჩი სტამბის ხელოვნებას ბუქარესტში, იმ სტამბაში დაეუფლა, სადაც ანთიმოზ ივერიელმა 1691 წელს თავისი პირველი წიგნი დაბეჭდა. აქედან მოყოლებული, მისი საქმიანობა ანთიმოზ ივერიელს დაუკავშირდა. ამ ურთიერთობის სიტყვიერი გამოხატულებაა მე-18 საუკუნის დასაწყისში რუმინეთში იშტვანოვიჩის მიერ დასტამბული "ლოცვანის" წინასიტყვაობა, რომელიც დამბეჭდავმა ანთიმოზ ივერიელს მიუძღვნა და რომელშიც დიდი სიყვარულითა და მოწიწებითაა მოთხრობილი წარსული ცხოვრება ანთიმოზისა, რომელსაც მონად გაყიდულ ბიბლიურ იოსებს ადარებს ავტორი.

ანთიმოზმა 1694 წელს, როდესაც ბუქარესტიდან სნაგოვში გადავიდა სტამბის დასაარსებლად, თან წაიყვანა მიხაი იშტვანოვიჩი. ამ სტამბაში პირველი წიგნი სწორედ იშტვანოვიჩმა დაბეჭდა. 1698 წელს იშტვანოვიჩი, კონსტანტინე ბრინკოვიანუს საგანგებო დავალებით, ტრანსილვანიაში წავიდა. მას იქ საგანმანათლებლო მისიასთან ერთად მართლმადიდებლურ-მისიონერული მიზანიც ჰქონდა - ტრანსილვანია მუდამ იყო რელიგიური დაპირისპირების მხარე. იქ მან 1699 წელს რუმინულ ენაზე გამოსცა "ანბანის წიგნი" და "სახარება".

1706 წელს მიხაი იშტვანოვიჩმა ანთიმოზ ივერიელთან ერთად რიმნიკის სტამბაში დაბეჭდა ხუთი წიგნი. ამ გამოცემებში მითითებულია, რომ ისინი დაბეჭდილია იპოდიაკონ მიხაი იშტვანოვიჩის მიერ. ვარაუდობენ, რომ მიხაი იშტვანოვიჩმა 1707 წელსაც დაბეჭდა წიგნი რიმნიკის სტამბაში. 1708 წლიდან კი, როდესაც ანთიმოზმა, უნგრეთ-ვლახეთის მიტროპოლიტად კურთხევის გამო, დატოვა რიმნიკი, ტირგოვეშტეს რეზიდენციაში გადავიდა და იქაც დააარსა სტამბა. მიხაი იშტვანოვიჩის სახელი აღარ შემოინახა რუმინეთში გამოცემულმა წიგნებმა თუ სხვა ისტორიულმა წყაროებმა. ამიერიდან მიხაი თავისი მასწავლებლის სამშობლოში, საქართველოში, ჩაუდგა სტამბის დაარსებისა და წიგნის ბეჭდვის საქმეს. ანთიმოზმა ვახტანგ VI-ს სტამბის გამართვისათვის საჭირო ყველანაირი ტექნიკა და მასალა გაუგზავნა. შეიქმნა და ჩამოისხა პირველი ქართული შრიფტი. პირველი ქართული წიგნები, რომლებიც 1709 წელს ვახტანგისეულ სტამბაში დაიბეჭდა, იყო სახარება - ოთხთავი და "დავითნი". ისინი მხოლოდ შავი საღებავით, ნუსხური შრიფტით იყო დაბეჭდილი. ვახტანგმა ნუსხური შრიფტის მაგივრად შემოიღო უფრო მარტივი მხედრული შრიფტი. შემდეგ წიგნებში შრიფტთა სხვადასხვაობა შეინიშნება. სტამბაში შემოვიდა წითელი საღებავიც. აქ დასტამბული წიგნები ტოლს არ უდებდა ევროპაში დაბეჭდილს, უმაღლესი დონის იყო ტექნიკური თუ მხატვრული შესრულების ყოველი მხარე: კარგი ხარისხის ქაღალდი, მტკიცე და ფაქიზი აკინძვა, მაღალმხატვრული შემკობა-დასურათხატება (გრავიურით).

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე »»