* * *

დოქტორის ხარისხის მოპოვების შემდეგ გრიგოლ ფერაძეს სურდა სამშობლოში დაბრუნებულიყო და ეკლესიაში ან უნივერსიტეტში ემსახურა. თხოვნაც გაუგზავნია საბჭოთა საელჩოში, რათა მისთვის საქართველოში დასაბრუნებელი ვიზა მიეცათ, მაგრამ პასუხი არ მიუღია. ჯერ კიდევ 1921 წელს, როდესაც ბერლინში მიემგზავრებოდა, გრიგოლს იმედი ჰქონდა, რომ სწავლის დასრულების შემდეგ სამშობლოში დაბრუნდებოდა, მაგრამ საბჭოთა საკონსულოში მას პასპორტი წაართვეს. შექმნილ ექსტრემალურ ვითარებაში დოქტორმა ლეფსიუსმა და მისმა მეგობარმა ფრიტიოფ ნანსენმა გრიგოლს დევნილისათვის განკუთვნილი პასპორტი გაუკეთეს, როგორც გამოირკვა, თურმე სამუდამოდ. გრიგოლს იმდენად დიდი სურვილი ჰქონდა სამშობლოში დაბრუნების, რომ სტალინსაც კი მისწერა წერილი, სადაც მას სთხოვდა, მიეცა საქართველოში დაბრუნების უფლება. ეს წერილიც უპასუხოდ დარჩა. ამიტომ იგი აღმოსავლეთის მისიის დირექტორის წინადადებით სამეცნიერო მივლინებით გაემგზავრა ბელგიაში. მას სურდა კათოლიკური თეოლოგია შეესწავლა ლუვენის ცნობილ უნივერსიტეტში. 1926-1927 წლებში იგი ლუვენის უნივერსიტეტში ესწრებოდა ლექციებს, სწავლობდა ძველ ქართულ წიგნებს ბოლანდისტების მდიდარ ბიბლიოთეკაში და საუბრობდა პაულ პეეტერსთან ქართული ჰაგიოგრაფიისა და ქართული ეკლესიის ისტორიის საკითხებზე. 1927 წ. აპრილში გრიგოლ ფერაძე ბელგიიდან ინგლისში გაემგზავრა და დაიწყო ლონდონის ბრიტანეთის მუზეუმსა და ოქსფორდის უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკაში დაცული ქართული ხელნაწერების შესწავლა. დაუახლოვდა ცნობილ ორიენტალისტს - პ.ვ. კოდრინგტონს, რომლის თხოვნით რამდენიმე წლის შემდეგ მამა გრიგოლს ფრანგულად უთარგმნია წმინდა პეტრე მოციქულის ლიტურგიის ქართული ვერსია. მაგრამ გრიგოლი ინგლისში დიდხანს ვერ დარჩა. 1927 წ. აპრილში ბონში გარდაიცვალა პროფ. ჰ. გუსენი და გრიგოლ ფერაძეს მისი ადგილი შესთავაზეს. ეს დიდი პასუხისმგებლობა იყო. "ვფიქრობ, მთელ გერმანიაში ვერ მოიძებნებოდა ერთი მეცნიერიც კი, რომელიც მას თუნდაც ნაწილობრივ შეცვლიდა. პეეტერსის გარდა არ მეგულებოდა სხვა ვინმე, ვინც მასავით იქნებოდა დაუფლებული ყველა აღმოსავლურ ქრისტიანულ ენას. მე ლექციები უნდა წამეკითხა მხოლოდ ძველი სომხური და ძველი ქართული ენების შესახებ. ისევ არ ჩანდა ჩემი განცხადების პასუხი საბჭოთა საელჩოდან, მე კი მსურდა, რაიმე მოკრძალებული სამეცნიერო თანამდებობა მაინც დამეჭირა, სადაც ჩემთვის საინტერესო პრობლემებზე დამოუკიდებელ მუშაობას შევძლებდი. მივხვდი იმასაც, რომ სულიერად და მეცნიერულად თავის სამშობლოსთან დაკავშირებულ ადამიანს მისი კულტურის პოპულარიზაციისათვის უფრო მეტის გაკეთება შეეძლო, თუ ის საზღვარგარეთ იმუშავებდა". ამგვარად, გრიგოლი დათანხმდა წინადადებას, დატოვა ინგლისი და ბონში ჩავიდა, სადაც ჯერ ქართული და სომხური ენების ლე-ქტორად, ხოლო შემდეგ ქართულ-სომხური ფილოლოგიის პრივატ-დოცენტად მუშაობდა.

გრიგოლ ფერაძე მუდამ აქტიური სამეცნიერო ცხოვრებით ცხოვრობდა, მონაწილეობდა ბონსა და ვენაში გამართულ ორიენტალისტთა კონფერენციებში. 1928 წ. გრიგოლ ფერაძემ ბონში ორიენტალისტთა კონფერენციაზე წაიკითხა მოხსენება საქართველოს პრებიზანტიური ლიტურგიკის შესახებ. ყრილობის ბოლო დღეს, 25 აგვისტოს V სექციის (ქრისტიანული აღმოსავლეთის) მონაწილეებმა მიიღეს დადგენილება: "ძველი ქართულის, მისი ჯერ კიდევ წინარებიზანტიური ლიტერატურის ძეგლებისა და ლიტურგიკული ტექსტების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გერმანელ ორიენტალისტთა კონფერენციის სექცია ერთხმად იღებს გადაწყვეტილებას, განსაკუთრებული მზრუნველობით მოვეკიდოთ ქართული კულტურის შესწავლის საქმეს".

რეზოლუცია პრუსიის კულტურის მინისტრს, ორიენტალისტ ბეკერს გადაეგზავნა. გრიგოლ ფერაძე, ბუნებრივია, აღტაცებული შეხვდა ამ ფაქტს, ეს ქართული კულტურის შესწავლის საქმეში დიდ წარმატებად მიიჩნია. ეს მართლაც დიდი წარმატება იყო, რისი გამოხატულებაც იყო ძველი ქართული ფილოლოგიის კათედრის დაარსება.

გრიგოლი საერთაშორისო კონფერენციებშიც მონაწილეობდა. 1926 წ. 25-27 მაისს ვენაში ჩატარებული კონფერენცია მიეძღვნა რომისა და აღმოსავლეთის ეკლესიების გაერთიანების საკითხს. კათოლიკური და მართლმადიდებლური ეკლესიები უნდა გაერთიანებულიყვნენ ათეიზმისა და ურწმუნოების წინააღმდეგ საბრძოლველად. კონფერენციას მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ, მათ შორის ახალგაზრდა გრიგოლ ფერაძე, რომელიც ქართული ეკლესიის ხელისუფლებამ სწორედ იმიტომ მოავლინა გერმანიაში სასწავლებლად, რომ იქ მიღებული ცოდნა შემდგომში გამოეყენებინა "აპოლოგეტიკისა და თანამედროვე სასულიერო მიმდინარეობებთან ქრისტიანული კამათისათვის", ყურადღება დაეთმო "ქრისტიანთა კონფრონტაციისათვის სოციალიზმთან და კომუნიზმთან". ამიტომაც იგი აღტაცებული შეხვდა ქრის-ტიანული ეკლესიების გაერთიანების ცდას "ბნელი ძალების" წინააღმდეგ საბრძოლველად. "ერთხელაც იქნება და გაერთიანდებიან სარწმუნოებანი. დადგება დიდებული დღე ჩვენი უფლის მეორედ მოსვლის წინ. გაერთიანდებიან არა მარტო რომაული და ბერძნული ეკლესიები, არამედ ევანგელისტურიც შეუერთდება მათ, რომელიც ვერ ვიტყვით - "ისიც არსებობს", რამეთუ ნამდვილად არსებობს და თავის მიზნებს და ამოცანებს ახორციელებს. ქრის-ტიანობის არსი მტრობაში, შურში, ეჭვსა და ავაზაკობაში როდია. იგი უფლის მრევლის ძმურ სიყვარულში სულდგმულობს და ერთ მშვენიერ დღესაც ჩვენი მაცხოვრის ხელზე ეს სამივე ტოტი ერთმანეთს გადაეჭდობა", - წერს იგი თავის სტატიაში, რომელიც ვენის კონფერენციის მუშაობის შესახებ გამოაქვეყნა, მაგრამ მშრალი აღწერით არ შემოფარგლულა და თავისი მოსაზრებებიც და დამოკიდებულებაც გადმოსცა.

1927 წელს გრიგოლ ფერაძემ მეორე მსოფლიო კონფერენციაშიც მიიღო მონაწილეობა, რომელიც შვეიცარიის ქალაქ ლოზანაში ჩატარდა. კონფერენციის თემა იყო "რწმენა და საეკლესიო წყობა". კონფერენცია ათი წელი მზადდებოდა. მისი მიზანი იყო გარკვეული თანხმობის მიღწევა რწმენისა და საეკლესიო წყობის საკითხებში. უნდა დასახულიყო სამომავლო გზები, რათა გაყოფილ ეკლესიებს შორის კავშირი აღმდგარიყო. კონფერენცია სამ კვირას გაგრძელდა (3-21 აგვისტო). მასში თითქმის ყველა ეკლესია მონაწილეობდა. მართალია, რომის ეკლესია არ იყო წარმოდგენილი, მაგრამ ესწრებოდა ორი კათოლიკე მღვდელი: მართლმადიდებელი ეკლესიებიდან არ იყვნენ წარმოდგენილი "დიდი მომავლის მქონე რუსეთის ეკლესია და ძველი და საპატივცემულო საქართველოს ეკლესია, რომელიც თავისი ფესვებით ქრისტიანული ეკლესიის უძველესი ისტორიის ყველაზე ადრეულ პერიოდს სწვდება". მაგრამ კონფერენციის გამგეობამ სცადა, რამდენადმე მაინც შეევსო ეს ხარვეზი და წარმომადგენლების სახით მიიწვია კონფერენციაზე არქიეპისკოპოსი ევლოგიოსი და პროფ. ს. ბულგაკოვი პარიზიდან, რომლებიც რუსეთის ეკლესიას წარმოადგენდნენ, და დოქტორი გრიგოლ ფერაძე საქართველოს მხრიდან. გრიგოლ ფერაძე საქართველოს ეკლესიის ოფიციალური წარმომადგენელი არ იყო ამ კონფერენციაზე, მაგრამ იგი აქტიურად მონაწილეობდა მის მუშაობაში და სიტყვითაც გამოვიდა. "ლოზანაში გატარებული დღეები ყველაზე შთამბეჭდავი მოვლენაა ჩემს ცხოვრებაში", - წერდა გრიგოლ ფერაძე, - "აქ წარმოდგენილი იყვნენ ქრისტიანული სამყაროს უდიდესი პიროვნებები". მართლაც, ახალგაზრდა დოქტორმა აქ ბევრი დიდი მეცნიერი და პატივსაცემი სასულიერო პირი გაიცნო, მათ შორის პოლონეთის ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაური მიტროპოლიტი დიონისე.

ქართველი მეცნიერებიდან გრიგოლ ფერაძემ ყველაზე მჭიდრო კონტაქტი თავის მასწავლებელთან, აკად. კორნელი კეკელიძესთან შეინარჩუნა. მათ შორის თავიდანვე თბილი ურთიერთობა დამყარდა. კორნელი კეკელიძე ზრუნავდა ახალგაზრდა ნიჭიერი სტუდენტის გერმანიაში გაგზავნაზე და მერეც გერმანიაში აძლევდა მას სამშობლოდან რჩევა-დარიგებებს. გრიგოლ ფერაძეც სისტემატურად ატყობინებდა მასწავლებელს თავისი მუშაობის ამბავს, აცნობდა სამეცნიერო გეგმებს თუ, უბრალოდ, ყოფით პრობლემებს. მეორე დიდი ქართველი მეცნიერი, რომელსაც გრიგოლი აცნობდა თავის გეგმებსა და მუშაობის შედეგებს, ივანე ჯავახიშვილი იყო.

პარიზის წმ. ნინოს სახელობის ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია

1929 წლის იანვარში გრიგოლ ფერაძე მასწავლებელს, კორნელი კეკელიძეს თავის დარდს უზიარებდა: "საშინლად ვიტანჯები, არაფრის ხალისი არ მაქვს, თუმცა ნივთიერად სრულიად უზრუნველყოფილი ვარ. რისთვის ვიტანჯე ამდენი ხანი, რისთვის ვისწავლე, რისთვის მოვიარე თითქმის მთელი ევროპა? რატომ არ მიშვებენ შინ, რა დავაშავე? შეიძლება სამეცნიერო კარიერას მთლად თავი დავანებო და საეკლესიო სამსახურს შევუდგე. სახლში ხომ მაინც არ მიშვებენ (მიზეზი არ ვიცი!) და აქ ქართველოლოგიას სხვებიც გამოუჩნდებიან და მიუხედავად დიდი სიყვარულისა მეცნიერებისადმი, იგი სრულიად არ მაკმაყოფილებს".

მაგრამ ვინ მისცემდა უნივერსიტეტის პროფესორს მოსწავლისათვის საპასუხო წერილის გაგზავნის უფლებას? გრიგოლს თავად უნდა ეპოვა გზა, რომელსაც იგი დაადგებოდა... და ეს გზაც გამონახა - იმავე 1929 წელს მან პარიზში მართლმორწმუნე ქართველ ემიგრანტებთან ერთად წმინდა ნინოს სახელობის ეკლესია დააარსა. მანვე დაამუშავა წმ. ნინოს სახელობის ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლის წესდება.

ეკლესიის დაარსებით წმინდა გრიგოლმა წარმატებით შეასრულა მისია, რომელიც მას საქართველოდან გამგზავრებისას პატრიარქმა ამბროსიმ დააკისრა. ამ დროისთვის პარიზი ქართული ემიგრაციის ცენტრი იყო, აქ იმყოფებოდა საქართველოს დევნილი მთავრობა. აქ იყო ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის ყველაზე მრავალრიცხოვანი მრევლი, ამიტომ მართლმადიდებელი ეკლესიის დაარსებას აქ განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა.

პარიზის ქართულ ეკლესიას მუდმივი მღვდელმსახური არ ჰყავდა და 1931 წლამდე წირვა-ლოცვა არარეგულარულად ტარდებოდა. მრევლის წევრებმა ეკლესიის დამაარსებელს, გრიგოლ ფერაძეს შესთავაზეს, ტაძრის მოძღვარი გამხდარიყო; ამ წინადადებას მან თავდაპირველად უარით უპასუხა. გრიგოლს გადაწყვეტილების მიღება უჭირდა. როგორც იგი თავის მოგონებებში წერდა, იმ დროს პარიზში მისი სამეცნიერო მუშაობისთვის სათანადო პირობები არ არსებობდა. გრიგოლ ფერაძის სულში მუდმივი ჭიდილი მიმდინარეობდა, მას საბოლოო გადაწყვეტილება უნდა მიეღო და აერჩია: ან სამეცნიერო მოღვაწეობა გაეგრძელებინა, ან მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის მიეძღვნა თავისი სიცოცხლე. საბოლოოდ, ამ შინაგანი ბრძოლის განმუხტვის მიზეზი გრიგოლის მძიმე ავადმყოფობა გამხდარა; მისი ავადმყოფობა 1930 წლის შობის დღესასწაულს დაემთხვა. სიკვდილის პირას მყოფ გრიგოლს, თავისი შორეული წინაპრის მსგავსად, ხილვა ჰქონია, რამაც საბოლოოდ დაუსვა წერტილი მის ყოყმანს. ეს იყო ნიშანი, რომ გრიგოლ ფერაძეს თავი უფლისთვის უნდა მიეძღვნა. მან გადაწყვიტა, მიეღო სასულიერო წოდება და პარიზის ქართული ეკლესიის მრევლზე ეზრუნა. მით უმეტეს, რომ სამშობლოში დაბრუნების იმედი გადაეწურა: მიუხედავად არაერთგზის მცდელობისა, დაბრუნებოდა თავის ქვეყანას, საბჭოთა საელჩოდან ყოველთვის უარს იღებდა. ბედის ირონიით, იმ დროს, როდესაც გრიგოლმა ბერად აღკვეცის გადაწყვეტილება მიიღო, მას სამშობლოში დაბრუნების შესაძლებლობა მიეცა: 1931 წელს ცნობილი ქართველოლოგი და აღმოსავლეთმცოდნე, ნიკო მარი ბონში ჩავიდა, ბონის უნივერსიტეტში დაცული ქართულ-სომხური განყოფილების შრომების გასაცნობად. მარმა გრიგოლს ლენინგრადის უნივერსიტეტში თავისი კათედრის ასისტენტობა შესთავაზა. საქართველოდან მიწერილ წერილებში გრიგოლს დედაც სთხოვდა, გადაეფიქრებინა ბერად აღკვეცა. იგი შიშობდა, რომ ეს ნაბიჯი გრიგოლს სამშობლოში დასაბრუნებლად კარს სამუდამოდ გამოუკეტავდა.

მაგრამ გრიგოლი შეუვალი იყო. მან არც დედის თხოვნა გაითვალისწინა და არც ნიკო მარის წინადადებას დათანხმდა, რადგან საბოლოო გადაწყვეტილება უკვე მიღებული ჰქონდა. "ჰოსპიტლის დატოვებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, როდესაც ყოველდღიური საქმეებით ვიყავი დაკავებული, საოცარი სულიერი აღმაფრენა ვიგრძენი, თითქოს ჰაერში დავლივლივებდი, მხოლოდ პარიზში ჩემს მომავალ მუშაობაზე ვლაპარაკობდი, მოუთმენლად ველოდი აღდგომის არდადეგებს, რათა რაც შეიძლება მალე ჩავსულიყავი იქ და მღვდლის მოვალეობის შესრულება დამეწყო. ვერც ცნობილმა პროფესორმა კალემ, ვერც ცნობილმა პროფესორმა მარმა ვერ გადამათქმევინეს მიღებული გადაწყვეტილება", - იგონებდა წმინდა გრიგოლი.

ბერად აღკვეცა

"ჩემთვის დაიწყო სრულიად სხვაგვარი, ახალი ცხოვრება, რომელიც ასევე მსურდა შემეწირა ქართული კულტურისათვის. ქართველი ხალხის ისტორიაში კულტურისა და სულიერი ცხოვრების განვითარებას ხომ უპირატესად ბერებმა დაამჩნიეს კვალი", - წერდა ფერაძე.

1931 წლის 18 აპრილს, ლონდონის წმინდა სოფიოს ბერძნულ საკათედრო ტაძარში, 32 წლის გრიგოლ ფერაძე ბერად აღიკვეცა, მეორე დღესვე იგი დიაკვანი გახდა, ხოლო იმავე წლის 25 მაისს, მსოფლიო საპატრიარქო საყდრის ეგზარქოსმა გერმანოზმა, პარიზის წმინდა სტეფანეს სახელობის ბერძნულ საკათედრო ეკლესიაში გრიგოლ ფერაძე მღვდლად აკურთხა.

1931 წლის 31 მაისს მამა გრიგოლი პარიზის წმინდა ნინოს სახელობის მართლმადიდებელი მრევლის მღვდელმსახურად დაინიშნა. იმავე დღეს მან ამ ეკლესიაში პირველად წირა. ამ დროიდან მოყოლებული, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე, იგი დაუღალავად იღვწოდა პარიზის ქართული ეკლესიისთვის და ეს საქმე თავისი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს ამოცანად მიაჩნდა. 1933 წლამდე მამა გრიგოლი ევროპაში ქართველი მრევლის ერთადერთი ქართველი მღვდელმსახური გახლდათ. როდესაც გრიგოლ ფერაძე ვარშავის უნივერსიტეტის პროფესორი გახდა, საშობაო, სააღდგომო და საზაფხულო არდადეგებზე ყოველთვის პარიზში ჩადიოდა. მისი უკანასკნელი ხელმოწერა ქართული ეკლესიის სამეტრიკო წიგნში 1939 წლის 1-ელ იანვარს გვხვდება.

1931-32 წლებში, ყოველი ქადაგებისას მამა გრიგოლი მჭევრმეტყველებით, სიბრძნითა და პათოსით განუმარტავდა მრევლს მართლმადიდებელ ქრისტიანთა ძირითად ლოცვას - "მამაო ჩვენოს". იგი ლოცვის თითოეულ ფრაზას თავისებურ ახსნას უძებნიდა და მიიჩნევდა რომ "მამაო ჩვენო" არის შინაარსი ჭეშმარიტი მოქალაქეობისა".

* * *

მამა გრიგოლი ცდილობდა, პირნათლად შეესრულებინა თავისი მოვალეობა და სამეცნიერო მუშაობისთვისაც გამოენახა დრო. ბონის უნივერსიტეტის ხელმძღვანელობამ გრიგოლს პირობა წაუყენა: ან მხოლოდ უნივერსიტეტში ემუშავა, ან თანამდებობა დაეტოვებინა. უნივერსიტეტის მასწავლებლობაზე უარის თქმა გრიგოლისთვის უსახსროდ დარჩენის ტოლფასი იყო, რადგანაც მას უნივერსიტეტში საკმაოდ მაღალი ანაზღაურება ჰქონდა. სასულიერო მოღვაწეობიდან კი - ფაქტობრივად არანაირი. ამის მიუხედავად, გრიგოლმა არჩევანი ღვთისმსახურების სასარგებლოდ გააკეთა და სასულიერო მოღვაწეობის გაგრძელება არჩია.

ამ პერიოდში მამა გრიგოლმა დედის გარდაცვალების ცნობა მიიღო, რამაც ძლიერ შეაწუხა და ააღელვა. "ახლა უკვე შემიძლია დანამდვილებით ვთქვა, - წერდა იგი, - რომ ბოლო ფიზიკური ძაფი (რადგან სულიერად და კულტურულად სამშობლოსთან ყოველთვის ძალზე მჭიდროდ ვიყავი დაკავშირებული) გაწყდა ჩემსა და ჩემს სამშობლოს შორის.

მისი გარდაცვალების თაობაზე ურთიერთსაწინააღმდეგო ინფორმაციას ვიღებდი. ოფიციალური განცხადების თანახმად, დედა ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ გარდაიცვალა, ჩემი ძმა კი მწერდა, რომ დეკემბერში დედამ მთელი ღამე პურის რიგში გაატარა, დილით კი უგონოდ მყოფი უცხო ადამიანებმა მიიყვანეს და მალე კიდეც გარდაიცვალა. შენახული მაქვს დედაჩემის ყველა წერილი და მსურს აღვწერო მისი ცხოვრება, როგორც კი საამისო დრო და სიმშვიდე მომეცემა".

სამოძღვრო მსახურებასთან ერთად მამა გრიგოლი აქტიურ პედაგოგიურ საქმიანობას ისევ ეწეოდა ოქსფორდის, სორბონის, დუბლინისა და კრაკოვის უნივერსიტეტებში. ლექციებსა და მოხსენებებს კითხულობდა ძველი ქართული კულტურის, ადრეული ქრისტიანობისა და აღმოსავლეთის ეკლესიების შესახებ. ინგლისის, პარიზისა და ლაიპციგის ბიბლიოთეკებში ეძიებდა და იკვლევდა ქართულ ხელნაწერებს.

ჟურნალი "ჯვარი ვაზისა"

მას შემდეგ, რაც გრიგოლ ფერაძის თაოსნობით შეიქმნა პარიზის წმ. ნინოს ეკლესია და ქართველთა სამრევლო საზოგადოება, დღის წესრიგში დადგა პერიოდული ორგანოს გამოცემის საკითხი. გრიგოლ ფერაძე ამ დროისთვის უკვე გახლდათ ევროპაში სახელგანთქმული მეცნიერი - ქართველოლოგი. მამა გრიგოლის დიდი მცდელობით შეიქმნა ჟურნალი "ჯვარი ვაზისა" და პირველი ნომერი გამოიცა 1931 წელს. ჟურნალის რედაქტორი თავად მამა გრიგოლი იყო. მსგავსი სახელწოდების საზოგადოებრივ-რელიგიური ჟურნალი XX საუკუნის ათიან წლებში გამოდიოდა თბილისშიც, კათოლიკეთა საკრებულოს ეგიდით. მამა გრიგოლს ჟურნალის დაარსების და გამოცემის საქმეში ეხმარებოდნენ: ზურაბ ავალიშვილი, ილემაზ დადეშქელიანი, ექვთიმე თაყაიშვილი, მიხაკო წერეთელი და სხვები. ემიგრაციაში გამომავალ ნაირ-ნაირ ქართულ პოლიტიკურ ჟურნალ-გაზეთებს შორის "ჯვარი ვაზისა" ერთადერთი რელიგიურ-ზნეობრივი ხასიათის ჟურნალი იყო. არსებობის მცირე ხნის მიუ¬ხედავად, ჟურნალმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიმკვიდრა ქართული ემიგრანტული ჟურნალისტიკის ისტორიაში, რაც, რასაკვირველია, უპირველეს ყოვლისა, მისი რედაქტორის დამსახურება იყო.

ჟურნალის მესვეურნი 1934 წლიდან ჟურნალის წელიწადში 2-ჯერ გამოშვებას აპირებდნენ. მისი გამოწერა 5 ფრანკი ჯდებოდა. ჟურნალის უკანასკნელი ნომერი დაიბეჭდა 1934 წელს. სამწუხაროდ, ჩვენთვის უცნობი მიზეზის გამო, არათუ წელიწადში ორჯერ, არამედ მისი გამოცემაც კი შეწყდა შემდგომში.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

1234567

>