ლუარსაბ მეფის სიკვდილით დასჯა

უმეფოდ დარჩენილი ქართლის თავადების დიდი ნაწილი შაჰს ეახლა და ერთგულება გამოუცხადა.

შადიმან ბარათაშვილმა თავს იდო ლუარსაბის იმერეთიდან გადმოყვანა და შაჰთან შერიგება - დაარწმუნა ლუარსაბი, რომ შაჰთან გამოცხადება ქვეყნისათვის სასარგებლო იქნებოდა. მართლაც, ლუარსაბი, ქვეყნის გადასარჩენად, გორში ჩავიდა. შაჰ-აბასმა ლიქნითა და პატივით მიიღო ცოლისძმა (მას ცოლად ესვა განსვენებული გიორგი მეფის ასული მშვენიერი თინათინი), მეგობრულად მოექცა, მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ ქართლში ახალი მმართველი დანიშნა და ჯარებიც ჩააყენა. ლუარსაბი კი ჯერ ყარაიასა და ყარაბაღში წაიყვანა, ვითომცდა სანადიროდ, იქიდან კი სპარსეთში გაიტყუა. ყარაიაში ლუარსაბმა ყველა განაცვიფრა ახოვანებითა და ვაჟკაცობით. მისი ნანადირევის ხილვამ კი შურით აღავსო ბოროტი შაჰი. თინათინმა სთხოვა თავის ლამაზ და ჩინებულ ძმას, უბადრუკად მოეჩვენებინა თავი შურიანი აბასისთვის, მაგრამ ლუარსაბმა სევდიანად გაუღიმა: "უწყი, რამეთუ არღარა განმიტევებს, ამისთვის უმჯობეს არს სიკეთისა ჩუენება, ვიდრე სიავისაო". დიდმარხვაში, ნადიმზე, ლუარსაბმა შაჰის შეთავაზებული თევზი არ ჭამა: - დღეს თევზით გინდა გავტეხო მარხვა, ხვალ ხორცს შემომთავაზებ, შემდეგ კი ქრისტეს უარყოფასაც მომთხოვო, - რითაც გაამჟღავნა შაჰის დაფარული განზრახვა. ბრაზით გაცოფებულმა შაჰმა ქრისტეს უარყოფა და ალაჰის აღიარება უბრძანა კეთილმსახურ მეფეს. "აღუთქმიდა მრავალსა ნიჭსა და სიტყვითა ლიქნისაითა ზაკვით ჰგონებდა ცთუნებად... არამედ ვერ მძლე ექმნა". ღვთისმოყვარე მეფე იხსენებდა წმინდა მოწამეთა მხნეობასა და ღვაწლს, მათ მიერ მოპოვებულ დაუჭკნობელ გვირგვინსა და მოსაგებელს, "რომელი თუალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა" და მტკიცედ იტყოდა: "უკეთუ მოვკვდე ქრისტესთვის, მრწამს, რამეთუ მის თანაცა ვცხონდე და, უკეთუ მან სახიერმან სიკუდილითა თვისითა გვიხსნა ჯოჯოხეთისაგან ქუესკნელისა, ჩუენცა თანა გუაც, რაითამცა დავსთხივნეთ სისხლი მისთვის და არა ვრიდოთ თავთა ჩუენთა მისთვის" და ევედრებოდა უფალს "გულითა მხურვალითა და ცრემლთა ნაკადულითა და ზედასაზედა მიწევნითა გარდაიხდიდა დღეთა მარხვითა". და ვინაიდან კარგად იცოდა შაჰ-აბასის ულმობლობის ამბავი, მასთან მყოფ ქართველებს შემოუწოდა და თავისი ანდერ¬ძი გააცნო, ხოლო ეპისკოპოსს, მღვდლებსა და დიაკვნებს "უბრძანა მოღება წმიდათა ქრისტეს საიდუმლოთა ხორცსა და სისხლსა ცხოველსმყოფელსა", და ზეცისკენ ხელაღპყრობილმა ცრემლით ილოცა, ხოლო როდესაც შიშითა და კრძალულებით ეზიარა, მადლობა შესწირა უფალს და თქვა: "შენ უწყი, უფალო ჩემო იესო ქრისტე, ვითარ არცა ანგარებითა, არცა სიმდიდრის მოყუარებითა დაუტევე მამული და საყოფელი ჩემი და ვერცავინ შემძლებელ იყო შეპყრობად ჩემდა და ვერცა გამოყუანებად სიმაგრეთა მათგან, რომელსა მე ვიყოფოდი... და უკეთუმცა ხოლო მე განვერე ხელთაგან მათთა, მაშინღა განრყვნილ იყო ხელთაგან მათთა და მოოხრებულ ყოველი ქუეყანა... და ბრძანებისა შენისა მსმენელმან ვჰყავ წინააღრჩევით საქმე ესე, რომელმან ბრძანე წმიდასა შინა სახარებასა, ვითარმედ - მწყემსმან კეთილმან დადვას სული თვისი ცხოვართა თვისთათვისო - და არა ვიქმენ სასყიდელით დადგინებულ, რაითამცა დაუტევე ცხოვარი ჩემი და ვივლტოდი... არამედ დავდევ თავი ჩემი ქვეყანისათვის და განერა ერი ჩემი მოოხრებისაგან... ამისთვისცა გევედრები, მეუფეო, რაითა სული, გული და გონებაჲ ჩემი შენდა მომართ აღამაღლო", ვინაიდან არ მებრალება არც ჩემი მეფობა, ტახტი და სიმდიდრე, არც მშვენიერება და სი-ჭაბუკე, არც ბრძოლაში მხნეობა და მკლავის სიმაგრე, არც ასპარეზობასა და ცხენთა ჭენებაში პირველობა და ნადირობაში სიმარჯვე, ქვეყნიური შვება და ლხინი, მრავალფერი სანოვაგე და სიმღერა-გართობანი, "ქუესკნელად შთამხდელნი და ამაონი" - ეს ყველაფერი დავთმე შენი სიყვარულისათვის, "რამეთუ შენდა შუენის დიდებაჲ, პატივი და თაყუანისცემაჲ, მამისა და ძისა და წმიდისა სულისაჲ, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ". დაასრულა თუ არა სიტყვა, ღმრთისმოყვარე მეფე შაჰის ბრძანებით შირაზს, გულაბყალის ციხეში გააგზავნეს და დილეგში ჩააგდეს. შვიდი წლის განმავლობაში ყოველდღე შედიოდნენ მასთან მოლები. "ჰოჲ, მეფეო! შეიწყალე სიჭაბუკე შენი და ნუ ეურჩები ბრძანებასა შაჰისასა, დაუტევე სარწმუნოებაჲ შენი და იწამე მაჰმადი, თორემ მწარე ტანჯვა და სიკვდილი მიგელის" - უქადაგებდნენ ისინი ლუარსაბს. "რაცა გნებავთ ყოფად ჩემდა, ჰყავით და აღასრულეთ ბრძანებაჲ ყაენისა" - პასუხობდა ლუარსაბი. შაჰმა უკანასკნელად შეუთვალა ქართველთა მეფეს: "ანუ უარჰყავ ქრისტე, ანუ თანა-გაძს სიკუდილი მძვინვარეჲ". ლუარსაბმა კი "ბოროტთაგან შეურყეველმან და მომლოდინემან ნეტარისა მის სასოებისა და გამოჩინებისა დიდებისა დიდისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩუენისა იესუ ქრისტჱსა", პასუხის ღირსადაც არ ჩათვალა შაჰის მოციქულები.

შაჰი დარწმუნდა, რომ ლუარსაბი თავის სარწმუნოებას არ უღალატებდა და შირაზის ხანს მეფის წამებით მოკვლა უბრძანა. როდესაც ხანს შაჰის დანაბარები აუწყეს, ძალიან შეწუხდა, "რამეთუ ეწყალოდა სიჭაბუკე და ახოვნებაჲ მისი", მაგრამ სხვა გზა არ ჰქონდა. როცა მეფე ლუარსაბს შეატყობინეს შაჰის ნაბრძანები, იგი მიხვდა, რომ დამდგარიყო ჟამი მისი განსვლისა ამიერ სოფლიდან და ჯალათებს უთხრა: "მაცალეთ, რაჲთა ვილოცო უფლისა მიმართ და მერე აღასრულეთ ბრძანებული მის უსჯულოჲს". შემდეგ კი ღმრთისმშობლის ხატის წინაშე დაიჩოქა და მხურვალედ შეჰღაღადა: "ჰოჲ, დედოფალო ჩუენო ღმრთისმშობელო, შენდამი დამიძს ყოველი სასოებაჲ ცხორებისა ჩემისაჲ, შენ ხარ მფარველი ჩემი, შენ ხარ ნუგეშინისმცემელი ჩემი. შენ მომეც მე შეწევნაი ღუაწლისა ამის ჩემისა, შენ მიოხე წინაშე ძისა შენისა და შემრთე წმიდათა მოწამეთა თანა, რაითა მეცა ვადიდებდე მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა". ლოცვის დასრულებისთანავე ჯალათები დილეგში შევიდნენ და მშვილდის საბლით შეუბრალებლად მოაშთვეს ღმრთისმოსავი მეფე.

ღამით წმინდა მოწამის დაუფლველ გვამს საკვირველი ნათელი დაადგა და მრავალი მნახველი განაცვიფრა.

მეორე დღეს წმინდა დიდებული მოწამის სხეული ციხის ეზოში დაფლეს. ქართველთა სავალალოდ, წმინდა ლუარსაბის ძვლები დღესაც სპარსეთში განისვენებს. როგორც მოსე ჯანაშვილი გვამცნობს თავის "საქართველოს საეკლესიო ისტორიაში", "წმინდა გვამი მეფისა ჰმარხია შირაზს. საფლავისა მისისაგან ეხლაც სნეულნი მიიღებენ კურნებასა".
ლუარსაბ მეფის ტრაგიკული აღსასრული ქართველი ხალხისათვის ზნეობრივი გმირობის დიდ მაგალითად იქცა. ქართულმა ეკლესიამ ლუარსაბ მეფე წმინდანად შერაცხა.

შაჰმა ქართლსა და კახეთში ვერავინ დასვა მეფედ, რადგან ლუარსაბს არც შვილი ჰყავდა და არც ძმა, ამიტომაც ქართლი დარჩა უბატონოდ. კახეთი კი ნოდარ ჯორჯაძესა და დავით ასლანიშვილს ჩააბარა, თუმცა მათ გამოიჩინეს ერთგულება მეფისა და მამულისა, სამ თვეში იმერეთიდან მეფე თეიმურაზი ჩამოიყვანეს და კახეთში გააბატონეს.

ქეთევან დედოფლის ტყვეობა

"ქართლის ცხოვრების" ცნობით, შაჰ-აბასმა "მისრულმან აშრაფს, წარავლინა დედა და ძენი თეიმურაზისანი შირაზს პატიმრად", თუმცა ევროპელი მისიონერების ცნობით, ქეთევან დედოფალი, შვილიშვილებითურთ, ქ. აშრაფში 6 თვე იმყოფებოდა, შემდეგი 3 თუ 4 წელი კი სპარსეთის სხვადასხვა ქალაქში ჰყავდათ დაპატიმრებული. მხოლოდ ამის შემდეგ, დაახლოებით 1617 წლის სექტემბერში, წაუყვანიათ შირაზში.

შაჰმა ქეთევანისთვის თვალყურის დევნება დაავალა ქალაქ შირაზის სახელგანთქმულ ბეგლარბეგს, წარმოშობით ქართველს, იმამ-ყული ხან უნდილაძეს, რათა კიდევ მეტად დამამცირებელი გაეხადა დედოფლის ტყვეობა.

ტყვე დედოფლის ქართველი მასპინძელი შირაზში

იმამ-ყული ხანი იყო შვილი ირანის ჯარის მთავარსარდლის - ალავერდი-ხან უნდილაძისა. უნდილაძეების საგვარეულოს ტრაგედია იმ გადახვეწილი ქართველების ისტორიაა, რომლებიც ბედის უკუღმართობამ მოახვედრა ირანში და თავიანთი ნიჭიერებით შაჰის კარზე მაღალ თანამდებობებს მიაღწიეს.

ცნობილია, რომ სპარსეთის შაჰებს თვალი ყოველთვის ქართველ სარდლებზე ეჭირათ. შაჰ-აბასის დროს, ჯერ იყო და, გიორგი სააკაძე უძღოდა სპარსეთის მხედრობას. ინდოეთი და ავღანეთი აიღო, ერაყშიც შეიჭრა, თურქ-ოსმალოც დაიფრინა და გვარიანად გასწია ირანის საზღვრები. სააკაძის მზე ჩაესვენა და ალავერდი-ხან უნდილაძე გამოჩნდა. მერე ის იყო შაჰის მარჯვენა ხელი და პირველი კაცი. რისი გაკეთებაც სააკაძემ ვერ მოასწრო, უნდილაძემ დაამთავრა - გახდა შაჰ-აბას I-ის სამხედრო რეფორმების თაოსანი, ირანის ჯარის პირველი ყულარაღასი, ფარსის ბეგლარბეგი.

ალავერდი-ხან უნდილაძე ჭკვიანი, გამოცდილი და განათლებული კაცი იყო. მისი დამსახურებაა ისპაანში - მაშინდელ დედაქალაში, მდინარე ზაიანდე-რუდზე, რომელიც ქართულად დედა მდინარეს ნიშნავს, ოცდაცამეტთაღიანი ხიდის აშენება. იგი ამჟამადაც ფუნქციონირებს და მის სახელს ატარებს. ხიდი ორსართულიანია, კედლები თხელი ქართული აგურით არის ნაშენი. ზედა სართულს ამშვენებს რამდენიმე ძალიან ლამაზი გუმბათი, იგი დაახლოებით 100 მეტრის სიგრძისაა. ქვედა სართულზე გაკეთებულია შეჭრი-ლი ოთახები, რომლებშიც ჩაიხანებია გახსნილი. ეს გრილი და სასიამოვნო ადგილი ყოველთვის სავსეა ტურისტებითა თუ ადგილობრივი მცხოვრებლებით.
...უაღრესად დიდი იყო ალავერდი-ხანის გავლენა შაჰ-აბასის დროინდელ ირანში. პორტუგალიელი ანტონიო გოვეას (XVII ს-ის დამდეგი) გადმოცემით, ერთხელ შაჰს უთ-ქვამს: "მთელი სპარსეთი მე მემორჩილება, მე კი ალავერ¬დი-ხანს ვემორჩილებიო".
ალავერდი-ხანი 1614 წელს გარდაიცვალა. არსებობს ცნობები, 1614 წელს ალავერდი-ხანს შაჰი უხმობდა საქართველოსთან ბრძოლაში მონაწილეობის მისაღებად გიორგი სააკაძის მსგავსად, მაგრამ ალავერდი-ხანმა როგორღაც მოახერხა თავის არიდება. ჩვეულებრივ, ასეთ დროს ავადმყოფობას იმიზეზებდნენ ხოლმე. შემდეგ მისი შვილი, იმამ-ყული ხანიც ასევე მოიქცა. ამის შემდეგ ალავერდი-ხანი ძალიან მალე მოულოდნელად გარდაიცვალა. არის ეჭვი, რომ ეს მკვლელობა შაჰმა ალავერდი-ხანს სწორედ ამ უარის გამო მოუწყო.

სხვა ვერსიით, ალავერდი-ხან უნდილაძე შაჰის ბრძანებით მოკლეს, რადგან ფაქტობრივად იგი შაჰზე გავლენიანი იყო. ისქანდერ მუნში აღნიშნავს, რომ შაჰის კარზე იზრდებოდა უკმაყოფილება ალავერდი-ხანის განწყობის, საქციელისა თუ სხვა მიზეზების გამო. ჩანს, გარკვეულ ეტაპზე შაჰ-აბასი გიორგი სააკაძეს უფრო ენდობოდა, ვიდრე ფარსის ბეგლარბეგს. XVII ს-ის სომეხი ისტორიკოსის, ზაქარია სარკავაგის ცნობით, ალავერდი-ხანის ერთ-ერთი ვაჟიშვილი დაკავშირებული იყო სპარსეთის საწინააღმდეგო აჯანყებასთან, რაც, შესაძლოა, შაჰის უკმაყოფილების მიზეზი გამხდარიყო.

შაჰ-აბას I-ის ბრძანებით, ალავერდი-ხანი დიდი პატივით დაკრძალეს მეშჰედში.

ირანში ალავერდი-ხანის შვილებიც დაწინაურდნენ. უფროსმა, იმამ-ყული-ხანმა, მამის სიკვდილის შემდეგ ფარსის ბეგლარბეგობა მიიღო, ხოლო უმცროსმა, დაუდ-ხანმა - ყარაბაღისა. დაუდ-ხანის სარდლობით სეფიანთა ჯარმა პორტუგალიელები დაამარცხა და სპარსეთის ყურეში ახალი მიწები შეიერთა. ოთხი წლის შემდეგ არდებილთან ოსმალოს აყარა შავი დღე.
უფროსი ძმა, იმამ-ყული-ხან უნდილაძე, ფარსის ბეგლარბეგი, შაჰის შემდეგ, ფაქტობრივად, მეორე კაცი იყო სახელმწიფოში. პორტუგალიელები კუნძულ ჰორმუზიდან რომ გადადენა, მისი სახელი მთელ ირანში ამზიანდა.

ცნობილია, რომ უნდილაძეს, მიუხედავად შაჰის კარზე ძალიან მაღალი თანამდებობებისა, არ მიუღია მონაწილეობა საქართველოსთან ომში. იმამ-ყული-ხანი, მამის მსგავსად, შაჰ-აბასის ერთ-ერთი ლაშქრობის დროს ავადმყოფობის მომიზეზებით თავრიზში დარჩა.

იმამ-ყული-ხანმა დიდი პატივით მიიღო კახეთის დედოფალი. თავის სასახლეშივე მოუმზადა საცხოვრისი და დააბინავა ამალითურთ. აქვე შეარჩიეს ერთი ოთახი ეკლესიი-სათვის. ქეთევან ჩვენი დიდად საპატიო სტუმარი არის, ის კი არ არის ტყვე, ჩვენ ვართ მისი ტყვეებიო, - ამბობდა ნაქართველარი თათარი. სამშობლოს ხვედრით შეძრწუნებული ქეთევან დედოფალი არა მარტო დღისით, ღამითაც დგებოდა და თანმხლებ მანდილოსნებთან ერთად ჯვარცმულ მაცხოვარს ავედრებდა თავის ტანჯულ ქვეყანას, ყვავ-ყორნებივით რომ შესეოდნენ და კორტნიდნენ უსჯულო მტრები. როგორც ცნობილია, მას თან ჰქონდა წაღებული მაცხოვრის ჯვარცმა და ღვთისმშობლის ხატი.

დედოფლის ამალაში იყო "ქართველი მღვდელი, - წერს რომის პაპის ელჩი პიეტრო დელა ვალე, - ის ჩინებული ადამიანი იყო, სულიერად ამხნევებდა მას და მის თანმხლებთ. აქვე იყო მეორე მღვდელიც". დედოფლის ერთ მღვდელს ერქვა გიორგი, რომელიც ამავე დროს იყო მისი მსახურთუხუცესი და თვალყურს ადევნებდა ამალას. მეორე მღვდელს ერქვა მოსე, რომელიც დედოფლის მოძღვრად ითვლებოდა. ქეთევან დედოფლის მღვდელს ასე ახასიათებს პორტუგალიელი ელჩი დონ გარსია დე სილვა ი ფიგეროა, რომელიც მაშინ შირაზში იმყოფებოდა: "ქეთევან დედოფლის მსახურთა შორის იყო ერთი მღვდელი, მისი მოძღვარი წმინდა ბასილის წესისა, სახელად მოსე, რომელიც თავშეკავებულობითა და სიტყვიერი ზომიერებით ჰქმნიდა ნამდვილი მღვდელმსახურის სასოებას, რაღაც იმის მსგავსს, რასაც ძველად ეკლესიის ბერებს მიაწერდნენ. ვინაიდან, გარდა იმისა, რაც გარეგნულად ჩანდა, მასში ამოიკითხავდით ცხოვრების წმინდა წესს და წეს-ჩვეულებათა სიმარტივეს, ხოლო ეს ხდიდა მას იმის ღირსად, რომ ჩვენს ევროპელ მღვდლებს მისთვის მიებაძათ"...

მამა მოსე და მამა გიორგი ამ ოთახ-ეკლესიაში ხშირად აყენებდნენ წირვას. ამასთანავე, დედოფალს უკითხავდნენ სახარებას, მოციქულთა ეპისტოლეებს, ლოცვებს, ქადაგე¬ბებსა და წმინდანთა ცხოვრების ამბებს... ქეთევან დედოფალს თან უამრავი საეკლესიო წიგნი ჰქონია. დონ გარსია დე სილვა ფიგეროა წერს, რომ მას ქეთევან დედოფლის მღვდელმა მოსემ მოუტანა ორი ქართული ხელნაწერი მშვენიერი, მოოქრულ ყდაში ჩასმული წიგნი, რომელთაგან ერთი იყო ძველი აღთქმა თავისი ფსალმუნით, ხოლო მეორე - სახარება, სამოციქულო აქტები და წმინდა წერილები, ორივე ქართულ ენაზე. ეს წიგნი პიეტრო დელა ვალესაც უნახავს ქეთევან დედოფალთან ყოფნისას.

ცნობილია, რომ ტყვეობისას ქეთევან დედოფალი რომის პაპის ელჩ პიეტრო დელა ვალესთან ერთად გაიცნო პორტუგალიელმა მისიონერმა ბერმა ამბროზიო დუშ ანჟუშმა, რომელიც ბევრ ცნობას გვაწვდის წმინდა დედოფლის შესახებ. მისი თქმით, "ეს ღვთისმოსავი ქალბატონი ტანდაბალი გახლდათ. დაახლოებით ორმოცი წლისა უნდა ყოფილიყო, ხელთ მლოცველის ჯოხი ეპყრა. ქვრივივით შავად მოსილს, თავ-კისერიც მოშავო საბურველით დაეფარა. მეტად პირმშვენიერი და უაღრესად დარბაისელი, არა მარტო სამეფოს, არამედ მთელი სუვერენული იმპერიის დედოფლობის ღირსი იყო. არაჩვეულებრივად წმინდა და სასიამოვნო, განსაკუთრებულ სიხარულს ჰგვრიდა ყველას, ვინც ერთხელ მაინც იხილავდა. მისი ლამაზი, დიდი, შავი თვალები ირეკლავდნენ იმას, რაც მის სულში ხდებოდა... დედოფალი იშვიათად გამოდიოდა სახლიდან, თუ მიიწვევდნენ ხანის სასახლეში ანდა თვითონ წავიდოდა ხანის ჰარამხანაში, სადაც მიდიოდა იმისთვის, რომ ენახა ქართველი ქალები, რომლებიც ასევე ტყვეობაში იყვნენ, რათა დიდის გულმოწყალებით დაემშვიდებინა ისინი, მოუწოდებდა რა მათ შეენარჩუნებინათ ქრისტიანული სარწმუნოება, რომელშიც ისინი აღიზარდნენ".

მადრიდის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში შემონახულ საბუთში ვკითხულობთ: "სასიამოვნო იყო ქეთევან დედოფალთან საუბარი, მისი საუბარი იყო წმინდა, ადამიანებისადმი ერთგულების სულისკვეთებით განმსჭვალული... დედოფალი ნატიფ სულს მარხვითა და ლოცვით იმტკიცებდა და სხეულს მომავალი წამებისათვის ამზადებდა. ტყვე ქრისტიანებს, რომლებიც სპარსეთში მრავლად იყვნენ, დედოფალი იესო ქრისტეს რწმენისა და ერთგულებისაკენ მოუწოდებდა. თუ გაიგებდა, რომ ვინმემ რწმენას უღალატა, ამ ამბავს დიდად განიცდიდა.
დედოფალს რაც კი გააჩნდა და რასაც უწყალობებდნენ თავის სარჩენად, ქრისტიანებს შორის ანაწილებდა და თვითონ დიდი თანაგრძნობით იზიარებდა მათ ჭირსა და განცდას".

აღსანიშნავია, რომ ირანში არ არსებობდა არც ერთი ქართული (მართლმადიდებლური) ეკლესია, მაშინ, როცა მრავლად იყო სომხური და კათოლიკური ეკლესიები (ამ დროს სპარსეთში წმ. ავგუსტეს ორდენის სამი მონასტერი არსებობდა - ისპაანში, შირაზსა და ბოსორაში). ქეთევან დედოფალი განუწყვეტლივ ლოცულობდა. განსაკუთრებით მოწიწებით ევედრებოდა ღვთისმშობელს თავისი წილხვედრი საქართველოს მტერთაგან გათავისუფლებასა და გადარჩენას.

ალავერდობას აჯანყებული კახეთი

როგორც ყოველთვის, მარად შეუდრეკელმა ქართველებმა კვლავ დაიწყეს მზადება მტრის უღლისაგან გათავისუფლებისათვის. ახლა მათ თურქეთთან კავშირით სურდათ ყიზილბაშების განდევნა საქართველოდან. ოსმალეთი უკმაყოფილო იყო ზავის პირობებით და ომის განახლებაზე ფიქრობდა. ამიტომ ოსმალეთის მესვეურებმა შეუთვალეს კახელებს, აჯანყებულიყვნენ. საქართველოში უკვე მომზადებული იყო ნიადაგი ამისთვის და 1615 წლის 15 სექტემბერს, ალავერდის სადღესასწაულო წირვის შემდეგ კახელები აჯანყდნენ. ალავერდის წმინდა ეკლესია და მისი გალავანი ირანელებს ციხესიმაგრედ ჰქონდათ გადაკეთებული და იქ ყიზილბაშები იდგნენ. 15 სექტემბერს, ამ ეკლესიის დღესასწაულის დღეს, ყიზილბაშებმა კახეთის მმართველის მოადგილის დავით ჯანდიერის ხათრით ქართველები ეკლესიაში სალოცავად შეუშვეს. წირვის დამთავრების შემდეგ დათქმულ ნიშანზე ქართველებმა ტანსაცმელში დამალული იარაღი გამოაჩინეს და ყიზილბაშებს მუსრი გაავლეს. თეიმურაზი აჯანყებას სათავეში ჩაუდგა და კახეთის სპარსთაგან გაწმენდას შეუდგა. აჯანყდა შირვანიც, რომლის მეთაურმაც თეიმურაზს ერთგულება გამოუცხადა. აჯანყებულებმა კახეთი და შირვანი ყიზილბაშებისაგან გაათავისუფლეს.

შაჰ-აბასმა შეიტყო საქართველოში დაწყებული აჯანყების ამბავი და ისიც, რომ ოსმალეთის ლაშქარი საზღვარზე იზამთრებდა და ირანზე თავდასხმას არ აპირებდა, 15000- იანი ჯარი გაგზავნა საქართველოში. თეიმურაზმა თვითონ უსარდლა ქართველთა 6000-იან ლაშქარს, წიწამურთან შეება მტერს და ცხარე ბრძოლაში სძლია. ყიზილბაშები გარბოდნენ, ქართველები კი ფეხდაფეხ მისდევდნენ და ხოცავდნენ. ქართველებმა დიდი ნადავლი იგდეს ხელთ, საშოვარი ისე გაიაფდა, რომ სანახევროდ წამღები არ იშოვებოდა. "აქლემი ერთ აბაზად გაისყიდაო", - წერს ქართველი ისტორიკოსი ფარსადან გორგიჯანიძე.

გამძვინვარებულმა შაჰ-აბასმა ქართველთა ამოგდება განიზრახა და საგანგებოდ მოემზადა სალაშქროდ. მან ძირითადი სამხედრო ძალების საქართველოში გადასროლა გადაწყვიტა, რადგან აჯანყება საშიშ ხასიათს იღებდა. სპარ¬სელებს ხელს უწყობდა ის გარემოებაც, რომ ოსმალეთის ლაშქარი პასიურობდა და საქართველო, რომელსაც თურქეთი აქეზებდა და დახმარებას ჰპირდებოდა, ფაქტობრივად მარტო აღმოჩნდა ირანის პირისპირ.

1616 წლის გაზაფხულზე შაჰი დიდძალი ლაშქრით საქართველოსკენ წამოვიდა. ყიზილბაშებმა კახეთს ორი მხრიდან შეუტიეს: დასავლეთიდან, ქართლის მხრიდან - შაჰ-აბასი და იუსუფ-ხანი, ხოლო აღმოსავლეთიდან შირვანის ბეგლარ-ბეგი უნდა შეჭრილიყო კახეთში. შაჰი ქართლში შემოიჭრა და თბილისს მოვიდა. ქართლის მმართველად სვიმონ მეფის ძმისშვილი, ბაგრატ-ხანი (დაუდ-ხანის შვილი) დაადგინა, დაღესტნელებს შეუთვალა: კახეთის ამოწყვეტა მსურს და ვინც თქვენს მხარეში გადმოვა, დაატყვევეთო. ლეკებმაც სიხარულით აღუთქვეს დახმარება. შაჰ-აბასმა ხერკსა და ერწო-თიანეთს თბილისიდან დიდი ლაშქარი გაგზავნა, თვითონ კი კახეთში გადავიდა და იქ დაბანაკდა.

თეიმურაზი ვარაუდობდა, რომ ოსმალეთის ლაშქარი, რომელიც ალეპოს მიდამოებში იყო განლაგებული, შეტევას დაიწყებდა, მაგრამ იმედი გაუცრუვდა, კახელმა თავადებმაც აღარ მოისურვეს შაჰ-აბასის უზარმაზარ არმიასთან შებმა. თეიმურაზი იძულებული გახდა, თავისი ამალით იმერეთს გადასულიყო. ქვეყანა უდიდესი განსაცდელის წინაშე დადგა. ირანელ მოლაშქრეებს ნაბრძანები ჰქონდათ, ქართველთაგან არც ერთი ცოცხალი არ გაეშვათ, ქალები და ბავშვები ტყვედ წამოეყვანათ, ხოლო ქონება, რაც ხელში ჩაუვარდებოდათ, მუსლიმანთა დავლა იქნებოდა. ქართველები თავგანწირულად იბრძოდნენ, მაგრამ მრავალრიცხოვან მტერთან ვერას გახდნენ. ქალაქი ძაგემი (ზაგემი), რომელიც ჰერეთში, ახლანდელ საინგილოში, ზაქათალის მახლობლად მდებარეობდა და ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სავაჭრო პუნქტი იყო, სპარსელებმა სრულიად აღგავეს პირისაგან მიწისა.

აღნიშნული ოთხი შემოსევის დროს (1614-1617) კახეთმა უდიდესი ზარალი ნახა: მოსახლეობის ორი მესამედი დაკარგა, დარჩენილმა ნაწილმა "ტყეებსა და ჯაგებს" შეაფარა თავი. ასი ათასამდე მტერს შეაკვდა, "რომელნიმე ლეკთა ამოსწყვიტეს და დაატყვევეს და რომელნიმე მორჩეს თუშეთს, ფშავს და ხევსურეთს". ხუთასი ათასი შეიპყრეს, ცოლშვილიანად აჰყარეს, წაასხეს.... და ირანის შიდა პროვინციებში: საზანდარას, ხვარასანსა და ფერიას (ფერეიდანს) მიმოფანტეს.

შაჰ-აბას I - საქართველოს ყველაზე დიდი მტერი

"დიდი სახელმწიფო მოღვაწის უტყუარ ნიჭთან ერთად მას (შაჰ-აბას I სეფიანი (1587-1629 წ.წ.)) თანდაყოლილი ჰქონდა პირადი ხასიათის ისეთი თვისებები, რომლებიც მას ხშირად ადამიანურ სახეს უკარგავდა და კაცურ ქცევას ავიწყებდ ან, შაჰ-აბასი მცირე რამის გამოც ისეთ თავშეუკავებელ მრისხანებას იჩენდა ხოლმე, ისეთი სრულებით უაზრო სისხლისღვრა, შემაძრწუნებელი ვერაგობა და შემზარავი შურისძიება იცოდა თავის მახლობელთა წრეშიაც, რომ უნებლიეთ მისი გონებრივი ნორმალურობის შესახებ ეჭვი იბადება.

მისი მთელი პოლიტიკა ვერაგობითა და სისხლის გაუმაძღრობით იყო აღსავსე, ჭორებისა და ჯაშუშობის ქსელის მოტრფიალე ის თავის გარშემო ისეთი ჯოჯოხეთური მუხანათობისა, ინტრიგებისა და იჭვიანობის ბუდეს ქმნიდა, რომ მას ხშირად თითონაც საშუალება აღარ ჰქონდა სიმართლე შეეტყო და გაბმული მახიდან თავი დაეღწია".

ივანე ჯავახიშვილი


გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე