განსახილველ საკითხთა შორის წმინდანთა კანონიზების საკითხიც იყო.
წმინდა სინოდის განჩინებით, წმინდათა თანა შეირაცხნენ:
* წმინდა მეფის დავით აღმაშენებლის მოძღვარი გიორგი ჭყონდიდელი. მისი ხსენების დღედ დადგინდა 12 (ახალი სტილით - 25) სექტემბერი.
* ქუთათელი მიტროპოლიტი დოსითეოზი (წერეთელი). მისი ხსენების დღედ დადგინდა 6 (ახალი სტილით - 19) მარტი.
* გაენათელი მიტროპოლიტი ექვთიმე (შერვაშიძე). ხსენების დღედ დადგინდა 21 აპრილი (ახალი სტილით - 4 მაისი).
* იმერეთის მეფე სოლომონ II, ამიერიდან - წმინდა მეფე სოლომონ II სამშობლოსათვის თავდადებული. ხსენების დღედ დადგინდა 7 (ახალი სტილით - 20) თებერვალი.
გვსურს, "კარიბჭის" მკითხველს ახლად შერაცხულ წმინდანთა ცხოვრება და მოღვაწეობა გავაცნოთ. ამჯერად წმინდა გიორგი მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელზე მოგითხრობთ.
დავით აღმაშენებელზე საუბარი შეუძლებელია, თუ არ ვახსენეთ მისი ბრძენი თანამოსაგრე - გიორგი ჭყონდიდელი.
დიდი ადამიანების ერთ-ერთი მთავარი ღირსება ირგვლივ ჭკვიანი ხალხის შემოკრებაა. ასე მოიქცა დავით აღმაშენებელიც, რომელმაც გიორგი ჭყონდიდელი ყველა კარისკაცზე მეტად დაიახლოვა.
"კაცი სრული ყოვლითა სიკეთითა სულისა და ხორცთასა, - ასე ახასიათებს დავითის მემატიანე მწიგნობართუხუცესს, - განმზრახი, სვიანი და ფრთხილი... თანაგანმკაფელი ყოველთა გზათა, საქმეთა და ღვაწლთა [დავითისათა]".
ერთ ქართულ კარაბადინში საინტერესო ცნობაა დაცული: "ქრისტეს მიერ პატრონმან ჭყონდიდელმან... მისმან მწიგნობართუხუცესობამ, პროტოუპერტიმოსმან და ვაზირთა ყოველთა უპირველესმან, კაცმან გონებამოზავმან და საღმრთოითა მსჯავრითა მართლმსაჯულმან და ხელის აღმპყრობელმან უღონოთა და ქურივთამან...". ჟამთააღმწერელი იმასაც დაურთავს, რომ მწიგნობართუხუცესის მოვალეობა "სამეფოსა და სასახლის განგება" იყო, "ხელმწიფის კარის გარიგებაში" კი ნათქვამია, "ვითა მამა არს მეფისა, აგრე ყველა საურავი უმისოდ (მწიგნობართუხუცესის გარეშე - ავტ.) არ იქნებისო".
დავით აღმაშენებელი მხოლოდ განსწავლულობისა და სიბრძნის, ერთგულებისა და პატიოსნების გამო როდი მიაგებდა პატივს გიორგი ჭყონდიდელს (ან სხვა სამღვდელო პირებს, თუნდაც არსენ იყალთოელს ანდა საქართველოს მაშინდელ კათოლიკოს-პატრიარქს იოანეს); ქართული ეკლესია მას საქართველოს ჭეშმარიტ გამაერთიანებლად და მესაჭედ მიაჩნდა, ძალად, რომელსაც შეეძლო, უფლის შემწეობით განეახლებინა და განეცხოველებინა, სულიერების ახალ საფეხურზე აეყვანა ქართველი ერი. საქართველოს ოქროს ხანა - დავითისა და თამარის ბრწყინვალე ეპოქა - სწორედ სახელმწიფოსა და ქართული ეკლესიის ღრმა ურთიერთთანამშრომლობის ნიადაგზე ამოიზარდა.
გიორგი ჭყონდიდელი პირველ ვეზირად ითვლებოდა. ის მეფის შემდეგ პირველი კაცი გახლდათ სახელმწიფოში და საერო თუ სასულიერო საკითხებზე თანაბრად მიუწვდებოდა ხელი. მასვე ექვემდებარებოდა უმაღლესი სასამართლო ორგანო - სააჯო კარი.
გიორგი ჭყონდიდელი მართლმადიდებლობის ან, როგორც იმჟამად მიიჩნევდნენ საქართველოში, ქართული ქრისტიანობის სიმბოლოს წარმოადგენდა, ამიტომ შემთხვევითი არ არის, რომ სწორედ მისი უშუალო ხელმძღვანელობით მოხდა ციხე-ქალაქ სამშვილდის აღება 1110 წელს. სამშვილდის აღებას ქვემო ქართლის მთავარ ციხეთა გათავისუფლება მოჰყვა. იმხანად, მართალია, ეს ციხეები თურქებს ეკავათ, მაგრამ მანამდე, სულ რამდენიმე ათეული წლით ადრე, სამშვილდე მონოფიზიტური სახელმწიფოს ცენტრს წარმოადგენდა - ის ლორე-ტაშირის კვირიკიანთა სამეფოს დედაქალაქი გახლდათ. მონოფიზიტური ეკლესიის გავლენა ამ ქართულ მიწაზე მას შემდეგაც ძლიერი იყო, რაც ქვემო ქართლის ციხეები თურქებმა დაიკავეს (აქ, ქვემო ქართლში, ჭეშმარიტად ქართულ მიწაზე, მონოფიზიტური ეკლესია არაბმა დამპყრობლებმა ხელოვნურად გააბატონეს. არაბებისა და სომხური ეკლესიის კავშირმა და ქალკედონიზმის (დიოფიზიტური მრწამსის) წინააღმდეგ ერთობლივმა ბრძოლამ ამ ტერიტორიაზე საფუძველი ჩაუყარა სომხურ სახელმწიფოს - კვირიკიანების სამეფოს, რომლის მოქალაქეთა უმრავლესობა ქართველი იყო, თუმცა მათი ნაწილი იძულებით გრიგორიანულ სარწმუნოებაზე გადაიყვანეს.
მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის გიორგი ჭყონდიდელის ამ ნაბიჯს თურქეთის ბატონობისგან გათავისუფლებულ ადგილობრივ ქრისტიანთა მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში დაბრუნებისთვის უდიდესი სულიერი მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა. მართლაც, სულ მალე ქვემო ქართლი ქართული ეკლესიის ნაყოფიერ ასპარეზად იქცა, თუმცა ქვემო ქართლს მონოფიზიტთა ანუ "სომეხთა" ბატონობის გამო სახელად სომხითი შემორჩა. ამავე მიზეზით საქართველოს მეფე მოგვიანებით "სომეხთა მეფის" ტიტულსაც ატარებდა, რაც სწორედ ამ კუთხის მფლობელობას აღნიშნავდა.
სამშვილდის დაკარგვით შეშფოთებულმა თურქეთის სულთანმა ასიათასკაციანი ლაშქარი გამოგზავნა, მაგრამ დავით აღმაშენებელი მომხდურს მზად დახვდა და უკუაქცია. გიორგი ჭყონდიდელმა - ალბათ, დავითის თანხმობით - სამხედრო კამპანია განაგრძო და მტერს რუსთავიც წაართვა.
გიორგი ჭყონდიდელს ყივჩაღთა გადმოსახლებაშიც დიდი წვლილი შეუტანია.
როგორც მატიანე მოგვითხრობს, მეფე ჭყონდიდელ მღვდელმთავარს უწინამძღვრებდა ხოლმე თითქმის ყველა დიდ სამხედრო თუ სასულიერო საქმეს.
საზოგადოდ, დავით აღმაშენებელი ქვეყანას საეკლესიო მოღვაწეების ხელით მართავდა. ყველაზე მაღალი თანამდებობები სასულიერო პირებს ეკავათ: გიორგი ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესს, კათოლიკოს-პატრიარქ იოანეს, მოძღვართ-მოძღვარ იოანეს, არსენ იყალთოელს... ჩანს, სწორედ მეფის კარზე მოღვაწე ეს მღვდელმთავრები წარმოადგენდნენ ქართული ეკლესიის სინოდს. დავითის მემატიანე მოგვითხრობს, რომ აღმაშენებლის დროს "მონასტერნი და საეპისკოპოსონი და ყოველნი ეკლესიანი წესსა და რიგსა ლოცვისასა და ყოვლისა საეკლესიოსა განგებისასა დარბაზის კარით მიიღებდიან, ვითარცა კანონსა უცთომელსა, ყოვლად შვენიერსა და დაწყობილსა, კეთილწესიერებასა ლოცვისა და მარხვისასა".
ბუნებრივია, მწიგნობართუხუცესის გაპირველკაცება სამეფო კარზე შემთხვევითი მოვლენა არ ყოფილა. მეფე, როგორც საერო პირი, საეკლესიო საქმეებში უშუალო მონაწილეობას ვერ მიიღებდა (რუის-ურბნისის საეკლესიო კრებას დავით აღმაშენებელი რიგით წევრად ესწრებოდა). არადა, დრო იყო, გადამჭრელი ზომები მიეღოთ და ეკლესია უღირსი ხალხისგან გაეწმინდათ. ამისთვის კი უნდა გამოძებნილიყო გზა, რომელიც სამეფო ხელისუფლებას საეკლესიო საქმეებში უმტკივნეულოდ ჩარევის საშუალებას მისცემდა.
სწორედ ამ მიზნით გააერთიანა დავით აღმაშენებელმა ორი - ჭყონდიდელისა და მწიგნობართუხუცესის - თანამდებობა. მას აქეთ მწიგნობართუხუცესად მუდამ ჭყონდიდელი ინიშნებოდა.
შემთხვევითი არც ის ყოფილა, რომ საეკლესიო პირთაგან დავით აღმაშენებელმა სწორედ ჭყონდიდელი შეარჩია. X საუკუნეში დაარსებული ჭყონდიდის საეპისკოპოსო თანდათან აღზევდა და XI საუკუნის შუა წლებში, ბაგრატ IV-ის დროს, მთელ დასავლეთ საქართველოში უწარჩინებულეს კათედრად იქცა.
ზედმეტია მტკიცება იმისა, რომ მეფის ამ ნაბიჯს საქართველოსთვის უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა. ახალი სახელოს მეოხებით საქართველოს მეფეს საეკლესიო საქმეებში აქტიურად ჩარევის საშუალება მიეცა, რაც, თავის მხრივ, მეფის ხელისუფლების ეკლესიაზე უშუალო გავლენას ნიშნავდა.
მწიგნობართუხუცესისა და ჭყონდიდელის სახელოების გაერთიანება, როგორც ჩანს, 1104-05 წლებში უნდა მომხდარიყო. მართლაც, დავით აღმაშენებლის მიერ მოწვეული დიდი საეკლესიო კრების "ძეგლისწერაში" (1103 წ.) გიორგი მხოლოდ მწიგნობართუხუცესადაა მოხსენიებული: "ღირსისა მეუფისა ჩუენისა და თუალად წმიდისა ამის კრებისა ცნობილისა გიორგი მონაზონისა და მწიგნობართ-უხუცესისა". ამგვარად, რუის-ურბნისის კრების დროს გიორგი მხოლოდ ბერი იყო. თავისთავად ისიც საგულისხმოა, რომ დავითმა უბრალო ბერს პირველი ვეზირის თანამდებობა უბოძა და მხოლოდ საერო ხელისუფლად გახდომის შემდეგ ჩააბარა მონაზონ გიორგის ჭყონდიდის სამღვდელმთავრო კათედრა.
სამშვილდისა და ძერნას აღება-შემოერთებისას, 1110 წელს, ის უკვე ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესად იხსენიება: "შეკრბეს გიორგი ჭყონდიდელსა და მწიგნობართუხუცესსა წინაშე..." ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესს, მისი გავლენა და ავტორიტეტი კიდევ უფრო რომ გაზრდილიყო, სამეფო კარი ურიცხვ უფლებას აძლევდა. იგი მხოლოდ სახელმწიფო საქმეთა მთავარი გამგე კი არ იყო, არამედ მეფის პირადი ქონების უზენაეს მმართველადაც ითვლებოდა.
დავით აღმაშენებლის მიერ დაწყებული საქმის დაგვირგვინებას გიორგი ჭყონდიდელი, სამწუხაროდ, ვეღარ მოესწრო. ის 1118 წელს აღესრულა.
მოამზადა დიაკონმა
ლევან მათეშვილმა
ლევან მათეშვილმა
