ბითინიის ოლქის ქალაქ ნიკომიდიაში უსჯულო მეფე დიოკლეტიანემ ქრისტიანებს დევნა დაუწყო. ქალაქის ცენტრში მოატანინა საწამებელი იარაღები, გამზადებული ჰყავდა მხეცებიც ადამიანთა დასაგლეჯად. თითქოს ეს საკმარისი არ იყო, მთელ იმპერიაში გაავრცელა ქრისტიანთა დევნისა და დახოცვის ბრძანება.

ამ დროს ნიკომიდიაში ცხოვრობდა ერთი კეთილშობილი და ცნობილი კომიტი ანიკიტე. საღმრთო შურით ავსებული გამოცხადდა მეფის წინაშე და უშიშრად აღიარა უფალი ჩვენი იესო ქრისტე ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთად. წმინდა ანიკიტემ ხატოვნად მოუთხრო მეფეს ჩვენისა ცხონებისთვის მაცხოვრის განკაცებაზე. ამავე დროს დასცინოდა უსულო კერპებს და მათ თაყვანისმცემლებს, ბოლოს მეფეს ამგვარი სიტყვებით მიმართა: "მეფეო, ქრისტიანების წინააღმედეგ შენ მიერ გამზადებული სატანჯველნი, ჩვენ არაფრად მიგვაჩნია და არ გვაშინებს: ჩვენ არასოდეს არ ვცემთ თაყვანს უსულო კერპებს".

განრისხებულ მეფეს აღარ ძალუძდა წმინდა ანიკიტეს ღვთივშთაგონებული სიტყვების მოსმენა და მისი ბრძანებით წმინდანს მაშინათვე ენა მოჰკვეთეს. მაგრამ, ის ამის მერეც გარკვევით საუბრობდა და ადიდებდა ქრისტე ღმერთს. მაშინ მას იმპერატორის ბრძანებით ხარის ძარღვით იმდენ ხანს სცემეს, ძვლები ხორცთაგან გაუშიშვლდა. მაგრამ წმინდა ანიკიტე, თითქოს სხვას აწამებენო, მხნედ დაითმენდა ტანჯვას და იქ მყოფ ხალხს ხმამაღლა უქადაგებდა, რომ ქრისტე არის ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთი. მაშინ დიოკლეტიანეს ბრძანებით, წმინდანი მხეცებს მიუგდეს დასაგლეჯად. უზარმაზარი მძვინვარე ლომი ღრიალით მიუახლოვდა წმინდანს და მის წინ უმანკო ბატკნად გადაიქცა. ის ეალერსებოდა ანიკიტეს და წმინდანის გაოფლიანებულ სხეულს თათით ღრუბელივით ამშრალებდა. წმინდა ანიკიტე კი ხმამაღლა ადიდებდა ღმერთს, მადლობდა და შეწევნას შესთხოვდა, რათა ეძლია ჯალათის მძვინვარებისთვის და მოწამის გვირგვინი მიეღო.

წმინდანის ლოცვის მერე მიწა იძრა და ჰერკულესის საკერპო კერპებთან ერთად დაინგრა. დაიქცა ქალაქის გალავნის ნაწილიც. მაშინ დიოკლეტიანემ ბრძანა მისთვის თავი მოეკვეთათ. მაგრამ ჯალათი, რომელმაც მახვილი მოუღერა, თვითონვე უგონოდ დაეცა მიწაზე. მეფემ ახალი სატანჯველი მოიგონა, წმინდანი ბორბალზე ეწამებინათ, ქვეშ კი ცეცხლი შეენთოთ. ბორბალზე გაკრულმა ანიკიტემ უფალს შესთხოვა:

- უფალო იესო ქრისტე, აქ მყოფთათვის განმათავისუფლე სატანჯველთაგან, რათა ისინი როცა იხილავენ თუ როგორ სწრაფად შეეწევი შენს მოშიშთ, შეძლონ უფრო მხნედ შეეწინააღმდეგონ ჯალათს და მოწამის გვირგვინი მიიღონ.

მაშინვე წმინდა ანიკიტეს ბორკილები შემოეხსნა, ბორბალი გაჩერდა და ცეცხლი ჩაქრა. მაშინ ჯალათმა ბრძანა წმინდა ანიკიტა ადუღებულ ზეთიან ქვაბში ჩაეგდოთ. ყველამ დაინახა, თუ როგორ ჩავიდა უფლის ანგელოზი ანიკიტესთან ერთად ადუღებულ ზეთში და ქვაბი იმწამსვე გაგრილდა, ზეთი გაიყინა.

წმინდა ანიკიტეს ნათესავმა, რომელსაც ფოტიოსი ერქვა, ხედავდა რა მის ღვაწლს, და უფლის ძალას, უკუაგდო შიში, წამების მაყურებელ ხალხს გამოეყო, მივიდა წმინდანთან, მოეხვია და ეამბორა, და უთხრა, - ჩემი მამა და ცხონების შუამდგომელი ხარო. შემდეგ კი მეფეს მიუბრუნდა და უთხრა:

- შეგრცხვეს კერპთაყვანისმცემელო! შენი ღმერთები არაფერია.

მაშინ განრისხებულმა დიოკლეტიანემ ჯარისკაცებს უყვირა: მახვილით განგმირეთო.

მაგრამ როცა ერთმა ჯარისკაცმა მახვილი იშიშვლა, რათა მოწამესათვის დაერტყა, ღვთის ძალამ შემოაბრუნა, მუხლებზე დასცა და მკვდარი დავარდა მიწაზე. ამის მერე ანიკიტე და ფოტიოსი რკინის ჯაჭვებით შეკრეს და ორივე ციხეში ჩაყარეს. სამი დღის შემდეგ დიოკლეტიანემ მათ ისევ კერპებისთვის მსხვერპლის შეწირვა შესთავაზა. მაგრამ წმინდანებმა უარი უთხრეს. გამძვინვარებულმა დიოკლეტიანემ ბრძანა ისინი საჯალათო მანქანაზე დაეკიდათ, რკინის ბრჭყალებით სხეული დაესერათ, და მერე ჭრილობები ცეცხლით მოეწვათ, ბოლოს კი ქვები დაეშინათ. წმინდანები ამ სატანჯველს სიხარულით დაითმენდნენ და მადლობდნენ ღმერთს, რადგან ღვთის ნებით ისინი ტკივილს ვერ გრძნობდნენ და უვნებელნი რჩებოდნენ. მერე კი ისინი ფეხებით გაუხედნავ ცხენებზე მიაბეს და მიწაზე ათრიეს. მაგრამ ამგვარი წამებითაც ვერაფერს მიაღწია ჯალათმა, ბოლოს ცხენები გაჩერდნენ და წმინდანებს ფეხებზე მობმული თოკები შეეხსნათ და ფეხზე საღსალამათნი წამოდგნენ. შემდეგ მათ კვლავ სასტიკად ცემეს და ჭრილობებზე მარილგარეულ ძმარს ასხამდნენ, შემდეგ კვლავ ციხეში ჩაყარეს, სადაც სამი წელი გაატარეს. მერე კი დიოკლეტიანეს ბრძანებით ქვის სახალხო აბანო გაახურეს, ცივი წყალი გადაუკეტეს და წმინდანები შიგ შეყარეს. კარები ჩარაზეს. მესამე დღეს გააღეს აბანო და მოწამეებს ვერაფერი დააკლეს. გაოცებულმა დარაჯებმა მეფეს შეატყობინეს, დიოკლეტიანე აბანოსთან მივიდა. წმინდანებმა მეფე რომ დაინახეს, უთხრეს:

- ჯალათო, ხედავ ყველა სატანჯველიდან გამარჯებულნი გამოვედით, ხოლო შენ დამარცხდი და შერცხვიო.

მეფე შერცხვენილი დაბრუნდა შინ. მოწამენი ისევ ბორკილდადებულნი საპყრობილეში დააბრუნა. მეფემ ახალი სასჯელი მოიგონა. მან უზარმაზარი ღუმელი მოამზადებინა, რომელიც რკინის ოთხ ბოძზე იდგა. ამ ღუმელში უამრავი ადამიანი დაეტეოდა. გაახურებინა იგი და მასში ორ წმინდა მოწამესთან ერთად სხვა ქრისტიანებიც შეაყრევინა, ვინც კი იპოვეს. ბევრი ქრისტიანი არ დაელოდა, როდის მიადგებოდნენ მათ წარმართები, ცოლ-შვილთან ერთად გამოცხადნენ და აღიარეს: ქრისტიანები ვართ და ერთ ღმერთს ვაღიარებთო!

ღუმელში ჯერ წმინდა ანიკიტე და წმინდა ფოტიოსი შევიდა, ხოლო შემდეგ უამრავი ქრისტიანი მიჰყვა. ისინი ლოცვით ხელებაპყრობილნი წავიდნენ უფალთან. ამ ლოცვისას წმინდა ანიკიტე და ფოტიოსი სამი საათის განმავლობაში ცოცხლები დარჩნენ, შემდეგ კი ილოცეს და სული თვისი ჩააბარეს უფალს. როცა ღუმელი განელდა და იქიდან მსახურებმა წმინდანების სხეულები გამოიღეს, აღმოჩნდა, რომ მათთვის ცეცხლს თმაც კი ვერ შეუტრუსა. წმინდანები ეწამნენ 305 ან 306 წელს.