მღვდელმოწამე ბასილი ანკვირიელი ხუცესი, მოღვაწეობდა ანკვირიაში (ანკარა) IV საუკუნეში. მისი ხსენების დღეებია 22 მარტი. მისი მოღვაწეობის შესახებ ცნობები შემოინახა მეტაფრასულმა თხზულებამ "ღუაწლი წმიდისა და დიდებულისა მღვდელმოწამისა ბასილისი".

მეტაფრასი გვამცნობს, რომ ბასილი იყო კაცი, რომელიც ყოველ ადამიანს ქრისტეს ჭეშმარიტ სარწმუნოებას შეაგონებდა და "საეშმაკოსა გზიდან მოაქცევდა". მას მძიმე დროში მოუხდა მოღვაწეობა, რადგან გამრავლდნენ ქრისტიანობის წინააღმდეგ მებრძოლნი. წარმართები და არიანელები ერთდროულად უტევდნენ მართლმადიდებლურ რწმენას. მღვდელი ბასილი დადიოდა მთელ ქალაქში და ცდილობდა, განემტკიცებინა მოქალაქეთა რწმენა, რომ მათ ჰქონოდათ "სისრულე სარწმუნოებისა" და ამგვარად აეცილებინა მათთვის ბოროტი სატანჯველი. ბასილი პრესვიტერი ებრძოდა წარმართებს, ხოლო, მეორე მხრივ, ებრძოდა იმ ქრისტიანებსაც, რომლებიც ნიკეის საეკლესიო კრების დოგმატებს არ იზიარებდნენ.

მეტაფრასული ცხოვრებიდან ვიგებთ, რომ ბასილი ხუცესმა შეაფერხა კონსტანტინოპოლის კრებაზე ვინმე ევდოქსიოსი, მაკარი და ევგენი (იყო ამ სამი კაცის "დამაყენებელი", ანუ შემაჩერებელი, შემაფერხებელი, "დამმორჩილებელი", ხელის შემშლელი). უფლის მოყვარულმა მორწმუნემ ასევე დიდი წინააღმდეგობა გაუწია პალესტინის კრებაზე თავმოყრილ ორას ოცდაათ ეპისკოპოსს. მკვლევართა აზრით, კონსტანტინოპოლისა და პალესტინის კრებებში უნდა იგულისხმებოდეს 335-336 წლებში გამართული კრებები და შეკრებები, რომლებზეც ერთმანეთს მკვეთრად დაუპირისპირდნენ მართლმადიდებლები და არიანელები, გამარჯვება კი ამ უკანასკნელთ დარჩათ.

განსაკუთრებით გაძლიერდა ქრისტიანთა დევნა იულიანე განდგომილის დროს. იულიანემ საიმპერატორო ტახტზე ასვლისთანავე მთავარ მიზნად დაისახა ქრისტიანობის დამხობა და წარმართობის აღდგენა, რისთვისაც დაუყოვნებლივ გამოაცხადა თავი ბერძენთა და რომაელთა ღმერთების თაყვანისმცემლად და ბრძანა, ყველა ქალაქში წარმართული ბომონები დაედგათ; სადაც ისინი ქრისტიანებმა დაანგრიეს, ამ უკანასკნელთა ხარჯზე ახალი აეგოთ. იულიანე თავადაც გულმოდგინედ მონაწილეობდა ყველა წარმართულ ზეიმში და ამბობდა, რომ მისთვის უმაღლესი ქურუმის წოდება იმპერატორის ტიტულზე უფრო საპატიო და ძვირფასი იყო. მიუხედავად განსწავლულობისა და ცოდნისა, უკიდურესად ცრუმორწმუნე იულიანეს სჯეროდა ყველანაირი შელოცვებისა და მისნობისა, საკუთარი ბედისწერის გამოცნობას სამსხვერპლო ცხოველების შიგნეულობაზე მკითხაობით ცდილობდა, უდიდეს პატივად მიიჩნევდა წარმართულ ცერემონიალში მონაწილეობას, თავისი ხელით კლავდა მსხვერპლს, მიჰქონდა შეშა, აჩაღებდა ცეცხლს... ღამით დგებოდა კერპების წინაშე სალოცავად, დღეს იწყებდა მსხვერპლშეწირვით მზის პატივსაცემად; განაახლა ძველი, თითქმის მივიწყებული რიტუალები, თანაბარ პატივს მიაგებდა ბერძენთა, რომაელთა და აღმოსავლეთის ხალხთა ღმერთებს. საიმპერატორო სასახლე და ბაღები მათი ქანდაკებებით გაავსო. პალატები წარმართულ სამსხვერპლოებს მოგაგონებდათ - ყველგან ხრჩოლავდა გუნდრუკი. იგებოდა ახალ-ახალი სამსხვერპლოები, აღესრულებოდა მდიდრული მსხვერპლშეწირვები...

ანკვირიაში ბასილი ღმერთს ადიდებდა და შესთხოვდა ბნელის განქარვებას. ერთხელ ის გაკიცხა "ეშმაკთა მსახურების" ერთ-ერთმა აღმსრულებელმა მაკარი შევლდომილმა, რომელმაც საკადრისი პასუხი მიიღო მართლმორწმუნისაგან. უსჯულოებმა შერისხული ბასილი მიჰგვარეს მთავარ სატორნინეს, რომელმაც სცადა მისი გადაბირება, მაგრამ ამაოდ. ბასილის პოზიციით შეშფოთებულმა მთავარმა ბრძანა, ეწამებინათ ხუცესი. ბასილი ღმერთს მადლობდა, მას ხომ ამ გვემისა და წამების წყალობით შეეძლო ეხილა აღთქმული სამკვიდრებელი. როდესაც წამებით ვერას გახდნენ, სატორნინეს ბრძანებით, მოწამე საპყრობილეში ჩააგდეს. საპყრობილეში მიყვანისას ბასილის შეხვდა ვინმე ფელიქსი, რომელმაც ხუცესს ურჩია თვითმპყრობელისა და ღმერთების ერთგულება, მაგრამ ვერც მან აცთუნა მარტვილი. მთავარმა მეფე იულიანეს აცნობა ბასილის შესახებ. მან კი ბასილის გადასაბირებლად გაგზავნა თავისი თანამოაზრენი, ელპიდი და პიღასიოსი. მათ ნიკომიდიიდან წაიყვანეს მღვდელი ასკლიპიონი და მიაშურეს ანკვირიას, სადაც შეიტყვეს, რომ დაპატიმრებული ხუცესი დილეგში დღე და ღამე გალობით ღმერთს ადიდებდა. მეორე დილით პიღასიოსი დილეგში მივიდა ბასილისთან, მაგრამ მან ამხილა პიღასიოსი, რომელსაც განეგდო ღვთის ნათელი და იმჟამად წარმართებს ემსახურებოდა, თან ღმერთს კვლავ შესთხოვა მფარველობა და შემწეობა ბოროტებასთან ბრძოლაში. მეფის მოციქულებისთვის აშკარა გახდა ბასილის შეუვალობა, სამაგიეროდ, მთავარმა სატორნინემ, მეფის დამქაშთა მომადლიერების მსურველმა, მოინდომა მისი მკაცრად დასჯა. ბასილი მოაყვანინეს. მოწამემ პირჯვარი გადაისახა და სატორნინეს მიმართა, ემოქმედა სურვილისამებრ. მან კი ბრძანა, რომ ხეზე დაეკიდათ და მაგრად გაეშოლტათ, რომ ტკივილებს გაეტეხა მისი სიმტკიცე. წმინდა ბასილი არც ამ სასჯელს შეშინებია. უმოწყალოდ ნაწამებ ხუცესს სატორნინეს ბრძანებით, მძიმე ჯაჭვი დაადეს და დილეგში ჩააგდეს.

ამ დროს ანტიოქიაში მიმავალმა იმპერატორმა იულიანემ ანკვირიაში შეიარა. ელპიდიმ აუწყა მას ბასილის შესახებ. იულიანემ ბრძანა ურჩი ქრისტიანის მიყვანა. იმპერატორის წინაშე წარმდგარმა ბასილიმ დაუფა-რავად ამცნო მას თავისი პირუთვნელი დამოკიდებულება და "სალმობიერი სიკუდილი" უწინასწარმეტყველა. თავდაპირველად იმპერატორს სურდა პრესვიტერის გათავისუფლება, მაგრამ ამგვარი წინასწარმეტყველებით განრისხებულმა ბრძანა შვიდი საშოლტე ტყავის გაძრობა.

ბრძანების აღსრულების შემდეგ წამებულმა ითხოვა იულიანეს ნახვა. მეფე დათანხმდა მასთან შეხვედრას - ეგონა, ბასილი გონს მოეგოო, მაგრამ მისგან კვლავ მოისმინა ყრუ, უსიტყვო და "მორწუნეთა ჯოჯოხეთში" ჩამყვანებელი კერპების აუგი. განრისხებულმა იულიანემ ბრძანა, კვლავ ეწამებინათ ხუცესი. ბასილი ლოცვით იქარვებდა ფიზიკურ ტკივილებს. როდესაც მოსაღამოვდა, მარტვილი წაიყვანეს დილეგში. იმპერატორმა დატოვა ანკვირია და დაიბარა, მანამ ეტანჯათ ბასილი, სანამ კერპებს არ იწამებდა, წინააღმდეგობის შემთხვევაში, სიკვდილით დაესაჯათ. ასეც მოხდა, გაშოლტვის შემდეგ დადაღეს გახურებული შანთებით. ასეთი საშინელი წამით წარდგა უფლის წინაშე ხუცესი ბასილი, დაიმკვიდრა სამუდამო სასუფეველი და შეიმკო მღვდელმოწამის გვირგვინით.

წმინდა ბასილი ანკვირელის წინასწარმეტყველება იმპერატორ იულიანეს სიკვდილზე, ძალიან მალე ახდა. იულიანე ანტიოქიიდან სპარსელებთან სალაშქროდ გაემართა. გზად მოინახულა ცნობილი წარმართული ბომონები, გულმოდგინედ აღასრულა მსხვერპლშეწირვები და კერპებს მომავლის წინასწარმეტყველება სთხოვა. ყველგან უხვად არიგებდა შესაწირს დანგრეული წარმართული ბომონების აღსადგენად და დაბრუნებისას მათ საზეიმოდ გახსნას ჰპირდებოდა. სპარსელებზე პირველი გამარჯვებებით შეგულიანებულმა ევფრატი გადალახა და უკან დარჩენილი თავისი ფლოტი დაწვა. გადმოცემის თანახმად, იგი სასიკვდილოდ დაჭრა მტრის ნატყორცნმა ისარმა. იგრძნო რა სიკვდილის მოახლოება, ჭრილობიდან გადმონადენი სისხლი პეშვში მოაგროვა, ჰაერში მოისროლა და შესძახა: "შენ გაიმარჯვე, გალილეველო!" და გარდაიცვალა. ეს მოხდა 363 წელს.

მღვდელმოწამე ბასილი ანკვირის ეკლესიის ხუცის კონდაკი

ცხორებაი სჯულიერი აღასრულე და სარწმუნოებაი დაიმარხე, მღვდელმოწამეო ბასილი; ამისთვისცა წამებისა გვირგვინსა ღირს-იქმენ და გამოსჩნდი ეკლესიისა სუეტად შეურყეველად, ძე მამისა თანა დაუსაბამოდ, და სული აღიარე სამებით განუყოფელად, რომელსა ევედრე, რაითა გვიხსნეს განსაცდელთაგან პატივისმცემელნი შენნი, რაითა გიღაღადებდეთ: გიხაროდენ, ბასილი ღმრთივგანბრძნობილო.