ბევრი მოაზროვნე დაფიქრებულა ნეტარი ცხოვრების განსაზღვრებისა და შემეცნების კრიტერიუმებზე. ნეტარებისა და ბედნიერების ცნება დაკავშირებულია ფასეულობათა იერარქიასთან. ყველა ადამიანი მიისწრაფვის ბედნიერი ცხოვრებისკენ, მაგრამ საიდან იციან მათ ამის შესახებ? "იქნებ ნეტარი ცხოვრების გაგება ადრეული დროიდანვე ინახება ადამიანის მეხსიერებაში, იმ დროიდან, როდესაც ის ჯერ კიდევ ნეტარი იყო? - კითხულობს ნეტარი ავგუსტინე და კითხვითვე პასუხობს: მაშ, ადამიანი რატომაა განუწყვეტელი მოუსვენრობის მდგომარეობაში მანამ, სანამ არ მიაღწევს სიმშვიდეს ღმერთში?"

როგორ ლაგდება იერარქიულ რიგში არსებული საგნები, სიკეთეები, ფასეულობები, სწრაფვები, მოტივები და ქმედებები, ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება მედიაველისტიკის დოქტორი ლევან გიგინეიშვილი.

- როგორი იყო ნეტარებისა და ბედნიერების გაგება ძველ ქართულ მწერლობაში, ჰაგიოგრაფიაში და რა კავშირია ნეტარებასა და ფასეულობას შორის?

- "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში" წერია, ბერებს ხორციელად ძალიან უჭირდათ, სულიერად კი დიდ მხიარულებაში იყვნენო. აქ არის დიალექტიკა ამ ორ მოტივს - გლოვასა და მხიარულებას შორის. არ შეიძლება ტანჯვის გაკერპება და მისით სიამაყე. ეს არის საკითხისადმი მანკიერი მიდგომა. ადამიანი გაჩენილია ბედნიერებისა და ნეტარებისთვის. ტანჯვა კი თან ახლავს ამ პროცესს. ამიტომ, თუნდაც "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში" გლოვას ირჩევენ, გლოვის ადგილებსაც კი უწოდებენ მონასტრებს, სადაც მოღვაწეობენ, მაგრამ მათ გლოვა სჭირდებათ დიდი სიხარულისთვის მოსამზადებლად. მათ აქვთ მოლოდინი ამ სიხარულისა. გლოვა არის ნოსტალგია, მონატრება, რომელიც დაგვირგვინდება დიდი შეხვედრით იმასთან, ვინც არის სიხარულისა და ბედნიერების წყარო. ერთ-ერთი ნეტარებაა: "ნეტარ იყვნენ მგლოვარენი გულითა, რამეთუ იგინი ნუგეშინისცემულ იყვნენ", ანუ ეს ნიშნავს, რომ მწუხარენი არიან ის ადამიანები, რომელთაც წარმავალი ფასეულობები არ აკმაყოფილებთ, აღარ ამხიარულებთ და "მგლოვარენი" არიან სხვა, უფრო მაღალი ფასეულობების მიმართ. ესე იგი ნეტარება და ფასეულობა ურთიერთკავშირშია. ადამიანს ნეტარს ხდის წარუვალი ფასეულობა, რაც არ არის რაღაც ხილული. და მწუხარეც სწორედ ისაა, ვინც გრძნობს თავის არასრულყოფილებას იმ უხილავის სრულყოფილებასთან შედარებით, ნოსტალგიას განიცდის იმ ფასეულობის მიმართ, რომელსაც ვერც ქურდი მოიპარავს და ვერც მატლი შეჭამს. ქრისტიანული თვალსაზრისით ის არის ჭეშმარიტად ნეტარი და ბედნიერი, ვინც აღმოაჩენს ასეთ ფასეულობას. მთელი ჰაგიოგრაფიაც სწორედ ამაზეა აგებული.

- როგორ განასხვავებს ძველი და ახალი აღთქმა ნეტარების გაგებას?

- ძველ აღთქმაში მაინც არ არის ასეთი აქცენტი უხილავ ფასეულობებზე. როდესაც ნეტარების პირობაა დადებული ღმერთსა და ადამიანს შორის, აქცენტი უფრო ამქვეყნიურზეა გაკეთებული. მაგალითად, ფსალმუნში ვკითხულობთ: "ნაშრომი ნაყოფთა შენთა სჭამო შენ, ნეტარ იყო და კეთილი გეყოს შენ. ცოლი შენი, ვითარცა ვენახი მსხმო, კიდეთა სახლისა შენისათა. შვილნი შენნი, ვითარცა ახალნერგნი ზეთისხილისანი, გარემოს ტაბლისა შენისა" (ფსალმ. 127.1-5). აქ ამქვეყნიური დალოცვის იდეაა გამოხატული. თუმცა, მეტაფორულადაც ხდება ამის გააზრება. ახალი აღთქმის თვალთახედვით, ამაში შეიძლება მოვიაზროთ სულიერი და მარადიულიც. მაგრამ ძველ აღთქმაში ეს უფრო ამქვეყნიური ბედნიერებაა, რომელიც არ არის აბსოლუტური.

- ნეტარ ავგუსტინესთან ძალიან საინტერესოდაა განვითარებული ჰედონიზმის თეორია...

- ავგუსტინე ნაშრომში, "ქრისტიანული მეცნიერება ანუ წმინდა ჰერმენევტიკის საფუძვლები და საეკლესიო მჭევრმეტყველება", ამბობს, რომ ყოველი არსებული თავისი ეგზისტენციალური მნიშვნელობით დაყოფილია სამ ჯგუფად: პირველით ადამიანმა მხოლოდ სიამოვნება უნდა მიიღოს, მეორე ემსახურება მხოლოდ მოხმარებასა და სარგებლობას. არის კიდევ ისეთი საგნები, რომლებიც სასიამოვნოც არის და სასარგებლოც. სიამოვნების საგნები გვანიჭებენ ნეტარებას, სასარგებლო საგნები - გვეხმარებიან ნეტარების მიღწევაში. ჩვენ, ადამიანები, ამ საგანთა შუა ვართ და ცდუნებებში ვვარდებით მაშინ, როცა ნეტარებას ვეძლევით იმ საგანთაგან, რომელნიც მხოლოდ მოხმარებისთვის არსებობენ. ასე რომ, ქვედა საფეხურზე იმყოფება უტილიტარული საგნები, ხოლო ზემოთ - აბსოლუტურად სულიერი სიამოვნებისთვის განკუთვნილი საგნები. სიამოვნება, - ხსნის ნეტარი ავგუსტინე, - ნიშნავს არაფერს სხვას, გარდა იმისა, რომ რომელიღაც საგანი ძლიერ გვიყვარდეს თვითონ მისთვის. ნეტარებისკენ მსწრაფველმა მიწიერი უნდა გამოიყენოს, რათა შექმნილ საგანთა საშუალებით ეზიაროს შემოქმედს, ნეტარების საგანს, რაც არის წმინდა სამება. თუ გვინდა, რომ ღვთაებრივი და უხილავი ჩვენთვის ხილული გახდეს, მაშინ სხეულებრივი და დროებითი საგნები უნდა გამოვიყენოთ მარადიულისა და სულიერის შესამეცნებლად. ადამიანმა არ უნდა გაიხაროს იმით, რაც არ არის ღმერთი. სული უფრო მეტია, ვიდრე წარმავალი საგნები. სული არის უსხეულო და არ შეიძლება იკვებებოდეს სხეულებრივით, მატერიალურით, რომელთაც მხოლოდ გაწბილება მოაქვთ. ერთი წარმავალი საგანი განდომებს ახალ საგანს და თუ ეს საგანი ისევ მატერიალური იქნება, მას კვლავ გაწბილება მოჰყვება და ასე გაგრძელდება უსასრულოდ. ადამიანი ვერ პოულობს ბედნიერებას.

- გურამ რჩეულიშვილი ამბობდა: "ვნების სიმძაფრე შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაშიო". ალბათ, ბედნიერების არსიც რაღაც მიუწვდომლისაკენ მუდმივ სწრაფვაშია და არა მიღწეულით ტკბობაში...

- პასკალი ამბობდა: ბედნიერება, ფაქტობრივად, არ არსებობსო. იმიტომ, რომ რა არის ბედნიერება? - ეს არის ფლობდე სასურველ, სანატრელ საგანს. სანამ გენატრება და არა გაქვს, მანამ ბედნიერი არა ხარ, მაგრამ როგორც კი მოიპოვებ იმ საგანს, მაშინვე აღმოაჩენ, რომ აღარ გაკმაყოფილებს და კიდევ რაღაც ახალი გინდა. ანუ გამოდის, რომ, ფაქტობრივად, ბედნიერი არასოდეს ხარ. ბარათაშვილსაც აქვს: "ვინ არის იგი, ვის თვის გული ერთხელ აღევსოს და რაც მიეღოს ერთხელ ნატვრით, ისი ეკმაროს?" მაგრამ ამან ხომ უნდა მიგვანიშნოს, რომ ეტყობა, არსებობს რაღაც სხვა ფასეულობა, რომელიც მართლა გაგვაბედნიერებს. მარადიული ფასეულობები არასოდეს გაწბილებს, პირიქით, უფრო მეტად გავსებს, რადგანაც ღვთის შემეცნებას საზღვარი არა აქვს. აქ არის მუდმივი ზრდა. "ძალითი ძალად წარმატებას" უწოდებს ამას პავლე მოციქული. ეს აზრია გამოთქმული სახარებაშიც: "არა შთაისხმის ღვინო ახალი თხიერსა ძველსა". ახალი ღვინო მაჭარია, მუდმივად რომ დუღს. ქრისტიანი ადამიანიც განუწყვეტლივ იზრდება, მიღწეულზე არ ჩერდება, იმიტომ რომ ის ფასეულობა, რაც ქრისტიანს აქვს, თუ არ გაიზარდა, წაერთმევა კიდეც მას. ხომ წერია: ვისაც აქვს, მას მიეცემა, ხოლო ვისაც არა აქვს, ისიც წაერთმევა, რაც ჰგონია, რომ აქვს. ანუ ქრისტიანული ფასეულობა მოითხოვს ადამიანისგან, რომ მან მუდამ განავითაროს იგი.

- მიწიერი გაგებით, ბედნიერება უკავშირდება მიჯნურობას, ქორწილს. ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებაშიც ღვთაებრივი ნეტარება შედარებულია სულიერ ქორწილთან, სადაც ადამიანის სული არის სასძლო, სიძე კი - ზეციური მეუფე... რისი მეტაფორაა ქორწილი, თუნდაც რუსთაველთან?

- რუსთაველთან ქორწილი შეიძლება სიმბოლოც იყოს. როგორც იცით, რვა დღე მიმდინარეობს ეს ქორწილი. ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებაში რვა გახლავთ მარადისობის გამომხატველი რიცხვი. აღდგომის დღე ითვლება მერვე დღედ. შეიძლება რუსთაველი ამ ქორწილს მარადისობასთანაც აკავშირებდეს. რვადღიანი ქორწილი სახეა მარადიული ქორწილისა, ღმერთისა და კაცობრიობის მარადიული კავშირისა. თუმცა აქ კონკრეტული ქორწილიც იგულისხმება. რუსთაველი კონკრეტული ქალისა და ვაჟის მიჯნურობასაც აკავშირებს ბედნიერებასთან, მარადისობასთან. მიჯნურობა სწორედ ამ რანგშია აყვანილი და ამ თვალთახედვითაა განხილული. რუსთაველი ამბობს, რომ ქალ-ვაჟის მიჯნურობაც ღმერთისგანაა დაწესებული: "შენ დაბადე მიჯნურობა, შენ აწესებ მისსა წესსა". რუსთაველი მიწიერ მიჯნურობას აკავშირებს მარადისობასთან და ამბობს, რომ ასეთი ლტოლვა მიჯნურებს შორის ემსგავსება, ჰბაძავს ფილოსოფოსის, ბრძენის სულის სწრაფვას ღმერთისკენ, მარადიული იდეებისკენ. ამ ღვთიურ გონებაში არსებულ მარადიულ იდეებს რუსთაველი ასე უწოდებს: "და ტომი გვართა ზენათა". ფილოსოფოსს ენატრება ეს იდეები, ესწრაფვის მას. ამ ლტოლვას ემსგავსება და ჰბაძავს მიჯნურთა სიყვარული. ეს არის სწორედ არისტოტელური მიმეზისი. თუკი მიჯნურები ხვდებიან, რომ მიჯნურობის წყარო არის ზეციური სამყარო, მაშინ ისინი ერთმანეთს წვრთნიან: "მით ჭმუნვასა მიგვაახლებს, უსწავლელსა განასწავლებს". ანუ მიწაზე დაწყებული მიჯნურობა მუდმივად იზრდება, ვითარდება და ერთი ფორმიდან გადადის უფრო აღმატებულ ფორმებში: "რადგან ზრდა სიყვარულისა გაქვს, ჩემგან დანერგულისა".

რა თქმა უნდა, ქრისტიანობამ შემოიტანა უფრო მაღალი განზომილება. მან მარადისობა იმდენად აშკარა და მკაფიო გახადა, რომ სხვა ფასეულობები თითქოს გააუფასურა და დაჩრდილა. თავად ღმერთი განკაცდა და მარადისობა მისცა ადამიანებს. ამიტომ ის რელატიური ნეტარებები, რომელიც ძველ აღთქმაში იყო, უკვე ნაკლებად მნიშვნელოვანი გახდა. თუმცა დღესაც არიან ადამიანები, რომლებიც ისეთი ინტენსივობით ვერ განიცდიან ქრისტიანულ მარადისობას. მათთვის შეიძლება ზუსტად ის მიწიერი დალოცვა: ოჯახი, გამრავლება - იყოს ყველაზე დიდი ბედნიერება. ანდა, ვთქვათ, დედისთვის შვილის ყოლა იყოს ისეთი მნიშვნელოვანი ბედნიერება, რომლის წყალობითაც ის თავის სულს განავითარებს. აკი ამბობს პავლე მოციქული: "ქალი შვილთა სხმით ცხონდებაო". მაჰათმა განდი ამბობს, - მშიერ ადამიანთან ღმერთი პურის სახით მიდისო. ანუ იმთავითვე ვერ მოსთხოვ მოუმზადებელ ადამიანს, რომ უხილავ ფასეულობებზე გადაერთოს. მაცხოვარი არ აკეთებდა ასე. იგი მეტაფორებითა და იგავებით ელაპარაკებოდა ხალხს, თავის მოწაფეებს კი - პირიქით. პირდაპირ რომ ესაუბრა ხალხთან იმ მარადიულ ფასეულობებზე, შეიძლებოდა ეს დამთრგუნველი აღმოჩენილიყო მოუმზადებელი ადამიანებისთვის. უთხრეს კიდეც მას სახარებაში: "ფიცხელ არს შენი სიტყვაო". ადამიანი ჯერ უნდა დაფიქრდეს, ნელ-ნელა გაიაზროს და მიხვდეს და ამ მიხვედრის პროცესში შეემზადოს კიდეც, რომ მიიღოს ეს ფასეულობა. მაგრამ ეს არის საკმაოდ გრძელი, თანდათანობითი გზა, რომელიც ყველასთვის ინდივიდუალურია. არ შეიძლება ადამიანის გაბედნიერება გარედან. იესო არ თრგუნავს ადამიანს, გარედან არ უნერგავს ამ ფასეულობებს, არამედ გამოცანების სახით შთააგონებს, შინაგან ხმას აღვიძებს მასში. გამოცანების ამოხსნა კი ადამიანზეა დამოკიდებული. ღმერთი ხომ ვერ ამოგიხსნის, შენ თვითონ უნდა იწვალო, იბრძოლო, რომ ისინი ამოხსნა და თუ ამოხსნი, იქნები კიდეც მიმღები იმ ჭეშმარიტებისა იმ დონეზე, რა დონეზეც გაიგებ.

- ღმერთი, სამშობლო, მოყვასი - ეს არის უმაღლესი, აბსოლუტური ფასეულობები. როგორ უნდა განვითარდეს ადამიანში შეგნება იმისა, რომ ამ ფასეულობებისთვის თავის გაწირვაშია ჭეშმარიტი და წარუვალი ბედნიერება?

- ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდე რომაელი პოეტი ოვიდიუსი ამბობდა: ტკბილი და სანეტაროა მამულისთვის სიკვდილიო. ვაჟა ამბობს, რომ სამშობლოს სიყვარული ძალზე ბუნებრივი, გულიდან ამოსული გრძნობაა. სიყვარული ამ დროს აბსტრაქტული არ არის. აბსტრაქტულის სიყვარული თავისთავადაც აბსტრაქტულია. სიყვარული კი ყოველთვის კონკრეტულია. თუ შენ არ გიყვარს ის კონკრეტული გარემო, სადაც დაიბადე და გაიზარდე, ვინ დაგიჯერებს, რომ უცხოს სიყვარულს შეძლებ? ამიტომ ამ აბსტრაქტულ კოსმოპოლიტიზმს ებრძვის ვაჟა. არის თუ არა ბედნიერება დაკავშირებული თავგანწირვასთან? მაგალითად, რუსთაველთან ასეთი იდეაა გამოთქმული: შენ ვერ იქნები ბედნიერი, თუ არ დაეხმარე სხვას, თუ არ იზრუნე სხვის ბედნიერებაზე. რუსთაველის გმირები მეგობრების ბედნიერებაზე უფრო მეტად ზრუნავენ, ვიდრე საკუთარზე. ეს ანიჭებს მათ ნეტარებას. თავგანწირვასა და გაცემაშია ყველაზე დიდი ბედნიერება, - ამბობს ქრისტიანობა. ამასვე ამბობს რუსთაველიც: "რასაცა გასცემ, შენია, რაც არა, - დაკარგულია". პავლე მოციქულს დავესესხები: "უფრო ნეტარია ის, ვინც გასცემს, ვიდრე ის, ვინც იღებს". რაც უფრო მეტს გასცემ, მით უფრო ნეტარი ხარ, - ეს არის ტრადიციული ქრისტიანული აზრი. სამშობლოს სიყვარულიც ერთ-ერთი ფორმაა თავგანწირვისა. ილიას სიტყვებით: "წმინდაა იგი, ვისაც ეღირსა მამულისათვის თავის დადება". მაგრამ პრობლემა ისაა, რომ ადამიანები სულ უფრო და უფრო ეგოისტები, ინდივიდუალისტები ხდებიან, იკარგება განცდა იმისა, რომ ნეტარება სხვისთვის ცხოვრებაა. მე ვფიქრობ, რომ ბავშვობიდანვე უნდა გაიწვრთნას ადამიანის სული. ეს, რა თქმა უნდა, ძალდატანებით ვერ მოხდება. ბავშვი უნდა დაფიქრდეს და მიხვდეს, რომ ნამდვილი ბედნიერება მდგომარეობს არა პირადი, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესებისთვის, სხვებისთვის ზრუნვაში. ბავშვმა ადრეული ასკიდანვე უნდა იფიქროს ჰუმანიტარულ ფასეულობებზე. უპირველესად, კარგად უნდა გაერკვეს ფასეულობათა სისტემაში და გაარჩიოს სუროგატი ღირებულებები ნამდვილისგან. მაგრამ, ვიმეორებ, ეს არ მოხდება გარედან, იძულებით. როგორც პავლე მოციქული ამბობს: "მხიარული გულით გამცემი უყვარს უფალს". ანუ შინაგანი მოტივიც უნდა იყოს ამ გაცემაში, იმიტომ რომ სადაც ძალადობაა, იქ არ არის სიყვარული.