"ჩემი სახლი თემზის შესართავის ხეობებშია, იგი ააგეს მძვინვარე ქარებმა და ცეცხლის ენებმა; იგი იქ მდებარეობს, სადაც ცის კიდე ესაზღვრება მიწის კიდეს, და ესექსის ფერმები სულიწმინდის საგრაფოებად იქცა; მე ისეთივე ძველი ვარ, როგორც თავად ეკლესია ბრიტანეთში; წმინდა კედმა ააგო პირველი ფარეხი ჩემი ცხვრისთვის".

ჩარლზ უილიამსი. "სასამართლო ჩელმსფორდში"

"ჩემმა ყველაზე ბედნიერმა დღეებმა გაიარა დაკარგულ აპრილებსა და დაკარგულ მაისებში, იქ, სადაც ბლექუოთერი ზღვაში ჩაედინება".


653 წელს წმინდა ფინან ლინდისფარნელმა († 661; ხსენება 17 თებერვალს), ნორთუმბრიის მოციქულის წმინდა აიდანის († 651; ხსენება 31 აგვისტოს) მემკვიდრემ, მონათლა შუა ანგლების მეფე პედა სამეფო მამულში, უოლბოტლში ("სასახლე კედელზე") ადრიანეს კედელთან ახლოს, ნორთუმბერლენდში. მეფე "სიხარულით აღსავსე" დაბრუნდა სახლში. მასთან ერთად იყვნენ ოთხი მღვდელი ნორთუმბრიიდან, რომელთაგან ერთ-ერთს კედი ერქვა. ასე იწყება მოთხრობა წმინდა კედის შესახებ ღირსი ბედა პატივცემულის თხზულებაში.

მისია შუა ანგლებთან წარმატებული იყო, მაგრამ კედისთვის ხანმოკლე, რადგან ეს არ იყო მისი ცხოვრების მთავარი მისია. ამ დროს აღმოსავლელ საქსებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ რეგიონში, რომელიც ახლა მოიცავს ესექსს, ლონდონს, ასევე სამხრეთ და აღმოსავლეთ ჰართფორდშირს, მართავდა მეფე სიგებერტი. ამ სამეფომ ქრისტიანული რწმენა მიიღო მეფე საბერტის დროს VII საუკუნის დასაწყისში. თუმცა, მისი გარდაცვალების შემდეგ 616 წელს, მათი ეპისკოპოსი წმინდა მელიტი († 624; ხსენება 24 აპრილს) განდევნეს კათედრიდან, და ქვეყანა კვლავ წარმართობაში ჩაეფლო. მოგვიანებით მეფე ოსვი ნორთუმბრიელმა, რომელმაც პედა მოაქცია ქრისტიანობაში, მეფე სიგებერტიც მონათლა უოლბოტლში 653 წელს. წმინდა ფინან ლინდისფარნელმა წმინდა კედი კიდევ ერთ მღვდელთან ერთად გაგზავნა აღმოსავლელი საქსების ქვეყანაში სამისიონერო საქმიანობისთვის. ამ ქვეყანაში ქრისტიანობის აღდგენის შემდეგ, რომელსაც ის 40 წლის წინ განუდგა, კედი დაბრუნდა ლინდისფარნის მონასტერში, სადაც ის აღმოსავლელი საქსების ეპისკოპოსად აკურთხეს.

სამწუხაროდ, ჩვენამდე ცოტა ცნობაა მოღწეული წმინდა კედის შემდგომი ცხოვრებისა და შრომების შესახებ, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია აღვადგინოთ მომდევნო მოვლენები. ეპისკოპოსად კურთხევის შემდეგ, წმინდა კედი აშენებდა ეკლესიებს, ნათლავდა, ხელს ასხამდა მღვდლებსა და დიაკვნებს^[1], ასევე დააარსა ორი მნიშვნელოვანი მონასტერი: ბრედუელ-ონ-სიში და ტილბერიში ესექსში. წმინდა კედის წარმატება არ შერყეულა სიგებერტის მკვლელობით, რომელიც წმინდანმა თავად უწინასწარმეტყველა მას. სიგებერტი ისტორიაში შევიდა როგორც სიგებერტ კეთილი. ჩვენ ვიცით, რომ წმინდა კედმა მონათლა მისი მემკვიდრე, მეფე სვითჰელმი, აღმოსავლეთ ანგლიის ქრისტიანი მმართველების სასახლეში, სოფელ რენდლშემში, საფოლკის საგრაფოში. არსებობს მოწმობები, რომ წმინდა კედი არაერთხელ ბრუნდებოდა თავის მშობლიურ ნორთუმბრიაში საქადაგებლად. აქ 658 წელს მეფე ოსვიმ მას მიწები უბოძა მონასტრის დასაარსებლად. ეს განხორციელდა კედის ძმის კელინის - სამეფო ოჯახის მღვდლისა და სულიერი მოძღვრის, "ღვთისადმი სრულიად ერთგული კაცის" (ღირსი ბედა პატივცემული) შუამდგომლობით. წმინდა ეპისკოპოსმა კედმა თავისთვის აირჩია ადგილი "მაღალ და მარტოხელა გორაკებს შორის", სადაც დროს მარხვასა და ლოცვაში ატარებდა. ამ ადგილზე აღმოცენდა ლასტინგემის მონასტერი, რომლის მშენებელიც იყო წმინდა კედის მესამე ძმა - წმინდა მღვდელი კინიბილი. წმინდა კედი წარმოშობით ანგლი იყო, ხოლო განსწავლული იყო კელტურ ტრადიციაში ლინდისფარნის კუნძულზე. ის იყო საეკლესიო კრებაზე უიტბის ქალაქში 663-664 წლებში თარჯიმნის როლში.

664 წლის 26 ოქტომბერს წმინდა კედი ჭირისგან გარდაიცვალა ლასტინგემში. როცა შეიტყვეს თავიანთი წინამძღვრისა და მშენებლის გარდაცვალების შესახებ, ბრედუელ-ონ-სიდან 30 ბერი (წმინდა კედის წარმატებისა და სულიერების საზომი) გადავიდა წმინდანის ნაწილებთან ახლოს საცხოვრებლად. თავდაპირველად ის მონასტრის გარეთ დაკრძალეს, მოგვიანებით აშენდა ახალი ქვის ეკლესია "უფლის ნეტარი დედის" სახელზე, სადაც გადაასვენეს წმინდა კედის ნაწილები და მოათავსეს საკურთხევლის მარჯვენა მხარეს. მონასტრის წინამძღვარი იმ დროს იყო წმინდა კედის მეოთხე ძმა - წმინდა ჩედი^[2], რომელიც მოგვიანებით ლიჩფილდის პირველი ეპისკოპოსი გახდა. ღირსი ბედა პატივცემული წერდა, რომ როდესაც წმინდა ჩედი 672 წელს გარდაიცვალა, ერთმა ბერმა იხილა, "როგორ ჩამოვიდა ზეციდან მისი ძმის კედის სული ანგელოზთა ამალით და დაბრუნდა ზეციურ სასუფეველში, თან წაიყვანა რა ჩედის სული".

XI საუკუნეში ორივე წმინდა ძმის პატივსაცემი ნაწილები ერთად განისვენებდნენ ლიჩფილდის ქალაქში. მიუხედავად თავისი მსახურებისა და სამისიონერო მოღვაწეობის მოკლე თერთმეტწლიანი ვადისა, ძირითადად ნორთუმბრიაში, წმინდა კედი დღემდე ითვლება ესექსის მოციქულად. ბევრი ადგილია დაკავშირებული ამ წმინდანთან. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის ქალაქი ბრედუელ-ონ-სი, სადაც დღემდე კარგ მდგომარეობაშია შემონახული შთამბეჭდავი სამონასტრო ეკლესია წმინდა კედისა - "წმინდა პეტრეს ეკლესია კედელზე". ეს ეკლესია ააშენეს წმინდა კედმა და მისმა თანაშემწეებმა, იყენებდნენ რა ძველი რომაული ციხე-სიმაგრიდან შემორჩენილ ქვებს. მისი მდებარეობა რომაულ გზაზე "ფართო ნაკადულთან" (ამჟამად მდინარე ბლექუოთერი, ანუ პანტი) ახლოს, ზღვასთან, გვაძლევს საშუალებას ვივარაუდოთ, რომ წმინდა კედი ლინდისფარნიდან ზღვით გადმოდიოდა ესექსში და გადმოჯდებოდა ოტონას რომაული ციხე-სიმაგრის ნავსადგურში მონასტრის დასაარსებლად.

სავარაუდოდ, წმინდა კედის ზოგიერთი თანაშემწე კენტიდან იყო, რადგან ეკლესია აშენდა კენტისთვის დამახასიათებელი რომაული სტილით: აფსიდით, ორი პორტიკითა და კარიბჭით, რაც არ შეესაბამებოდა ჩრდილოეთის კელტურ სტილს. ამ ეკლესიის ნავი 60 ფუტი სიგრძის, 30 ფუტი სიგანისა და 20 ფუტი სიმაღლისაა. წმინდა კედის მეორე მონასტერი ტილბერიში (უფრო ზუსტად, აღმოსავლეთ ტილბერიში) მდებარეობდა სხვა რომაულ გზაზე, რომელიც მიდიოდა ცნობილ გადასასვლელთან თემზაზე, კენტის ნაპირზე მდებარე ჰაიჰემის პირდაპირ. შუა საუკუნეებში აქ იდგა წმინდა მარიამის საავადმყოფო, სავარაუდოდ, ზუსტად წმინდა კედის მონასტრის ადგილზე. დასავლეთ ტილბერიში ნაპოვნი იქნა ადრესაქსონური ნამუშევარი - უძველესი ემბაზი 3 ფუტის დიამეტრით, რომელშიც ნათლავდნენ სრული ჩაყვინთვით^[3]. ოდესღაც ეს ემბაზი იდგა დასავლეთ ტილბერიში წმინდა იაკობის ეკლესიის შესასვლელთან. საოცარია იმის გაფიქრება, რომ ეს, შესაძლოა, ის ემბაზია, რომელშიც წმინდა კედი ნათლავდა ესექსის მცხოვრებლებს. როგორც ბრედუელი, ისე ტილბერი სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ადგილები იყო მონასტრების დასაარსებლად.

ესექსში არსებობს სხვა ადგილებიც, რომლებიც წმინდა კედთანაა დაკავშირებული. პირველ რიგში, ამ საგრაფოში არის სოფელი სახელწოდებით ჩედუელ-სენტ-მერი, სადაც, ადგილობრივი გადმოცემის თანახმად, წმინდა კედი და მისი მრავალრიცხოვანი მიმდევრები ხალხს ნათლავდნენ "ცივ წყაროში". მეორე, ძველი გზის მახლობლად, ტილბერის ჩრდილოეთით, მდებარეობს სოფელი გრეიტ-ბერსტედი ("დიდი გამაგრებული ადგილი"), სადაც არსებობდა VII საუკუნის ეკლესია მარიამ მაგდალინელის სახელზე, სავარაუდოდ, წმინდა კედის მიერ დაარსებული. ადგილობრივი გადმოცემა გვამცნობს, რომ წმინდანი თავისი ქადაგებების დროს ამ ადგილებს გაივლიდა ხოლმე, მან გზად აკურთხა წყარო და იქ ჯვარი აღმართა. სხვა გადმოცემები მოწმობენ, რომ ახლომახლო, ლიტლ-ბერსტედში, ოდესღაც იყო მონასტერი, ახლა საფუძვლამდე დანგრეული, თუმცა გაურკვეველია, ჰქონდა თუ არა ამ მონასტერს კავშირი წმინდა კედთან. მესამე, პრიტლუელში, საუთენდ-ონ-სისთან ახლოს (რაც ნიშნავს "მჩქეფარე წყაროს"), გადმოცემის თანახმად, წმინდა კედი ნათლავდა და დააარსა ეკლესია ღვთისმშობლის სახელზე. ამ გადმოცემას ადასტურებს არქეოლოგიური გათხრები: აღმოჩენილ საგნებს შორის არის საქსონური თაღი, რაც მოწმობს, რომ ამ ეკლესიის გეგმა ძლიერ ჰგავდა ბრედუელს. მეოთხე, უესტ-მერსიში არის წმინდა პეტრეს სახელობის ეკლესია ესექსის ნაპირზე, და კიდევ ერთი, პირდაპირ ბრედუელის პირისპირ, ასევე წმინდა პეტრესადმი მიძღვნილი. ეს ეკლესია თარიღდება წმინდა ეპისკოპოს კედის დროით. ამ უკანასკნელი ეკლესიის შიგნით შეიძლება იპოვოთ საქსონური პერიოდის მოწყობილობის კვალი; მისი კოშკიც საქსონურია. კუნძულზე, სადაც უესტ-მერსი მდებარეობს, მისასვლელს უზრუნველყოფს VII საუკუნის ბოლოს აგებული ყრილი გზა, მუხის მორების გროვებისგან შექმნილი. სავარაუდოდ, აქ მოგვიანებით განდეგილურ ცხოვრებას ეწეოდა აღმოსავლელ საქსთა მეფე წმინდა სები^[4].

წმინდა ერკენვალდი

აი, ასე მივუახლოვდით აღმოსავლელ საქსთა მოციქულის მოკლე ცხოვრების დასასრულს. წმინდა კედის სამისიონერო საქმიანობამ, თუმცა ძირითადად ესექსში მიმდინარეობდა, თავისი შედეგები მისი გარდაცვალების შემდეგ გამოიღო. წმინდანის სამისიონერო შრომა გააგრძელა ეპისკოპოსმა იარუმანმა, ხოლო მის შემდეგ - წმინდა ერკენვალდმა, ლონდონის ეპისკოპოსმა († 693; ხსენება 30 აპრილს), რომელსაც "ლონდონის მნათობი" უწოდეს, და მისმა დამ წმინდა ეთელბურგამ, ბარკინგის წინამძღვარმა († დაახლ. 678; ხსენება 11 ოქტომბერს), ასევე სხვა წმინდანებმა, რომლებიც იმ მხარეში მოღვაწეობდნენ: წმინდა წინამძღვარი ჰილდელიტა ბარკინგელი († დაახლ. 712; ხსენება 24 მარტს), რომელიც განსაკუთრებით პატივცემული იყო თავისი სიბრძნისა და კულტურისთვის, და წმინდა მონაზონი ტორდგიტა († დაახლ. 700; ხსენება 25 იანვარს) იმავე მონასტრიდან, რომელიც თავმდაბლად იტანდა ყველა ტანჯვას. ღვთისმოსავი მეფე სები, რომლის შესახებაც უკვე ვისაუბრეთ, ასევე წმინდანად არის შერაცხული; ის გარდაიცვალა დაახლოებით 696 წელს, მისი ხსენების დღეა 29 იანვარი. 30-წლიანი მშვიდობიანი მმართველობის შემდეგ სებიმ ჯერ მონაზვნობა მიიღო, შემდეგ კი, გადმოცემის თანახმად, დააარსა წმინდა პეტრეს მონასტერი აღმოსავლელ საქსთა დედაქალაქ ლონდონში. ეს მონასტერი ახლა ცნობილია როგორც ვესტმინსტერის სააბატო. როგორც წმინდა სების ცხოვრება გვამცნობს, მთელი მისი ცხოვრება გადიოდა "სინანულში, ლოცვასა და მარხვაში". მისი დისწული სიგჰერი დაქორწინებული იყო წმინდა პრინცესა ოსიტზე († დაახლ. 700; ხსენება 7 აგვისტოს). სოფელს კოლნის მდინარის შესართავთან, სადაც მან დააარსა ქალთა მონასტერი, დღემდე მისი სახელი ჰქვია - სენტ-ოსიტი. წმინდა ოსიტის ვაჟი იყო წმინდა ოფფა (ხსენება 15 დეკემბერს), ესექსის მეფე, რომელმაც 709 წელს ტახტი დატოვა და თავისი ცხოვრება რომში უბრალო ბერად დაასრულა.

ეს არის ისტორია იმის შესახებ, თუ როგორ გახდა ესექსი, "თავად ღმერთის საგრაფო" (ბენსუსანის სიტყვებით), ქრისტიანულ სამეფოდ. ზოგიერთი მონაცემით, ესექსის მოციქულის წმინდა კედის ნაწილები შემონახულია და განისვენებს ლასტინგემის სოფლის ეკლესიაში, სადაც მართლმადიდებლური პილიგრიმობები სრულდება და სადაც წმინდანის ხატი ინახება.

თავი წიგნიდან "Orthodox Christianity and the English Tradition".

დეკანოზი ანდრეი ფილიპსი


[1] დიაკვნობა არსებობდა მთელი I ათასწლეულის განმავლობაში, ბევრი რჩებოდა დიაკვნად მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში. დღეს მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესია ინახავს ამ ტრადიციას. რომის კათოლიკობამ ის XI საუკუნეში მიატოვა, თუმცა შედარებით ახლახანს კვლავ აღადგინა, მაგრამ საკმაოდ ხელოვნური ფორმით.

[2] ოთხი ძმიდან ორი ეპისკოპოსი გახდა, ორი კი - მღვდელი. სამი მათგანი კანონიზებულია. წმინდა კედის ხსენება აღინიშნება 26 ოქტომბერს, ხოლო წმინდა ჩედისა და (ადგილობრივად) წმინდა კინიბილის - 2 მარტს. მეოთხე ძმა, კელინი, მიუხედავად იმისა, რომ ღვთისმოსავი იყო, არასდროს ითვლებოდა წმინდანად.

[3] ნათლობა სრული ჩაყვინთვით ჩვეულებრივი პრაქტიკა იყო მთელი I ათასწლეულის განმავლობაში; ეს პრაქტიკა დღემდე შენარჩუნებულია მართლმადიდებელ ეკლესიაში.

[4] იხ. "აღმოსავლელ საქსთა მემკვიდრეობა" ს. პიუსისა და ა. ბრუკსის ავტორობით (1993).

სტატიის წყარო: Святой Кедд, апостол Эссекса