1824 წელს, სოფელ დისევში, მღვდელ დავით ოქროპირიძის ოჯახში, ღმერთმა ამქვეყნად მოავლინა ბიჭუნა, რომელსაც წილად ხვდა პატივი, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ბურჯი გამხდარიყო.

საეკლესიო გარემო, მამის აღვლენილი წირვა-ლოცვები მძაფრად აღიბეჭდა პატარა ალექსის სულში. დავითმა შვილს სწავლის სურვილი შეატყო და ჯერ გორის სასულიერო სასწავლებელი, ხოლო შემდგომ თბილისის სასულიერო სემინარია დაამთავრებინა. სემინარიის დამთავრებისთანავე, 1845 წელს, ალექსი თბილისის ფერისცვალების მონასტერში ალექსანდრეს სახელით ბერად აღიკვეცა. იმავე წლის 18 აგვისტოს მთავარდიაკვნად აკურთხეს. მალე მამა ალექსანდრე ყაზახეთში გაემგზავრა სასულიერო აკადემიაში სწავლის გასაგრძელებლად, სადაც ხუთი წლის განმავლობაში შეისწავლა საერო და საეკლესიო მეცნიერებები, დაეუფლა რამდენიმე უცხო ენას. 1849 წლის 6 ოქტომბერს მღვდელმონაზვნად დაასხეს ხელი, ერთი წლის შემდეგ კი ღვთისმეტყველების კანდიდატის ხარისხი მიანიჭეს.

სამშობლოში დაბრუნებულ მღვდელ-მონაზონს თბილისის სემინარიაში მასწავლებლობა მიანდეს, შვიდი თვის შემდეგ კი სინოდის დადგენილებით აფხაზეთში, ილორის ახალგახსნილი სასწავლებლის ზედამხედველად განაწესეს.

წმინდა ალექსანდრე მამობრივ ზრუნვას არ აკლებდა აფხაზთა შვილებს, მატერიალურადაც ეხმარებოდა, მაგრამ რუსეთ-ოსმალეთს შორის ატეხილი ომის გამო სასწავლებელი დაიხურა. მღვდელ-მონაზონი ქუთაისის სასულიერო სასწავლებლის ზედამხედველად გადმოიყვანეს და გელათის მონასტრის წინამძღვრობაც ჩააბარეს. 1855 წელს წმინდა ალექსანდრე დაინიშნა აფხაზეთის საეპისკოპოსო კათედრის იღუმენად, მალე არქიმანდრიტად აკურთხეს, ხოლო 1852 წლის 4 მარტს ეპისკოპოსად დაასხეს ხელი და აფხაზეთის ეპარქია ჩააბარეს. წმინდა ამბროსი ხელაია ამ ღვაწლის გამო მას "აფხაზეთის მეორე მოციქულს" უწოდებს. ღვაწლი კი მართლაც დიდი გასწია: თავგანწირვით ემსახურებოდა აფხაზთა მოქცევის საქმეს, არ ზოგავდა სახსრებს მათთვის სკოლების გასახსნელად, საკუთარი ხარჯით ზრდიდა აფხაზთა შვილებს და ამზადებდა მათ მღვდლობის ხარისხში სამოღვაწეოდ, იცავდა თავის სამღვდელოებას და სამწყსოს, უხვად განიკითხავდა ქვრივ-ობოლთა და გლახაკთ, თვითონ კი ისე ცხოვრობდა, ვითარცა მისი სამწყსოს უკანასკნელი ღარიბი. უბრალო ცხოვრებამ მაჰმადიან აფხაზთა შორისაც უზომო ნდობა მოუპოვა.

1866 წლის ამბოხების ჩაქრობის შემდეგ აფხაზთა უმრავლესობა იძულებული გახდა, ოსმალეთში გადასახლებულიყო. მეფის რუსეთის პოლიტიკის გამო ქრისტიანობა მათთვის საძულველ სიტყვად იქცა. მხოლოდ წმინდა ალექსანდრეს ჰქონდა აფხაზებთან კავშირი, მხოლოდ მას უზიარებდნენ თავიანთ ჭირ-ვარამს, მას ენდობოდნენ. წმინდა ამბროსი ასეთ ამბავს ჰყვება: მწყემსმთავართან შევიდა მაჰმადიანი აფხაზი, სახელად ურუსი, რომელსაც თან თორმეტი წლის შვილი ახლდა. მწყემსმთავარმა ალერსიანი კილოთი ჰკითხა მისვლის მიზეზი. ურუსმა ნაღვლიანად მოახსენა: "შენთან მოვედი, კეთილო მწყემსო და მამაო! მე სამუდამოდ ვეთხოვები სამშობლოს, ოსმალეთში მივდივარ საცხოვრებლად, ჩემი ვაჟი კი შენთან უნდა დავტოვო, მეტი არავინ გამაჩნია, ცოლი და სხვა შვილები ადრე დავკარგე. არ ვიცი, რა მომელის უცხო მხარეში, არ მინდა ჩემი უბედურება ჩემს ერთადერთ შვილს გავუზიარო. ვიცი, მიიღებ და ქრისტიანულად აღზრდიო". თვალცრემლიანი მამა გამოეთხოვა შვილს, რომელიც წმინდა ალექსანდრეს მეოხებით და საფასით აღიზარდა და თავისი მღვდლობით დიდი სიკეთეც მოუტანა ქრისტიანობას აფხაზეთში.

აფხაზთა ასეთი სიყვარული არ გამოპარვია წმინდა სინოდს. აფხაზეთიდან ის 1869 წელს ქართლ-კახეთის ეპისკოპოსის ქორეპისკოპოსად გადაიყვანეს და გორის ეპისკოპოსად დაადგინეს. როგორც ბრძანებს დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე, "სწორედ იმ დროში, როცა მას მწყემსმთავრული მოღვაწეობის მხნე სამსახური შეეძლო, ის სასულიერო მთავრობას სიონის ტაძრის ეზოში ქორეპისკოპოსად ჰყავდა დაყენებული, არავითარი უფლება არ ჰქონდა, ჩვენი ერის სარწმუნოებრივ ცხოვრებაში ჩარეულიყო". თუმცა კი, სადამდეც ხელი მიუწვდებოდა, თამამად ამხილებდა ყოველ ცუდ მხარეს ქართველთა ცხოვრებისა.

1882-1886 წლებში მამა ალექსანდრე გურიის ეპარქიას ხელმძღვანელობდა. ამ წლებს ის თავისი სიცოცხლის საუკეთესო პერიოდად მიიჩნევდა. 1886 წელს გურიის ეპარქია სამეგრელოს ეპარქიას შეუერთეს და მის მმართველად გრიგოლ დადიანი განაწესეს, ხოლო წმინდა ალექსანდრე ისევ თბილისში დააბრუნეს. ამის გამო მან მკაცრად გაკიცხა ეგზარქოსი პავლე და პირდაპირ უთხრა: "შენ განგებ ჩაიდინე ეს, რათა გურია-სამეგრელოს ეკლესიები და სამღვდელოება უფრო მეტად დაგემდაბლებინა, მაგრამ ღმერთი ხომ ხედავს ამას; რა პასუხს გასცემო?"

წმინდა ალექსანდრეს თავდადებული მოღვაწეობა უდიდესი მაგალითია ქართველთათვის, მისი სხივოსანი, სათნო სახე უქრობი შუქურააო, ბრძანებს წმინდა ამბროსი ხელაია. ჩვენთვისაც მაგალითად რომ იქცეს მისი ცხოვრება, უფრო ახლოდან შევავლოთ თვალი მის ყოველდღიურ ყოფას.

მას არ უყვარდა მდიდრული ცხოვრება. ყველაფერი სამშობლოსა და მოყვასისთვის უნდოდა. რასაც შოულობდა და პოულობდა, სულ სხვისთვის ემეტებოდა, თვითონ კი იცვამდა და იხურავდა, როგორც უბრალო მწირი, საზრდოობდა პურით და მწვანილით, სასმელად ჰქონდა ცივი წყალი, ხოლო სტუმართათვის - ქართული პანტისა და ვაშლის ჩირი, კერკი და გაფშეკილი ქართული ჩურჩხელა. წმინდა ილია მართალი აღფრთოვანებით მიმართავდა მას: "თქვენი სიცოცხლე მთელი და განუწყვეტელი სათნოებაა... თქვენ ხორცი დაუმორჩილეთ სულს და ერთი უდიდესი სათნოებაც ეს არის. გშიოდათ და არ სჭამდით, გწყუროდათ და არ სვამდით, გციოდათ და არ თბებოდით, იმისთვის კი არა, რომ ვითარცა ანგარმა და ძუნწმა, ოქრო და ვერცხლი მოიხვეჭოს, არამედ იმისთვის, რომ რაც საკუთარი თავისთვის არ გემეტებოდათ, რასაც თქვენ თავს აკლებდით, ის სხვას შეჰმატეთ, სამადლოდ, საქვეყნოდ გაეცით, თქვენს სამშობლოს მოახმარეთ".

საქართველოში არ დარჩენილა საზოგადოება, რომელსაც საპატიო წევრად არ მიეღო წმინდა მღვდელმთავარი. მისი მოწყალება საქართველოს გარეთაც მიუღიათ სევასტოპოლის დამცველთა ოჯახის წევრებს თუ პეტერბურგში მყოფ "ქრისტიანობაზე მოქცეულ ებრაელ ბავშვთა დაცვის საზოგადოებას". მისი უბრალოებით, განსაკუთრებით მის სიბერეში, ბევრი უკეთური სარგებლობდა. ფულს ცინცლავდნენ და დასცინოდნენ კიდეც მის გულუხვობას, მაგრამ ამით მის ფაქიზ ზნეობას ოდნავი ჭუჭყიც არ მიჰკარებია, სამწყსოს თვალში ისევ ძვირფასი, სათაყვანებელი და სასოების მომგვრელი მღვდელმთავარი იყო. "ნეტარება იმას, ვინც აგრე წმიდათ და უვნებლათ დაიცავს თავს ამ ცრუ და ცბიერ წუთისოფელში, როგორც თქვენ დაგიცავთ და შეგინახავთო", - სწერდა ძმისწული ლეონიდე.

მიუხედავად მაღალი სამღვდელო ხარისხისა, მისი სახლის კარი მუდამ ღია იყო ყველასთვის: მღვდელი იქნებოდა თუ ერისკაცი, გლახაკი თუ მდიდარი. მას სხვებივით მოსამსახურეები არ ეხვია გარს. სტუმრებს არ ალოდინებდა, ყველას გაუყადრებდა თავს, დაისვამდა გვერდით, ემასლაათებოდა, ეკითხებოდა მთისას თუ ბარისას... უაღრესად თავმდაბალს არ უყვარდა, როცა მის საქმეებზე საუბრობდნენ, თუმცა არ მომხდარა ერის ცხოვრებაში რაიმე სასიკეთო მოვლენა, წმინდა ალექსანდრეს ხელი რომ არ რეულიყო მასში. შიო დავითაშვილი ამბობდა: "გვინახავს უხვი კაცი და უფრო კი გვსმენია სიუხვე მრავალთა საოცართა ქველმოქმედთა, მაგრამ ისეთი ქველმოქმედი კი არც გვინახავს და არც გაგვიგონია, რომ ყოველივე სხვას აძლიოს და თავისთვის კი სველი პურიც არ ემეტებოდესო". ამიტომაც იყო, რომ საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისთვის მებრძოლებს ის მომავალ პატრიარქად ესახებოდათ. თვითონ კი უთქვამს: "ავტოკეფალია იმისთვის კი არ მეხარება, რომ როგორც ყველაზე დამსახურებულს, კათალიკოსობა მე მერგოს, არამედ იმისთვის, რომ ქართველ სასულიერო წოდებას ცოტათ თუ ბევრად თავისუფლება მიეცეს; მაშინ ის ქართველებისთვის მავნე პირები, რომელნიც ახლა არიან სასულიერო წოდებათა რიცხვში, საქართველოს ეკლესიიდან განიდევნებიან. მე კი თუ მცხეთამდის, როგორც უძველეს საქართველოს ეკლესიამდის, მივაღწიე, რომ ვეკურთხო კათალიკოსად, მეორე დღესვე ჩემზე ახალგაზრდას და უფრო ღირსეულს დავუთმობ კათალიკოსობას".

არ უყვარდა მხოლოდ სიტყვით პატრიოტობა. ლ. მელიქიშვილის გასვენებაზე უთქვამს: "განსვენებული იყო დიდი შეძლების პატრონი, დიდი ქონების; დიდი სახელიც ჰქონდა. მისი უბედურება ერთი ეს იყო, რომ თავის ქვეყნის და ერის წინაშე მცირედ ეჭირა თვალი, ქართველთ გაჭირვებას არ აქცევდა ყურადღებას. მაშ, მე ვინატრებ, რომ ღმერთმა ამას ცხონება დაუმკვიდროს, სასუფეველი ღმრთისა და სხვა მის მსგავსთ კაცთა აშოროს ასეთი გულგრილობა საქართველოს და ქართველი ერის წინაშეო".

წმინდა ალექსანდრე ყოველნაირად ცდილობდა ქართული ენის დაცვას, იბრძოდა მისი უფლებებისთვის. დიდად იღვწოდა ქართული გალობის აღდგენისთვისაც. მრავალი საფასე გასცა საგალობლების ნოტებზე ჩასაწერად და გამოსაცემად. თავისი სახსრებით დააბეჭდვინა სულხან-საბას "სიტყვის კონა", ანტონ პირველის "მზამეტყველება", ამბროსი ნეკრესელის "ქადაგებები". თ. ჟორდანიას გამოაცემინა ისტორიული საბუთები.

წმინდა ალექსანდრეს "მეორე აღმაშენებელს" და "შიო ახალს" ეძახდნენ თანამედროვენი, რადგან მან თავისი ხარჯით განაახლა ზედაზნის, მცხეთის ჯვრის და დავითგარეჯის მონასტრები, რომელთაგან პირველს საკმაოდ დიდი თანხა უანდერძა. მაგრამ მისი სულის ყველაზე დიდი ნაყოფი მაინც მისი ძმისშვილი ლეონიდე (შემდგომში კათოლიკოს-პატრიარქი) გახლდათ. ლეონიდესთვის წმინდა ალექსანდრე ყველაფერი იყო - ბიძაც, სულიერი მამაც. მისი ხორციელი და უფრო სულიერი აღზრდისთვის მრავალი იღვაწა... "მსგავსი მსგავსსა შობსო", იტყვიან. წმინდა ილია მართალი ამის გამო ეუბნებოდა: "მარტო ისიც საკმარისია თქვენის მადლობით ხსენებისთვის, რომ თქვენის მეოხებით, თქვენის ღვაწლით, თქვენის მამობრიულის სიყვარულით გამოუზარდეთ ჩვენს ქვეყანას იმისთანა შვილი, როგორიც ახლად ნაკურთხი ეპისკოპოსი ლეონიდეაო". ლეონიდე (მაშინ ჯერ კიდევ სტავროპოლის სასულიერო სემინარიის სტუდენტი ლონგინოზი) მისწერს ბიძას 1881 წელს: "მე მგონია, იმ მადლისთვის, რომელიც მოიღეთ ჩემზედა, სიცოცხლეშივე ნათელი ღვთისა დაგადგეთ თავ-ზედაო". გადიოდა დრო და ეს მამობრივი სიყვარული უფრო მძაფრდებოდა. 1905 წელს წერილს მისწერს პეტერბურგში ავტოკეფალიისთვის მებრძოლ ლეონიდეს და სთხოვს, ბრძოლის ფორმები შეარბილოს, ნუღარ ეჩხუბება მიტროპოლიტს, მტრად ნუ გადაიკიდებს ქვეყანას. "მაგტელ ხალხში რა გაგივა... როცა დრო მოვა, თითონ ღვთის განგება აადგენს კათალიკოსსაო", - მისწერს. ეშინოდა, მისი საყვარელი ძმისშვილიც ეპისკოპოს კირიონივით სადმე არ გადაეკარგათ. თითქოს მოხუცებულის სირბილე შეჰპარვია მის სიტყვებს. განა თვითონ არ იყო, პოლიციის რაზმი რომ გაარღვია და მთავრობის წინააღმდეგობის მიუხედავად, გოლოვინის პროსპექტზე გაუძღვა წინ სამგლოვიარო პროცესიას, რომელიც დიმიტრი ყიფიანის ნაწამებ სხეულს მთაწმინდაზე მიასვენებდა. "მე აქ ჭირისუფლებმა მომიწვიეს და საითაც ისინი წავლენ, მეც იქით უნდა წავყვეო", - უთხრა მაშინ პოლიციელებს. მაგრამ ახლა უკვე სხვა დრო იდგა. თვითონ ორი წელია შიომღვიმის მონასტერში განმარტოებულიყო და აქ მის სიახლოვეს მძაფრად იგრძნობოდა ის ანტიქრისტიანული და ანტიეროვნული სული, რაც საქართველოს და მის გარეთ გამეფებულიყო.

უკვე ძალზე მოხუცებულიც კი არ წყვეტდა ფიზიკურ შრომას, შიომღვიმის მონასტრის ბერებს შეაყვარა მეფუტკრეობა, ვენახის მოვლა, მებოსტნეობა. მისმა მაგალითმა ისე იმოქმედა ბერებზე, რომ ყოველმა მათგანმა გაიჩინა ბოსტან-ვენახი. ამ საერთო შრომამ თვით დაყუდებული ბერიც კი გაიტაცა. აიღო ხელში წალდი და თოხი, ტყის გაწმენდასა და ნიადაგის მომზადებას შეუდგა. მიუხედავად ასეთი სიყვარულისა, მაინც ერჩივნა, გვერდით თავისი ლეონიდე ჰყოლოდა. იმავე 1905 წელს მისწერს, რომ საპირველმაისოდ თბილისში არეულობაა მოსალოდნელი და თავი გამოარიდეო ჩემთან, მონასტერში; "აქ შენი ყოფნა და ზედამხედველობა ძლიერ საჭიროა და სასარგებლო, იმიტომ, რომ ღვთისმშობლის მიძინების საყდარს დაუწყებენ ახლა შენებას..." აქვე ეუბნება, რომ მონასტრის საგანძური ისე გადამალა, ვერავინ მიაგნებს, ვერც ადგილობრივ ბერებს ენდობა და თუ არ ჩავიდა, აბა, როგორ შეატყობინოს, სად არის სამალავი...

მდგომარეობა მართლაც საშიში იყო, რევოლუციურად განწყობილი გლეხები ანადგურებდნენ მონასტრის მეურნეობას. ეტყობა, მათაც იეჭვეს, რომ მონასტრის საგანძური იქვე იყო დამალული და რამდენჯერმე დაეცნენ მონასტერს და გაძარცვეს. ბოლო დაყაჩაღებისას, 1906 წლის 13 ნოემბერს, 16 ავაზაკი დასცემია შიომღვიმეს, მოუკლავთ წმინდა ალექსანდრეს მესენაკე, მორჩილი მაქსიმე ჩიგოგიძე. გაუტაციათ ორმოცი ფუთი თაფლი. ამბობენ, რომ ავაზაკებს მაქსიმე ეპისკოპოსი ეგონათ; არც მან გაამჟღავნა, რომ მღვდელმთავარი არ იყო და ასე უდრტვინველად ენაცვალა საყვარელ მოძღვარს.

დადგა ტრაგიკული 1907 წელი, საშინელი ამბავი აუწყეს მღვდელმთავარს: წიწამურთან ილია მოუკლავთო. უკანასკნელი ძალა მოიკრიბა, ჩამოვიდა თბილისში, დაესწრო სულიერი შვილის დაკრძალვას, ამაღელვებელი სიტყვაც წარმოთქვა მის ცხედართან... დასაფლავების მეორე დღეს დილაადრიან შევიდა სიონის ტაძარში, ილოცა, გამოეთხოვა სიონის ღვთისმშობლის ხატს, წმინდა ნინოს ხატსა და ჯვარს და გაეშურა შიომღვიმისკენ... განვლო კიდევ ორმა თვემ და რვა ნოემბერს, წმინდა ილია მართლის დაბადების დღეს, მანაც დაუტევა სააქაო ნავსაყუდელი, საუკუნო, სამშვიდობო ნავსაყუდელს შევიდა. 16 ნოემბერს, მის დაკრძალვაზე უამრავი ხალხი შეიკრიბა შიომღვიმეში, ყველა გრძნობდა, რომ ეთხოვებოდნენ საქართველოს უგვირგვინო პატრიარქს.