1915 წლის აპრილში მღვდელ-მონაზონი ნიკოლოზი ნიშში გამოიძახეს, სადაც ომის დაწყებისას გადავიდა სერბეთის ხელისუფლება. მათ მამა ნიკოლოზი დიპლომატიური მისიით გაგზავნეს ამერიკასა და ინგლისში.

ბრწყინვალე ორატორმა, რომელიც სრულყოფილად ფლობდა ინგლისურ ენას, ევროპულად განათლებულმა ფილოსოფოსმა და ღვთისმეტყველმა მარტომ ჩაანაცვლა პროფესიონალ დიპლომატთა მთელი გუნდი.

დღეში 5-6-საათიანი გამოსვლა ჰქონდა, პრაქტიკულად არ ეძინა. კითხულობდა ლექციებს უმაღლეს სკოლებსა და უნივერსიტეტებში, ურთიერთობა ჰქონდა საეკლესიო მოღვაწეებთან, მეცნიერებთან, დიპლომატებთან, სტუმრობდა საერო სალონებს და დიპლომატიურ მიღებებს.

დასავლელ მოკავშირეებს უჩვენებდა სერბეთის გოლგოთას, გააქარწყლებდა მტრების მიერ გავრცელებულ ჭორებს... პირველი უცხოელი იყო, რომელმაც ლონდონში წმინდა პავლეს საკათედრო ტაძრის ამბიონიდან მიმართა ფართო საზოგადოებას და მათი სიმპათია მოი¬პოვა, ცდილობდა, თავისი პოპულარობით დასავლელი მეკავშირეები ეიძულებინა, რომ აღებული ვალდებულებები შეესრულებინათ. ცდილობდა, ნისლიანი ალბიონის მკვიდრთა გაყინული გულების გალღობას.

ერთხელ, ჰაიდ-პარკში, შუა მინდორში დადგა, უბიდან ამოაძრო სალამური, რომელზეც ის ყრმობის წლებში უკრავდა, როცა მშობლების ფარას მწყევსავდა ლელიჩში და დაკვრა დაიწყო. უამრავი ცნობისმოყვარე შეიკრიბა, უცნობი მღვდლის მოსასმენად, რომელიც მათთვის უცხო საკრავზე ასე მშვენივრად უკრავდა.

ხალხმა თავი მოიყარა თუ არა, წმინდა ნიკოლოზმა შეწყვიტა დაკვრა და დაიწყო ქადაგება. ის ლონდონელებს უამბობდა, თუ რაოდენ დიდი იყო ქრისტიანული ევროპა, მოუთხრობდა მათ მშობლიურ სერბეთზე, კოსოვოს მსხვერპლზე, კეთილმორწმუნე მეფე ლაზარეზე, რომელმაც თავი დადო ევროპის თავისუფლებისთვის.

იგივე სიტყვა წარმოთქვა მეფე გეორგ V-ის წინაშე. ერთხელ ბრიტანეთის არმიის მთავარსარდალმა შეხვედრისას სერბ ჯარისკაცებს უთხრა:

- ომის ბედზე არ უნდა ნაღვლობდეთ, რადგან სამი არმია გყავთ, თქვენი საკუთარი, თქვენი მოკავშირეები და მამა ნიკოლოზიო!

წმინდა ნიკოლოზის ლონდონში ყოფნისას, ერთმა ინგლისელმა მქადაგებელმა, გვარად კემბელმა ერთ-ერთ საგაზეთო სტატიაში დაწერა, რომ "სერბები პატარა ტომია თურქეთის სამეფოში, რომლებიც ჩარჩობას მისდევენ, გამოირჩევიან სიბინძურით და ქურდობისკენ არიან მიდრეკილნიო". იმავე გაზეთის შემდეგ ნომერში წმინდა ნიკოლოზის შენიშვნა დაიბეჭდა: - "როცა პირველად ლონდონში ჩამოვედი, თვალში მომხვდა ფირფიტა: "უფრთხილდით ჯიბის ქურდებს. ვიფიქრე, რომ ეს ფირფიტა ოპერატიულად, ჩემი ჩამოსვლისთვის დააყენეს, მე ხომ სერბი ვარ, ქურდობისკენ მიდრეკილი ტომიდან. მაგრამ როცა დავუკვირდი, შვებით ამოვისუნთქე. ეს ფირფიტა ათწლეულებია, რაც იქ კიდია. ჩვენთან, სერბეთში, ასეთი ფირფიტა საერთოდ არ არის".

ერთხელ, ლონდონის ერთ დიდ ტაძარში ერთმა ინგლისელმა მას საჯაროდ ჰკითხა:

- თქვენს მიწაზე თუ არის რაიმე ჩვენი ევროპული არქიტექტურის შედევრების მსგავსი?

მომავალმა მეუფემ მაშინვე უპასუხა:

- ჩვენთან, სერბეთში, არის აზიური არქიტექტურის უნიკალური შედევრი - ჩელე კულას (თავისქალების კოშკი) ეძახიან. ამგვარია მისი აგების ისტორია: - როცა თურქების არმიამ ჩაახშო სერბების აჯანყება, ნიშასკენ წასვლაში ხელი შეუშალა ციხესიმაგრემ, რომელსაც ხუთი ათასი აჯანყებული იცავდა. ბოლოს, თურქები შეიჭრნენ ციხესიმაგრეში, მაგრამ სერბებმა თავი აიფეთქეს და თან იმქვეყნად ათი ათასობით ჯალათი გაიყოლეს. ბასტიონის ადგილას თურქებმა კოშკი ააშენეს და მასში ჩაატანეს ათასობით სერბის თავი, რომელიც მათ სიკვდილის შემდეგ მოჰკვეთეს.

წმინდა ნიკოლოზი ამერიკაშიც აქარწყლებს ანტისერბული პროპაგანდის ცრუ თეზისებს, ჩიკაგოში მის მიერ წარმოთქმულ სიტყვას იმეორებდნენ ადგილობრივი სერბები.

მისი ძალისხმევით და ცნობილი მეცნიერის, მიხაილო პუპინის დახმარებით, სერბი ლტოლვილებისთვის მნიშვნელოვანი მატერიალური დახმარება შეგროვდა. მისი ქადაგებით გულმოცემული ათასობით სერბი ამერიკიდან სალონიკის ფრონტზე მოხალისედ წავიდა, რათა სამშობლო ოკუპანტებისგან გაეთავისუფლებინა.

ომის დასრულების შემდეგ მიხაილო პუპინი ამბობდა: - ის, რაც შუა საუკუნეებში სხვა ხალხების წინაშე სერბეთისთვის გააკეთა წმინდა საბამ, იგივე გააკეთა ჩვენს დროში მამა ნიკოლოზმა ანგლოსაქსურ სამყაროშიო.

ევროპაში არც ერთ სხვა ქვეყანას არ ჰქონია სერბეთისნაირი დანაკარგი.

ომიდან ყოველი მეორე სერბი ვერ დაბრუნდა. თუმცა ამ ომიდან სერბეთი მაინც გამარჯვებული გამოვიდა, ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის დამხობით საშუალება მიეცა მართლმადიდებელ სერბებს ერთიანი სახელმწიფოს შექმნისა, რომელიც სამჯერ დიდი იქნებოდა ომამდელ სერბეთზე.

თუმცა პოლიტიკოსებს უფრო დიდი მიზნები ჰქონდათ, მათ "ცივილიზებული სამყაროს" გულის მოსაგებად ეროვნული სახელმწიფოს ვარიანტს იუგოსლავიის შექმნის უტოპიური იდეა არჩიეს - სერბების, ხორვატების და სლოვაკების ერთიანი სახელმწიფო.

ის, რომ ხორვატი და სლოვაკი კათოლიკეები სერბებისგან აბსოლუტურად განსხვავებული მენტალობის ხალხია, მათ ეს არად ჩააგდეს. წმინდა ნიკოლოზ სერბი იუგოსლავიას სერბების კოლექტიურ შეცდომად თვლიდა და შემდგომმა მოვლენებმა სავსებით დაადასტურა მისი სიტყვების სიმართლე.

1919 წლის 25 მარტს მღვდელ-მონაზონი ნიკოლოზი ჟიჩის ეპისკოპოსად გამოირჩიეს. ის ამ დროს ინგლისში იმყოფებოდა. ამჯერად ვეღარ შეძლო უარის თქმა, რადგანაც მისი ცოდნა და ენერგია სამშობლოს და ეკლესიას სჭირდებოდა.

თავის მღვდელმთავრობის პირველ წლებში (1920 წლიდან ის უკვე ოჰრიდის ეპარქიის მღვდელმთავარია) მუდმივად დაკავშირებული იყო სხვადასხვა დიპლომატიურ მისიებთან, ყოველთვის თან ახლდა უცხოეთში საეკლესიო დელეგაციებს. 1921 წელს ამერიკაში სამთვიანი ყოფნისას 140 ლექცია წაიკითხა უნივერსიტეტებში, ეკლესიებში და სხვადასხვა საზოგადოებაში, ამასთან, ყველა მართლმადიდებელ ტაძარში წირა, რომელსაც ესტუმრა.

ერთ-ერთი ასეთი შეხვედრისას ჩიკაგოში, როცა წმინდა ნიკოლოზი აღფრთოვანებით საუბრობდა სხვა რელიგიებზე ქრისტიანობის უპირატესობაზე, ჩიკაგოს მთავარმა რაბინმა ეშმაკურად ჰკითხა:

- ეს ასე როგორ არის ძვირფასო მეუფეო, განა მოსეს სჯული საფუძვლად არ უდევს თქვენს ქრისტიანულ მეცნიერებას?

დარბაზში სიჩუმე ჩამოვარდა. მეუფე ნიკოლოზმა რაბინს მშვიდად შეხედა და ღიმილით უთხრა:

- იცით, ჩემს სოფელში ასეთი ჩვეულება იყო: როცა მზე ამოდიოდა, ნავთის ლამპებს კარადაში ინახავდნენ.

ამის შემდეგ მასთან შეკამათებას ვინღა გაბედავდა, ბევრი ამერიკელი მას უფრო ენდობოდა, ვიდრე თავიანთ პასტორ-მქადაგებლებს.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე