ღირსი ეფთვიმე გაენათელი (შარვაშიძე) დაიბადა 1746 წელს. მამამისი ქრისტეფორე შარვაშიძე იყო. ეფთვიმეს წინაპრები დაახლოებულნი იყვნენ იმერეთის სამეფო კართან და ყოველთვის საქართველოს გაერთიანებისა და დამოუკიდებლობისთვის იბრძოდნენ.

ეფთვიმე თორმეტ წლამდე გურიაში იზრდებოდა, შემდეგ კი იმერეთის მეფემ, სოლომონ პირველმა და დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოსმა იოსებმა, იმერეთში წაიყვანეს. ეფთვიმე ოცი წელი თან ახლდა მეფესა და კათოლიკოსს და მათი ყველა ბრძანება და წესი კარგად იცოდა. ბრწყინვალე საერო კარიერას ეფთვიმემ სასულიერო მოღვაწეობა არჩია და მონაზვნად აღიკვეცა. ეფთვიმე მალევე აკურთხეს მღვდლად. 1778 წლის ახლო ხანებში კი მღველმთავრად დაასხეს ხელი და ამ დროიდან 1820 წლამდე გაენათის კათედრას განაგებდა მიტროპოლიტის ხარისხით.

1787 წელს მიტროპოლიტმა ეფთვიმემ საფუძვლიანად განაახლა წმინდა ნიკოლოზის ეკლესია გელათის კომპლექსში. იგი ცდილობდა განადგურებული სოფლების აღდგენას. სოფელ ბოსლევში ხელახლა დაასახლა გლეხები, ააშენა სოფელი მუხაღრუა და იქ ეკლესიაც ააგო. მიტროპოლიტი აქტიურად მონაწილეობდა საეკლესიო და სახელმწიფოებრივი საკითხების გადაწყვეტაში.

1789 წელს მიტროპოლიტი ეფთვიმე ტფილისში ჩავიდა იმერეთის საეკლესიო და საერო თავკაცებთან ერთად. იმერთა დელეგაცია ცდილობდა, მეფე ერეკლე მეორე დაერწმუნებინა, იმერეთი შეეერთებინა თავისი სამეფოსათვის. მეფემ უარი განაცხადა.

დაახლოებით 1797 წელს იფეთქა შავი ჭირის ეპიდემიამ. დავით ბატონიშვილი წერდა: "განძლიერდა ჭირი იგი საქართუჱლოსა შინა ვიდრე ოთხს წლამდისინა, გარნა იმერეთსა შინა ყოველგან ასწყდა უმრავლესი სული, რომლის რიცხვი შეუძლებელ არს აღწერად, რომლისა გამო აღიფხვრნენ მრავალნი სოფელნი იმერეთსა შინა ძირითურთ. ჟამსა ამას გენათელმან ეფთვიმემ ესოდენი იღვაწა, რომელ ჭირსა ამას შინა მოსილი ერისა კაცის ტანისამოსით დადიოდა და უვლიდა მრავალთა სნეულთა, აზიარებდის და მარხევდის, ხოლო ხალხთა მშიერთა, რაჲცა ეპოებოდის საზრდოჲ, აძლევდის"...

1801 წელს ქართლ-კახეთში მეფობის გაუქმების შემდეგ, რუსეთის მთავრობამ 1810 წელს იმერეთის სამეფო ტახტიც გააუქმა და იმერეთის მეფე სოლომონ მეორე მთებში გაიხიზნა. წმინდა ეფთვიმეს შუამავლობითა და დიდი ავტორიტეტით მოხერხდა სოლომონ მეორისა და რუსეთის გენერლის სვიმონოვიჩის პირისპირ შეხვედრა ფერსათში, რომელმაც სასიკეთო შედეგი ვერ გამოიღო.

1811 წელს მეფის რუსეთმა გადაწყვიტა, გაეუქმებინა საქართველოს ეკლესიის დამოუკიდებლობა და კათოლიკოსი ანტონ II პეტერბურგს გაიწვია. ამიერიდან საქართველოს ეკლესიის საქმეებს განაგებდა რუსეთის სინოდის საგანგებო განყოფილება, რომელიც 1815 წელს გადაკეთდა საქართველო-იმერეთის სინოდურ კანტორად. რადგან საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმება აღმოსავლეთის ოთხი პატრიარქის (კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის, იერუსალიმისა და ალექსანდრიის) უნებართვოდ არ შეიძლებოდა, ამიტომ საქართველოს ეკლესიის სათავეში დასვეს ეგზარქოსი (რაც ბერძნულად განაპირა ქვეყნის მმართველს ნიშნავს), რომელიც იმავე დროს იწოდებოდა ქართლისა და კახეთის მიტროპოლიტად. რუსეთის მთავრობამ ეგზარქოსობა, პოლიტიკური მოსაზრებით, ქართველს მიანდო. იგი გახლდათ ვარლამ მიტროპოლიტი (ქსნის ერისთავთა გვარიდან). ხოლო მან "ვერა რაიმე მოარგო რუსთა წესთასა, რამეთუ იყო კაცი ესე სულიერი, ვიდრეღა საქმეთა აღმასრულებელი და ვერცა მიუღო ეპარქია ქართლ-კახეთის ეპისკოპოსთა, არამედ ეპყრა მხოლოდ მცხეთა და ალავერდი და არც იმერთა თავს იდეს ამის მონებასა ქვეშე შესვლაჲ ", - წერს დავით ბატონიშვილი. რუსეთის მთავრობამ შეძლო ქართლ-კახეთის ეპარქიათა 13-იდან ოთხამდე შემცირება, მაგრამ დასავლეთ საქართველოში ამ "რეფორმის" გატარება ვერ ხერხდებოდა. დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოსის საკათედრო ტაძრად ითვლებოდა ბიჭვინთის მონასტერი აფხაზეთში, მაგრამ რადგან იქ ფეხი ოსმალურმა გავლენამ მოიკიდა, ამიტომ XVI ს-ში აფხაზეთის კათოლიკოსები იძულებულნი გახდნენ, იმერეთში გადასულიყვნენ. კათოლიკოს მაქსიმე აბაშიძის გარდაცვალების (1795 წ.) შემდეგ ახალი არ აურჩევიათ, აფხაზ-იმერთა საკათალიკოსოს განაგებდა ქუთათელი მიტროპოლიტი დოსითეოსი. იმ დროს იქ 9 მღვდელმთავარი მოღვაწეობდა. დასავლეთ საქართველოში მღვდლებიც საკმაოდ იყვნენ - ოჯახებით მოსახლეობის 5%-ზე მეტნი. რახან მათი დამორჩილება ძნელი აღმოჩნდა ვარლამ მიტროპოლიტისთვის, იგი რუსეთში გაიწვიეს, ხოლო მის მაგივრად 1817 წელს გამოგზავნეს თეოფილაქტე რუსანოვი.

თეოფილაქტე სწორედ რუსეთის იმპერიის შესაფერისი მღვდელმთავარი გახლდათ: ხარბი, გაუმაძღარი, სხვისი წარსულის არდამფასებელი. პირველი, რაც ეგზარქოსმა თეოფილაქტე რუსანოვმა ჩამოსვლისთანავე გააკეთა, თბილისის სიონის ტაძარში რუსული მღვდელმსახურების შემოღება იყო, რის გამოც ივანე ჯავახიშვილი გულისტკივილით წერდა: "ამგვარად, საქართველოს რუსეთთან შეერთებიდან 16 წლის შემდეგ ქართველებს მოესპოთ საშუალება, საქართველოს დედაქალაქის საკათედრო ტაძარში ღვთისმსახურება თავიანთ მშობლიურ ენაზე მოესმინათ, იმ ენაზე, რომელზეც 1400 წლის განმავლობაში განუწყვეტლივ მხურვალე ლოცვა აღევლინებოდა. არც სპარსელებს, ცეცხლთაყვანისმცემლებსა და მაჰმადიანებს, არც არაბებს, არც წარმართ მონგოლებს, არც თურქებს არ გაუკეთებიათ ქართული ქრისტიანული მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის ის, რაც გაუკეთა რუსულმა მმართველობამ და მათმა ეგზარქოსმა!"

თეოფილაქტე რუსანოვი ამ ღონისძიებით არ დაკმაყოფილებულა და ენერგიულად შეუდგა ქართული ეკლესიის რუსულ ყაიდაზე გარდაქმნას. მის მიერ შედგენილი და უწმინდესი სინოდის დამტკიცებული გეგმის მიხედვით, გადაწყვეტილი იყო საეპისკოპოსოთა გაერთიანება, ეკლესიების შემცირება, საეკლესიო მამულების გადაცემა ხაზინის გამგებლობაში, საეკლესიო გლეხების გადასახადების გაზრდა და სხვა.

მის დროს გაიხსნა თბილისის სასულიერო სემინარია, სადაც სწავლება რუსულ ენაზე მიდიოდა. თეოფილაქტემ შემუსრა ნათლისმცემლის სახელობის კარის ეკლესია (კოტეტისას რომ უწოდებენ). ამან "დააყენაცა მრავალნი ეკლესიანი ტფილისსა, ქართლს და კახეთს შინა... ამან, რაიცა იპოებოდა ნივთი ანუ სიმდიდრე ეკლესიათა, მიუღო ყოველივე და შთაიტანა თბილისს... ესე იყო ფრიად მოძულე საქართველოს სამღვდელოთა და მდევნელი ფრიად... ამას მიუხვნა მონასტერთა ყმანი და ვენახნი, შეწირულობანი ვისგანვე და შეამცირნა მონაზონნი მონასტერთა შინა... ამან აღიღო გალობა ქართული და ნაცვლად მისსა მოაყოლა გალობა ქართულის ენით რუსთა და ლათინთ კილოზე", - ბრძანებს დავით ბატონიშვილი.

იგი მართლაც ჭეშმარიტი სახე იყო რუსეთის იმპერიისა - ისე გაკადნიერდა, რომ წმინდა ნინოს საფლავის გათხრა დაიწყო და ღვთის სასჯელმაც არ დააყოვნა - იქვე უეცრად განუტევა სული.

1819 წელს ეს კაცი ჩავიდა იმერეთში და ამცნო იმერლებს, რომ განზრახული ჰქონდა ისტორიული ეპარქიების სამამდე შემცირება. თითო ეპარქია იქნებოდა: იმერეთის, გურიის, სამეგრელოსი. შესაბამისად, შემცირდებოდა ეკლესიები, მღვდელნიც. უნდოდა საეკლესიო მამულების მართვა-გამგეობის დაქვემდებარება ეგზარქოსისა და სინოდური კანტორისთვის, ფულადი საეკლესიო გადასახადების დაწესება - საეკლესიო გლეხები და ქონება უნდა დაქვემდებარებოდნენ თბილისის სინოდალურ კანტორას, ხოლო საეკლესიო გადასახადები გაიზრდებოდა ერთიორად და მეტადაც, ისიც ნატურალური გადასახადის რუსულ ფულზე გადატანით, რაც უფრო გააუარესებდა საერთო მდგომარეობას... მოკლედ, რეფორმის დროს მღვდლების ნაწილი ხელფასზე გადაიყვანეს, ხოლო დიდი ნაწილი კი შეამცირეს. ქუთაისის ეპარქიაში 72 ტაძრიდან და 105 ღვთისმსახურისგან 37 ტაძარი და 39 ღვთისმსახური დატოვეს, ხონში 42 ტაძრიდან და 59 ღვთისმსახურიდან 25 ტაძარი და 23 ღვთისმსახური დარჩა. ღვთისმსახურთა უმრავლესობა სახლში გაუშვეს, ასევე გაიზარდა გადასახადები, რამაც მოსახლეობა კიდევ უფრო მძიმე დღეში ჩააგდო და რუსული ხელისუფლების მიმართ უკმაყოფილება უფრო გაზარდა. ამას მოწმობს ერთ-ერთი წერილი, რომელიც გაუგზავნეს ხელისუფლებას ქუთაისისა და შორაპნის მცხოვრებლებმა: "მოსვლითა იმერეთსა შინა მაღალყოვლადუსამღვდელოესობის თეოფილაქტესი მივეცენით დიდიდან მცირემდის შორაპნისა და ქუთაისის მაზრისანი თავადნი, აზნაურნი, გლეხნი, საშინელ მწუხარებასა ვიდრე ნათლისღებისგან და ქრისტეს ჯვარცმითგან მტკიცედ მპყრობელსა სარწმუნოებასა ჩვენსა შემპატიჟებულ გვექმნენ, რომელიც უძვირესნი საქმენი ამათგანი დაწყობილნი ქართლსა შინა გვინახავს ცხადათ; პირველ ესე, რომ მრავალნი წმინდანი ეკლესიანი დაირღვევიან, და პატიოსანი და ქებულნი ხატნი და ჯვარნი მიღებულ გვექმნებიან, ჩვენგან აღზრდილნი საკუთარი მლოცველი მღვდლები მიგვიყვებიან და ჩვენ მოკლებული ვიქმნებით პირველ ქრისტეს დიდებისაგან და მეორე ხორციელი სამსახურისაგან, მაკურთხეველისა ჩვენისა მღვდელმთავრებისა კურთხევისაგან სრულიად მოშორებული ვიქმნებით... თუკი არ ეხებიან ებრაელთა სარწმუნოებას, ასევე კათოლიკეებსა და სომხებს, რატომ უნდა ვიყოთ ჩვენ გამონაკლისი მათ შორის მაშინ, როცა ჩვენ ვიყავით აგარიანების ხელში, არ ეხებოდნენ ჩვენს მტკიცე სარწმუნოებას, არ ჩავვარდნილვართ ასეთ განსაცდელში".

შეშფოთდნენ იმერნი, ნახეს "რა მიტროპოლიტის უწესოებაც და არა სიმტკიცე მონაზონებისა, რომელმანცა ოთხშაბათსა და პარასკევს ასაჭიროვა მუნებურნი მღვდელმთავარნი, რათამცა ეჭამათ მათ მარხვა და თევზი" და აჯანყდნენ. სხვა რა გზა დარჩენოდათ, შიმშილმა და ჭირმა გაანახევრა იმერეთი. მერე რუსებმა მთლად მოუღეს ბოლო - მეფე უცხოეთში გადაუკარგეს და იქ გარდაიცვალა. ჯერაც არ შეშრობოდა მიწას 1812 წელს რუსთაგან დაღვრილი იმერთა სისხლი. ახლა კი, რაც დარჩათ წმიდათაწმინდა - ეკლესია - იმას მიადგნენ.

გაახსენდათ მეფე სოლომონის ნათქვამიც: "ჩემი ერთგულნი იყავით, რომ საქართველოსავით (ქართლივით) არ დაიღუპნეთ, რომელნიც იმათ ხელში სულიერად დიდ პარასკევს ხორცსა სჭამენ და ხორციელად გატანჯულნი სიკვდილს ნატრულობენ. პირველად ისინიც ფიცით და ოქროთი და ტკბილი სიტყვებით მოატყუეს და დღეს მკვდარზეთ სამი მანეთი ხარაჯა დაუდვიათ და ართმევენო..."

და თითქოს გულდაწყვეტილებმა, რომ მეფეს ვერ უერთგულეს, იარაღზე გაიკრეს ხელი. 1819 წელს აჯანყდა იმერეთი. ამ აჯანყებაში აქტიურად მონაწილეობდა სამღვდელოებაც. საეკლესიო ქონების აღსაწერად გაგზავნილი თეოფილაქტეს ხალხი უკან გამოყარეს იმერლებმა და თეოფილაქტესაც ზედ მიაყოლებდნენ, რომ შეშინებული ეგზარქოსი 300 ჯარისკაცს ზარბაზნებით იმერეთიდან არ გაეპარებინა. რუსეთის მთავრობამ უკან დაიხია. ერმოლოვი ამ დროს დაღესტანს უტევდა და იმერეთისთვის არ ეცალა. გენერალმა ველიამინოვმა აჯანყებულ იმერეთს აცნობა, საეკლესიო რეფორმები არ გატარდებაო. სამაგიეროდ, ამბოხებულებს დაუყოვნებლივ დაშლა მოსთხოვა. მაგრამ ხალხს ახსოვდა რუსის ჯარის და რუსი მოხელეების უსამართლობა და არ ენდობოდნენ. აჯანყების მეთაურები სოფლიდან სოფლად გადადიოდნენ და ხალხს ერთობასა და ერთგულებაზე აფიცებდნენ. "ერთობის ფიცს" გლეხებთან ერთად თავადაზნაურობაც დებდა. იმერეთის გათავისუფლებისკენ მოუწოდებდა ხალხს სამღვდელოებაც. "ქუთათელმა მიტროპოლიტმა გამოლია მთელი თავისი არსენალი, ამარაგებდა რა უპოვართ ხმლით, თოფებით და დამბაჩებით", - ვკითხულობთ ოფიციალურ წყაროში.

ასე რომ, იმერეთი დიდ სამზადისში იყო. გურია-სამეგრელოს სამთავროებშიც დატრიალდნენ. ამ საქმეში ძალიან აქტიურობდა რუსებისგან მოტყუებული ზურაბ წერეთელიც. შეთქმულთა ცენტრი იარაღს იძენდა და არიგებდა, აჯანყების მონაწილეთ აღრიცხავდნენ. ნაწილი რაზმებისა სხვადასხვა ადგილას იყო ჩასაფრებული, ნაწილიც, ვითომდა მცველები, ზოგიერთ თავადს ჰყავდა შეფარებული. ყველა მზად იყო, ნიშანზე, როგორც ერთი კაცი, ფეხზე წამოჭრილიყო, გაერეკა რუსნი და აღედგინა მეფობა. მეფობის კანდიდატებად ასახელებდნენ ზურაბ წერეთელს და სოლომონ I-ის შვილიშვილის, დარეჯან ბატონიშვილის ვაჟს ივანე აბაშიძეს.

რუსებსაც არ ეძინათ. მთავარმართებელ ერმოლოვის ბრძანებით, იმერეთში გაიგზავნა დამატებითი სამხედრო ძალები - გრენადერთა ბატალიონი და ყაზახთა ორი პოლკი არტილერიით. ამ ძალებს მეთაურობდა ახალგაზრდა პოლკოვნიკი პუზირევსკი. გადაწყდა, პირველ რიგში აჯანყებულთა მეთაურების დაპატიმრება. ასეთად კი მიიჩნევდნენ: დარეჯან ბატონიშვილს, ქუთათელ და გაენათელ მიტროპოლიტებს, ივანე აბაშიძეს, სეხნია წულუკიძეს, არქიმანდრიტ გრიგოლს. მთავარმართებლის მოადგილე ველიამინოვი პუზირევსკის სწერდა: "ამბობენ, ქუთათელი მიტროპოლიტის და ივანე აბაშიძის შეპყრობა ძნელიაო... იცოდეთ, ეგენი არ გაგექცნენ და თუ ცოცხლები ვერ იგდოთ ხელთ, დახოცეთ, მაგრამ მიტროპოლიტის ცხედარი მანდ არ დატოვოთ, რათა ამან იმერეთში არეულობა არ გამოიწვიოსო".

რუსეთის მთავრობის ბრძანებით, 1820 წლის 4 მარტს საღამოს, გელათის მონასტერში მიტროპოლიტი ეფთვიმე შეიპყრეს, ამავე დროს შეიპყრეს ქუთათელი მიტროპოლიტი დოსითეოზი. ორივე მღვდელმთავარს წინასწარ შედგენილი გეგმის მიხედვით ტომრები ჩამოაცვეს თავზე და მშიერ-მწყურვალნი მათრახების ცემით წაიყვანეს. სურამში ერთ-ერთ დედაკაცს წყალი მიუტანია მღვდელმთავრებისთვის დასალევად. სიცხითა და ცემით გატანჯულმა წმინდა ეფთვიმემ პირის გაღების დროს სისხლი აღებინა, ცემისაგან მას მთლიანად დასცვენოდა კბილები.

ეფთვიმე ქალაქ ნოვგოროდში წაიყვანეს. რუსეთის იმპერატორმა ალექსანდრემ მღვდელმთავრისთვის შესაფერისი პატივით მიიღო წმინდანი. ეფთვიმემ იმპერატორს ახალი ნერონი უწოდა და უშიშრად ამხილა საქართველოს ეკლესიისა და ერისათვის თავისუფლების წართმევასა და სამშობლოს დამცველთა წამებისათვის. წმინდა ეფთვიმე სვირის მონასტერში გაგზავნეს ოლოვენცკის გუბერნიაში.

წმინდა ეფთვიმეს ახლო ურთიერთობა ჰქონდა რუსეთში მოღვაწე ქართველ ბატონიშვილებთან, ახერხებდა წერილობითი ურთიერთობა ჰქონოდა მის მოძღვართან, ცნობილ სასულიერო მოღვაწესთან, მღველ-მონაზონ იონა ხელაშვილთან.

1822 წლის 21 აპრილს, საღამოს 9 საათზე წმინდა ეფთვიმე გარდაიცვალა. 23 აპრილს მის დაკრძალვას უამრავი ხალხი დაესწრო. წესის აგების დროს სასწაული მომხდარა, დავით ბატონიშვილი წერდა:

"დაფლეს მუნვე. ესე იყო წლისა 76. ხოლო რაჟამს შეასუენეს მონასტრისა ეკლესიასა შინა წმინდა გუამი გენათელისა და იწყეს კრებულთა ანდერძის აგება, მაშინ კუბოდამ წამოჯდა ზეზედ და დასწერა ჯუარი ვითარცა ცოცხალმან და კუალად მიწვა კუბოსავე და მიიძინა. დაეცათ შიში დიდი მუნ მყოფთა ყოველთავე, და აქებდეს ღმერთსა ამის წმიდისასა და დაიდუმეს ესე შიშითა რუსთათა". წმინდა ეფთვიმე დაასაფლავეს სვირის მონასტერში სამების ტაძრის საკურთხეველში. დიდი ხნის მანძილზე ადგილობრივი მოსახლეობა განსაკუთრებულ პატივს მიაგებდა ქართველი წმინდანის საფლავს და მოსალოცად დადიოდა სასწაულებრივი განკურნების იმედით.

ქართულმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა ნაწამები და გადასახლებაში გარდაცვლილი მიტროპოლიტი. 2004 წლის 1-ელ აპრილს წმინდა ეფთვიმეს ნეშტი საქართველოში გადმოასვენეს და დაკრძალეს გელათის მონასტერში.

ხატმწერი: დამიანე (რობინზონ) რევიშვილი
.......................................

აქვე შეგიძლიათ წაიკითხოთ

4 მაისს, 195 წელი სრულდება მღვდელმოწამე გაენათელი მიტროპოლიტ ეფთვიმეს (შარვაშიძე) ღმრთივმიცვალებიდან