იონა მეუნარგიას სიტყვა - ილიას დასაფლავებაზე

დაუვიწყარო მამულისშვილო ილიავ! შენი ჭირისუფალი განა მარტო ეს, აქ მოზღვავებული საზოგადოებაა, რომელიც სამი დღეა, შენს ცხედარს გარს ახვევია?

არა, შენი ჭირისუფალი მთელი შენი სატრფო ქვეყანაა, სამშობლო - კახეთიდამ დაწყებული შავ ზღვამდის. ამ ქვეყანაში ყველას უგემნია შენი ნაწერების სიტკბოება და ყველა სასოებით და სიამაყით იხსენებს შენს სახელს; ოჯახი სად დარჩა ამ ქვეყანაში, საცა ბავშვს შენი "აყვავებულა მდელო" არ ეკითხოს და მოზრდილს "მკრთალი ნათელი" და "ჩემო კარგო ქვეყანავ" არ ემღეროს?

შენის ქმნილებით დამტკბარმა, შენის მოკვლით გულ- ჩამწარებულმა საქართველოს შორეულმა ქალაქმა ფოთმა დაფნითა და ყვავილით შეამკო ცხედარი შენი და უკანასკნელი სალამი გიძღვნა შენ, დაუვიწყარო ილიავ, შენ, რომლის მარჯვენისა ქმნილებამ აღზარდა რაზმი საქართველოს მოზარდთა თაობათა და მწერალთა, შენ, რომელმაცა "კაცია-ადამიანი" სთქვი, "გლახის ნაამბობი" გვიამბე, თავდადებული შეგვაყვარე და "ნაოჭის მსგავსად შეკრული" შუბლი განდეგილისა დაგვიხატე ხელოვნურად.

შენ რომ ფეხი შემოდგი მწერლობაში, სთქვი, "მამულო საყვარელო, შენ როსღა აყვავდებიო" და მთელი შენი სიცოცხლე ამ მამულის აყვავებას ამსახურე და მამულის შვილების გულში აღაგზნე ყოველგვარი კეთილი აზრი და გრძნობა.

დღეს ყოველი ქართველი, თვით შენი მტერიც, შენი შეგირდია. ნეტავ გაგაგონა ის ძლიერი ღაღადი ჩვენის მწერლობისა, რომელიც შენმა მკვლელობამ ასტეხა, რომ დამტკბარიყავ იმ აზრით, რომ სამწერლო მემკვიდრეობა, შენგან დატოვებული, არც ისე მჩატეა, როგორც მტერსა ჰგონია.

შენ არ გვასწავლე ქართული ენა? შენ არ შეჰქმენ უკანასკნელად "სულთა სწრაფვა", "თვალთახედვის ისარი"? შენ შეგვაყვარე მამული და გვაჩვენე, როგორ უნდა სამშობლოს მტერთან ბრძოლა. "დიდ მუხასთან პატარა ია რომ ყვაოდეს, ვის რა უნდაო", გააგონე შენს მამულის მტრებს. სამეგრელოს ჩამოშორება რომ მოინდომეს საქართველოდამ, შენ სამეგრელოში მოდი, იქაურობა ნახე და სთქვი: "სამეგრელოში მოვედი და საქართველო ვნახეო" და მედგრად გამოესარჩლე დაჩაგრულ სამეგრელოს.

და აწ შენ დაგვშორდი, დაგვტოვე იმ დროს, როცა თვით მამულის წმინდათა-წმინდას შეეხო განუსჯელი თაობა და როცა შენს წინასწარმეტყველურ სიტყვას შეეძლო ეს თაობა გონს მოეყვანა.

ვინ იცის, ეგებ შეიძლებოდეს კაცს კაცობრიობა უყვარდეს მამულზე უფრო, მაგრამ მამული რომ არ უყვარდეს კაცს, სამშობლოს ენა არა სწამდეს, ამის სმენაც კი ეჩოთირება ჩვენს ყურს, რომელშიაც შენ 40 წელიწადი სულ ჩაგვძახოდი: ჩიტს თავისი ბუდე უყვარს, ნადირს თავისი კლდე და სორო, მთელ განათლებულ ქვეყანას თავისი მხარე და ენა და მხოლოდ ჩვენში გამოჰტყვრა პირველად ეს დაუჯერებელი: "ენა რა არის, მამული რას მიქვიანო".

ვიმედოვნებ, მოძღვარო, რომ ეს შეცდომა წარმავალია, რომ ჩვენნი ძმანნი და შვილნი, ვითარცა უძღებნი შვილნი, დაუბრუნდებიან სამშობლოს და მამული კვლავ დარჩება ყველათათვის საუკუნოდ თაყვანსაცემად ისე, როგორც საუკუნო არის იდეალები სიმართლისა, სიკეთისა და მშვენიერებისა, რომელთაც შენ მსახურებდი.

მშვიდობით, ჩვენო ენის კანონმდებელო, დიდო მამულისშვილო!

1907 წ. 9 სექტემბერი

შურისძიება ისტორიისა, იაკობ გოგებაშვილი ილიაზე

შეუდარებელი, უებრო შურისძიება იცის ისტორიამ. საუკეთესო ისტორიკოსები იმ აზრზე დგანან, რომ ქრისტიანობა პატარა, ადგილობრივ სარწმუნოებად დარჩებოდა, თუ რომ იესო ნაძირალა ებრაელებს ჯვარს არ ეცვათო. ამ უბედურებს ეგონათ, რაკი იესოს საზარელ სიკვდილს მივცემთ, მასაც საშინლად დავამცირებთ და მის სწავლასაც ამოვფხრით და გავაქრობთო. ნამდვილად კი სწორედ ამ საზარელმა სიკვდილმა, ამ ჯვარცმამ, გააღმერთა იესო, გახდა იგი საგნად უსაზღვრო თაყვანისცემისა, უმხურვალეს სიყვარულისა, მიანიჭა იმის სწავლას უძლეველი ძალა, მოჰფინა იგი კიდითი-კიდედ და ქრისტიანობა გარდააქცია მსოფლიო სარწმუნოებად; ჯვარცმულის ჯალათნი კი გააკრა კაცობრიობის თვალში სამარცხვინო ბოძზე უკუნითი უკუნისამდე.

სწორედ ესევე აცხადებდა (და უკვე ცხადდება) ჩვენს უნიჭიერესს პოეტსა და დიდ მამულიშვილზე, რომელსაც ეხლა გლოვობს უმაგალითო მგლოვიარობით მთელი ქართველობა, გარდა ბნელეთის ნაბიჭვრებისა. უსულ-გულო და უტვინო ორფეხა მხეცები ვერაგულად ჰკლავენ საშინელის სიკვდილით საუკეთესო შვილს საქართველოსას, რასაკვირველია, იმ განხრახვით და იმედით, რომ დაემცირებინათ მისი დიდებული სახელი მისი დიდი გავლენა ქართველობაზე. მაგრამ თავისისავე უგუნურის და წყეულის თვალებით იხილავენ სრულიად წინააღმდეგს ნაყოფს თავიანთ საზიზღარ მკვლელობისას. ამ ვერაგულის მოკვლის შემდეგ ილიას სახელი მოიცვის დიდებულ მოწამის შარავანდედით, ერთი ასად იმატებს ის ღრმა პატივისცემა, ის თაყვანება, რომლითაც ყოველი ჭკუათა მყოფელი ქართველი გამსჭვალული იყო მისადმი; ერთი ასად გაიზდება ის დიდი მნიშვნელობა, რომელიც იმის ქმნილებებს ჰქონდა და ქართველობა ამ მის ქმნილებებს დაეწაფება სრულის გაუმაძღარობით. რაც ილიას დიდებას აკლდა სიცოცხლის ჟამსა, მის მკვლელობის შემდეგ უკლებლად შეივსება და იგი იწყებს ბრწყინვას, როგორც უდიდესი მნათობი საქართველოსი. მოკლე ხნის განმავლობაში მთელს საქართველოში აღარ დარჩება არც ერთი ოჯახი, რომელსაც არ ამშვენებდეს ილიას სურათი, როგორც უძვირფასესის და სათაყვანო ხატისა.

დიდება ილიასი მით უფრო იმატებს, რაც უფრო ზედმიწევნით გაიცნობს ქართველობა ნამდვილს ილიას, შეიგნებს იმის დიდებულს და წმინდა ქართულს ენას, მისს მაღალს აზრებს, პროგრესიულს იდეალებს, მის დემოკრატიულს მიმართულებას, წმინდა ეთიკას სრულის ადამიანობისას, ამისათვის კი ყველაზე მეტად საჭიროა მოფენა კიდით-კიდედ მისი ქმნილებებისა, გავრცელება მისის თხზულებებისა მთელს ჩვენს ქვეყანაში.

ვინ უნდა იკისროს ეს დიდი საქმე? სათავად-აზნაურო ბანკმა და საქართველოს თავად-აზნაურობამ მათ ის პენსია, რომელსაც ილია იღებდა, უნდა წლითი-წლობით გადასდონ საგამომცემლო თანხად, იმის თხზულებების დასაბეჭდად, შეუკვეთონ ევროპის საუკეთესო მხატვრებს მათი დასურათება, ყოველი ქმნილება მისი, ჩინებულად დასურათებული, გამოსცენ ცალკე წიგნად, სულ მცირე ფასი დაადონ და მთელს საქართველოში მოჰფინონ.

ეს მოფენა ისეთს ნაყოფს გამოიღებს, რომელსაც ეხლა ჩვენ ვერც კი წარმოვიდგენთ. ილია იყო არა მარტო დიდი ნიჭის პატრონი, არამედ დიდად განვითარებული ინტელიგენტი, შემკული იშვიათის მხატრობითი ნიჭით და ნამდვილი ბრძენი. ამიტომ იმის ქმნილებათა მოფენა დიდ სარგებლობას მოუტანს ქართულს აზროვნებას და სიტყვიერებას.

როცა ქართველი გლეხობა გაიცნობს ილიას ნაწერებს, გადაიკითხავს იმის "კაცია-ადამიანს", "გლახის ნაამბობს", "კაკოს" თავგადასავალს, იმის "მუშას" და სხვა დემოკრატიულს ქმნილებას, იგი ცხადად დაინახავს, თუ რა დიდი მოციქული იყო ილია გლეხთა განთავისუფლებისა და აღორძინებისა. მაშინ იგლოვს იგი იმის სიკვდილს ბევრად უფრო მეტის მწუხარებით და ცრემლებით, ვიდრე ეხლა ჰგლოვობენ დაწინაურებულნი ნაწილნი ქართველი ერისა - ეს იქნება საუკეთესო შურისძიება, ღირსი ჩვენის დიდებულის მიცვალებულისა - ამასთან, ჩვენ უნდა მხნედ შევუდგეთ დიაგნოზს იმ საზოგადოებრივის სენისას, რომელმაც ისე მხეცურად იმსხვერპლა მგოსანი. ჩვენ უნდა უსათუოდ აღმოვაჩინოთ მხეცი მკვლელები და მათი ხელმძღვანელნი, თუ ჰყავდათ. არაფერს არ უნდა შევუშინდეთ, არაფერი არ უნდა დავმალოთ, რადგან დამალვით სენი კი არა რჩება, ძლიერდება, ხრწნის საზოგადოებრივს ორგანიზმს და სიკვდილს უმზადებს ერს.

1907 წ. 9 სექტემბერი
...........
მიხეილ წერეთელი, "წერილი ილიას მკვლელობაზე"

"ქ ა რ თ ვ ე ლ ე ბ ო !

საქართველოს თავ-ლაფი დაასხეს! შერყვნეს და შელახეს მისი ღირსება, მისი თავ-მოყვარეობა! არც ერთი ფაქტი ჩვენის ცხოვრების უბედობის დამახასიათებელი ისეთი თავ-ზარდამცემი, ისეთი საზიზღარი, ისეთი სასირცხო არა ყოფილა საქართველოსათვის, როგორც ილია ჭავჭავაძის და მისი ოჯახის ამოწყვეტა. თავზარდამცემია ეს საშინელება, იმიტომ რომ ჩვენ მეორე ილია აღარ გვყავს და მგონი აღარც დაიბადოს გათახსირებულ ცხოვრებაში! საზიზღარია ეს მოვლენა, იმიტომ, რომ დიდებულ ადამიანს წარუტაცეს ავაზაკურად სიცოცხლე არა ყაჩაღებმა და ქურდებმა ანგარებით, არამედ, როგორც თვალ-ცხადათა სჩანს, ვითომცა და რომელიმე პრინციპის მქონე ჯგუფმა და ადამიანებმა, თავიანთ ვითომც და "იდეის" განსახორციელებლად და ილიას დასამცირებლად! სასირცხოა იგი მთელი საქართვე-ლოს ერისათვის იმიტომ, რომ ილია მოკვდა საქართველოს მიწა-წყალზედ, სწორედ იმ ადგილას, რომელსაც მან მთე¬ლი თავისი სიყვარულის ძალითა და დიადი ნიჭით დაწერილი ლექსი უძღვნა, - იმიტომ, რომ ილია მოკვდა შეიძლება ქართველის ხელითაც!

როგორ! ილია ჭავჭავაძე, რომელიც მთელი თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის განმავლობაში საქართველოსათვის შრომობდა, მღეროდა და სტიროდა, ილია, რომელსაც არც ერთი საქართველოს ჭირი არ გამოჰპარვია რომ არ აღენიშნა და ყოველთვის ბრძნული წამალი არ ენახა, ილია, რომელმაც მე-XIX საუკუნის რუსთაველი იყო საქართველოსა¬თვის, რომლის ენითაც ლაპარაკობს მთელი საქართველოს მწერლობა, მთელი საქართველოს უბრალო წერა-კითხვის მცოდნე ხალხიც კი, ილია, რომელიც საუკეთესო დამამშვიდებელი, ბრწყინვალე გვირგვინი იყო ჩვენ ისედაც ღარიბ კულტურისა, ეს ილია ჭავჭავაძე საქართველოშივე ქართველებმა მოჰკლეს?! ჰოი, უმადურნო, ბრმანო და საზიზღარნო! ნუთუ მართლა ჩაიდინეთ ასეთი დანაშაული, დანაშაული, რომლის მსგავსი მსოფლიო ისტორიას არ გაუგონია, დანაშაული, რომელიც მართლაც დაამტკიცებს მთელი ქართველობის მართლაცა და სრულ გადაშენებას?

სირცხვილი ჩვენთვის, ქართველებო, თუ მართლა გავხდით მოწამენი ასეთის ჩვენის დამცირებისა, ჩვენი სასაცილოდ აგდებისა ჩვენივე თავის მიერ, სირცხვილი ჩვენ დამცირებულსა და ფეხ ქვეშ გათელილ სამშობლოს, რომ ჩვენივე ხელით ტყვიებით დავხვრიტეთ ჩვენი უპირველესი ადამიანი, როგორც უბრალო დამნაშავე ან ქურდი! სირცხვილი მთელ საქართველოს, თუ მან ისეთნაირად დაჰკარგა ყოველივე სინდისი და გრძნობა, რომ ხმა არ ამოიღო, არ მოიწმინდა ასეთი საშინელი შეურაცხმყოფი ჩირქი, რომელიც მას წასცხეს თავიანთმავე უბედურ შვილებმა! მაშინ მართლაც მთელი საქართველო ყოფილა ავაზაკური სულისა და გულის, ცინიკური რწმენისა და დაბნელებული გონების პატრონი! რასაკვირველია, მაშინ იგი სირცხვილის სიწითლესაც ვეღარ იგრძნობს! მაგრამ თუ ჯერ ჩვენში სინდისი არ მომკვდარა, თუ კიდევ ცოტა რამ მაინც შეგვრჩენია ადამიანობისა, თუ საქართველოში ყოველი ქართველი ჯერ კიდევ არ გამხდარა სულ მხეცად უგუნურად და გარყვნილად.

ქართველებო! ნუ ვაპატიებთ ნურავის ასეთ საშინელ შეურაცხყოფასა და უბედურებას, ნუ მოვიჭრით თავს ქვეყანაში! უგუნურმა ხალხმა ქრისტე ჯვარს აცვა, იუდის შური ქრისტეს მეგობრებმა ვერ იძიეს, მაგრამ ეს მოხდა ოცი საუკუნის წინად! ნუ თუ ეხლა მთელი საქართველო უნდა შეიქმნეს იმ ადამიანის ჯვარმცმელი, რომელმაც სამოც წელზედ მეტი იმსახურა, ნუ თუ მთელი საქართველო იუდათ უნდა გადაიქცეს?

ქართველებო! ხელი ხმალს, მოვიდა ჟამი ნამდვილი თავის დაცვისა ყველა ოხერთაგან, ცინიკოსთაგან, უნამუსოთაგან, კაცის მკვლელ ავაზაკთაგან, ჩვენ შეურაცხმყოფელთაგან და თავლაფ-დამსხმელთაგან! ხელი ხმალს და საშინელი სასჯელი მათ, ვინც უკანასკნელად ლაფში ამოსვარა მთელი საქართველოს სახელი! სადღა გამოვყოთ თავი სირცხვილით? ვიღას რა ვუთხრათ, - ან ახლო, ან შორეულ მეზობლებს? ქართველებმა ილია ჭავჭავაძე მოჰკლეს! - იცით, რას ნიშნავს ეს საშინელი სირცხვილი? - ეს ნიშნავს: რუსებმა ტოლსტოი მოჰკლეს, გერმანელებმა ჰაინე მოჰკლეს, ინგლისელებმა - ბაირონი, ფრანგებმა - ვიქტორ ჰიუგო! აი, რას ნიშნავს ეს, ვინაიდან ჩვენი ჰაინეც, ჰიუგოც, ბაირონიც, ტოლსტოიც ილია იყო. მისი გონების შემოქმედება იყო ჩვენი ერთად ერთი დიდება, სინტეზი ჩვენი ლიტერატურისა; ილია იყო ჩვენი პუბლიცისტი, ბელლეტრისტი, პოეტი, - ყოველისფერი, - თითქმის მთელ ნახევარ საუკუნის განმავლობაში! მაგრამ ფრანგებს ჰიუგო არ მოუკლავსთ, გერმანელებს - ჰეინე, ინგლისელებს - ბაირონი, რუსები ტოლსტოის არ მოჰკვლენ, - ჩვენ კი მოვკალით ჩვენი ილია, - ამით სამუდამოდ დავისვით შუბლზედ მთელმა საქართველოს ერმა იუდობის ბეჭედი და დავსწყევლეთ ჩვენივე თავი უკუნითი უკუნისამდე!

ქართველებო! მხოლოდ საშინელი შურის ძიებით შეიძლება ამ იუდობის ბეჭდის ჩვენი შუბლიდან მორეცხა! ხელი ხმალს იკარ, ქართველო, დღეს დამტკიცდება შენი მოქალაქეობრივი ვაჟკაცობა, თუ დაიცავ შეურაცხყოფილსა და ლაფდასხმულ თავს მთელი შენი ახალი ისტორიისა და თავმოყვარობის წამბილწველთაგან!

მაგრამ თუ ჯერ კიდევ ისე არ დავცემულვართ ჩვენდა საბედნიეროდ, რომ ილიას სიკვდილი ჩვენი საკუთარი ხელიდან არ გამოსულა, თუ ქართული სინდისი ისე არ გამქრალა ჯერ, რომ ჩვენ არ ჩაგვიდენია ეს საშინელი დანაშაული ჩვენივე თავის წინაშე, - თუ ილია სკვითთა მსხვერპლია, ისე, როგორც ჰერცენშტაინი და იოლლოსი.

ქართველებო! ნურც მაშინ შევაწევთ მტერს ასეთ დანაშაულს, ხელი ხმალს მაშინაც და ავინაზღაუროთ ის საშინელი დანაკლისი, რომელმაც ილიას სიკვდილით ყველა ჩვენ უბედურებასთან შედარებით გაცილებით უფრო გაგვანადგურა! იყო შავი დრო, როდესაც სკვითი უგვანო წარდგა მძინარე დიმიტრი ყიფიანის წინაშე და "მირონცხებულ მოსუცსა" ავაზაკურად შეახო ხელი, და ნუ თუ ეხლაც, უარეს შავ დროს, ილიასაც შეახო სკვითმა თვისი უწმინდური ხელი?! …

ქართველებო! კმარა ამდენი მოთმინება! აღივსო მოთმინების ფიალა! ვინც უნდა იყოს მკვლელი, გარეული თუ შინაური, - დაჰკარ, ვაჟკაცო, გულცივად და შეუბრალებლად, ნათელი სინდისი გიძღოდეს წინ ამ სამართლიან შურის ძიების წმინდა საქმეში! დაჰკარ და გაუპე გული უწმინდურთა და უგვანოთა, რომელთაც დღეს სრულიად უმიზეზოდ გლოვის ზარით აამღერეს მთელი საქართველო, სამგლოვიარო შავი ზეწარი გადაჰხურეს მის ისედაც განადგურებულ, გადამწვარ, შეურაცხყოფილს და გაუპატიურებულ მიდამოებას! კმარა ამდენი სილაჩრე აზრითა, მოქალაქეობრივობითა და იარაღითა! კმარა ქალაჩუნობა და მონურად ქედის მოხრა ყველა შინაურსა და გარეშე წუნკალ მტერთა წინაშე!

ქართველებო! ვინც უნდა იყოს დამნაშავე, - გარეშე თუ შინაური, - ერთნაირი შურის ძიება მათ, სასტიკი, ულმობელი და ღირსეული! ამაზე მეტი რაღა უნდა დაგვმარ¬თონ, რაღას ვიცდით?! ქართველებო! შემოკრბით საქართველოს ყოველი კუთხიდან ჩვენ სატახტო ქალაქში, თბილისში, განურჩევლად სჯულისა, რწმენისა და ადგილისა! მართლმადიდებელნო, მაჰმადიანნო და კათოლიკენო, - ქართლ-კახელნო, გურულ-იმერ-მეგრელნო, აჭარა-ქობულეთელნო, მესხნო და ჯავახელნო, - ყველანი შემოკრბით რომ ჩვენს საერთო მამასა და მასწავლებელს, ასე ვერაგულად წართმეულს, უკანასკნელი გამოსალმების სიტყვა ვუთხრათ! შეიძლება აქაც ვიღონოთ ჩვენ მტერთა აღმოჩენა და მათი დასჯა საერთო ძალით! ეს ხომ ბუმბერაზული ომი არ არის, ერთი იმ ომთაგანი, რომელსაც წინად ვეწეოდით ხოლმე ურიცხვ მტერთა მოსაგერიებლად! ეს უბრალო თავის დაცვაა შეურაცხყოფისაგან, იმ ადამიანთაგან, რომელითაც მთელ საქართველოს ასეთი სასირცხვინო სილა გააწნეს საჯაროდ! გვიწვევენ? უნდათ ჩვენი გამოცდა? - მაშ ნუ დავლაჩრდებით ნურაფრით, შევიყარნეთ და იქნებ გავიგოთ, ვნახოთ, ვინ არიან და როგორნი ჩვენზედ უკანასკნელად მოსულნი მტერნი! ქართველებო! თუ მთლად ერთიანად არ დავცემულვართ, აღვასრულოთ ეს მცირედი საქმე და მტრის სასაცილოთ ნუ გავიხდით თავებს ამ საშინელი შეურაცხყოფის შემდეგ მაინც, თუ გინდ რომ ყველამ ვიხილოთ ჩვენი თავისვე მახვილით განგმირვა".
......................
ნოდარ დუმბაძე "დიდი ილია"

საგურამოში, ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმში, შავ ხავერდზე პატარა, ფრჩხილისოდენა ტყვია დევს, ბერდანის ტყვია, რომელმაც 1907 წლის 30 აგვისტოს ჯერ ილია ჭავჭავაძის და მერე მთელი საქართველოს გულში გაიარა. და ახლა დევს ეს ტყვია მუზეუმში, როგორც შემზარავი სახსოვარი ერის ტკივილისა, განცვიფრებისა, სასოწარკვეთისა, აღშფოთებისა და მრისხანებისა.

ახლა ყველაფერი ეს ისტორიაა, - იტყვის ვინმე, მაგრამ შეიძლება ერისათვის ისტორიად იქცეს ენა მისი, ანბანი მისი, აზრი მისი, გონება მისი, და დროშა მისი?! განა შეიძლება წარსულად იქცნენ ჰომეროსი, დანტე, სერვანტესი, რუსთაველი, პუშკინი, ილია, ადამიანები, რომლებიც დროშასავით უძღვიან წინ თავიანთ ერებს დღიდან დაბადებისა და საუკუნიდან საუკუნეში უნათებენ გზას? ცხადია, არა.

ილია იქ დგას, მომავალ საუკუნეებში, და ყოველი წელი არათუ განშორებაა მასთან, არამედ მიახლოება.

ადამიანებს ბავშვობაში ვარსკვლავები ისეთი პატარები და ახლობელი გვეჩვენება, როგორადაც კიაფობენ და ჩანან ისინი ცის კაბადონზე. მხოლოდ შემდეგ, ბუნების კარს რომ შევაღებთ, ვხვდებით, თუ რაოდენ დიდია ყოველი მათგა¬ნი, რამხელა ენერგიას ინახავს, რა ვეებერთელა მაგნიტური ველი და რაოდენ დიდი მიზიდულობა გააჩნია თითოეულ მათგანს.

სწორედ ასეთი ვარსკვლავია ქართველი ერისთვის უკვდავი სახელი ილია ჭავჭავაძისა და მარადიულია სხივი გამომდინარე მისგან.

როგორც ყველა დიდი ერისკაცი და მამულიშვილი, ილიაც მთაწმინდას მიაბარა დამწუხრებულმა საქართველომ, მაგრამ მისი დიდება საფლავში არ ჩაეტია.
..........................

თეთრი ხარირემი

გლდანის იქით, ცხვარიჭამიას გზაზე პაწია სოფელია (ახლა უკვე ნასოფლარი) მამკოდა. 1907 წლის 24 დეკემბერს სამი მამკოდელი ძმაკაცი - ნიკოლა ბერიძე, ზაქარია აფციაური და ალექსი შერემეტოვი - სანადიროდ წასულა საგურამოსა და ზედაზნის შემოგარენში. საღამო ჟამი მდგარა. ზედაზნის მონასტრისაკენ მიმავალ მონადირეებს თეთრი ხარირემი შემოფეთებიათ. ნიკოლა ბერიძე დიდად გამოცდილი მონადირე ყოფილა და თვალის დახამხამების უმალ ესროლა თურმე ირემს. ორი ტყვიით დაუჭრია ირემი - წინ მხარში და უკან, ბარკალში. დაჭრილი ირემი ტყეში გაუჩინარებულა. ბნელოდა, ციოდა და მონადირეებს ირემი აღარ უძებნიათ. მონასტრისაკენ გაუწევიათ. იქ შეუფარებიათ თავი.

ლაზათიანად უვახშმიათ, მაგრამ ბერიძეს გუნება გაფუჭებია, სევდა და ნაღველი შემოსწოლია. რათა ხარ, კაცო მოწყენილიო, ჩასცივებია ბერიძეს ზედაზნელი ბერი იოანე, მაგრამ მონადირემ თავად არ უწყოდა დარდის მიზეზი.

ღამით სიზმარი უნახავს ნიკოლა ბერიძეს: ორი ანგელოზი მოსულა და უკითხავს მონადირისათვის ირემი დავკარგეთ და ხომ არ გინახავსო. შიშით თავზარდაცემულს გაუღვიძია ბერიძეს. ყველაფერი უამბნია ბერ იოანესათვის და შეხვეწნია, იოანე ზედაზნელს შეავედრე და ჩემთვის პატიება გამოსთხოვეო. ბერს აუსრულებია მონადირის სურვილი. ბერიძეს ხატისათვის სანთელი და ერთი მანეთი მიურთმევია. დილით კი ამხანაგებთან ერთად, დაჭრილი ირმის კვალს გაჰყოლია.

წიწამურის გზაზე, იქ სადაც ილია ჭავჭავაძე მოკლეს, მაშინ ქვის ჯვარი იდგა. დაჭრილი ირმის კვალს იმ ჯვართან მიუყვანია მონადირენი. სისხლიანი კვალი იქიდან ისევ უკან მონასტრისაკენ ბრუნდებოდა. მონადირენიც უკან გაჰყოლიან კვალს. ნახევარი გზაც არ ჰქონიათ გავლილი, რომ დაჭრილი თეთრი ხარირემი დაუნახავთ. სამჯერ ასულა ასე ირემი მონასტერში და უკან ჯვართან დაბრუნებულა. გაშმაგებული პირუტყვი რქებით ლეწავდა და ანგრევდა ყველაფერს, რაც წინ ეღობებოდა და გზას ისე მიიკვლევდა. ბოლოს, სისხლით დაცლილი და დაქანცული ჯვრის წინ დამხობილა, რქები მიწაში ჩაურჭვია და ისე დაულევია სული.

ეს ამბავი დაბეჭდილია 1909 წლის 2 თებერვალს მე-5 ნომერ "ივერიაში".

წერილს ხელს აწერს მონადირე ნიკოლა ივანეს ძე ბერიძე, რომელიც ამავე დროს საგურამოს და გლდანის სახელმწიფო ტყის მცველიც ყოფილა. მონადირის ნაამბობის სიმართლეს ბეჭდით ადასტურებს სოფელ მამკოდის ნაცვალი.


დასასრული იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345

>