თბილისის სასულიერო სემინარია-აკადემია
სასულიერო განათლება საქართველოში IV საუკუნიდან მკვიდრდება.
ეკლესია-მონასტრები მნიშვნელოვან საგანმანათლებლო კერებსაც წარმოადგენდა. შუა საუკუნეებში განსაკუთრებით განთქმული იყო ტაო-კლარჯეთის, გელათის, იყალთოს, გრემისა და შიომღვიმის საგანმანათლებლო კერები. ძნელბედობისა და ეკონომიკური გაჭირვების მიუხედავად, XIX საუკუნის დასაწყისამდე არსებობდა თბილისისა და თელავის სასულიერო სასწავლებლები.1817 წელს თბილისში გაიხსნა რუსული სასულიერო სემინარია, რომელმაც იარსება 1917 წლამდე. საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის შემდეგ, კათოლიკოს-პატრიარქების კირიონ II-ისა და ლეონიდეს დროს, სერიოზული მუშაობა მიმდინარეობდა სასულიერო სემინარიის დაარსებისათვის, მაგრამ 1921 წლის თებერვალში საბჭოთა რუსეთის მიერ განხორციელებული ახალი აგრესიისა და ოკუპაციის პირობებში, როდესაც საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესია კანონგარეშე ორგანიზაციად გამოცხადდა, სასულიერო სასწავლებლის გახსნაზე ფიქრიც კი არ შეიძლებოდა. მხოლოდ 1963 წლის 14 ოქტომბერს, უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ეფრემ II-ის ლოცვა-კურთხევით, მცხეთაში გაიხსნა სამოძღვრო კურსები, რომელიც 1965 წელს სასულიერო სემინარიად გადაკეთდა. მისი რექტორი 1972 წლამდე იყო ჯერ შემოქმედელი ეპისკოპოსი, ხოლო შემდეგ ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი ილია (შიოლაშვილი). პირველ კურსზე ჩაირიცხა 4 მსმენელი, შემდეგ სტუდენტთა რაოდენობა თითო კურსზე გახდა ათ-ათი (სულ იყო სამი კურსი). 1972 წელს რამდენიმე თვის მანძილზე სემინარიის რექტორი იყო კათოლიკოს-პატრიარქი დავით V (დევდარიანი), 1972-1977 წლებში - წილკნელი მიტროპოლიტი გაიოზი (კერატიშვილი), 1978-1979 წლებში - დეკანოზი (ამჟამად მიტროპოლიტი) გიორგი (შალამბერიძე), 1979-1980 წლებში - მთავარეპისკოპოსი თადეოზი, 1980-1983 წლებში - მიტროპოლიტი დავითი (ჭკადუა), 1984-1988 წლებში - წილკნელი მიტროპოლიტი ზოსიმე (შიოშვილი). 1988 წელს უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით დაარსდა თბილისის სასულიერო აკადემია და სემინარია. აკადემიაში ჩაირიცხა 14 სტუდენტი. მცხეთიდან მას შეუერთდა სასულიერო სემინარია 30 სტუდენტით. აკადემიისა და სემინარიის პირველი რექტორი იყო წილკნელი ეპისკოპოსი, ამჟამად მიტროპოლიტი ზოსიმე (შიოშვილი). 1989-1993 წლებში რექტორის მოვალეობას ასრულებდა პროტოპრესვიტერი გიორგი, ამჟამად მიტროპოლიტი იოანე (გამრეკელი), 1993-2003 წლებში - მიტროპოლიტი აბრაამი (გარმელია), 2004-2005 წლებში - მიტროპოლიტი თეოდორე (ჭუაძე), 2005-2009 წლებში რექტორი იყო უწმინდესი და უნეტარესი ილია II, ხოლო 2009 წლის 23 ოქტომბერს სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის რექტორად დაინიშნა პროტოპრესვიტერი გიორგი ზვიადაძე.
1993 წლიდან სასულიერო აკადემიასთან გაიხსნა საღვთისმეტყველო ინსტიტუტი ქრისტიანული ანთროპოლოგიისა და ქრისტიანული ხელოვნების ფაკულტეტებით. 2005 წელს გაიხსნა ხატწერის, რესტავრაციისა და გამოყენებითი ხელოვნების ფაკულტეტი, 2006 წელს - დეკორატიული მებაღეობისა და ეკოლოგიის ინსტიტუტი და საეკლესიო გალობისა და სიმღერის უმაღლესი სასწავლებელი.
გელათის სასულიერო აკადემია
გელათის აკადემიაში დაარსების პირველ წლებშივე, იოანე პეტრიწის გარდა, მოღვაწეობდა ასევე დიდი მეცნიერი არსენ იყალთოელი, რომელიც იოანე ტარიჭის ძესა და თეოფილე ხუცესმონაზონთან ერთად 1114 წელს მისულა საქართველოში. იმდროინდელ უძლიერეს, ზოგჯერ განსხვავებულ მსოფლმხედველობათა მქონე (აღიარებულია, მაგალითად, რომ ორი დიდი ფიგურა ამ ეპოქისა - იოანე პეტრიწი და არსენ იყალთოელი ერთმანეთის იდეური მოწინააღმდეგეები იყვნენ და მანგანის აკადემიაში ცნობილი აზრთა ჭიდილი აქ გაგრძელდა) ქართველ მეცნიერთა დამკვიდრებამ გელათში განსაზღვრა აკადემიის სამეცნიერო მოღვაწეობის მასშტაბები. XI საუკუნის მიწურულში, მანგანის აკადემიის დაცემისა და სელჯუკთა მიერ იერუსალიმის შევიწროების შემდეგ, დავითის ისტორიკოსის თანახმად, გელათის აკადემია "აწ წინამდებარე არს ყოვლისა აღმოსავლეთისა მეორედ იერუსალემად, სასწავლოდ ყოვლისა კეთილისად, მოძღურად სწავლულებისად, სხუად ათინად". იერუსალიმისა და ათენის შეერთებით ერთ ცნებად - გელათი - დავითის ისტორიკოსი ხაზს უსვამს გელათის აკადემიაში გაშლილ როგორც საღვთისმეტყველო, ისე საფილოსოფოსო მუშაობას. დავით აღმაშენებელმა მისივე თაოსნობით დაფუძნებული გელათის აკადემია მატერიალურად სავსებით უზრუნველყო. მრავალი ძვირფასეულობა შესწირა გელათის ღვთისმშობლის მონასტერს, მის სისტემაში შემავალ აკადემიას. მონასტრის განმგებლობაში "მრავალთა და სამართლიანთა უსარჩლელ-მიუხუეჭელთა სოფელთა თანა" დავითმა გადასცა "მამული ლიპარიტეთი", რომელიც "უმკვიდროდ დარჩომილ იყო". როგორც აღნიშნულია, აქ "ლიპარიტეთი" ლიპარიტის საკუთარ საგვარეულო მამულს გულისხმობს (ვ. დონდუა), რომელიც ისტორიულ არგვეთში მდებარეობდა. დავით აღმაშენებლმა მონასტერს "უზრუნველი ტრაპეზი განუჩინა". აკადემიისათვის სამონასტრო სისტემაში გამოყოფილი ყოფილა კაპიტალური, გრანდიოზული შენობა. გელათი, ვითარცა სამეფო მონასტერი, განსაკუთრებული პრივილეგიებით სარგებლობდა. თავის საქმეებს თვითონ განაგებდა, უშუალოდ მეფეს ემორჩილებოდა. ცნობილია, რომ დავით აღმაშენებელი დიდ ყურადღებას აქცევდა სამეფო მონასტრების მშენებლობას (ასეთები იყო შიომღვიმე, გელათი, დავითგარეჯი და სხვა), მაგრამ გელათის მონასტრის მშენებლობა, როგორც ჩანს, მასთან არსებული აკადემიის წყალობითაც იმდენად დიდი ყოფილა, რომ XIV საუკუნისათვის, "ხელმწიფის კარის გარიგების" დაწერისას, მხოლოდ გელათს შემორჩენია განსაკუთრებული უფლებები; ფიქრობენ, რომ გელათის აკადემიის პირველი მოძღვართ-მოძღვარი, რექტორი, იოანე პეტრიწი იყო. ისწავლებოდა შვიდი დისციპლინა: გეომეტრია, არითმეტიკა, მუსიკა, რიტორიკა, გრამატიკა, ფილოსოფია, ასტრონომია. ვარაუდობენ აგრეთვე, რომ გელათის აკადემია ამზადებდა მხატვრებს, ფერწერის ოსტატებს, რომ მას დიდი ღვაწლი მიუძღვის ქართული ოქროჭედური ხელოვნების წინსვლაშიც. სავარაუდოდ, გელათის აკადემიაში ყურადღება ექცეოდა აგრეთვე მსოფლიო ისტორიისა და განსაკუთრებით საქართველოსა და კავკასიის წარსულის შესწავლას. როგორც აღნიშნავენ, მანგანის აკადემიაშიც ისწავლებოდა ისტორია (როგორც საერთო, ისე რელიგიის) და ლიტერატურა (საბერძნეთის, რომის). აღსანიშნავია, რომ იოანე პეტრიწს გელათში უთარგმნია საისტორიო თხზულება ცნობილი ებრაელი ისტორიკოსის იოსებ ფლავიოსისა (I ს. ქრისტეშობამდე) "იოსიპოსის წიგნი ჰურიისაი", რომელსაც ეწოდება "მოთხრობანი იუდაებრივისა სიტყუადასაბამობისაი" ან დასაბამსიტყვაობისაი, ისიც საყურადღებოა, რომ სწორედ XII ს-ის დამდეგს უთარგმნია არსენ იყალთოელს IX ს-ის ბიზანტიელი ისტორიკოსის გიორგი ამარტოლის ქრონოგრაფი, რომელიც მსოფლიოსა და ბიზანტიის ისტორიის ფართოდ გავრცელებულ სახელმძღვანელოს წარმოადგენდა; მასში მსოფლიო ისტორია მოცემულია ადამიდან ვიდრე კეისარ თეოფილეს გარდაცვალებამდე (842 წ.), თუმცა ქართული თარგმანი თეოდოსი დიდის (379-395 წლები) მეფობის აღწერაზე წყდება. სავარაუდოდ, თხზულების მაინცდამაინც XII ს-ის დამდეგს გადმოღება ქართულ ენაზე პრაქტიკული საჭიროებით უნდა ყოფილიყო ნაკარნახევი. მეორე მხრივ, XII ს-ში ვხედავთ პეტრიწის სალიტერატურო-საფილოსოფიო სკოლის წარმომადგენლებს, რომლებიც ფრიად საინტერესო საისტორიო თხზულებებს გვიტოვებენ. ასე მაგალითად, "ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანის" ავტორის სიტყვით, დავით აღმაშენებლის ძის, დემეტრე პირველის (1125-1155 წლები) "დიდებითა სიმხნითა და გუარითა ცხოვრებასა აღმოაჩენს იოანე ფილოსოფოსისა ჭიმჭიმელისა შესხმა-მითხრობა". სამწუხაროდ, ამ თხზულებას ჩვენამდე არ მოუღევია. შემონახულია პეტრიწის სკოლის ტრადიციების მიმდევრის, კათალიკოს ნიკოლოზ გულაბერიძის (ზეობის წლებია დაახლოებით 1150-1178) ერთი თხზულება "საკითხავი სუეტისა ცხოველისა, კუართისა საუფლოისა და კათოლიკე ეკლესიისაი", რომელიც აკად. კორნელი კეკელიძის სიტყვით, "მეტად საყურადღებო ისტორიულ ცნობებს შეიცავს ქართველთა გაქრისტიანების ისტორიიდან და დიდ ინტერესს წარმოადგენს იდეური მხრითაც". სხვათა შორის, პირველად ნიკოლოზმა დასვა საკითხი, თუ რატომ მაინცდამაინც ქალმა, წმინდა ნინოს სახით, განანათლა "ერი იგი საზეპურო" და ამოცანა თავისებურადაც გადაჭრა. ისიც გამოკვლეულია, რომ "თამარის პირველი ისტორიკოსი, ავტორი თხზულებისა "ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი", უხვად სარგებლობს პეტრიწის როგორც ლექსიკით, ისე მისი აზრებით, - წერს პროფესორი ს. ყაუხჩიშვილი, - პეტრიწისაგან ნასესხები აზრების საფუძველზე აგებს ზოგჯერ თავის მსჯელობებს". ამავე დროს, როგორც მრავალგზის არის აღნიშნული, ავტორი "ისტორიანი და აზმანისა" ფრიად განათლებული ისტორიკოსია, იცნობს როგორც დასავლეთის, ისე აღმოსავლეთის ისტორიასა და ლიტერატურას, ზედმიწევნითაა გარკვეული არათუ თავისი დროის საქართველოსა და საერთოდ კავკასიის ყოფაში, არამედ მის წარსულშიც. მის შრომაში, მაგალითად, დავით აღმაშენებლის ეპოქის შესახებ მრავალი ისეთი ფაქტია აღნიშნული, რომელსაც დავითის ისტორიკოსის თხზულებაში ვერ ვპოულობთ; ცხადია, ამის შესახებ მან სხვა წყაროებიდან, როგორც ფიქრობენ, თვით უცხოური არხებითაც კი უნდა იცოდეს. ნიშანდობლივია ის გარემოებაც, რომ ექვთიმე თაყაიშვილის აზრით, ქართული სახელმწიფოებრიობის შესასწავლად ესოდენ მნიშვნელოვანი ძეგლი, როგორც "ხელმწიფის კარის გარიგებაა", გელათში უნდა იყოს დაწერილი. გელათის აკადემიის ძლიერების ხანა XII საუკუნე და XIII ს-ის დამდეგია; საერთოდ კი იგი არსებობას განაგრძობს XVI ს-ის დასაწყისამდე. ამის შემდეგაც კი არ წყდება გელათში კულტურულ-ლიტერატურული მოღვაწეობა, რაც უპირატესად აფხაზთა კათოლიკოსების - ევდემონ I ჩხეტიძისა (1557-1578) და ექვთიმე I საყვარელიძის (1587-1616) მიერ სხვადასხვა ძვირფასი ხელნაწერის გამრავლებაში გამოიხატა.იყალთოს აკადემია
.
საფარა
საფარის მონასტერი, ოდესღაც სამცხის მფლობელ ჯაყელთა ერთ-ერთი რეზიდენცია, ახალციხიდან 10-12 კმ-ზეა, სამხრეთ-აღმოსავლეთით, მთაში, საცხოვრებელი ადგილებისაგან მოშორებით. ყველაზე ადრინდელი უნდა იყოს X ს-ის ერთნავიანი ეკლესია, მიძინების სახელობისა. აქ იყო ის ცნობილი კანკელი, რომლის ფრაგმენტებიც, მშვენიერი რელიეფური ქანდაკებებით, დღეს საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში ინახება. მთავარი ეკლესია - წმინდა საბასი, სამრეკლო და სასახლე აგებულია XIII ს-ის ბოლოს და XIV ს-ის დასაწყისში, როცა ჯაყელებმა საფარა რეზიდენციად და საგვარეულო საძვალედ აქციეს. ამ დროს სამცხეს განაგებდა ბექა მანდატურთუხუცესი, სარგისის ძე (სარგისი, ბექა და მისი ვაჟები - სარგის II და ყუარყუარე დახატულნი არიან წმინდა საბას ეკლესიის კედელზე). როგორც ტაძრის დასავლეთი კარიბჭის სარკმლის წარწერა გვამცნობს: "სრულ იქმნა საყდარი ესე საძირკველითვე ყოვლითა ფერითა ხელითა ფარეზას ძისათაო". ქვემო ნაწილში ჯაყელთა მსახურთუხუცესის ლასურისძის საგვარეულო სამარხი იყო. საფარის მონასტრის ტერიტორიაზე გაფანტული სხვა სამლოცველოები XIV-XVI საუკუნეებშია აგებული. მონასტერს თავს დაჰყურებდა ციხე, გარშემო კი გალავანი ერტყა.მონასტრის სიდიადის აღსანიშნავად მას განსაკუთრებულ ხიბლს ისიც მატებს, რომ აქ ფუნქციონირებს ახალციხის წმინდა გრიგოლ ხანძთელის სახელობის სასულიერო სემინარია.
სასწავლებლის შესახებ ვესაუბრე ამ სასულიერო სემინარიის ლიტურგიკის ლექტორსა და კურსდამთავრებულს მამა ნიკოლოზ აბრამაშვილს:
- საფარის სასულიერო სემინარია 1989-1990 წლებში დაარსდა უწმინდესის, ასევე მიტროპოლიტ სერგის (ჩეკურიშვილი) ლოცვა-კურთხევით. მეუფე სერგიმ მართლაც დიდი შრომა ჩადო იმისათვის, რომ ახალციხის ეპარქიაში, ამ მძიმე რეგიონში, დაფუძნებულიყო სასულიერო განათლების ცენტრი. თავიდან სემინარია რაბათის წმინდა მარინეს სახელობის ტაძარში ფუნქციონირებდა, შემდეგ საფარის მონასტერში გადავიდა. სემინარიის კურსდამთავრებულთა პირველი გამოშვება მართლაც გამორჩეული გახლდათ. მათი უმრავლესობა დღეს სასულიერო პირი, ბერი, მონაზონი და მღვდელმთავარია. მათ შორის გახლავთ ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის მიტროპოლიტი თეოდორე, ხონისა და სამტრედიის მიტროპოლიტი საბა, ცაგერისა და ლენტეხის მთავარეპისკოპოსი სტეფანე.
***
სემინარიის სტუდენტები მონასტრული ტიპიკონით ცხოვრობენ. თავისუფალ დროს სხვადასხვა მორჩილებით არიან დაკავებულნი. ამასთანავე, აქ ლექტორების უმეტესობა სასულიერო პირები, არქიმანდრიტები, ბერები და იღუმენები არიან, რომელთაც განსაკუთრებული როლი მიუძღვით სტუდენტთა აღზრდაში. ლექცია ორმაგ სახეს იღებს: ერთი, სტუდენტს სულიერი ინფორმაცია მიეწოდება, მეორე, მამებისაგნ დარიგებას იღებენ და გამოდის ქადაგება-რიტორიკა. სემინარიის რექტორი მიტროპოლიტი თეოდორე გახლავთ, პრორექტორი - არქიმანდრიტი დავითი (გვრიტიშვილი). ამჟამად სასწავლებელში 40 ახალგაზრდა სწავლობს, მადლობა ღმერთს, საქართველოში უწმინდესის ლოცვა-კურთხევით, ისეთი სემინარია არსებობს, სადაც სტუდენტების უმეტესობა სასულიერო ცხოვრებას ირჩევს.
მორჩილი კლიმენტი: - 13 წლიდან საფარის მონასტერს ხშირად ვსტუმრობდი, აქ ჩემი ძმის მეშვეობით მოვხვდი, რომელმაც ეს სემინარია დაამთავრა. მაოცებდა მონასტრის ძმებისა და მამების სიყვარული, რამაც დროთა განმავლობაში გადამაწყვეტინა, სასულიერო განათლება მიმეღო. მანამდე ერთი წელი საერო ინსტიტუტში ვსწავლობდი, მაგრამ ვგრძნობდი, ჩემი ადგილი სემინარიაში იყო... მეორე კურსიდან ფიქრი დავიწყე მონასტრულ ცხოვრებაზე, მოძღვრის ლოცვა-კურთხევით, IV კურსზე სამორჩილე კაბით შევიმოსე. ღვთის მადლითა და წყალობით საფარის მონასტერში დავრჩი...
მორჩილი არჩილი: - სკოლის ასაკიდანვე სასულიერო პირთა ცხოვრება მაინტერესებდა. სოფელ ნაფარეულში გავიზარდე, იქ ხალხი დეკანოზ დიმიტრიზე ლეგენდებს ჰყვებოდა. გადავწყვიტე, მას დავმსგავსებოდი. სწავლის დასრულების შემდეგ კავკასიის ბიზნეს სკოლაში ჩავაბარე, ერთი წლის შემდეგ გადავწყვიტე, თბილისის სასულიერო სემინარიაში დამეწყო სწავლა. როდესაც ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის მიტროპოლიტ თეოდორესთან რეკომენდაციისთვის მივედი, საფარის სემინარიაში ჩაბარება მირჩია, რომელიც მის ეპარქიაში ფუნქციონირებდა. სემინარიაში თავად ამიყვანა და მამა დავითს ჩამაბარა. პირველივე კურსიდან გადაწყვეტილი მქონდა, მონასტერში დავრჩენილიყავი, როდესაც ეს მამაოს ვუთხარი, დაიწყო ჩემი მომზადება. მესამე კურსზე სამორჩილე კაბით შევიმოსე. მინდა მთელი ცხოვრება უფალს მივუძღვნა...
სასულიერო სემინარიამ ღვთისა და ადამიანის სიყვარული მასწავლა, რადგან წმინდა მამები ბრძანებენ: "თუ არ გიყვარს ხილული ადამიანი, რომელიც შენს გვერდითაა, მაშინ უხილავ ღმერთს ვერ შეიყვარებ". მამა დავითის მეშვეობით ერთმანეთის სიყვარულსა და პატივისცემას ვსწავლობთ.
