ფრანგი განმანათლებელი ჟან-ჟაკ რუსო წერდა: "მე ღმერთს მის ყველა ქმნილებაში ვხედავ, თვით ჩემშივე ვრძნობ მას, ვაღიარებ, რომ განმაცვიფრა წმინდა წერილის სიდიადემ. სახარების სიწმინდე ჩემს გულს ეუბნება: შეხედეთ ფილოსოფოსთა წიგნებს - მთელი მათი ბრწყინვალების მიუხედავად, რაოდენ უმნიშვნელონი და უფერულნი ჩანან ისინი წმინდა წერილის გვერდით. მართლაც, ჭეშმარიტი ფილოსოფია ქრისტიანობაა და ჭეშმარიტი სიბრძნეც ადამიანს მხოლოდ ღვთისგან ეძლევა".

ამჯერად ჩვენი რუბრიკის სტუმარია ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი, მეცნიერებათა აკადემიის ფილოსოფიის ინსტიტუტის დასავლეთის ფილოსოფიის ისტორიის განყოფილების გამგე ქალბატონი დალი დანელია, საოცრად კეთილშობილი და თავმდაბალი პიროვნება, რომლის არსებაშიც ფილოსოფიის ღრმა ცოდნა დიდ სულიერებასთანაა შერწყმული.

- ქალბატონო დალი, თქვენ ურწმუნო ეპოქაში გაიზარდეთ. მოგვიყევით, როგორ იპოვეთ ღმერთი, როგორ შემოვიდა თქვენში რწმენა.

- მართლმადიდებლობა ჩემთვის ერთადერთი ჭემარიტი სარწმუნოებაა. უნდა ვიამაყოთ, რომ საქართველოს საუკუნეების მანძილზე ხელთ ეპყრა მართლმადიდებლობის ლამპარი მთელი აღმოსავლეთის საქრისტიანოში.

მართლმადიდებლობა იყო ჩვენი ციხესიმაგრე, მართლმადიდებლობას ეწირებოდნენ ჩვენი წინაპრები. მათ ის თავიანთი სიცოცხლის ფასად მოიტანეს ჩვენამდე და ჩვენი ვალია, დავიცვათ ჩვენი რწმენა ყოველგვარი ხელყოფისაგან.

ოჯახში პატარაობიდანვე მინერგავდნენ ღვთის სიყვარულს და საღვთო მცნებებს. დედაჩემის მამა და ბაბუა მღვდლები იყვნენ. მამაჩემიც მღვდლის ვაჟიშვილი გახლდათ. მის წინაპართა მთელი თაობები ღვთისმსახურებას ეწეოდნენ. სოფელში, მამაჩემის სახლში, ბაბუის ბიბლიოთეკა ინახებოდა (იმხანად ის უკვე აღარ იყო ცოცხალი) და ზაფხულობით, სოფელში რომ ჩავდიოდი, ვკითხულობდი ბიბლიას, სასულიერო ჟურნალის "მწყემსის" ნომრებს. ამან, რა თქმა უნდა, დიდი გავლენა მოახდინა ჩემზე.

მე, მოგეხსენებათ, იმ ეპოქაში გავიზარდე, როცა ღვთის რწმენა და საეკლესიო რიტუალების აღსრულება თითქმის დანაშაულად ითვლებოდა და, როგორც დანაშაული, ისჯებოდა კიდეც.

- რა საკითხებზე მუშაობთ ძირითადად და როგორ უკავშირდება თქვენი პროფესიული საქმიანობა თქვენს რწმენას?

- ვმუშაობ ევროპული ფილოსოფიის ისტორიის საკითხებზე, ვხელმძღვანელობ მეცნიერებათა აკადემიის ფილოსოფიის ინსტიტუტის ფილოსოფიის ისტორიის განყოფილებას. გამოქვეყნებული მაქვს ნაშრომები XVII საუკუნის კლასიკურ რაციონალიზმზე, ირაციონალისტური ფილოსოფიისა (ა. შოპენჰაუერი, ფრ. ნიცშე, ედ. ჰარტმანი, ზ. ფროიდი, ო. შპენგლერი) და ამ მოაზროვნეთა გავლენის შესახებ მოდერნისტულ მწერლობასა და ხელოვნებაზე, საზოგადოდ, მოდერნიზმის ირაციონალისტურ ორიენტაციაზე. ბოლო წლებში ვმუშაობ რელიგიის ფილოსოფიაში ("გონების რელიგიის" შესახებ, ლაიბნიცის, კანტის, ჰეგელის, შლაიერმახერის, ნ. ბერდიაევის რელიგიის ფილოსოფია).

ფილოსოფიური აზროვნების ისტორიაში და XX საუკუნის ევროპულ ფილოსოფიაში თითქმის არ არის მოაზროვნე, რომელიც რელიგიის საკითხების შესახებ არ წერდეს. ლაიბნიცთან, კანტთან, ჰეგელთან, შლაიერმახერთან კი რელიგიის საკითხები ჩამოყალიბდა როგორც რელიგიის ფილოსოფია. ამ მოაზროვნეთა რელიგიის ფილოსოფია - ეს არის დიდი სისტემები, რომლებიც მათ ძირითად ფილოსოფიურ პრინციპებს ეფუძნება.

ფილოსოფიის ისტორიის საკითხებზე ფიქრი რელიგიის საკითხებზე, ღმერთის ცნებაზე ფიქრიცაა. ღმერთის საკითხი ფილოსოფიის ერთ-ერთი ძირითადი საკითხია.

- რა მიმართება აქვს ფილოსოფიას თეოლოგიასთან?

- რელიგიური და ფილოსოფიური აზროვნების მთელი ისტორია წარიმართა რელიგიისა და ფილოსოფიის, თეოლოგიისა და ფილოსოფიის ურთიერთმიმართების კვლევის ნიშნით. თეოლოგია ბერძნული სიტყვაა და ღმერთის შესახებ მოძღვრებას ნიშნავს. იგი შედგება სიტყვებისგან "თეოს" (ღმერთი) და "ლოგოს" (მოძღვრება).

ქრისტიანობა არა მხოლოდ რელიგიაა, არამედ თეოლოგიაც - ღმერთის შესახებ მოძღვრება, დასაბუთებისა და მსჯელობების სისტემით, გონებით ღმერთის წვდომისკენ ლტოლვით, თუმცა იმავე დროიდან მოყოლებული, რაციონალურ თეოლოგიასთან ერთად და მის საპირისპიროდ, გაჩნდა ტენდენცია გონების ჩაურევლობისა ღვთის წვდომაში, რაც კლასიკური ფორმით გამოიხატა წმინდა ტერტულიანეს ცნობილ გამონათქვამში: "მწამს, ვინაიდან აბსურდია". ამასვე ადასტურებდა დებულება, რომ ფილოსოფია ემყარება "გონების ბუნებრივ სინათლეს", რელიგია კი გამოცხადებას, და ფილოსოფიას გამოცხადებასთან არაფერი ესაქმება. მაგრამ თეოლოგიამაც და ფილოსოფიამაც აჩვენა, რომ ადამიანის გონება მიისწრაფვის ღვთის შეცნობისაკენ, გამოცხადების გააზრებისკენ.

პავლე მოციქული ბრძანებს: "... წუთისოფლის სიბრძნე უგუნურებაა ღვთის წინაშე" (I კორინ. 3:19). აქ ლაპარაკია ღმერთის გონების უსასრულო სიმაღლეზე ადამიანურ გონებასთან შედარებით, ღვთიური სიბრძნის აბსოლუტურობაზე. მაგრამ პავლე მოციქული გადაულახავი ზღუდით არ გამოყოფს ერთმანეთისგან რწმენასა და ცოდნას. მიდრეკილება ფილოსოფიისკენ ღრმად იდო ქრისტიანობის, როგორც ლოგოსის (სიტყვის) რელიგიის წიაღში: "მორწმუნეთ აქვთ ღმერთი მეცნიერებით" (რომ. 1:28), ქრისტეში ჩვენ "ყოვლითა განვმდიდრდით, - ყოვლითა სიტყვითა და ყოვლითა მეცნიერებითა" (I კორინთ. 1:5) (სხვათა შორის, პავლე მოციქული ებრძოდა არა საზოგადოდ ფილოსოფიას, არამედ მხოლოდ ეპიკურეს მოძღვრებას).

რაციონალური თეოლოგია იყო ცდა ბერძენთა (პლატონის, არისტოტელეს, ნეოპლატონისტების) სიბრძნის გამოყენებისა ქრისტიანობის დოგმატების უმაღლესი ჭეშმარიტების ჩვენებისათვის. ის იყო ადამიანური სიბრძნით ღვთაებრივი სიბრძნის შემეცნების ცდა.

შუა საუკუნეებში ფილოსოფია და რაციონალური თეოლოგია ერთმანეთს შეერწყა - თეოლოგია იყო ფილოსოფია და ფილოსოფია იყო თეოლოგია. თეოლოგია იმ ეპოქის ერთადერთი ფილოსოფია გახლდათ. დიდი თეოლოგები ფილოსოფიურად განსწავლული ადამიანები იყვნენ. ამ დიდ ეპოქაში (IV-XIV საუკუნეები) თეოლოგთა თხზულებები იყო ფილოსოფიური აზრი ღმერთის შესახებ. იოანე პეტრიწი, ეფრემ მცირე, არსენ იყალთოელი და სხვანი ერთდროულად დიდი თეოლოგებიც იყვნენ და დიდი ფილოსოფოსებიც. ასე გაგრძელდა აღორძინებისა და რეფორმაციის ეპოქამდე.

ქრისტიანობის პირველი თეოლოგი პავლე მოციქული გახლდათ. მისი ეპისტოლეები იყო ქრისტიანული დოგმატიკის საფუძვლების დადგენა. II საუკუნეში ქრისტიანობის დოგმის დამცველად და ფილოსოფიისა და მეცნიერებისაგან მისი გამიჯვნის მოწოდებით გამოვიდა ტერტულიანე. იგი აყენებს დებულებას, რომ გამოცხადებაა უმაღლესი სიბრძნე და მეცნიერება და ფილოსოფია ქრისტიანობას არ სჭირდება.

საპირისპირო ტენდენციების გაჩენა ქრისტიანულ თეოლოგიაში მიეწერება ალექსანდრიელ მამებს - კლიმენტი ალექსანდრიელსა და ორიგენეს. კლიმენტი ალექსანდრიელი ამტკიცებდა, რომ რწმენა ამავე დროს ცოდნაც უნდა იყოს და ბერძნული ფილოსოფია საჭიროა ქრისტიანობისთვის.

თეოლოგიის შექმნაში დიდი წვლილი მიუძღვით კაბადოკიელ მამებსაც - წმინდა ბასილი დიდს, წმინდა გრიგოლ ნაზიანზელს და წმინდა გრიგოლ ნოსელს (IV ს.).

VIII საუკუნის წმინდა მამის იოანე დამასკელის მთავარ შრომაში "ცოდნის წყარო" გადმოცემულია მართლმადიდებლობის დოგმები. ამ თხზულებაში არისტოტელეს ნააზრევიდან ის არის ამოკრეფილი, რაც, წმინდა იოანე დამასკელის აზრით, ჭეშმარიტ სარწმუნოებას გამოადგება.

- ქალბატონო დალი, როგორ ფიქრობთ, მაინც რა იყო პლატონის, არისტოტელეს, ნეოპლატონისტების დახვეწილ ფილოსოფიურ სისტემებზე ქრისტიანობის გამარჯვებისა და მისი მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს რელიგიად ქცევის მიზეზი?

- ხშირად მიუთითებენ იმ პერიოდის (ახალი წელთაღრიცხვის I ს.) რომის იმპერიის სოციალურ და ეკონომიკურ ვითარებაზე, მაგრამ ეს არ იყო მთავარი. ქრისტიანული რელიგიის გამარჯვების მიზეზი თვითონ მისი ღირსებაა - მისი დოგმატიკა, მისი ეთიკური მცნებები. მართლმადიდებლობა არის ჭეშმარიტი რელიგია, რომლის ერთ-ერთი უდიდესი პრინციპი ის გახლავთ, რომ ბოროტებას უნდა დავუპირისპიროთ არა ბოროტება, არამედ სიკეთე და სიყვარული.

იმ ისტორიულ ეპოქაში, როცა მაცხოვარმა თავისი მოძღვრება იქადაგა, მთელ წინა აზიაში, ეგვიპტეში, რომსა და საბერძნეთში იყო ახალი რელიგიის შექმნის მრავალი ცდა, მაგრამ მათ შორის მხოლოდ ქრისტიანობამ გაიმარჯვა, მხოლოდ ის, სიკეთისა და სიყვარულის რელიგია, დაეუფლა ადამიანთა გულებს.

ადამიანი გულით, სიყვარულით, იმედით მიდის ღმერთთან, ევედრება და თაყვანს სცემს მას, რადგან სწამს, რომ უფალი შეეწევა. თვითონ მაცხოვარი ადამიანთა ცოდვების გამოსყიდვისთვის ეცვა ჯვარს. მან თვითონ გამოსცადა საშინელი წამება და ამიტომ სჯერა ადამიანს, რომ ღმერთი მისი შემწე და ქომაგი იქნება. პავლე მოციქულის სიტყვების თანახმად, მხოლოდ მას, ვინც განიცადა ტანჯვა, "ძალუძს მათდაცა შეწევნად, რომელნი განიცადებოდიან".

ახლა ხშირად ლაპარაკობენ ცნობიერების კრიზისზე, ძალადობისა და ამორალობის მომძლავრებაზე და ამის მიზეზსაც სწორად მიუთითებენ, - ეს კრიზისი გამოიწვია მაცხოვრის მიერ ნაჩვენები გზის დავიწყებამ, სიყვარულის ქრისტესეული მოძღვრების უგულებელყოფამ, რაც შესანიშნავად გამოიხატება ჟამთააღმწერლის ფრაზით: "დავივიწყეთ ღმერთი და ღმერთმანცა სამართლად დაგვივიწყა".

- თქვენ მრავალი თაობა აღზარდეთ. თაობები იცვლებიან, მაგრამ მარადიული ღირებულებები უცვლელია. როგორი თვისებების დანახვას ისურვებდით თანამედროვე ახალგაზრდებში?

- ახალგაზრდობას მაღალზნეობრივ, ღირსეულ ცხოვრებას ვუსურვებ. ვუსურვებ, სწამდეთ ღმერთი, უყვარდეთ სამშობლო და ყველაფერი გააკეთონ მისი კეთილდღეობისთვის. 118-ე ფსალმუნში ვკითხულობთ: "რაითამე წარიმართოს ჭაბუკმან გზა თვისი, არამედ თუ იმარხნეს სიტყვანი შენნი". ის ეთიკური მცნებები, რომლებიც მოსემ და ქრისტემ დაგვიტოვეს, გონიერებისა და ზნეობის უმაღლესი, მარადიული, უკვდავი კანონებია. მარადიული ღირებულებები ურყევია და ისინი დროსთან ერთად არ იცვლება: "იესო ქრისტე გუშინ და დღეს და იგი თავადი არს უკუნისამდე", - გვასწავლის მოციქული.

- თანამედროვე ახალგაზრდებს, რომლებიც გაუცხოებულნი არიან ეკლესიისგან, "თავისუფლება" სხვაგვარად ესმით. რა არის ჭეშმარიტი თავისუფლება და რა მიმართებაა თავისუფლებასა და ზნეობას შორის?

- მე მათ გავახსენებ პავლე მოციქულის სიტყვებს: "...უფალი სულია და სადაც უფლის სულია, იქ თავისუფლებაა" (II კორინთ. 4:17). და კიდევ: "თქვენ, ძმებო, თავისუფლებისთვის ხართ მოწოდებულნი, ოღონდ ეს თავისუფლება არ გახდეს საბაბი ხორცის საამებლად, არამედ სიყვარულით ემსახურეთ ერთმანეთს" (გალატელთა 5:13).

საშიში თავისუფლება, "ყველაფერი ნებადართულიას" "ფილოსოფია" ადამიანის გადაგვარების და ხშირად მხეცად გადაქცევის საწინდარია. ადამიანის გადარჩენის აუცილებელი პირობა ღმერთის წიაღში დაბრუნება და თავისუფლების შესახებ ქრისტიანული სწავლების გაცნობიერებაა. მხოლოდ თვითშეზღუდვით მიიღწევა ნამდვილი თავისუფლება.

ადამიანს ღმერთი აძლევს სიკეთესა და ბოროტებას შორის არჩევანის უფლებას და ჩვენი ზნეობრივი სახე იმაზეა დამოკიდებული, კეთილს ავირჩევთ თუ ბოროტს. ქრისტიანული რელიგია სიკეთისა და ადამიანთა ურთიერთსიყვარულის რელიგიაა. ჭეშმარიტი ქრისტიანი და მაღალი ზნეობის ადამიანი ის არის, ვინც სიკეთეს აირჩევს.