იწურებოდა ქრისტეს შობიდან პირველი ათასწლეული, როდესაც ღმერთმა საქართველოსა და მთელ მართლმადიდებელ ეკლესიას მიჰმადლა ათონის მთაზე მოღვაწე ექვსი უდიდესი წმინდანი - იოანე და ექვთიმე, გაბრიელ ქართველი, იოანე თორნიკყოფილი, გიორგი მაშენებელი და გიორგი მთაწმინდელი.

თორნიკე ერისთავი, ტაოელი დიდებულის ჩორდვანელის ძე, X საუკუნის II ნახევარში ცნობილი ქართველი სახელმწიფო და სასულიერო მოღვაწე იყო. იგი გახლდათ ქართლის სპასალარი. სახელოვანი და ბრძოლებში წარმატებული, ქველი და უებრო რაინდი გამორჩეულად უყვარდა მეფე დავით კურაპალატს, მაგრამ ღვთისთვის სათნომყოფელმა უმჯობესი გამოირჩია - მონაზვნობის ღვაწლი იდო თავს და ულუმბოს მთას მიმართა წმინდა იოანე იბერის მოსაძებნად. ულუმბოზე მას აუწყეს, რომ წმინდა მამა ათონის მთაზე დამკვიდრებულიყო. თორნიკემ მთაწმინდას მიაშურა და "კურთხევაჲ მონაზონებისაჲ ჴელთაგან იოვანესთა მიიღო". ბერად აღკვეცის შემდეგ იოანე-თორნიკე ეწოდა. იოანე-თორნიკეც, იოანესა და ექვთიმესთან მსგავსად, ათანასეს ლავრაში დამკვიდრდა.

წმ. ათანასეს გაგებული ჰქონდა თორნიკეს საგმირო საქმეების შესახებ და დიდ პატივსაც მიაგებდა ქართველებს. ცოტა ხანში გახმაურდა ძმების მთაწმინდაზე ყოფნის ამბავი და მათი მიბაძვით ქართველებმა იწყეს დენა ათონისაკენ. როცა ათანასეს ლავრაში მცხოვრები ქართველების რიცხვი ძალზე განმრავლდა, იოანემ და თორნიკემ ლავრიდან მოშორებით, ათანასეს კურთხევით ააშენეს ეკლესია სენაკებითურთ, იოანე მახარებლის სახელზე და იქ განაგრძეს მოღვაწეობა. ეს უნდა მომხდარიყო 969 წლამდე.

როგორც ცნობილია, X საუკუნის შუა ხანებში ბიზანტიამ თვალსაჩინო წარმატებებს მიაღწია არაბებთან ბრძოლაში, მაგრამ 70-იან წლებში შექმნილმა საშინაო ვითარებამ შეზღუდა იმპერიის შესაძლებლობანი: ამ დროისათვის უეცრად გარდაცვლილ ბიზანტიის იმპერატორს მცირეწლოვანი შვილები, ბასილი და კონსტანტინე დარჩა, რითაც ისარგებლა ბიზანტიის ჯარების სარდალმა ბარდა სკლიაროსმა და აუჯანყდა იმპერატორის ოჯახს, რითაც საფრთხე შეუქმნა კონსტანტინოპოლის საიმპერატორო ტახტს. მან მთლიანად დაიპყრო ბიზანტიის იმპერიის აზიური ნაწილი და ტაოს დაუმეზობლდა. იმპერატორის ჯარების სარდალმა ბარდა ფოკამ ბიზანტიის დაქვრივებულ დედოფალს, ტახტის მცირეწლოვანი მემკვიდრეების – ბასილისა და კონსტანტინეს დედას, თეოფანიას, ურჩია, სამხედრო დახმარებისათვის მიემართა განთქმული დავით ტაოელისათვის, რომლის სამფლობელოებსაც საფრთხე ელოდა ბარდა სკლიაროსის გაძლიერებით. ბიზანტიის სამეფო კარმა, დავით კურაპალატისაგან დახმარების აღმოჩენისათვის, შუამდგომლობა ათონის მონასტრის ბერს – იოანე-თორნიკეს სთხოვა. დედოფალმა წარჩინებული კაცი - სევასტოფორი გაგზავნა წმინდა მთაზე და ქართველ მამებს შეევედრა: "უღვთო სკლიაროსი განგვიდგა და ხმელეთის მხარე მთლიანად დაიპყრო. აწ თქვენს სიწმინდეს შევავედრებთ, რათა ყოველი მიზეზის გარეშე მოვიდეს იოანე-თორნიკე ჩვენს მეფესთან". თორნიკემ შორს დაიჭირა მისი თხოვნა: მე ჩემი ცოდვების გამო ვარ მოსული ამ წმინდა ადგილზე და არ შეიძლება ჩემი წასვლა მეფეთა წინაშე, რადგანაც ვიცი, რისთვისაც მიხმობენ; ღმერთმა ღირს-მყო და ბერად შევდექი, ამიტომ ამიერიდან აღარც მეფეთა წინაშე მაქვს მოსარიდებელი და აღარც სხვა რომელიმეს წინაშე ამქვეყნად. თუ წავალ, კვლავ ამქვეყნიურ ორომტრიალში ჩამაგდებენ", - განაცხადა მან. ათანასე დიდმა და იოანე იბერმა ყოველი მისი ცოდვა-ბრალი თავის თავზე აიღეს და დაითანხმეს თორნიკე, რომ ხლებოდა დავით მეფეს და დახმარება ეთხოვა. ბასილი და კონსტანტინე მადლიერების ნიშნად ფეხებში ჩაუვარდნენ სამეფო კარზე მისულ წმინდა მამას, დედოფალმა კი უთხრა: "წმინდაო მამაო, რასაც ამ ობლებისათვის გაიღებ, ღმერთმა მიაგოს შენს სულს!" თორნიკემ ისარგებლა შემთხვევით და "მრავალფერთა საქმეთათვის ამხილა დედოფალი". მანაც სიმდაბლით შეიწყნარა მხილება. იოანე-თორნიკე ტაოში წავიდა და საბერძნეთის მეფეთა ვედრების წერილები მეფე დავითს გადასცა. ქართველთა მეფემ დიდად გაიხარა, ყოფილი მხედართმთავრის ხილვით, დათანხმდა დახმარებას და მის საფასურად ძველი სადავო "აღმოსავლეთის" ქვეყნები ანუ "ზემონი ქვეყანანი" მოითხოვა. დავითმა თორნიკე ერისთავის სარდლობით ბიზანტიაში გაგზავნა 12 ათასი ქართველი მეომარი. ომი თორნიკესა და სკლიაროსს შორის მცირე აზიაში, მდინარე ჰალისის მიმდებარე ველზე გაიმართა. ბარდა სკლიაროსს სპარსთა და სომეხთა თანადგომის იმედი ჰქონდა. ბრძოლის მსვლელობაში იგი ცდილობდა, თორნიკე თავისი განლაგების სიღრმეში შეეტყუებინა და გაერთიანებული ლაშქრით დაემარცხებინა. მაგრამ გამოცდილ სარდალს თავად ჰქონდა მისთვის სტრატეგიული მახე დაგებული: თორნიკემ ისარგებლა ბერძნების უკმაყოფილებით, რომ ქართველები იყვნენ ბრძოლის მეთაურები და, ვითომცდა გაბრაზებული, აიყარა თავისი მებრძოლებიანად და ბერძნები პირისპირ "შეატოვა" მტერს. ეს რომ ბარდა სკლიაროსმა გაიგო, სამალავიდან გამოვიდა და თორნიკესაც ეს სწადდა – ყველაზე კრიტიკულ მომენტში დაეცა თავს საფარდაგდებულ მოწინააღმდეგეს და სკლიაროსი ლამის სპარსეთამდე გააქცია. მერე უკან შემობრუნდა და სამეფო კარის მითითებით ბერძენთა მოღალატე დიდებულები დაატყვევა და დასაჯა. ქართულმა ჯარმა, რომელმაც სასტიკად დაამარცხა ბარდა სკლიაროსი, ხელთ იგდო დიდძალი ნადავლი. ბიზანტიის საიმპერატორო კარმა მადლიერების ნიშნად საქართველოს დაუბრუნა ადრე მიტაცებული "ზემონი ქვეყანანი საბერძნეთისანი". სამხედრო ნადავლიდან მიღებული წილი იოანე-თორნიკემ ათანასეს ლავრასა და ბერძენთა სხვა მონასტრებს შესწირა, უდიდესი ნაწილი კი ათონის ივერთა მონასტრის აგებას მოახმარა. 980 წელს ბიზანტიის კეისარმა იოანე-თორნიკეს სვინგელოზის (პატრიარქის თანაშემწე ბერი) წოდება უბოძა.

გამარჯვების შემდეგ თორნიკე ისევ ათონს დაუბრუნდა. იოანემ და თორნიკემ გადაწყვიტეს, რომ უკვე დრო იყო, აეშენებინათ საკუთარი მონასტერი. იოანე-თორნიკეს დიდმა ავტორიტეტმა და დამსახურებამ ბიზანტიის იმპერატორის წინაშე ხელსაყრელი პირობები შექმნა ათონზე დამოუკიდებელი ქართული მონასტრის აშენებისათვის, რასაც მხარს დავით კურაპალატიც უჭერდა. მამებმა შეარჩიეს სასიამოვნო ადგილი "შუა მთაწმინდასა", შეიძინეს მიწა, და ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობლისა და იოანე ნათლისმცემლის სახელზე ეკლესიები და სამონასტრო შენობები ააგეს, ღმრთივსულიერი წიგნებით აავსეს და პატიოსანი ხატებით განაშვენეს. შეისყიდეს დიდი მამულები, რომელიც იმპერატორმა ოქრობეჭდით დაუმტკიცა, მონასტრის პირველ წინამძღვრად კი წმინდა იოანე იბერი აირჩიეს. მონასტრის მშენებლობა ქართველებმა დაიწყეს 980 წელს და სამი წლის თავზე, 983 წელს დაასრულეს.

საქართველოდან მოსულ თორნიკეს მრავალი სახელგანთქმული მონაზონი ჩამოჰყვა ათონზე, ასე რომ, ქართველი ბერების რიცხვი ძალზე გაიზარდა. თავდაპირველად ქართველ მამებს სურდათ, რომ მონასტერში მხოლოდ ქარველები ყოფილიყვნენ, მაგრამ ეს ვერ მოხერხდა - ქართველთაგან არავის ჰქონდა ზღვაოსნობის გამოცდილება, ათონის ნახევარკუნძულზე კი ყველაფერი ზღვით შემოჰქონდათ. ამას გარდა, ივერონის მსგავსი ვრცელი ლავრის შესანახად საჭირო იყო გამოცდილი და მცოდნე კალატოზი, ხურო, მჭედელი და სხვა ხელოსანი.

სიმდაბლით, სიწრფოებით და უმანკოებით გამორჩეულ მოღვაწეს, იოანე თორნიკყოფილს ერთი სისუსტე ჰქონია. ვინაიდან მრავალ ომში გამარჯვებული სპასალარი (მხედართმთავარი) იყო, გარდასულ სასახელო ამბავთა მოგონება უყვარდა. ძმებიც ხშირად აამბობინებდნენ მას "საქმეთა საგმიროთა". მამა იოანეს შეეშინდა, რომ მას რაიმე სულიერი განსაცდელი არ შემთხვეოდა და ურჩია, "აწ დააცადე სოფლიოთა მაგათ საქმეთა უბნობაჲ და ამიერიდან სხვასა ნუ ვის ეუბნები, გარნა გაბრიელს, ხოლო ხუცესსა", რომლის პირიდან სხვა სიტყვა არ ამოდიოდა, თვინიერ საღმრთოთა და სულიერთა. წმ. იოანე თორნიკ-ყოფილი ცრემლის ღვრით დაემხო მის წინ და შეღადადა: "რად დაიდუმე აქამომდე და არა მამხილე, წმინდაო და ღმერთშემოსილო მამაო?" მამა იოანემ წამოაყენა მხცოვანი ძმა და უთხრა: "უფალმან შეგინდვენ, გარნა აწ ხოლო ეკრძალენ!" არავის გაუგონია ამის შემდეგ იოანე-თორნიკეს საუბარი, "განთქმულმან და საჩინომან კაცმან ყოველივე ნებაჲ თჳსი მოიკუეთა", მდუმარებითა და უფლის სასოებით გალია ცხოვრების დარჩენილი დღეები და სამონასტრო ცხოვრების ჩამოყალიბებიდან მალე მშვიდობიანად მიაბარა სული უფალს (985 წ.). წმ. იოანე-თორნიკეს ხსენების დღე ძველი სტილით 12 ხოლო ახალი სტილით 25 ივნისსაა.

* * *

ჩორდვანელი, ისევე როგორც ჩორჩანელი ზედწოდებაა სამცხის ჩორჩანელთა ფეოდალური სახლის დიდი მთავრებისა, რომლებიც ფლობდნენ სოფელ ჩორჩანს (ზარზმიდან 7კმ-ზე) სხვა მიწებთან ერთად. ჩორდვანელი - ჩორჩანელის ფონეტიკური ვარიანტია, რომელმაც ეს სახე მიიღო სამხრეთ ტაოსა და ბიზანტიის აღმოსავლური პროვინციების არეალში. X საუკუნის II ნახევარში სახლის უფროსის ჩორდვანელის შთამომავლებში (მეორე და მესამე თაობაში) "ჩორდვანელი" უკვე საკუთარ სახელად იქცა.

ტაოს ჩორდვანელთა ფეოდალური სახლის წარმომადგენლებს X საუკუნიდან ეკავათ მაღალი სამხედრო და ადმინისტრაციული თანამდებობები როგორც სამხრეთ საქართველოში, ასევე ბიზანტიაში. ჩორდვანელების დიდი სახლი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ათონთან. იოანე-თორნიკესთან ერთად ჩორდვანელთა სახლის ერთ-ერთი გამორჩეული წევრია მისი ძმა იოანე ვარაზვაჩე. სამწუხაროდ, ცნობები იოანე ვარაზვაჩეს მოღვაწეობის შესახებ საკმაოდ მცირეა. იგი გახლდათ ოშკის ლავრის სამწერლობო საქმიანობის გამგებელი. ხსენებულ მონასტერში შესრულებულ ხელნაწერში ("ოშკის სამოთხე") იოანე ვარზავაჩე იხსენიება, როგორც ძე ჩორდვანელისა და ძმა იოანე-თორნიკესი.

ქართულ სამეცნიერო ლიტერატურაში იოანე, მამა ექვთიმესი და იოანე ვარაზვაჩე, თორნიკეს ძმა, დიდხანს ერთსა და იმავე პიროვნებად იყო მიჩნეული. ეს მცდარი შეხედულება პირველად დაარღვია ისტორიკოსმა მაქსიმე ბერძნიშვილმა.

ჩორდვანელის ძე ვარაზვაჩე ბერად შედგომამდე თავის ძმა თორნიკეზე ნაკლებად არ იყო ცნობილი ბიზანტიაში თავისი მოღვაწეობით. შესაძლოა, ამიტომაც იხსენიება ის ჩორდვანელთა გენეალოგიაში ორმაგი სახელით (იოანე ვარაზვაჩე). სახელი იოანე მას ბერად შედგომის შემდეგ ეწოდა. ალბათ, ამითვე უნდა აიხსნას ისიც, რომ ჩორდვანელების სახლის გენეალოგიაში, რომელიც ძირითადად თორნიკეს სახელით დაწერილ ოშკში გადაწერილ ხელნაწერთა ანდერძებს ეყრდნობა, ცენტრალური ადგილი დათმობილი აქვს ჩორდვანელთა ვაჟიშვილს ვარაზვაჩეს და მისი ოჯახის წევრებს. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ოშკის ხელნაწერთა ანდერძებში ოშკის მფლობელებად და ხელნაწერ¬თა შემკვეთ-მომგებლებად თორნიკე და იოანე ვარაზვაჩე გვევლინებიან, მაშინ უნდა მივიჩნიოთ, რომ ეს ორი ძმა ამ სახლის წევრთა შორის განსაკუთრებით პატივცემული და პოპულარული ყოფილა.

ოშკის ხელნაწერებით ირკვევა, რომ იოანე ვარაზვაჩეს ჰყოლია სამი ვაჟიშვილი: მიქაელი, ჩორდვანელ ზოროვარი და თორნიკე (მცირეჲ).

ჩორდვანელთა საგვარეულო მონასტერი იყო ოშკის ლავრა. ოშკის მონასტრის სკრიპტორიუმში მოღვაწეობდნენ არა მარტო ვარაზვაჩე და იოანე-თორნიკე - ამ ლავრის "უფალნი", არამედ ამ დიდი ოჯახის სხვა წევრებიც.

ქართული ნარატიული წყაროებისა და ოშკის ხელნაწერთა ანდერძებიდან აშკარად ჩანს მჭიდრო კავშირი ოშკისა და ათონის სკრიპტორიუმებს შორის და ჩორდვანელთა დიდი სახლის წარმომადგენლების აქტიური მონაწილეობა როგორც ივერონის მშენებლობაში, ასევე მის კულტურულ და სამეურნეო ცხოვრებაში.

თორნიკეს გაზრდილმა ავტორიტეტმა და დამსახურებამ ბიზანტიის იმპერატორის წინაშე ხელსაყრელი პირობები შექმნა როგორც მატერიალური, ასევე უფლებრივი მხრივ დამოუკიდებელი ქართული მონასტრის აშენებისთვის ათონზე. ამ იდეას, რა თქმა უნდა, სავსებით უჭერდა მხარს დავით კურაპალატი, ვინაიდან ქართული დამოუკიდებელი ცენტრის შექმნას ათონზე არა მარტო კულტურული, არამედ დიდი პოლიტიკური მნიშვნელობაც ჰქონდა ქართველთა სამეფოსთვის.

მაგრამ ამ იდეის განსახორციელებლად არ კმაროდა მარტო დავით კურაპალატისა და თორნიკეს ერთობლივი სურვილი. აუცილებელი იყო იმპერატორების თანხმობა და ხელშეწყობაც. შექმნილ ხელსაყრელ ვითარებაში თორნიკე ამასაც ადვილად მიაღწევდა. ამიტომ ბრძოლიდან ტაოში დაბრუნებისთანავე დაიწყო ზრუნვა ჯერ არარსებული ქართული მონასტრის ბერებითა და ხელნაწერებით დაკომპლექტებაზე და თადარიგი დაიჭირა: შეარჩია ოშკში გადაწერილი ოთხი ხელნაწერი - "სამოთხე", "ბიბლია", იოანე ოქროპირის "ცხოვრება" და "განძი". საყურადღებოა, რომ ეს ხელნაწერები თორნიკეს და იოანე ვარაზვაჩეს დავალებითა და მომგებლობით (ფინანსური უზრუნველყოფით) შეუქმნიათ.

* * *
ოშკში გადაწერილ ხელნაწერთა შორის, რომელთა შექმნა ჩორდვანელთა დიდი ოჯახის წევრებთან იოანე-თორნიკესა და იოანე ვარაზვაჩესთან არის დაკავშირებული, ყველაზე ადრეულია "სამოთხე", გადაწერილი 977 წელს მწიგნობარ სტეფანეს მიერ. მას თან ერთვის მომგებლის, იოანე-თორნიკეს ანდერძი, სადაც წერილობით აღიბეჭდა ბარდა სკლიაროსზე ბრწყინვალე გამარჯვების ფაქტი. ანდერძი დაწერილია თორნიკეს კარნახით. იგი დიდი ისტორიული ღირებულების მქონე უტყუარი დოკუმენტია, რომელსაც გვერდს ვერ აუვლის ამ ეპოქის შემსწავლელი ვერც ერთი ისტორიკოსი. ამ გზით ეს ცნობები გავრცელდებოდა ათონის ბერძენთა მონასტრების საკრებულოშიც, რაც ქართველთა პრესტიჟის ამაღლებას და ბიზანტიის წინაშე ქართველთა დამსახურების წარმოჩენას დიდად შეუწყობდა ხელს.

ეს გადაწყვეტილება თორნიკეს მიუღია ბრძოლიდან ტაოში დაბრუნების შემდეგ, როდესაც დავით კურაპალატთან ერთად გადაწყვიტა, რომ ბრძოლაში მოპოვებული ალაფის უდიდესი ნაწილი ათონზე დამოუკიდებელი ქართული მონასტრის ასაგებად დახარჯულიყო.

მესამე ხელნაწერი, რომელიც ასევე ოშკში გადაიწერა ათონზე მისი გაგზავნის მიზნით, იყო იოანე ოქროპირის "ცხოვრება". "ცხოვრების" ხელნაწერის გადაწერა თორნიკემ ოშკის მწიგნობარ-კალიგრაფს იოანე ჩირაის შეუკვეთა 978 წლის ზაფხულში, როდესაც თორნიკე ბიზანტიის მეფეთა საგანგებო დავალებითა და წერილებით ეახლა დავით კურაპალატს. დასრულდა "ცხოვრების" გადაწერა თორნიკეს ტაოში დაბრუნების შემდეგ, 979 წლის ზაფხულში. "ცხოვრების" ანდერძი საინტერესოა იმ თვალსაზრისით, რომ მასში გადამწერი წმ. იოანე ოქროპირს შესთხოვს მეოხებას როგორც იოანე-თორნიკეს, ასევე იოანე ვარაზვაჩეს შვილებისათვის. ეს იმას ნიშნავს, რომ ანდერძის დაწერის დროს მათი შვილები ცოცხლები არიან. გამოდის, რომ თორნიკე ერისთავს შვილი ან შვილები ჰყოლია, მიუხედავად იმისა, რომ ჩორდვანელების გენეალოგიაში ისინი მოხსენიებულნი არ არიან. ელენე მეტრეველის აზრით, ეს აიხსნება იმით, რომ ამ გენეალოგიაში მხოლოდ გვარის გამგრძელებლები მოიხსენიება, და შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ იოანე-თორნიკეს ჰყოლია ქალიშვილები.

იოანე-თორნიკეს მიერ ათონზე გაგზავნილი მეოთხე ხელნაწერი არის დღეს დაკარგული "განძის" ხელნაწერი, რომლის ანდერძიც ინახება მოსკოვის სინოდური ბიბლიოთეკის საცავში.

ცნობილია, რომ იოანე-თორნიკე ერისკაცობაში კარინის (სამხრეთი ტაო) მხარესაც განაგებდა. ამ დროს მისი ინიციატივით და ოშკის მწიგნობართა მონაწილეობით კარინის მონასტერში ქართული სკრიპტორიუმი შეიქმნა. სწორედ აქ გადაიწერა "განძის" ხელნაწერი.

* * *

იოანე-თორნიკეს სურდა, მისი ღვაწლით აშენებულ მონასტერში მხოლოდ ქართველებს ეცხოვრათ, სურდა, თავისი სისხლითა და ოფლით მოპოვებული ეს წმინდა სავანე, ღმერთისთვის, ღვთისმშობლისა და სამშობლოსთვის მიეძღვნა, მაგრამ გავიდა საუკუნეები და დღეს ივერონში ერთი ქართველიც არ მოღვაწეობს. თვით ივერონელ პირველ მამათა წმინდა ნაწილნი, მათ შორის თვით წმინდა იოანე-თორნიკესიც, ათონს შესეულმა ჯვაროსნებმა გაიტაცეს.

ათონზე წმინდა გაბრიელის თითიღა ინახება, ხოლო ივერონის წიგნთსაცავში შემორჩენილია წმინდა იოანე-თორნიკეს ამასოფლიური დიდების სიმბოლონი: ჯაჭვის პერანგი, ხმალი, ჩაჩქანი, მშვილდი... როცა საქართველოს რაიმე განსაცდელი ატყდება თავს, თურმე თავისით ირხევა სასწაულმოქმედი კანდელი ივერიის ღვთისმშობლის ხატის წინ. ვინ იცის, იქნებ ამ დროს სისხლითა და ოფლით იცვარება წმინდა იოანე-თორნიკეს ჯაჭვის პერანგი და შეგვახსენებს, რომ სარდალყოფილი ჩვენთან ერთად და ჩვენს წილ იბრძვის საქართველოს ხილული თუ უხილავი მტრის წინააღმდეგ.
.......................

აქვე წაიკითხეთ:

საქართველოდან მოსულ თორნიკეს მრავალი სახელგანთქმული მონაზონი ჩამოჰყვა ათონზე.

ათონზე, ქართველთა სავანეში ინახება თორნიკე ერისთავის აბჯარი

ჩორდვანელთა საკუთრება - "ივირონი"

როცა უფალი გიხმობს...