მალე სერბეთის თავზე შავი ღრუბლები გამოჩნდა. მეფე ალექსანდრე პირველის სიკვდილის მერე სერბეთის სამეფო მესაჭის გარეშე დარჩა. რეგენტი - თავადი პავლე, რომელიც მცირეწლოვან უფლისწულს მეურვეობდა, ლიბერალებსა და გერმანოფილებს შორის ლავირებდა.

ამ სიტუაციაში სერბი ერის ერთადერთი რეალური გამომხატველი სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესია იყო, რომლის წიაღში არსებულ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსა და მოძრაობებში უამრავი ადამიანი შემოიკრიბა. მათ შორის ყველაზე მრავალრიცხოვანი გახლდათ "ღვთისმლოცველთა მოძრაობა", რომელშიც მილიონზე მეტი მართლმადიდებელი ქრისტიანი გაწევრდა, - ისინი მზად იყვნენ, რეგულარულად ევლოთ ეკლესიაში და მართლმადიდებელი რწმენის წმინდა კანონების მიხედვით ეცხოვრათ, სხვებიც მიეზიდათ. წმინდა სინოდის კურთხევით და ეკლესიური მრევლის ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, წმინდა ნიკოლოზი ამ მოძრაობის ლიდერი ხდება. ხოლო ჟიჩის მონასტერი მთავარი ცენტრი სერბი ღვთისმლოცველებისა.

ამ მონასტერში მოეწყო სტამბა მართლმადიდებლური ლიტერატურის გამოსაშვებად. ამიერიდან მეუფე ნიკოლოზის მოციქულებრივი ღვაწლი მთელ ქვეყანაზე გავრცელდა. ღვთისმლოცველებს შორის კრებსითი ერთიანობის სული მეფობდა.

მოძრაობის წევრთა უმეტესობა უბრალო ადამიანები იყვნენ. თუმცა მათში აქტიურად მოღვაწეობდა სამღვდელოება და ინტელიგენცია, მათ შორის იყვნენ დასავლური განათლების მქონენიც. ყველას აერთიანებდა ქრისტეს გულწრფელი სიყვარული და სამშობლოსა და მონარქიისადმი ერთგულება. წმინდა ნიკოლოზი მათ ამის მაგალითს აძლევდა, მან აღადგინა მონასტრების მთელი კომპლექსი ოვჩარ-კაბლარის ხეობაში, რომელსაც სერბეთში მთაწმინდას ეძახიან. მან გააგრძელა ძველი სერბული ტრადიცია "სასულთაოს" (ზადუშბინა) აგებისა. ააშენა ახალი ტაძრები, მათ შორის, - თავის სოფელ ლელიჩში, ცდილობდა მართლმადიდებლობა სერბებისთვის ყოველდღიურ ცხოვრების წესად ქცეულიყო, როგორც სამღვდელო პირისთვის, ისე - ერისკაცისთვის.

1937 წელს მართლმადიდებელ სერბეთს უდიდესი საფრთხე დაემუქრა მთავარმა პავლემ და ხელისუფლებამ პოლიტიკური მეთოდებით რომ ვერ გადაწყვიტა "ხორვატიის საკითხი", დახმარებისთვის ვატიკანს მიმართა.

ქვეშევრდომი კათოლიკეების მიმართ ლოიალობის სანაცვლოდ მმართველი რეჟიმი დათანხმდა რომთან კონკორდატი დაედო, რაც კათოლიკურ ეკლესიას სხვა კონფესიებთან შედარებით უპირატესობას აძლევდა, არსებითად ეს უნიისკენ გადადგმული რეალური ნაბიჯი იყო.

ცოტა ხნით ადრე ხელისუფლებაში შეიყვანეს ხორვატი და სლოვაკი კლერიკალები, ერთი მათგანი კათოლიკე მღვდელი კოროშეჩი შინაგან საქმეთა მინისტრად დანიშნეს.

ხალხის მრისხანების ეშინოდათ და თავიანთი განზრახვა ბოლომდე არ გაამხილეს. მხოლოდ მაშინ გაირკვა, როცა რატიფიკაციისთვის პარლამენტის სხდომაზე გაიტანეს.

ხალხის მრისხანებას საზღვარი არ ჰქონდა. თუმცა იყვნენ ლიბერალი ეპისკოპოსები, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ პოლიტიკაში ეკლესია არ უნდა ჩარეულიყო, მაგრამ წმინდა ნიკოლოზმა თავიდანვე შეურიგებელი პოზიცია დაიკავა, მას სხვა მღვდელმთავრებმაც მიჰბაძეს. პატრიარქ ბარნაბას კურთხევით, სამღვდელოებამ მთელი ქვეყნის მასშტაბით მორწმუნეებს მოუწოდა, ხმა აემაღლებინათ ეროვნული ინტერესების და მართლმადიდებლობის ღალატის წინააღმდეგ.

19 ივლისს, მიუხედავად ხელისუფლების აკრძალვისა, ბელგრადის ტაძრებში ზარები დაირეკა და კონკორდატის წინააღმდეგ მსვლელობა მოეწყო. შინაგან საქმეთა მინისტრმა "არასანქცირებული მსვლელობის დაშლა" ბრძანა. პოლიციამ არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ მორწმუნეთა შორის მღვდლები და ეპისკოპოსები იყვნენ და ხალხს კეტებით დაერივნენ.

მსვლელობის დაშლა პოლიციამ ვერ მოახერხა, სერბმა ვაჟკაცებმა სათანადო პასუხი გასცეს მათ. მთელ ქვეყანაში საპროტესტო მსვლელობები დაიწყო. თუმცა, სერბეთის პარლამენტმა 23 ივლისს კონკორდატის რატიფიცირება მაინც მოახდინა.

მეორე დღეს გარდაიცვალა პატრიარქი ბარნაბა, ეჭვი არავის ეპარებოდა, რომ იგი მოწამლეს. ხალხის მრისხანებას და აღშფოთებას საზღვარი არ ჰქონდა. იუდა დეპუტატები, რომლებმაც კათოლიკეებთან ერთად ხმა მისცეს კონკორდატს, შიშისგან ქუჩაში გასვლას ვერ ბედავდნენ.

მეუფე ნიკოლოზმა მოუწოდა მთავარეპისკოპოსებს, რომ ყური ეგდოთ ხალხის ხმისთვის... სასწრაფოდ შეიკრიბა მთავარეპისკოპოსთა კრება, მათ დაგმეს მართლმადიდებლობის მოღალატეები და ეკლესიიდან განკვეთეს ისინი. ამან შეაშინა ხელისუფლება და კონკორდატი სენატში დასამტკიცებლად აღარ გაიტანა.

სახელმწიფომ ვალდებულება იკისრა დაზარალებულთა მორალური და მატერიალური ზიანისთვის კომპენსაცია გადაეხადათ. ეკლესიიდანაც ელოდნენ, რომ კონკორდატის მომხრეებისთვის დაწესებულ სასჯელებს გააუქმებდა. მღვდელმთავრების უმეტესობა ამის მომხრე იყო.

წმინდა ნიკოლოზი კი თვლიდა, რომ ვიდრე დამნაშავეები საჯაროდ არ მოინანიებდნენ დანაშაულს, ეკლესიის წიაღში არ უნდა დაებრუნებინათ. და როცა მთავარეპისკოპოსებმა სასჯელი მაინც მოუხსნეს კონკორდატის მომხრეებს, წმინდა ნიკოლოზმა კრების სხდომებში მონაწილეობაზე უარი განაცხადა. ახალი პატრიარქი გაბრიელი გაგებით შეხვდა მის ამ გადაწყვეტილებას.

...მეუფე ნიკოლოზი ყოველთვის ცხადად ხედავდა სულიერი და მატერიალური სამყაროს ურთიერთკავშირს. ვიდრე საომარი მოქმედებები დაიწყებოდა, ჟიჩში მოვიდა იუგოსლავიის ახალგაზრდა მეფე პეტრე II. ამოწმებენ, რომ მან თავისი თათმანიანი ხელი საამბორებლად ქედმაღლურად გაუწოდა, ხოლო ტაძარში შესვლისას ერთხელაც არ გამოუსახავს ჯვარი და აქეთ-იქით გამომწვევად იხედებოდა. ექვსი წლის შემდეგ ლონდონში განდევნილი მეფე პეტრე ყარა-გეორგევიჩი კვლავ შეხვდა მეუფეს. როცა წმინდა ნიკოლოზი ოთახში შევიდა, მეფე წამოიჭრა, მუხლებზე დაემხო და მღვდელმთავარს ფეხებზე ეამბორა.

- ეჰ, თქვენო ბრწყინვალებავ, - აღმოთქვა აცრემლებულმა წმინდანმა, - გვიანია ფეხების დაკოცნა. უკვე გვიანია. არც არაფრად გამოდგება. ეგ ადრე უნდა გეკოცნა, არა ფეხებზე, არამედ ხელზე. თქვენ თავის დროზე რომ მთხვეოდით წმინდანთა ხატებს, ახლა ჩექმების დაკოცნა არ მოგიწევდათ...

მალე ევროპაში მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო. ბალკანეთში იუგოსლავია ერთადერთი სახელმწიფო დარჩა, რომელიც არა მხოლოდ სიტყვით, საქმითაც ნეიტრალიტეტს ინარჩუნებდა. დასავლეთიდან ემისრები ემისრებზე მოდიოდა. ისინი სერბებს გერმანელი წარმართებისგან ქრისტიანობის დაცვას ჰპირდებოდნენ. მათ ნათქვამში მუქარაც გამოსჭვიოდა.

1941 წლის მარტის დასაწყისში რეგენტი თავადი პავლე საიდუმლოდ ხვდება ჰიტლერს და სამთა პაქტზე (გერმანია-იაპონია-იტალია) ხელის მოწერას ჰპირდება. 25 მარტს პრემიერ-მინისტრი ცვეტკოვიჩი ვენაში ოფიციალურ პროტოკოლს ხელს აწერს.

იმავე დღის საღამოს მთელი ხალხი ქუჩაში გამოდის და მკაცრად გმობს მთავრობის მოღალატურ აქტს.

27 მარტს შუაღამისას ინგლისისა და ამერიკის სპეცსამსახურები სამხედროთა მცირე ჯგუფის ხელით ამხობენ ყველასთვის საძულველ ხელისუფლებას. ტახტზე აჰყავთ ჯერ ძალზე ახალგაზრდა პეტრე II და პრემიერ-მინისტრად ნიშნავენ შეთქმულთა მეთაურს დუშან სიმოვიჩს.

ზოგი დღემდე თვლის, რომ ამ აჯანყების იდეური სულის ჩამდგმელი წმინდა ნიკოლოზი იყო. მაგრამ ეს ასე არ არის - მეუფე ნიკოლოზს ესმოდა, რომ ეს ფარსი ძვირად დაუჯდებოდა, უპირველეს ყოვლისა, სერბეთს. ერი ისევ რამდენიმე ბანაკად გაიყო. ყველა მხარეს წმინდა ნიკოლოზის ახლობელი ადამიანები ედგნენ სათავეში. ცდილობდა მათ შერიგებას, გონზე მოყვანას.

ჰიტლერი სახელმწიფო გადატრიალების ამბავმა გააცოფა და ბრძანება გასცა, გერმანიის ჯარი თავს დასხმოდა "მზაკვარ" იუგოსლავიას.

1941 წლის 6 აპრილს გერმანიის ჯარები შევიდნენ და სერბეთის ოკუპაცია მოახდინეს.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე