2007 წელს საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ დიმიტრი ყიფიანი - საზოგადო მოღვაწე, პუბლიცისტი და ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი მესვეური, წმინდანად შერაცხა. მისი ხსენების დღედ დადგინდა 27 აპრილი (ახ. სტ.) / 14 აპრილი (ძვ. სტ.). წმინდა დიმიტრი ყიფიანის ცხოვრება და მოღვაწეობა ყველა ქართველისათვის მისაბაძი მაგალითია. "ოღონდ ჩემ სამშობლოს გამოადგეს ჩემი სიკვდილი თუ სიცოცხლე, ყველაფერზე მზად ვარ", - ამბობდა ის. მართლაც, დიმიტრი ყიფიანის მოწამებრივმა სიკვდილმა ქართველი ერი გამოაფხიზლა. სხვა ქართველ წმინდანებთან ერთად საქარ-თველოს იმედის ხატს დიმიტრი ყიფიანიც ამშვენეს.

ცოტა რამ ყიფიანების გვარის შესახებ

გადმოცემის თანახმად, ყიფიანების გვარის წინაპრები სვანეთში მკვიდრობდნენ. ბაგრატ მეფის დროს სვანეთის სოფელ წვირმში ცხოვრობდა მორკინალი-მეომარი გიორგი გოგიაძე, რომელსაც ათასი რაინდი ჰყოლია. ბაგრატ მეფეს ოსმალეთის ხონთქარმა მეტისმეტად გაუჭირვა საქმე. ჯარი გადმოსხა შავი ზღვის სანაპიროზე და დღე-დღეზე შემოე-სეოდა იმერეთს. ბაგრატ მეფემ მაშინვე აფრინა შიკრიკი გიორგი გოგიაძესთან სვანეთში და აცნობა: - აბა, ჩემო გიორგი, შენი იმედი მაქვს, ახლავე შეიარაღდი შენი ათასი კაცით და ცხენის წყალს გადმოღმა მომეშველეო. გიორგის შიკრიკისთვის დაუბარებია: - მოახსენე იმერეთის მეფეს და ჩემს მბრძანებელს, რომ დაუყოვნებლივ ვეახლებიო. გიორგი მეომრებითურთ გაუდგა გზას და დაბანაკდა ცხენის წყლის მარცხენა ნაპირას, მურის ციხესთან. იქიდან შიკრიკი გაუგზავნა ქუთაისში ბაგრატ მეფეს - მეფეო, გეახელითო.

მეფემ მოუსმინა შიკრიკს და ბრძანა: - რად მინდა შენი ბატონის მურში დგომა, მე ის აქ მჭირდებაო. შიკრიკმა მოკრძალებით მიუგო: - ის სტუმარია, მეფეო, შენ - მასპინძელი, სტუმარს იქ უნდა შეეგებოო. კეთილი, - ბრძანა მეფემ, - წადი, მოახსენე შენს ბატონს, მოვდივარ-თქო.

შიკრიკი გაბრუნდა. მეფე, ამალითურთ, მურს გაემგზავრა. მზირებმა მოახსნეს გიორგის, - მეფე მობრძანდებაო. გიორგი მაშინვე გამოვიდა კარვიდან და მეფეს შეეგება.

- ოჰ, ჩემო გიორგი გოგიაძე, რა ყიფიანი რამა ხარ! - მიაძახა მეფემ და გადაეხვია. მას შემდეგ დაერქვა გიორგი გოგიაძეს ყიფიანი: გოგიაძე-ყიფიანი. დროთა განმავლობაში გოგიაძე დაიკარგა და დარჩა ყიფიანი.

გოგიაძის შთამომავლობა გამრავლდა. ზოგი ლეჩხუმს გადასახლდა, ზოგი - რაჭას, ზოგიც - შორაპნის მაზრაში. მთავარი ისაა, რომ ყიფიანები შემდეგში თავდადებით ემსახურებოდნენ იმერეთის სამეფოს გაძლიერებას. სოლომონ I-ის ფიცისკაცებს შორის ყიფიანებიც მოიხსენებიან.

დიმიტრის მშობლები

დიმიტრის მამა, ქოჩო ყიფიანი და მისი ბიძაშვილი მამისთვალი სვანეთიდან ქართლში გადმოსულან და დიდ ივანე აბაშიძესთან მოურავად დამდგარან. ქოჩო დასახლებულა ქვიშხეთში, მამისთვალი - ბეკამში (ძველად ყიფიანთუბანს ეძახდნენ).

ქოჩო ყიფიანი მშვიდი და წყნარი კაცი ყოფილა, ჩხუბს და დავიდარაბას ყოველთვის ერიდებოდა. თურმე, აბაშიძეები ავიწროებდნენ, ამიტომ მიუტოვებია სააბაშიო და სოფელ მერეთში გადასულა, სადაც აზნაურ ფურცელაძეს ჩასიძებია. მას და მის მეუღლეს - ბარბარეს - ორი ქალიშვილი და ოთხი ვაჟი (ქაიხოსრო, გიორგი, იოსები, დიმიტრი) ჰყოლიათ. შვილებში დიმიტრი ნაბოლარა იყო. ყიფიანების ერთი ქალიშვილი ცოლად ჰყოლია მუსხელიშვილს, მეორე - კვალიაშვილს.

"წყნარი, მშვიდობიანი, დამჯდარი ხასიათის პატრონი, ჭკვიანი, კარგი სიტყვა-პასუხის მიმცემი და ყოველგან დიდად პატივცემული ქალბატონი გახლდათ ბარბარე ფურცელაძე", - ასე ახასიათებს ბებიას დიმიტრის ვაჟი ნიკო ყიფიანი.

1811 წლის 14 (27) აპრილს დაიბადა ქოჩო ყიფიანის მეოთხე ვაჟი დიმიტრი (ზოგიერთ წყაროში დაბადების წლად 1814-ია მითითებული, მაგრამ წმინდა დიმიტრის შთამომავალმა - თამარ მიქაძემ - მოგვაწოდა ინფორმაცია, რომ საარქივო კვლევით დაბადების ზუსტ თარიღად 1811 წელი დადგინდა). ბავშვობა მან დედის ოჯახში, მერეთში, გაატარა. ორი-სამი წლის დიმიტრის მამა გარდაეცვალა, რამდე¬ნიმე წელიწადში - დედაც. ამის შემდეგ დაობლებული დიმიტრის აღსაზრდელად ზრუნავდა უფროსი ძმა - ქაიხოსრო.

ქაიხოსროს, რომელიც სურამის საბაჟოზე მსახურობდა, დიმიტრი მერეთიდან საცხოვრებლად სურამში წაუყვანია.

ეს ყმაწვილი უსწავლელი არ დააგდოთ, ძლიერ ნიჭიერია.

დიმიტრი ყიფიანის აღზრდაში მნიშვნელოვანი ამაგი მიუძღვით თბილისში მცხოვრებ ნიკიფორე ფეოდოროვს და მის მეუღლეს, მარიამ ყიფიანს (ის დიმიტრის ახლო ნათესავი ყოფილა), ცოლ-ქმარი უშვილოები იყვნენ და დაობლებული ბიჭი იშვილეს.

პატარა დიმიტრის ჯერ კიდევ დედის ხელში უსწავლია ქართული წერა-კითხვა, ლოცვები, ანგარიში, "ვეფხისტყაოსანი", წმინდა წერილი. რუსული კითხვა კი შემთხვევით უსწავლია. ერთ დღეს ყიფიანებს ესტუმრა სამხედრო რევიზორი ფეოდოროვი, რომელიც ქართლში სამსახურებრივ საქმეზე ყოფილა თბილისიდან ჩასული. ფეოდოროვს მოეწონა პატარა დიმიტრი და ერთი კვირის განმავლობაში ხუმრობით რუსული კითხვა შეასწავლა. რევიზორი ქაიხოსროს ურჩევდა, ეს ყმაწვილი უსწავლელი არ დააგდოთ, ძლიერ ნიჭიერიაო. ქაიხოსრომაც რჩევა შეისმინა და პატარა ძმა ჯერ თბილისის სასულიერო სემინარიაში მიაბარა, ხოლო ერთი წლის შემდეგ კეთილშობილთა სასწავლებელში გადაიყვანა.

კეთილშობილთა სასწავლებელში დიმიტრიმ 7-8 წელი ისწავლა. ასე ერქვა XIX საუკუნის დასაწყისში, 1803-1830 წლამდე, ახლანდელ პირველ კლასიკურ გიმნაზიას. სასწავლებელში უმეტესად ქართველ თავად-აზნაურთა შვილები სწავლობდნენ, სწორედ მათთვის დააარსა იგი მთავარმართებელმა, გენერალმა პავლე ციციანოვმა (ციციშვილი) 1803 წელს. კეთილშობილთა სასწავლებელში სწავლის პერიოდში დიმიტრის მთავრობა ყოველთვიურად 5 მანეთს აძლევდა. მასთან ერთად სწავლობდა დიდი პოეტი ნიკოლოზ ბარათაშვილი, ორივეს კი სოლომონ დოდაშვილი ასწავლიდა.

კეთილშობილთა სასწავლებლის ატმოსფეროს ნათლად გადმოსცემს დიმიტრი ყიფიანი: "მთელი მაშინდელი პედაგოგიური სიბრძნე ორი უმთავრესი წესით გამოიხატებოდა - გაკვეთილების სწავლა ზეპირად, ე.ი. შეუგნებლად, მექანიკურად და ყოველი დანაშაულისთვის ხელისგულზე სახაზავით ცემა".

სასწავლებელში შექმნილმა ვითარებამ სოლომონ დოდაშვილზე მძიმე შთაბეჭდილება მოახდინა. "მოწაფეთა ჩემთა არა აქვსთ სული აღძრული და განღვიძებული, მისწვდნენ ჭეშმარიტსა კეთილსა და საამო აღმკობილებასა. არა აქვთ მიდრეკილება განათლებისადმიო", - წერდა იგი იონა ხელაშვილს. მიუხედავად ამისა, სოლომონ დოდაშვილმა შეძლო მოწაფეებში ეროვნული გრძნობებისა და ბუნებისაგან ბოძებული ნიჭის გამოღვიძება და ამოძრავება. რამდენიმე წლის შემდეგ ბედნიერი მასწავლებელი აღფრთოვანებული წერს: "მოწაფენი, რომელნიცა აწ იზრდებიან სასწავლებელთა შინა, აღგვითქმენ ფრიად მრავალსა სარგებლობისათვის მამულისა... გული ჩემი მარადდღე ტრფიალებს, ვინაიდგან მრავალთა ახლაგაზრდათა კაცთა იწყის თხზვა შვენიერთა სტიხთა და აღწერა პროზად სხვადასხვათა საგანთა".

სწორედ სოლომონ დოდაშვილის გამოზრდილმა და გამოწვრთნილმა თაობამ იკისრა მისი სიკვდილის შემდეგ ეროვნული მოძრაობის მესვეურობა.

დიმიტრი ყიფიანი უსიამოვნოდ იგონებდა სასწავლებელში მოწაფეების ლამის დაკანონებულ ცემა-ტყეპას. მიუხედავად მორიდებული და თავდაჭერილი ყოფაქცევისა, ისიც ვერ ასცდა ყურების დასრესას და სახაზავით ხელების დალურჯებას. ერთხელ სკოლის ეზოში ვიღაცამ ზარი ჩამოჰკრა, მოსწავლეებმა დიმიტრის დააბრალეს, დირექტორის მოადგილემ კი საქმის გამოუძიებლად, საჯაროდ დაუწყო ცემა პატარა უდანაშაულოს. ცხარე ცრემლით ტიროდა შეურაცხყოფილი დიმიტრი, მაგრამ ვინ იყო მფარველი და გამკითხავი. ერთხელ მოულოდნელად ზურგი შეუქცევია სპარსული ენის მასწავლებლის, მირზა ჯაფარისათვის. იწყინა ჯაფარმა, ჩააფრინდა თმაში და ისე სცემა, რომ ცხვირიდან სისხლი ადინა. სისხლის დანახვაზე პედაგოგს შეშინებია, არ მიჩივლოსო, გაქცეულა დირექტორთან და დაუბეზღებია, - ყიფიანი ცემას მიპირებდაო. მოვარდნილა გაშმაგებული დირექტორი, გასჯავრებია პატარა დიმიტრის, - ეს როგორ გაბედეო, შემდეგ გუბერნატორთან წასულა საჩივლელად.

- როგორ გაბედე და მასწავლებელზე ხელი აღმართე?! - უყვირია ყიფიანისთვის გუბერნატორს. დიმიტრის ბედზე ამ დროს გუბერნატორის კაბინეტში გენერალ-ლეიტენანტი თ. ბაგრატიონ-მუხრანსკი შესულა. გამოუკითხავს პატარა მოსწავლის ამბავი.

- კეთილშობილთა სასწავლებელში ხომ თავად-აზნაურთა შვილები სწავლობენ, ჩემი შვილებიც იქ არიან, ვის აქვს ნება მათი ცემისა? ამგვარი რამ შეუწყნარებელია, - უთქვამს ბაგრატიონ-მუხრანსკის, შემდეგ ნოტაციები წაუკითხავს გუბერნატორისა და პედაგოგისათვის, დიმიტრი კი მკაცრად გაუფრთხილებია, - მეორედ მსგავსი რამ აღარ გაბედოო. გადარჩა, მაგრამ ფიქრები აწუხებდა პატარა დიმიტრის: "მეორედ აღარ გაჰბედოო და განა რაიმე დანაშაულობა მიმიძღვის? ანდა განა ვიქნები დამნაშავე, თუ კიდევ მოხდა ამგვარი რამ? ამაზედ არასდროს არავინ მომცა პასუხი", - წერს მოგონებებში დიმიტრი ყიფიანი.

უფროსკლასელი ყიფიანის გასართობი მაშინდელ თბილისში თავად ალექსანდრე ჭავჭავაძის სახლში გამართული საცეკვაო საღამოებიც ყოფილა. როგორც მისი პირველი ბიოგრაფი არჩილ ჯორჯაძე წერს, "სპარსეთთან ომიანობის დროს (1826-1828 წწ.) ტფილისში თითქმის არ მოიპოვებოდა მამაკაცი ახალგაზრდობა. სულ ომში იყვნენ გახიზნულნი. მეტი გზა არ იყო, უფროს კლასელებს, შეგირდებს, მთავრობის ნებართვით, იწვევდნენ საცეკვაო საღამოებზე და შეგირდების "კავალრობით" მიდიოდნენ იოლას. ერთხელ რამდენიმე შეგირდი, მათ შორის დიმიტრიც, მიიწვიეს ორბელიანთა წარმოდგენაში მონაწილეობის მისაღებად, გიმნაზიის მთავრობის ნებადაურთველად. შეგირდებისათვის ამგვარი გართობა მეტად სანატრელი იყო. მონაწილეობა მიიღეს და ღირსეულადაც აასრულეს თავიანთი როლები, მაგრამ, საუბედუროდ, სასწავლებელში გაუგეს, თუმცა საღამოს ორგანიზატორების წყალობით, დასჯას გადარჩნენ".

1830 წელს დიმიტრიმ გიმნაზია დაამთავრა და თავადაზნაურობის დეპუტატთა საკრებულოში თარჯიმნად დაიწყო მუშაობა. რამდენიმე თვის შემდეგ თბილისის გიმნაზიაში მასწავლებლად გადაიყვანეს. 17 წლის ახალგაზრდა 4 საგანს ასწავლიდა - არითმეტიკას, გეოგრაფიას, ქართულ და რუსულ ენებს.

დიმიტრი ყიფიანი და ნიკოლოზ ბარათაშვილი

დიმიტრი ყიფიანის ბიოგრაფიის საყურადღებო მომენტია ყრმობისა და ჭაბუკობის წლებში სიახლოვე დიდ პოეტთან - ნიკოლოზ ბარათაშვილთან. უკვე ვთქვით, რომ ისინი ერთად სწავლობდნენ თბილისის კეთილშობილთა სასწავლებელში.

ნიკო ყიფიანს წერილობით მიუმართავს თავისი მამისათვის შეკითხვით, იცნობდა თუ არა ის ნიკოლოზ ბარათაშვილს. დიმიტრიმ უპასუხა, - ნიკოლოზ ბარათაშვილს ძალიან ახლოს ვიცნობდი, მას ეძახდნენ ტატოს, გრიგოლ დიმიტრის ძე ორბელიანის დისწული იყოო.

დიმიტრი ყიფიანი წერდა: "ნიკოლოზის მამა, მელიტონი, თარჯიმნობით არჩენდა ოჯახს, მის ოჯახს შემოსავლის სხვა წყარო არ გააჩნდა. ნიკოლოზი სწავლობდა კეთილშობილთა სასწავლებელში. ის ჩემზე, მგონი, ორი წლით იყო უკან. შემდეგ გადავიდა გიმნაზიაში და მგონი, მე-5 კლასიდან გამოვიდა. იძულებული იყო, წასულიყო ელიზავეტპოლის მაზრის უფროსის თანაშემწედ. იქ ის კლიმატის მსხვერპლი გახდა.

შესანიშნავად ცეკვავდა ლეკურს, შეეძლო საუბრის გამოცოცხლება, ოჯახებში ყველგან შვილივით ჰყავდათ მიღებული. ახლაგაზრდები, მათ შორის ნიკოლოზიც, სანამ დავქორწინდებოდი, ხშირად ჩემთან იკრიბებოდნენ ხოლმე".

დიმიტრი ყიფიანის პედაგოგიური მოღვაწეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. პატრიოტი ჭაბუკი ქართველ მამულიშვილებს დაუკავშირდა და 1832 წლის შეთქმულებაში ჩაება. დოკუმენტებიდან ირკვევა, რომ იგი დაახლოებული ყოფილა შეთქმულების ორგანიზატორთა ჯგუფთან. მისივე მემუარების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ყიფიანის შეთქმულებაში მონაწილეობა "თავისუფალი მსმენელის" სტატუსს არ გასცილებია. დადიოდა შეკრებებზე, მეტწილად დუმდა და გამომსვლელებს უსმენდა. ერთხელაც შეკითხვაზე, - რას ფიქრობთო, უპასუხა: "სულ ვფიქრობ, რით დაბოლოვდება ყველაფერიო". ამის გამო ერთ-ერთმა შეთქმულმა მას "მოსაწყენი კაცი" უწოდა. ასე იყო თუ ისე, რუსეთის მთავრობის საწინააღმდეგო შეთქმულებაში მონაწილეობისათვის დაიჭირეს და მეტეხის ციხეში ჩასვეს, სადაც ერთი წელიწადი დაყო. აქედან საცხოვრებლად ჩრდილოეთ რუსეთში, ქ. ვოლოგდაში გაგზავნეს. გადასახლებამ გარკვეული დროით შეაფერხა ნიჭიერი ახალგაზრდის სამსახურებრივი კარიერა, თუმცა გადასახლებაშიც შეძლო საგუბერნიო მმართველის მდივნობამდე მიეღწია (1835წ.). "ვოლოგდაში ჩემს შესახებ მიღებული ქაღალდის წყალობით, - წერს დიმიტრი, - ზოგიერთნი ისე მიყურებდნენ, როგორც ნადირს, რომელიც იკბინება. თუმცა მეორეთა თვალშიც ნადირი ვიყავი, მხოლოდ ნადირი ჭაბუკი და სამხრეთიდან მოსული, რომელსაც მოფერება ესაჭიროება. მაგრამ მე ისე გულმოდგინედ შევუდექი ჩემს სამსახურს, რომ გუბერნიის სამმართველოში დილა-საღამოობით დავდიოდი და ყურადღებას არ ვაქცევდი იმათ, ვისაც ჩემი ეშინოდათ, არც იმათ, ვისაც ჩემი მოფერება სწადდათ. ვმუშაობდი და სამი წლის განმავლობაში გუბერნიის მმართველობის მდივნის ხარისხამდე მივაღწიე".

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

წმინდა დიმიტრი ყიფიანთან დაკავშირებით ასევე შეგიძლიათ წაიკითხოთ სხვა სტატიები - გადადით ლინკზე»»