28 აგვისტო (ახალი სტილით 10 სექტემბერი)

სოფელ ბახვში, ფერშალ პროკოფი ბერეჟიანის ბინაში, 28 აგვისტოს თავი მოიყარეს გურიის სოციალ-დემოკრატებმა. თათბირში მონაწილეობდა 16-მდე კაცი: ერმილე და კალენიკე დოლიძეები, დიომიდე ბასილაიშვილი, კორნელი და ნიკო შავიშვილები, ილარიონ უჯმაჯურიძე, მარკოზ ჟღენტი, რაჟდენ ვადაჭკორია, მელქისედეკ მდინარაძე, ერმილე ანდღულაძე და ლადიკო ბერეჟიანი, აგრეთვე ორი უცნობი პირი (უცნობი ჩვენების მიმცემისათვის), რომლებიც ბათუმიდან იყვნენ ბახვში ჩასულნი. შეხვედრის შესახებ დაწვრილებით ჰყვება ვინმე გრეკოვი, რომელიც 1907 წლის შემოდგომაზე დააპატიმრეს ალექსი გიორგაძის გაძარცვის გამო. პატიმარი ციხეში გამოტყდა, რომ ესწრებოდა კრებას, რომელზეც ილიას მკვლელობაზე იმსჯელეს. ბახვის კრების თემა დაწვრილებით განიხილა პროფესორმა გურამ ყორანაშვილმა: "თავდაპირველად თავმჯდომარემ შეკრებილთ აუწყა გურიაში შექმნილი ვითარების შესახებ, შემდეგ განაცხადა, რომ თავადი ილია ჭავჭავაძე უნდა მოკვდინებულ იქნას. ერთ-ერთი იქ მყოფთაგანის შეკითხვაზე, თუ რატომ უნდა მოიკლას თავადი, თავმჯდომარემ უპასუხა: "მან ჩვენ გვიღალატა!" ამასთანავე, თავმჯდომარის ახსნა-განმარტებიდან შეიძლებოდა გამოტანა დასკვნისა, რომ თავად ჭავჭავაძის მკვლელობა ადრევე იყო გადაწყვეტილი "ცენტრალური კომიტეტის" მიერ და აქ კი კრებას მოხსენდა, მხოლოდ როგორც უკვე მიღებული დადგენილება.

თავმჯდომარის ასეთი განცხადების შემდეგ რაჟდენ ვადაჭკორიამ, ლადიკო ბერეჟიანმა და ილარიონ უჯმაჯურიძემ კრებას წარუდგინეს ექვსი, განაჩენის სისრულეში მოსაყვანად დანიშნული ტერორისტი: ბასილაიშვილი, ერმილე და კალენიკე დოლიძეები, მელქისედეკ მდინარაძე, ნიკო და კორნელი შავიშვილები და ვიღაც ლადიკო გაგუა. კენჭისყრით, თავად ჭავჭავაძეზე განაჩენის აღსრულება ერგოთ ერმილე და კალენიკე დოლიძეებს და ბასილაიშვილს, რის შემდეგაც კრება დაიშალა. დამნაშავე თავყრილობის ყველა მონაწილე ეკუთვნოდა სოციალ-დემოკრატიულ პარტიას. ამათგან ერმილე დოლიძე შეიარაღებული იყო "სმითისა და ვენსტონის" სისტემის რევოლვერით, ხოლო კალენიკე დოლიძე და ბასილაიშვილი - რევოლვერებითა და "ბერდანკებით"; ამასთანავე უკანასკნელის ხელთ არ¬სებული "ბერდანკა" ეკუთვნოდა ვიღაც ვანესა მახარაძეს. თვითონ პატრონი სახლისა, რომელშიც ეს თავყრილობა გაიმართა, ფერშალი ბერეჟიანი, კრებას არ ესწრებოდა, რადგან ავადმყოფი იწვა სახლის ერთ-ერთ კუთხეში.

განაჩენის აღმსრულებლები იმავე დღეს გაემგზავრნენ ბახვიდან. სამი დღის მერე კი დაირხა ხმები თავად ჭავჭავაძის მკვლელობის შესახებ".

29 აგვისტო (ახ. სტილით 11 სექტემბერი)

29 აგვისტოს ილიამ საგურამოში გაგზავნა მის ხელში გაზრდილი და უაღრესად ერთგული მსახური, იაკობ ბითარაშვილი, რომელმაც მოურავი ჯაში და მოსამსახურენი გააფრთხილა, ხვალ, 30 აგვისტოს, ხუთშაბათს, სადილობის ჟამს ჩამოვა ილიაო. ეს ამბავი ყველამ შეიტყო, მათ შორის გიგოლა მოძღვრიშვილმა, რომელიც შეთქმულთა წევრი გახლდათ.

და აი, მოძღვრიშვილმა აცნობა მკვლელებს ილიას ჩამოსვლის სავარაუდო დრო. იმ ღამეს მათ თბილისში ნახეს თედო ლაბაური, ამოწყვეტის მუქარით დაითანხმეს, ეტლი იქ გაეჩერებინა, სადაც მოუნიშნავდნენ, ხოლო მკვლელობის შემდეგ პოლიციაში განეცხადებინა, რომ თავს შავგვრემანი ხალხი დაესხა, რომლებიც სომხებს ჰგავდნენ...

იმავე ღამით საგურამოში ჩამოდიან ვიღაც იმერელი, ვანო ინაშვილი და გიგლა ბერბიჭაშვილი. ისინი იოლად ნახულობენ ძებნაში მყოფ პავლე ფშავლიშვილს და მუქარით აიძულებენ, დათანხმდეს ჭავჭავაძის მკვლელობაში მონაწილეობას. ამის შემდეგ ეს ოთხეული წიწამურში ვინმე გიორგი ხიზანიშვილს მიადგა და განუცხადა: "სოციალურ-დემოკრატიულმა კომიტეტმა დაადგინა, მოიკლას ილია ჭავჭავაძე, იმისათვის, რომ იგი გლეხებს ავიწროვებსო". სოფელში მათ მთელი ღამე გაატარეს.

საბჭოთა სასამართლომ გიგლა ბერბიჭაშვილის პროცესზე ეჭვი შეიტანა ბახვის კრების უტყუარობაში და შემდგომ უარყო კიდეც იგი. გრეკოვი დააშინეს და აიძულეს, მესამე დაკითხვაზე გადაეთქვა წინა ორი ჩვენება, რომლებიც აბსოლუტური სიზუსტით ემთხვეოდა ერთმანეთს, და განეცხადებინა, რაც აქამდე ვილაპარაკე, ყველაფერი ტყუილი იყოო.

ერთ-ერთი ტერორისტის, ერმილე დოლიძის ოჯახში აღმოაჩინეს ილიას ჩემოდანი, მისივე თეთრეულით. ეს უდავოდ მიუთითებს ბოლშევიკთა უნიჭო სიცრუეზე. მაგრამ საი¬დან მოხვდა დოლიძის ოჯახში ილიას ჩემოდანი? წიწამურში ხომ სულ სხვა მკვლელები ათენებდნენ ღამეს მსხვერპლის მოლოდინში? ფაქტია, ბახვიდან წამოსულებს ილიას მკვლელობაში მონაწილეობა არ მიუღიათ. სავარაუდოა, რომ 29 აგვისტოს ღამით ისინი ჯერ კიდევ თბილისში იმყოფებოდნენ.

საქმე ის არის, რომ ორგანიზატორებმა გადაწყვიტეს, ილია გაენადგურებინათ არა მხოლოდ ფიზიკურად, არამედ მორალურადაც. ის უნდა მოეკლათ არა გურიიდან მოწვეულ წითელრაზმელ ტერორისტებს, რაც პოლიტიკური მკვლელობა იქნებოდა, არამედ საგურამოელ გლეხებს.

გლეხები მას მოკლავდნენ, როგორც მჩაგვრელ მებატონეს. იმავდროულად, ქალაქში გაიძარცვებოდა მისი ბინა, ანუ "გამოჩნდებოდა", რომ ქალაქიცა და სოფელიც ერთნაირად ერჩის ილიას.

გლეხების სახელით ეს ბინძური საქმე მიანდეს ვანო ინაშვილს, გიგლა ბერბიჭაშვილს, პავლე ფშავლიშვილს, გიორგი ხიზანიშვილს, მეეტლე თედო ლაბაურსა და გიგოლა მოძღვრიშვილს. ხიზანიშვილსა და ლაბაურს - ამოწყვეტის მუქარით.

30 აგვისტო (ახალი სტილით 12 სექტემბერი)

გათენდა თუ არა, გიორგი ხიზანიშვილის სახლიდან გავიდა ხუთი ცხენოსანი.

1) იმერელი ბიჭი, რომელიც სოციალ-დემოკრატთა კომიტეტის სახელით იყო გამოგზავნილი და რომლის ვინაობაც მხოლოდ ერთადერთმა, გიგლა ბერბიჭაშვილმა იცოდა. ეს იმერელი ბიჭი შემდეგში აღმოჩნდა სერგო ორჯონიკიძე, გამოჩენილი საბჭოთა ხელმძღვანელი მუშაკი.

2) ივანე ინაშვილი, სოციალ-დემოკრატი, წითელრაზმელი, სოფ. ახალსოფლისა და საგურამოს თემის ნამამასახლისარი.

3) პავლე ფშავლიშვილი, ილიას მამულის ყოფილი დარაჯი, მოურავ მოსე მემარნიშვილისა და მისი მეუღლის მკვლელი, გაყაჩაღებული წითელრაზმელი.

4) გიორგი ხიზანიშვილი, ფშავლიშვილის ნათესავი.

5) გიგლა ბერბიჭაშვილი, სოციალ–დემოკრატი.

ეს ხუთი მკვლელი დილიდანვე ჩასაფრდა წიწამურის ტყეში. რადგან იმერელი ბიჭი ადგილობრივი არ გახლდათ, ჩასაფრების ორგანიზება ივანე ინაშვილმა იკისრა. ის იძლეოდა ბრძანებებს, ვინ სად უნდა დამდგარიყო. გიორგი ხიზანიშვილი და პავლე ფშავლიშვილი მაღლა, ტყეში გაუშვა, ერთი საგურამოს, მეორე მცხეთის მხარეს. მათ დაბლა ჩასაფრებულთათვის ეტლის დანახვისას ნიშანი უნდა მიეცათ სტვენით.

თბილისიდან საგურამოსკენ ილია დაახლოებით 10-დან 11 საათამდე გამოემგზავრა. ოლღა იმ დილით ეხვეწა, საშიშია, ნუ წავალთო, მაგრამ ილიამ გადაწყვეტილება აღარ შეცვალა. ეტლში ჩადეს პატარა ჩემოდანი, პატარა ტიკჭორა ღვინით სავსე, ორი საზამთრო. ეტლში სხედან ილია და ოლღა, კოფოზე მსახური იაკობ ბითარაშვილი (ეს კაცი სასამართლო მასალებში მოხსენიებულია, როგორც ბითარაშვილი, პრესაში კი როგორც თარაშვილი) და მეეტლე თედო ლაბაური.

დიღმის გზაზე საშინელი ქარი ქროდა. ოლღას ქუდი წარსტაცა და შორს წაიღო. ოლღამ ქარისაგან დასაცავად თავშლით დაიფარა თავი.

ოლღას მოგონებიდან: "შუადღისას მივედით წიწამურთან. აქ გზის პირათ იყო გრილი წყარო, რომელიც ილიას ძალიან უყვარდა. ისე არ გავივლიდით, რომ იქ არ ჩამოვსულიყავით და არ შეგვესვენა. ამ საბედისწერო დღესაც ჩამოვხტით. ჩვენ წყალი დავლიეთ. ილია გადიოდ-გამოდიოდა მწვანე მოლზე. მე ისევ ეტლზე ამოველ. მეეტლემ ცხენებს წყალი დაალევინა, შეაბა კიდეც, ხოლო ილია კი აღელვებული, გაფითრებული, ისევ ბოლთასა სცემდა. ყველა ვგრძნობდით, რომ რაღაც დაუტეველ ბოღმას თუ გრძნობას შეეჭიდა ილია და ვერავინ ვუბედავდით მისი დუმილი დაგვერღვია. ორმოც წუთზე მეტი ილია გარინდებული გადიოდ-გამოდიოდა სახედატანჯული, კარგა ხნის მერე ამოვიდა და ბიჭს უბრძანა გარეკეო".

რა იყო ეს 40-წუთიანი ბოლთის ცემა და მღელვარება? ნუთუ წინაუგრძნო გულმა, ნუთუ, გონების თვალს წარმოუდგა სულ რამდენიმე მეტრში ჩასაფრებულ ორფეხა ცხოველ¬თა სისხლიანი ლაშები, ნუთუ ქარის ზუზუნს ამათი კბილთა ხრჭიალიც შეერწყა და ზედ აყრიდა აქანავებულ ფოთლოვან ტყეს?

თერთმეტის ნახევარზე საგურამოდან გამოვიდა ურიადნიკი ემეცი, რომელსაც თან ახლდა ორი სტრაჟნიკი. წინა საღამოს ურიადნიკს მოურავმა ჯაშმა სთხოვა, ხვალ დილით სტრაჟნიკები გამაყოლე, წიწამურში მივდივარ ღალის ასაღებადო. ურიადნიკ ემეცს მცხეთაში საქმე ჰქონია და ესეც სტრაჟნიკებთან ერთად წამოსულა. ჯაში მოგვიანებით გამოვიდა მამულიდან და სტრაჟნიკებს გზაში წამოეწია. მალე ილიას ეტლიც უნდა გამოჩნდეს,
სადილისთვის საგურამოში ამოსვლა დაიბარაო, - უთქვამს გზაში მოურავს ურიადნიკისათვის.

ან ამათ ეჩქარათ, ან ილია დაყოვნებულიყო სულ რაღაც 15 წუთი და დიდი ალბათობით, შესაძლოა, საუკუნის ეს ბოროტება აღარ შემდგარიყო. ზოგჯერ შემთხვევითობასაც შეუძლია ისტორიის ბორბლის წაღმა ან უკუღმა დატრიალება.

მიუახლოვდა თუ არა ეტლი დათქმულ ადგილს, თედო ლაბაურმა, როგორც წინასწარ იყო მკვლელთაგან გაფრთხილებული, ეტლი შეაჩერა. ტყიდან მაშინვე გამოცვივდა ხუთეული. პირველი ტყვია ილიას ესროლეს. მგოსანმა იარაღის ამოღება მოასწრო და ერთი შესძახა - "რას სჩადიხართ!", მაგრამ ტყვიამ შიგ გულში გაუარა და სამუდამოდ დაუხუჭა თვალი. შუბლი თოფის კონდახის ორჯერ დარტყმით ჩაუმტვრიეს.

ბერბიჭაშვილმა თოფის კონდახი ურტყა თავში ოლღას, რომელიც, თავგაჩეხილი, ეტლიდან გზის პირას გადავარდა. იაკობ ბითარაშვილმა რამდენჯერმე ესროლა მკვლელებს, ბერბიჭაშვილი ფეხში დაჭრა და არაგვის მხარეს ტყეს შეა¬ფარა თავი, მაგრამ მკვლელები გაეკიდნენ და იქვე ჩაცხრილეს.

კოფოზე ხელუხლებლად და არხეინად იჯდა მეეტლე თედო ლაბაური. ბითარაშვილის ჩაცხრილვის შემდეგ მკვლელები მობრუნდნენ. გაძარცვეს ეტლი, ჯიბეები ამოუქექეს უსულო ილიას, ოლღას ჩამოგლიჯეს მედალიონი, რომელშიც ილიას სხვადასხვა დროის სამი სურათი იდო და ბითარაშვილსაც კი გახადეს ფეხსაცმელი. წაიღეს ყველაფერი, რისი წაღებაც შეიძლებოდა, მეეტლეს დაუბარეს, რა უნდა ეთქვა და თან დაემუქრნენ, თუ რამე წამოგცდება, ოჯახიანად ამოგწყვეტთო.

15 წუთში ტრაგედიის ადგილზე მივიდნენ ჯაში, ურიადნიკი ემეცი და ორი სტრაჟნიკი. ილიას სხეული ჯერ კიდევ არ იყო გაციებული. ტყიდან ტირილით გამოვარდა მეეტლე თედო და მოურავსა და თოფოსნებს შესჩივლა, რაც მოხდა. ოთხი ყაჩაღი დაგვესხა თავს (ხიზანიშვილი ტყეში დარჩა), ილიამ დამიძახა, გარეკე ცხენებიო, მეც ავაჩქარე, მაგრამ დამეწივნენ, ეტლი შეაჩერეს, მე ფერდში კონდახი ჩამცხეს და გადმომაგდესო.

ლაბაური ამ სისულელით გაიყიდა. მას იქვე უნახეს ზურგი და ფერდი, აღმოაჩინეს, რომ არსად კონდახის კვალი არ ეტყობოდა. ილიასა და იაკობის გვამები შემთხვევით გამომვლელ ურემზე დაასვენეს, სულთმბორძავი ოლღა ეტლში მოათავსეს და საგურამოს გზას გაუდგნენ.

ნახევრად უგონო ოლღა სახლში შეიყვანეს. იგი უგრძნობლად იწვა. რამდენიმე ხნის შემდეგ თვალები გაახილა და თქვა: "იქ კუთხეში ბამბა დევს, აიღეთ და მომწმინდეთ შუბლიდან სისხლი". შემდეგ იკითხა: "სად არის ილია?" ამის შემდეგ იმ დღეებში მისგან გონიერი სიტყვა აღარავის გაუგია. ჩამოიყვანეს თბილისში. დიდი დრო დასჭირდა მის გადარჩენას.

ილია ურმით მიასვენეს იმ სახლში, რომელიც სიბერის დღეთა მშვიდად გასატარებლად ააშენა. დაასვენეს მე-2 სართულზე, სადაც ცხედარი კი არა, საქართველოს გული ესვენა. ერმა ვერ გაიმეტა ჩვეულებრივ განსაშორებლად. მთელი 11 დღე საქართველო უკანასკნელი პატივის მისაგებებლად ემზადებოდა. იქნებ ამით გამოესყიდათ ის უმადურობა, რაზეც მოხუცი მგოსანი სიბერეში ჩიოდა და რაც მის სიცოცხლეში მისმა სამშობლომ მიუსართა. გამოფხიზლებული ერი სინდისის ქენჯნით და თვითგვემის სურვილით შეპყრობილიყო, გარდა სამშობლოს უარმყოფელთა იმ წრისა, რომელთაგან ერთი ბოლშევიკი, პეტერბურგში განაცხადებს, მეორე - მენშევიკი, თბილისში გაიმეორებს, - როცა ტყეს ჭრიან, ნაფოტები სცვივაო (პირველი იყო ვ. ჯუღელი, მეორე კი ნ. ჟორდანია) მაგრამ იმ დღეებში ესენი ვიღას დაკარგვოდნენ, საქართველო მიხვდა, რომ ილიას სახით მას ესროლეს.

მთელ საქართველში მოწმენდილ ცაზე ელვასავით გავრცელდა ილიას ტრაგიკული მკვლელობის ამბავი. მთელი საქართველო დასტიროდა წმინდა ილიას ცხედარს.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345

>