სამშობლოში დაბრუნებულს ბელგრადის სემინარიაში უმცროსი მასწავლებლის ადგილი მოუძებნეს, თუმცა მანამდე ევროპაში განსწავლულს მიღებული დიპლომების უფლებამოსილების დამტკიცება მოუხდა. აღმოჩნდა, რომ მას გიმნაზიის მეშვიდე და მერვე კლასები არ ჰქონდა გავლილი, და ამიტომ გიმნაზიის გამოსაშვები გამოცდის ჩაბარება მოუწია, რათა სემინარიაში მასწავლებლობის ნებართვა მიეღო.

საატესტაციო კომისია განცვიფრებული უსმენდა მის მოხსენებას ქრისტეზე და კითხვაც კი არ გასჩენიათ.

როგორც უკვე ვთქვით, იგი ევროპიდან 1909 წლის შემოდგომაზე დაბრუნდა და დიზენტერიით მძიმედ ავად გახდა, საავადმყოფოში თვენახევარი იწვა, მაშინ თქვა: "თუ უფალს ჩემი მსახურება უნდა, გადამარჩენსო". მან აღთქმა დადო, თუ გამოჯანმრთელდებოდა, მაშინვე ბერად შედგებოდა. ნიკოლას ამ გადაწყვეტილებას მისი სასწაულებრივი განკურნება მოჰყვა.

1909 წლის 17 დეკემბერს, მაშინ უკვე ცნობილი ღვთისმეტყველების დოქტორი და ფილოსოფოსი ნიკოლოზ ველიმიროვიჩი ბელგრადის ახლოს, რაკოვიცეს მონასტერში მონაზვნად აღიკვეცა და მთელი ცხოვრება ღმერთს მიუძღვნა.

19 დეკემბერს ბერი ნიკოლოზი დიაკვნად აკურთხეს, ხოლო 20 დეკემბერს - მღვდლად. მან პირველი ქადაგება ბელგრადის საკათედრო ტაძარში წარმოთქვა. მღვდელ-მონაზონის სიტყვები იმდენად შთამბეჭდავი იყო, თვით მოხუცი მეფე პეტრე I ყარა-გეორგევიჩი სუნთქვაშეკრული ისმენდა. მისმა ქადაგებებმა ყველა განაცვიფრა, თითქოს სერბები ლეთარგიული ძილიდან გამოაფხიზლეს. თუმცა ზოგმა მის სიტყვებში კათოლიკური უცნაურობები დაინახა, მისი ცოდნა თითქოს დასავლური, პროტესტანტული სულით იყო დაზიანებული. მათი ეჭვების და ბოროტის მზაკვრობის გასაფანტავდ, სერბეთის მიტროპოლიტის დიმიტრის მოთხოვნით, ის რუსეთში გაიგზავნა, რათა იგი იქ, მეუფის თქმით, "გამართლმადიდებულიყო".

სანქტ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიაში მიღებისას მამა ნიკოლოზმა დამალა მიტროპოლიტ დიმიტრის სარეკომენდაციო წერილი, უცხოეთში მიღებული დიპლომები და სწავლას ისე შეუდგა.

მდუმარედ, უჩუმრად ესწრებოდა ლექციებს, ყველას ეგონა, რომ რუსული ენის სრულყოფილად ცოდნის გარდა, ამ სერბმა მეტი არაფერი იცოდა. მაგრამ, ერთხელაც მან ერთ-ერთ სალიტერატურო-სასულიერო საღამოზე აქტიური მონაწილეობა მიიღო დისკუსიაში. მისმა გამოსვლამ ისე იმოქმედა სანქტ-პეტერბურგის მიტროპოლიტზე, რომ მან უშუამდგომლა ხელისუფლებასთან და ამ ნიჭიერ სერბ მსმენელს რუსეთის იმპერიის მთელ ტერიტორიაზე უფასოდ მგზავრობის ნება მისცეს.

მან ერთი წლის განმავლობაში შემოიარა და მოილოცა რუსეთის წმინდა ადგილები და გაეცნო საეკლესიო ცხოვრებას.

1911 წლის მაისში ბელგრადიდან მამა ნიკოლოზმა დეპეშა მიიღო - სამშობლოში დაბრუნებას უბრძანებდნენ. მალე გაიმართა სერბეთის ეკლესიის სინოდის სხდომა და გადაწყვიტეს, რომ ნიკოლოზ ველიმიროვიჩი იმ დროისთვის ნიშის ეპარქიის ეპისკოპოსად დაედგინათ. ეს თვით მიტროპოლიტ დიმიტრის სურვილი-ინიციატივა იყო.

მაგრამ მამა ნიკოლოზი მღვდელმთავრობისთვის თავს უღირსად თვლიდა და უარი განუცხადა. მის დარწმუნებას თვით მინისტრები და სამეფო კარის წარმომადგენლები ცდილობდნენ, მაგრამ ამაოდ. მან უარი თქვა შვეიცარიიდან მიღებულ შეთავაზებაზე და ბელგრადის სემინარიაში შეუდგა მასწავლებლობას. მამა ნიკოლოზი სემინარიაში ასწავლიდა ფილოსოფიას, ლოგიკას, ფსიქოლოგიას, ისტორიას და უცხო ენებს.

თუმცა, ამით არ დაკმაყოფილდა, ახალგაზრდა, დიდად განსწავლული მღვდელ-მონაზონი ბრწყინვალე ქადაგებებს წარმოთქამდა თავიდან ბელგრადის ეკლესიებში, და მალე მთელ სერბეთში, შემდეგ ლექციების კითხვა დაიწყო სახალხო უნივერსიტეტში და სხვაგანაც. მისი ქადაგებების თემა ყოველდღიური ცხოვრება იყო, მაგრამ ამას ისე ამბობდა, მანამდე არავის რომ არ უთქვამს, რითაც დიდად განაცვიფრა სერბეთის მაშინდელი ინტელიგენცია.

ამასთან, საეკლესიო და საერო ჟურნალებში აქვეყნებდა ნარკვევებს ნეგოშზე, ნიცშეზე, დოსტოევსკიზე და სხვა ფილოსოფიურ-საღვთისმეტყველო თემებზე. სერბეთის სამეფოს ცხოვრებაში თავისი აქტიური მონაწილეობით, რომელიც გამსჭვალული იყო დემოკრატიის სულით და თავისუფალი აზროვნებით, რელიგიურ-ეკლესიურ და საერო საკითხებზე თამამი გამოსვლებით ბევრი აღაფრთოვანა, თუმცა მტრები და მოშურნენიც საკმაოდ გაიჩინა.

1912 წელს მღვდელ-მონაზონი ბოსნიაში, სარაევოში ჩადის სერბული კულტურული საზოგადოების "განათლების" ათი წლის იუბილეზე. ბოსნია ცოტა ხნით ადრე დაიპყრო ავსტრია-უნგრეთის იმპერიამ. თავისი მისასალმებელი სიტყვა მხნე მქადაგებელმა ამგვარი სიტყვებით დაიწყო:

- "მე ჩამოვედი სერბეთიდან, - თავისუფლების კუნძულიდან, რათა თქვენთვის, ჩვენი დამონებული ძმებისთვის გადმომეცა ბელგრადელთა მოკითხვა"... მისმა გამოსვლამ აღაფრთოვანა ბოსნია-ჰერცეგოვინის ახალგაზრდობა და განმათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერები.
თვითმხილველები ამბობდნენ, რომ მისი წიგნი, "მთის ძირას ნაქადაგები", სახარებასავით ჰქონდათ სერბ ახალგაზრდებს და მასზე იფიცებდნენ, რომ სამშობლოს თავისუფლებისთვის სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე იბრძოლებდნენ.

მისმა სიტყვამ აღაშფოთა ავსტრიელი ოკუპანტები, ჩამოიყვანეს მატარებლიდან, როცა ბელგრადში ბრუნდებოდა და რამდენიმე დღით დაპატიმრებული ჰყავდათ. შემდგომში საერთოდ აუკრძალეს იმპერიის ტერიტორიაზე მიმოსვლა.

სარაევოში ტყვიის გასროლით დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი. მართლმადიდებელმა სერბეთმა ერთ-ერთმა პირველმა მოიგერია მტრის შემოტევა. ბელგრადი ფრონტისწინა ქალაქად გადაიქცა.

მოსახლეობა ფეხზე დადგა სამშობლოს დასაცავად. მღვდელ-მონაზონ საბას ომმა კალენიჩის მონასტერში მოუსწრო და თუმცა საყოველთაო მობილიზაცია არ ეხებოდა, ის მოხალისედ მიდის ფრონტის წინა ხაზზე პოლკის მღვდლად. მამა ნიკოლოზი წირავდა, აზიარებდა ჯარისკაცებს, ამხნევებდა, დაჭრილებზე ზრუნავდა.

სერბეთის არმიამ ავსტრია-უნგრეთის ჯარის რამდენიმე შემოტევას გაუძლო, მაგრამ ბულგარელების მიერ ზურგში ჩაცემული მახვილი სერბეთისთვის კატასტროფად იქცა.

სერბული არმიის დარჩენილმა ნაწილმა მოხუც მეფესთან - პეტრე I-თან ერთად თავი ალბანეთის მთებს შეაფარა.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე