ხსენების დღე 19 მაისი (დასავლური ტრადიციით)
დანსტანის მშობლები, ჰეორსტანი და კიუნეტრიტი, ანგლო-საქსური არისტოკრატიის წარმომადგენლები იყვნენ და სავარაუდოდ სამეფო დინასტიასთან ნათესაურ კავშირში იმყოფებოდნენ. მათი მამული მდებარეობდა თანამედროვე სომერსეტის საგრაფოში და ესაზღვრებოდა გლასტონბერის მონასტრის მიწებს. ოსბერნისა და ანგლო-საქსური ქრონიკის გვიანდელი (XI-XII საუკუნეების მიჯნა) ჩანართების თანახმად, დანსტანი დაიბადა "მეფე ეთელსტანის მმართველობის პირველ წელს" (924). იმის გათვალისწინებით, რომ დანსტანი გლასტონბერის წინამძღვრად დაინიშნა 940 წელს, აგრეთვე სხვა ფაქტების გათვალისწინებით, რომლებსაც აგიოგრაფები გვაწვდიან, სავარაუდოა, რომ წმინდანი უფრო ადრე დაიბადა. დღესდღეობით, არაპირდაპირი მტკიცებულებების საფუძველზე, დანსტანის დაბადების თარიღად პირობითად 909 წელი ითვლება.
დანსტანმა ბავშვობა და ადრეული ახალგაზრდობა გლასტონბერიში გაატარა. იმ დროს მონასტერი დაცემის პერიოდში იმყოფებოდა, ბერები იქ არ იყვნენ, მაგრამ არსებობდა თეთრი სამღვდელოების მცირე თემი. მონასტერთან არსებობდა სკოლა, სადაც ბიჭებს შესაძლებლობა ჰქონდათ ესწავლათ არა მხოლოდ ადგილობრივი კლერიკოსებისგან, არამედ ირლანდიელი ბერებისგან და სხვა მომლოცველებისგან, რომლებიც გლასტონბერის სიწმინდეებთან თაყვანისცემის მიზნით სტუმრობდნენ. ცხოვრებაში ნახსენებია, რომ დანსტანი გულმოდგინედ სწავლობდა წიგნიერ ცოდნას და გამოირჩეოდა გამორჩეული ნიჭით სხვადასხვა ხელობასა და არფაზე დაკვრაში.
920-იანი წლების შუა პერიოდში დანსტანის ბიძამ, კენტერბერის მთავარეპისკოპოსმა ეთელჰელმმა (923-926), მომავალი წმინდანი კენტერბერიში მიიწვია და მეფე ეთელსტანს წარუდგინა. გარკვეული დრო დანსტანი სამეფო კარზე ცხოვრობდა, მაგრამ, როგორც ჩანს, ვერ შეძლო საერთო ენის გამონახვა სამეფო გარემოცვის სხვა ახალგაზრდებთან. ცხოვრების თანახმად, მოკეთეებმა დანსტანი წარმართული სიბრძნის შესწავლასა და ჯადოქრობაში დაადანაშაულეს. შესაძლოა, ბრალდებების საბაბი გახდა დანსტანის ინტერესი წიგნებისადმი, მათ შორის ანტიკური ავტორების ნაშრომებისადმი.
თავდაპირველად დანსტანი ყოყმანობდა ცხოვრების გზის არჩევანში და აპირებდა კიდეც დაქორწინებას, თუმცა დროთა განმავლობაში მიჰყვა თავისი ნათესავის, წმ. ელფჰეახის, ვინჩესტერის ეპისკოპოსის (+ 951) რჩევებს, დადო სამონაზვნო აღთქმა და ხელდასხმულ იქნა მღვდლად.
940 წლამდე დანსტანი სამეფო კარზე დარჩა. ცხოვრებაში ნახსენებია, რომ მეფე ედმუნდმა, ეთელსტანის მემკვიდრემ, ცილისმწამებლებს დაუჯერა და დანსტანი გადაასახლა, მაგრამ მან თავშესაფარი და მფარველობა სთხოვა მეფესთან ჩამოსულ ფრანკ ელჩებს. რამდენიმე დღის შემდეგ, ნადირობისას, სამეფო ცხენმა გაიტაცა და ციცაბო კლდის პირას გაჩერდა. გარდაუვალი სიკვდილისთვის მზადმყოფმა ედმუნდმა გააცნობიერა, რომ დანსტანს უსამართლოდ მოექცა და გადაწყვიტა, რომ თუ ცოცხალი გადარჩებოდა, შეცდომას გამოასწორებდა. ამის შემდეგ ცხენი მაშინვე გაჩერდა. დაბრუნებისას მეფემ დანსტანი თავისთან მოიხმო და მასთან ერთად გლასტონბერიში გაემგზავრა. ედმუნდმა ბრძანა დაცარიელებული მონასტრის აღდგენა, დანსტანი წინამძღვრად დანიშნა და სავანეს ვრცელი მიწის მფლობელობა უბოძა. შემორჩენილია მეფე ედმუნდის საჩუქრის სიგელი "დანსტანის, გლასტონბერის აბატის" სახელზე, დათარიღებული 940 წლით.
გლასტონბერის მონასტრის წინამძღვარი
დანსტანი დაუყოვნებლივ შეუდგა მონასტრის აღდგენას: ააგო ახალი ტაძარი მოციქულ პეტრეს სახელზე, განაახლა სენაკები და სხვა ნაგებობები. წინამძღვრობის 15 წლის განმავლობაში დანსტანმა შექმნა კარგად ორგანიზებული და დისციპლინირებული სამონასტრო თემი, რომელიც მკაცრად იცავდა წმ. ბენედიქტე ნურსიელის წესდებას.
ეს თემი მაგალითი გახდა სხვა რეფორმირებული მონასტრების რეფორმატორი ბერებისთვის, რომლებიც დანსტანის თანამოაზრეებმა დააარსეს. მათ შორის იყვნენ ეთელვოლდი, გლასტონბერის ბერი, შემდგომში აბინგდონის მონასტრის წინამძღვარი და ვინჩესტერის ეპისკოპოსი (963-984), და ოსვალდი, ფლერის მონასტრის ბერი, შემდგომში ვუსტერის ეპისკოპოსი (962-972) და რამსის მონასტრის დამაარსებელი.
დანსტანი მონაწილეობდა სახელმწიფო საქმეებში, იყო მეფე ედმუნდის და მისი მემკვიდრის, მეფე ედრედის (946-955) მრჩეველი, რომელმაც დანსტანს შესანახად გადასცა თავისი პირადი განძის დიდი ნაწილი. შემორჩენილია მეფე ედრედის ანდერძი, რომელიც დანსტანმა დაამოწმა. დანსტანის ურთიერთობა ედმუნდის ვაჟთან, მეფე ედვისთან (955-959), რთული იყო ურთიერთსიძულვილის გამო.
გადასახლება
დანსტანმა ხელი მოაწერა მეფე ედვის რამდენიმე სიგელს, რომლებიც 956 წლითაა დათარიღებული, მაგრამ იმავე წელს, ანგლო-საქსური ქრონიკის თანახმად, ჩამოართვეს წინამძღვრის თანამდებობა და ყველა მამული და ქვეყნიდან გააძევეს.
დანსტანი კონტინენტზე გაემგზავრა და დაახლოებით ერთი წელი გაატარა გენტში, წმ. პეტრეს მონასტერში, სადაც შესაძლებლობა ჰქონდა გაცნობოდა კლიუნის მონასტრის რეფორმატორების გამოცდილებას.
დაბრუნება, ეპისკოპოსად ხელდასხმა
957 წელს დანსტანი ინგლისში დაბრუნდა ედვის უმცროსი ძმის, ედგარის (959-975) მოწვევით, რომელიც მერსიისა და ნორთამბრიის მეფედ იყო არჩეული - ორი უმსხვილესი პროვინციისა, რომლებმაც უარყვეს ედვის ხელისუფლება. ედგარმა წმინდანს გადასცა საეპისკოპოსო კათედრა ვუსტერში, შემდეგ კი ლონდონის კათედრაც. ედვის გარდაცვალების შემდეგ 959 წელს ედგარი მთელი ინგლისის მეფე გახდა. ის დანსტანისა და სხვა საეკლესიო რეფორმატორების ძლიერი გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა.
კენტერბერის მთავარეპისკოპოსი
960 წელს დანსტანმა დაიკავა კენტერბერის მთავარეპისკოპოსის კათედრა.
ედგარის მმართველობის წლებში წმინდანი რჩებოდა მეფის მრჩევლად და მოძღვრად, რომელსაც ეკლესიისა და მონასტრების გულმოდგინე მფარველობისთვის "ბერების მამა" უწოდეს.
"ცხოვრებაში" მას მიეწერება უშუალო მონაწილეობა მონასტრული ცხოვრების რეფორმაში მალმსბერის, ბათის და სხვა სავანეებში, თუმცა წმინდანი უფრო ხშირად გარდაქმნების შთამაგონებლის როლში გამოდიოდა. რეფორმის მიზანი იყო მონასტრების გათავისუფლება საერო დიდებულების ძალაუფლებისგან, რომელთა მიწებზეც ისინი მდებარეობდნენ, და საეკლესიო იერარქიის შექმნა, რომელიც იარსებებდა და იმოქმედებდა საერო ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად. მონასტრებზე კონტროლის განსაკუთრებული უფლება მეფის ხელში გადავიდა, ადგილობრივი საერო არისტოკრატიის წარმომადგენლებს წაერთვათ წინამძღვრების დანიშვნისა და მონასტრების საქმეებში ჩარევის შესაძლებლობა. საკათედრო ტაძრებში "სეკულარული კანონიკების", თეთრი სამღვდელოების წარმომადგენელი კლირიკოსების ნაცვლად, რომლებიც ხშირად დაქორწინებულები იყვნენ და საკუთარ სახლებში ცხოვრობდნენ, დაიწყეს მსახურება თემურად მცხოვრებმა ბერებმა. ახლად დაარსებულ და რეფორმირებულ მონასტრებში შემოღებულ იქნა წმ. ბენედიქტეს წესდება, უნიფიცირებული იქნა ღვთისმსახურება.
ეს გარდაქმნები ასახულია 966 წელს ვინჩესტერის კრებაზე მიღებულ დოკუმენტში, რომელსაც "წესდებითი შეთანხმება" ეწოდა. წმ. დანსტანს ხშირად მიაწერენ ამ ტექსტის და მეფე ედგარის მმართველობის დროს გამოცემული რიგი კანონების ავტორობას, მაგრამ სინამდვილეში ეს დოკუმენტები კოლექტიურად იქმნებოდა. სავარაუდოდ, წმინდანი მონაწილეობდა ბათში ედგარის კორონაციისთვის (973) სპეციალური ცერემონიის შემუშავებაში.
ედგარის მემკვიდრეების, წმ. ედუარდ მოწამის (975-978) და ეთელრედ მერყევის მმართველობის წლებში, დანსტანი რჩებოდა მთავარ სამეფო მრჩევლად, თუმცა მისი გავლენა თანდათანობით მცირდებოდა. გადმოცემის თანახმად, წმინდანმა იწინასწარმეტყველა მისი სიკვდილის შემდეგ ინგლისზე დატეხილი ტრაგედია - დანიური და ნორმანდიული დაპყრობები, გამოაცხადა რა ის შურისძიებად მეფე ედუარდის სისხლისთვის, რომელიც, როგორც ითვლება, მოკლულ იქნა თავისი დედინაცვლის, ეთელრედის დედის ბრძანებით.
სიცოცხლის ბოლო ათწლეულში წმ. დანსტანი დროის უმეტეს ნაწილს კენტერბერიში ატარებდა, იყო დაკავებული ქველმოქმედებით და მის მიერ დაარსებული სკოლის საქმეებით. ცხოვრების თანახმად, დანსტანი იყო ძალიან რბილი და მომთმენი მოწაფეებთან ურთიერთობაში. უფრო გვიანდელი ლეგენდის თანახმად, მოსწავლეები, რომლებიც იტანჯებოდნენ მასწავლებელთა სისასტიკისგან, დახმარებისთვის მიმართავდნენ წმინდანს და მათი თხოვნები არასდროს რჩებოდა უპასუხოდ. წმ. ავგუსტინეს მონასტერში კენტერბერიში დანსტანმა ააშენა ახალი ტაძარი და აკურთხა ის მოციქულების პეტრესა და პავლეს და წმ. ავგუსტინეს, კენტერბერის მთავარეპისკოპოსის სახელზე. დანსტანი ხშირად ლოცულობდა მონასტერში წმ. ავგუსტინესა და მეფე წმ. ეთელბერტის საფლავებთან. წმინდანი ზრუნავდა ეკლესიების მშენებლობაზე, საკათედრო ბიბლიოთეკის წიგნებში შეცდომების გასწორებაზე და საკათედრო ტაძრისთვის ახალი ზარების ჩამოსხმაზე.
აღსასრული და თაყვანისცემა
ცხოვრების თანახმად, ამაღლების დღესასწაულზე ღამის მსახურების დროს, წმ. დანსტანმა მიიღო გამოცხადება მალე მოახლოებული სიკვდილის შესახებ და 3 დღის შემდეგ, 19 მაისს 988 წელს, გარდაიცვალა. დაკრძალულია კენტერბერის საკათედრო ტაძარში.
1074 წელს მთავარეპისკოპოსმა ლანფრანკმა (1070-1089), რომელმაც აღადგინა 1067 წელს ხანძრით განადგურებული ტაძარი, ბრძანა წმ. დანსტანის წმინდა ნაწილები დაესვენებინათ მთავარი საკურთხევლის მარჯვნივ. 1084 წელს მათთვის დამზადდა ძვირფასი ლარნაკი. XII-XIII საუკუნეებში გლასტონბერის ბერები ამტკიცებდნენ, რომ 1002 წელს დანიელების მიერ კენტერბერის დარბევის შემდეგ წმინდანის წმინდა ნაწილები მათ მონასტერში გადაიტანეს. 1508 წელს მთავარეპისკოპოსმა უილიამ უორემმა ბრძანა გაეხსნათ წმ. დანსტანის ლარნაკი კენტერბერიში და დაამტკიცა გლასტონბერის ბერების პრეტენზიების უსაფუძვლობა. 1538 წელს გაძარცვეს წმინდანის საკურთხეველი და ლარნაკი კენტერბერის საკათედრო ტაძარში.
წმ. დანსტანის თაყვანისცემა დაიწყო მალევე წმინდანის გარდაცვალების შემდეგ და XI საუკუნის მეორე ნახევრიდან ფართოდ გავრცელდა ინგლისში. წმ. დანსტანი ითვლებოდა მუსიკოსების, ოქრომჭედლების, მეიარაღეების, აგრეთვე უსინათლოების მფარველად. წმინდანის სახელთანაა დაკავშირებული გადმოცემები და ლეგენდები, რომელთა ნაწილიც გადმოცემულია ცხოვრებაში. "პრელატ ვ."-ს მიერ შედგენილ ცხოვრებაში მოთხრობილია სასწაულებრივი ნიშნის შესახებ, რომელიც თან ახლდა დანსტანის დაბადებას. ორსულობის დროს კიუნეტრიტი ლოცულობდა ეკლესიაში მირქმის დღესასწაულზე. უეცრად ტაძარში ყველა სანათი ჩაქრა. წამის შემდეგ კიუნეტრიტის ხელში სანთელი თავისით აინთო და ყველა დამსწრემ აანთო სანთლები სასწაულებრივი ცეცხლიდან. ამ სასწაულმა აჩვენა, რომ ბავშვი, რომელსაც კიუნეტრიტი მუცლად ატარებდა, გახდებოდა "სიწმინდის შუქურა" ინგლისის ეკლესიისთვის. დიდი ცნობადობა მოიპოვა ცხოვრებიდან ეპიზოდმა დანსტანის ეშმაკთან ბრძოლის შესახებ: წმინდანმა მოწინააღმდეგეს ცხვირში სამჭედლო მარწუხები ჩაავლო.
სიკვდილის შემდგომ სასწაულებში, რომლებიც ოსბერნმა და ედმერმა აღწერეს, წმ. დანსტანი ხშირად გამოდიოდა მართალი მხარის დამცველად სასამართლო პროცესებზე. გადმოცემის თანახმად, წმინდანი დაეხმარა მთავარეპისკოპოს ლანფრანკს მოეგო დავა ოდო ბაიეს ეპისკოპოსთან, კენტის გრაფთან და მეფე უილიამ დამპყრობლის ნახევარძმასთან, რომელიც კენტერბერის საკათედრო ტაძრის მიწებს ეპოტინებოდა.
წმინდანის ცხოვრებაში წმ. დანსტანს მიეწერება ზარების და ორღანების დამზადება, ასევე ჰიმნის "უფალო, მბრწყინავო მეფეო" ავტორობა. შემორჩენილია გლასტონბერის ხელნაწერი, რომელიც შეიცავს წმინდა წერილის ნაწყვეტებს ლათინურ და ბერძნულ ენებზე, ჯვრის შესახებ ქადაგებას ძველ ინგლისურ ენაზე, რამდენიმე ძველ უელსურ გლოსას, ასევე მინიატურას დანსტანის გამოსახულებით, რომელიც ქრისტეს ფეხებთან მუხლმოყრილია. XIII საუკუნის წარწერის თანახმად, ხელნაწერი წმინდანის მიერ იყო შექმნილი.
ინგლისში XVII-XVIII საუკუნეებში და განსაკუთრებით XIX საუკუნეში წმინდა დანსტანს ხშირად წარმოადგენდნენ ავბედით ფიგურად, "ნაცრისფერ კარდინალად" და "ინგლისის არაკორონებულ მეფედ", რომელმაც უგულებელყო ძირძველი ინგლისური ტრადიციები და ქვეყანა ხარბ და უმეცარ ბერებს ჩაუგდო ხელში. მსგავსი დამოკიდებულება სრულად გამოვლინდა ისეთ ცნობილ ნაწარმოებებში, როგორიცაა ოქსფორდში 1880-იან წლებში გამოცემული ე. ო. ფრიმანის მრავალტომეული "ინგლისის ნორმანული დაპყრობის ისტორია" და 1867 წელს გამოქვეყნებული ჩ. დიკენსის "ინგლისის ისტორია ბავშვებისთვის". ეს ტენდენცია დაკავშირებული იყო ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელ ნეგატიურ დამოკიდებულებასთან ბერობისა და საერთოდ ეკლესიის მიმართ, XX საუკუნის ისტორიოგრაფიაში ის გაქრა (იხ., მაგ., ფ. სტენტონის კლასიკური ნაშრომი "ანგლო-საქსური ინგლისი").
წმინდანის სახელს ატარებს რამდენიმე კათოლიკური და ანგლიკანური ეკლესია დიდ ბრიტანეთსა და სხვა ინგლისურენოვან ქვეყნებში. წმ. დანსტანის სახელზეა ნაკურთხი ანტიოქიის მართლმადიდებელი ეკლესიის ტაძარი ქ. პულში (დორსეტის საგრაფო), მართლმადიდებლური მრევლი ახალ ზელანდიაში.
დასავლურ ტრადიციაში წმ. დანსტანი გამოსახულია მთავარეპისკოპოსის სამოსელში, მჭედლის მაშებით ხელში, ზოგჯერ - თავზე მოფრინავე მტრედით, ან ანგელოზებით გარშემორტყმული.
წყაროები
შემორჩენილია წმ. დანსტანისადმი მიწერილი წერილები რომის პაპების იოანე XII-ისა და იოანე XIII-ის, გენტის (თანამედროვე ბელგია) წმ. პეტრეს მონასტრის წინამძღვრის ვიდონისა და სხვა პირებისგან. (დანსტანი მოწმობდა ანგლო-საქსი მეფეების 200-ზე მეტ სიგელს - ედმუნდიდან (939-946) ეთელრედამდე (978-1016).) წმინდანის შესახებ ცალკეული ხსენებები ასევე მოიპოვება ანგლო-საქსურ ქრონიკაში.
წმ. დანსტანის ყველაზე ადრეული ცხოვრება შეადგინა დაახლოებით 1000 წელს კლირიკმა, რომელიც სავარაუდოდ პირადად იცნობდა წმინდანს და საკუთარ თავს მოიხსენიებდა როგორც "პრელატი ბ., წარმოშობით საქსი". დანსტანის მონაწილეობით ეპიზოდები შეტანილია მისი თანამოღვაწეების - წმ. ოსვალდის, იორკის მთავარეპისკოპოსის (შეადგინა ბიურხტფერტმა) და წმ. ეთელვოლდის, უინჩესტერის ეპისკოპოსის (შეადგინა ელფრიკმა) ცხოვრებებში. წმ. ოსვალდის ცხოვრებაში მოყვანილია დანსტანისადმი მიძღვნილი აკროსტიქი, რომელიც ჯერ კიდევ ამ უკანასკნელის სიცოცხლეში შეთხზა მეცნიერმა და აგიოგრაფმა აბონ ფლერიელმა. აბონი იმოწმებდა წმ. დანსტანს და მიმართავდა მას წმ. ედმუნდის ცხოვრების წინასიტყვაობაში.
წმ. დანსტანის მეორე ცხოვრება სავარაუდოდ 1010-1012 წლებში შექმნა ადელარდმა, გენტის წმ. პეტრეს მონასტრის ბერმა. ის საფუძვლად დაედო შემდგომ ცხოვრებას, რომელიც შეადგინა აგიოგრაფმა, კენტერბერის საკათედრო ტაძრის გუნდის რეგენტმა ოსბერნმა (XI ს-ის ბოლო). ოსბერნის თხზულება სავსე იყო ისტორიული უზუსტობებით და 1110-იან წლებში გადაამუშავა მისმა შემცვლელმა რეგენტის თანამდებობაზე, ანსელმ კენტერბერიელის მეგობარმა ედმერმა.
1120-იან წლებში ინგლისელმა მემატიანემ და ისტორიკოსმა უილიამ მალმსბერიელმა შექმნა თავისი ვარიანტი ცხოვრებისა "პრელატი ბ.-ს" მიერ შედგენილი ცხოვრებისა და "გლასტონბერის ეკლესიის სიძველეების" შესახებ ნაშრომზე მუშაობის პროცესში შეგროვებული ცნობების საფუძველზე. დანსტანი არაერთხელ იხსენიება უილიამის სხვა თხზულებაში - "ინგლისელი მეფეების საქმეები".
წმინდანის ცხოვრების შემოკლებული ვერსია საშუალო ინგლისურ ენაზე შეტანილია ცხოვრებათა და საეკლესიო დღესასწაულებზე საკითხავების კრებულში, რომელიც შედგენილ იქნა 1270-1280 წლებში სავარაუდოდ ვუსტერში (ე.წ. სამხრეთ ინგლისური ლეგენდარიუმი).
XIV საუკუნეში ისლანდიაში ბერმა არნიმ, ლავრენტიუსის ძემ, დაწერა ისლანდიურ ენაზე "საგა დანსტანის შესახებ".
წმ. დანსტანის ყველაზე გვიანდელი ლათინური ცხოვრება ოსბერნის თხზულების საფუძველზე შექმნა ღვთისმეტყველმა და ისტორიკოსმა, ავგუსტინელმა ბერმა ჯონ კაპგრეივმა (+ 1464).
სტატიის წყარო: ДУНСТАН КЕНТЕРБЕРИЙСКИЙ
