ღირსი ნილოსი XIII-XIV საუკუნეების მიჯნაზე ცხოვრობდა. თავიდან კონსტანტინოპოლში ცხოვრობდა, მაგრამ იქ ჯვაროსნების შეჭრის შემდეგ ლათინების დევნას რომ გაქცეოდა, გარეუბანში მდებარე აკიმიტების მონასტერში მონაზვნად აღიკვეცა და იქ იყო, ვიდრე იმპერატორ იოანე ვატაცას დახმარებით ბიზანტიელებმა არ დაიბრუნეს დედაქალაქის მართვა მიქაელ VIII პალეოლოგოსის მეფობის დროს (1261 წ.).

ნილოსმა წმინდა ადგილების მოლოცვა გადაწყვიტა. ექვსი წლის შემდეგ დაბრუნდა და ვიღაც მამასთან ერთად წავიდა იმპერატორ მიქაელ VIII-ს სამხილებლად ლათინების მომხრე პოლიტიკის გამო. წმინდანები შეიპყრეს და ღია ზღვაში ნავზე დატოვეს ნიჩბებისა და საჭის გარეშე. აბო¬ბოქრებული ზღვის ტალღებმა ნავი ორმოცი დღის შემდეგ, ათონზე, ივერიის მონასტერთან მიაგდო, სადაც ნილოსმა სამი წელი უბრალო მეკარედ გაატარა.

როცა იმპერატორმა ანდრონიკე II პალეოლოგოსმა მისი ნახვა მოისურვა, წმინდა ნილოსმა დიდებულებზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა, მაგრამ მას არ სურდა ეს ამაო დიდება და მეორედ წავიდა წმინდა ადგილების მოსალოცად. პალესტინის გარდა მან შვიდი წელი სინას მთაზე გაატარა, შემდეგ აღმოსავლეთის სხვადასხვა მონაზვნურ ცენტრებში ცხოვრობდა, მოინახულა პელოპონესი, როდოსი, კვიპროსი, კრეტა და იონიის არქიპელაგი.

ჩვიდმეტწლიანი მიმომწირობის შემდეგ (დაახლოებით 1310 წ.) ის ეპირში მივიდა და ავლონის ყურეში მდებარე ძველ ზღვისპირა ქალაქ ირიკიის (ორიკოსი) გვერდით ერთ მყუდრო ადგილას დასახლდა. აქ ის ათი წლის მანძილზე იღვწოდა, მაგრამ მეკობრეებისა და ალბანელების თავდასხმების გამო იძულებული გახდა თავის ორ მოწაფესთან გერასიმესა და კალენიკესთან ერთად სამხრეთით წასულიყო და თესპროდიტას მხარეში, ერთ მღვიმეში დასახლებულიყო. ერთხელ ღამე მან ნათელი იხილა, რომელმაც ის დანგრეულ მონასტერთან მიიყვანა, რომელიც იმპერატორ ჰერაკლეს დროს (VII ს.) იყო დაარსებული და ხატმებრძოლობის დროს გავერანდა. ეპირის დესპოტის, იოანე ასპაროსის და სხვა დიდებულების დახმარებით წმინდა ნილოსმა ეს მონასტერი აღადგინა, სადაც მის გარშემო შემოკრებილი მონაზვნების დიდი ნაწილი დასახლდა. სიკვდილის მოახლოება რომ იგრძნო, მონასტრის მმართველობა თავის სულიერ შვილს ესაიას გადააბარა, თვითონ კი იქვე მდებარე სკიტში გადასახლდა, რათა მოუკლებლად ელოცა. იქ ის 106 წლისა გარდაიცვალა 1334 წლის 1-ლ იანვარს (სხვა წყაროთი - 1335 წელს).

რამდენიმე წლის შემდეგ იმპერატორის გაგზავნილმა ხალხმა წმინდანის საფლავის გახსნა და კონსტანტინოპოლში გადასვენება მოისურვა, მაგრამ უზარმაზარი ნაღვარევი ჩამოწვა და წმინდანის საფლავი დაფარა. შემდგომში ამ ქვებზე, რომლის ქვეშ წმინდანი განისვენებს, წმინდა ნილოსის სახელობის ტაძარი აშენდა.