ბუდიზმი მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი რელიგიაა. იგი ინდივიდუალური სულიერი განვითარების საჭიროებაზე ამახვილებს ყურადღებას , რომელსაც ნირვანის, ან განთავისუფლებისკენ მივყავართ.

ბუდა ოთხ კეთილშობილურ ჭეშმარიტებას ასწავლიდა, რომლებიც ცენტრალურ ადგილს იკავებენ მის სწავლებაში. ეს ოთხი ჭეშმარიტება ბუდიზმის ფუნდამენტურ ფილოსოფიას წარმოადგენს.

ოთხი კეთილშობილური ჭეშმარიტებაა:

1. ტანჯვა

ეს სამყარო დაუკმაყოფილებელია და ტანჯვითაა სავსე.

2. ტანჯვის მიზეზი

ტანჯვის მიზეზი შეიძლება განისაზღვროს, როგორც მიჯაჭვულობა ან არასწორი საქმეების კეთების მგზნებარე სურვილი. მატერიალურ სამყაროში ეს სურვილები ვერასოდეს მოგვცემენ მარადიულ ბედნიერებას, რადგან თავისი ბუნებით ისინი დროებითნი ან გარდამავალნი არიან.

3. ტანჯვის დასასრული

სწორი ქცევის, მედიტაციისა და ლოცვის პრაქტიკით, ერთეულებისთვის შესაძლებელია გათავისუფლების ან ნირვანის მიღწევა.

4. ტანჯვის დასრულებისკენ მიმავალი გზა

კეთილშობილური რვაჯერადი გზა - ტანჯვის გადაჭრის და მისი დასასრულამდე მიყვანის პოვნის გზაა.

ბევრი ადამიანი ბუდიზმს პესიმისტურ რელიგიად მიიჩნევს, იმიტომ რომ ის ცხოვრებაზე საუბრობს, როგორც საშიშ და მტკივნეულ გზაზე და როგორც საქმიანობაზე სრულ ამაოებაში. ზოგადად, ისინი ბუდიზმში ვერ პოულობენ ვერანაირ პოზიტიურ მიდგომას ცხოვრების მიმართ. მთელი ცხოვრება თითქოს მის მიერაა დაგმობილი, როგორც დიდი ილუზია, რომელიც გვთავაზობს არა კომფორტს, არამედ ტკივილს, არა თავისუფლებას, არამედ ბორკილებს, არა მუდმივობას, არამედ ცვალებადობას, და არა ნუგეშს - არამედ გამოუთქმელ ტანჯვას. ბუდიზმს ტანჯვა ყურადღების ცენტრში შემოაქვს, რადგან თვლის, რომ ის ცხოვრების მთავარი სენია. ტანჯვის უმთავრესი მიზეზი კი ადამიანთა დაუკმაყოფილებელი სურვილებია. "ვინ არის იგი, ვის თვის გული ერთხელ აღევსოს... და რაც მიეღოს ერთხელ ნატვრით, ისი ეკმაროს?!" (ნიკოლოზ ბარათაშვილი).

ამასთან დაკავშირებით საგულისხმოა ძველი ქართული მწერლობის შედევრი: "სიბრძნე ბალავარისა". ეს არის ფაქტობრივად გაქრისტიანებული ბუდას, იგივე იოდასაფის ისტორია. როდესაც უფლისწული იოდასაფი ბალავარს შესთხოვს, განუმარტოს, თუ რა არის სიკვდილი და რა არის სიცოცხლე, ბალავარი იგავს ჰყვება: ერთ კაცს გამოედევნა განრისხებული სპილო შესაპყრობად და უფსკრულში მყოფი ვეშაპის ხახაში ჩასაგდებად. კაცი გადასარჩენად იქვე მდგარ ხეზე აცოცდა და ჩახედა მაღლიდან უფსკრულს. ამასობაში კი რას ხედავს?! ორ თაგვს - თეთრსა და შავს, აუღიათ ხერხი, მისდგომიან ხეს და ხერხავენ.Aამ საშინელებაში ერთადერთი შვება ის იყო, რომ ხიდან თაფლი მოწვეთავდა. ამ კაცმაც დაივიწყა რეალობა და თაფლის ლოკვას შეუდგა. ამასობაში ეცა სპილო კაცს და ვეშაპს მიუგდო პირში.

იგავის ქვეტექსტი და იდეური შინაარსი ასეთია: სპილო განასახიერებს სიკვდილს.Kკაცი, ივიწყებს რა, რომ წუთისოფლის მკვიდრია, ისე ეწაფება ხორციელ სიამოვნებას, რომ ავიწყდება, როგორ თენდება და ღამდება. თეთრი და შავი თაგვები სწორედ დღე-ღამეს განასახიერებენ სიმბოლურად. წუთისოფელი თავის ზემოქმედების ძალას ჩვენზე კარგავს ყოველ წუთს. წუთისოფელში არსებობს საცდური, რათა არ ვფიქრობდეთ თაგვების საქმიანობაზე. თაფლი, რომელიც ხეზე მოწვეთავს სურვილთა და კმაყოფილებათა ნაკადის სიმბოლოა, რომელთა მიმართ თუ არ გამოვიჩინეთ ფხიზელი დამოკიდებულება, მაშინ ამ თაფლის ლოკვას გადაყოლილ ჩვენს არსებობას გაიტაცებს ცხოვრების მდინარება. თუკი არ შევქმნით საზრდოს მარადისობასთან წილნაყარობისთვის, მაშინ ვხდებით გაქრობის მსხვერპლნი.

სიკვდილს-სიცოცხლის პრობლემას დასტრიალებს ეს დიდებული წიგნი და ადამიანის დანიშნულებისა და არსებობის საზრისის საკითხს.

როდესაც მეფე აბენესს ვაზირებმა განუსაზღვრეს ძის მომავალი, რომ იგი ქრისტიანი იქნებოდა და ჭეშმარიტებას გაუკვალავდა გზას, წარმართმა მეფემ ყველაფერი იღონა, რომ ეს ასე არ მომხდარიყო. მეფემ შვილი განკერძოებით გაზარდა, რომ უფლისწულს სხვა ადამიანებთან შეხების ნაკლები შესაძლებლობა ჰქონოდა.Mმისი აღზრდის გარემოში არ უნდა შეეღწია ქრისტიანს. სიკვდილ-სიცოცხლის, ადამიანის არსებობის საზრისის ქრისტიანული გაგება არ უნდა გაჭაჭანებულიყო შვილის გულში. არადა რეალური არის არა მხოლოდ სხეული, არამედ სული. სულისმიერი სინამდვილეა დრო-ჟამისგან შეუხებელი, ხოლო ხორციელება ინავლება და საბოლოოდ ქრება. ქრისტიანობამ გაკაფა გზა უკვდავებისკენ. ეს გზა წარმავლობიდან, ხორციელებიდან წარუვალობისკენ მიდის, იმ შემთხვევაში, თუკი არ შევუშინდებით შეჭირვებას ხორციელი სურვილების დათმობის გამო. არადა უნდა დავთმოთ შეფარდებითი ღირებულების სიმდიდრე. ყველაფერს სხვადასხვა ფასი აქვს... უნდა მივაგოთ კეისარს კეისრისა და ღმერთს - ღმრთისა! თუკი ხორცზე დაყრდნობას და ხორციელი სურვილების ასრულებას სულიერი სიკვდილის საფასური დასჭირდება, სჯობს შეველიოთ მატერიალურ სინამდვილეს. წარმართობა კი ამბობს, რომ ნამდვილი მხოლოდ ხორციელებაა, მაგრამ მას ხომ სიკვდილი ემუქრება?! ქრება ხორცი, ქრება სული. სულიერებას დამოუკიდებელი, თვითმყოფი სუბსტანცია არ გააჩნია. სწორედ ეს არ უნდა გაეგო იოდასაფს. ამიტომაც იგი არ გააკარეს ისეთ გარემოს, სადაც ის ნახავდა ხორციელებას, მიწიერებას, გახუნებულს, შესუსტებულს, ანუ ხორციელ სინამდვილეს თავის სისრულეში. მას არ უნდა ენახა მოხუცებული. ყველანი მის გარშემო უნდა ყოფილიყვნენ ახალგაზრდები.

მამა ეცადა, შვილისთვის დაეხუჭა თვალი სიკვდილის წინაშე, ანუ სიკვდილი გაეუქმებინა შვილის ცნობიერებაში. ერთხანს კიდეც მოახერხა ეს. მაგრამ უფლისწული რომ გაიზარდა, გაუძნელდა ეს ჩაკეტილობა, პირუტყვივით დაბმულობა და გარეთ გასვლა მოინდომა. მამა, როგორც იქნა, დათანხმდა, მაგრამ მან დახაზა გეგმა იმ გზებისა, რომელზედაც უნდა ევლო უფლისწულს. ამ გზებიდან მოაცილებდნენ ყველა ბებერს, სნეულს, მახინჯს. მაგრამ უფლისწული ბოლოს მაინც წააწყდება მოხუცებულ ადამიანს და გაოცდება. უყურებს და იბნევა, ხედავს ადამიანს, მაგრამ ყველა, აქამდე ნანახს არ ჰგავს. გამზრდელს მიუბრუნდება და ეკითხება: ეს რა არისო?! ესეც კაციაო, - უპასუხებს გამზრდელი. - კი მაგრამ, ასე რას გაუხდიაო?! - წელთა სიმრავლესო. ამის მერე კი იწყება უაღრესად სახიფათო კითხვების წყება, რომლისაც ეშინოდა მამას. რა არის წელიწადიო? - იკითხავს უფლისწული; - თორმეტი თვეო, - მიუგებს გამზრდელი. - თვე რაღააო? - ოთხი კვირაო. - რამდენი წლის მერე შეიქმნება კაცი ესეო?! - 90-100 წლისაო. უფლისწული საკმაოდ გონიერი და ჭკვიანი იყო, უმალ გააცნობიერა და თქვა: როგორც ვხედავ, დღეს დღე, წელიწადს წელიწადი ადრე მოჰყვება და ასი წელიც მალე მოვაოDდა ამის მერე ლოგიკური კითხვა: რა იქნება ამის შემდეგო? გამზრდელმა უპასუხა: სიკვდილიო. ყველაფერი კი ამ კითხვისკენ მიდის, უსიერი ტყისკენ მიმავალი გზასავით... რა არის სიკვდილი? - "განქარდების სახსენებელი ამისი ქვეყანით!" უფლისწულს კვლავ გაუელვებს კითხვა თავში: მამაჩემიც ასეთი გახდება და მეც და ყველა კაცი?! ანუ, იქნებ არსებობს ვინმესთვის ამ მოჯადოებული წრიდან გასხლტომის საშუალება?! გამზრდელი განუმარტავს, რომ ზოგს ადრეულ ასაკშივე წარიტაცებს სიკვდილი, ზოგს კი - ცოტა მოგვიანებით. ამ დროს შეძრწუნდა მეფის ძე, ადუღდა მისი გული, ტიროდა და ეტყოდა გამზრდელს: - და არა არს ქვეყანა, რომელსა ზედა არა მოიწეოდა ესევითარი სალმობაო?! მაშინ გამზრდელიც ატირდა, არა არს ცასა ქვეშე ესევითარი ქვეყანა, სადაც კაცი გაექცეოდა სიკვდილს და ტკივილსო. შემდეგ უფლისწული ეკითხება: რა მოუვა კაცს სიკვდილის მერეო? გამზრდელი ეუბნება: ყველაფრის ზემოთ ღმერთია და თუ ვინმე მას ემსახურება და თაყვანს სცემს, სასუფეველი დაუმკვიდრდებაო. უფლისწული მიბრუნდება სახლში და ამბობს: აღარ არის სასურველი და ამო ეს სოფელი იმის მერე, რაც მე ვიხილე. არსებობა და სიცოცხლე არაფერი ყოფილაო. ამის მერე ებადება სურვილი ქრისტესთან შეყრისა. ამ სურვილს სწვდება მეუდაბნოე მოღვაწე - ბალავარი, რომელიც მიდის უფლისწულთან და ამცნობს ქრისტიანულ ჭეშმარიტებას. საგულისხმოა ის, თუ რა სახით მიდის ბალავარი იოდასაფთან. ყუთი მიაქვს და გამოეცხადება, როგორც ვაჭარი.Aამ ყუთში ძვირფასი თვლები აწყვია. გავიგე, რომ უფლისწულს სურს ძვირფასი თვლების შეძენაო. უფლისწულის გამზრდელი ეუბნება: მაჩვენე ეგ თვლებიო. არ ივარგებსო, - უთხრა ბალავარმა. თვლების სინათლე და შუქი შენ დაგაბრმავებსო.

უფლისწული ჯერ ყრმაა, მახვილი თვალი აქვს და ის შეძლებს თვალის გასწორებასო. ეს იყო, გადატანითი აზრით, ქრისტიანული მოძღვრება. გამზრდელი ხორციელებით მოცული ადამიანი იყო და ის ვერ შეძლებდა ამ მოძღვრებისთვის თვალის გასწორებას. იმ დიდ სინათლეს თუ დიდი შინაგანი სინათლე არ დახვდებოდა მასპინძლად, ვერ იქნებოდა სათანადოდ დაფასებული. ზოგჯერ ხდება ხოლმე, იმის ნაცვლად, რომ ქრისტიანული მოძღვრებისგან გამოსულმა სინათლემ თავისუფლება მოგვანიჭოს, იგი გვიმონებს. ადამიანი ვერ ერევა ჭეშმარიტების უზარმაზარ ნაკადს. ნების თავისუფლებით ნაკლებად დაჯილდოებული კაცი ვერ ერევა იმ სინათლეს, რომელიც ღმერთისაგან მოდის. ეს ხდება იმის გამო, რომ მისი თავისუფალი ნება სუსტია; იგი მონურად ემორჩილება ამ მცნებებს და არა საკუთარი თანხმობით. უფალს კი არაფერი ისე არ ენატრება, როგორც ჩვენი გულების მართვა და ჩვენთან მეგობრობა. მას სამყაროს მესაჭეობა არ აინტერესებს, არამედ გულის მესაჭეობა. Mმან რომ ძალა იხმაროს, რათა თავის გზაზე დაგვაყენოს, მაშინ წაგვართმევდა თავის თავთან ჩვენს მსგავსებას და ხატებას. იძულებას არ მოიხმარს უფალი, იმიტომ რომ ვუყვარვართ. უფალი უნდა წარმოვიდგინოთ ჩვენი სულის კართან მდგარ მათხოვრად, რომელიც ითხოვს სიყვარულს. სამყაროს შემქმნელი თავმოდრეკით დგას ჩვენს კართან და არ მისცემს თავს ნებას, რომ შეამტვრიოს იგი. სწორედ ამას გულისხმობს ბალავარი, "მზიანი ღამეა ღმერთი" - რუსთაველი. უფლისწული სუფთა და შინაგანი ხედვის უნარით დაჯილდოებული არსებაა და ის ხედავს ამ სინათლეს. ამიტომ ცდილობდა მამა ასე გულმოდგინედ, რომ შვილისთვის დაემალა სიკვდილის არსებობა, რადგან სწორედ სიკვდილის მიღებითა და მისი არსის ჩაწვდომით იკვალება გზა ქრისტიანული მოძღვრებისკენ. ქრისტიანობამ სიკვდილ-სიცოცხლის ურთიერთმიმართების პრობლემას ნათელი მოჰფინა და სიკვდილს მოაცილა საშინელი ზეწარი, რომელიც ქრისტეს ჯვარცმამდე იყო. ქრისტიანობისთვის არ არის მოსაწონი გლოვის დაუსრულებლობა, რომელიც ურწმუნოების გამოხატულებაა. რადგან სიცოცხლეს ნამდვილი ფასი სიკვდილით ეძლევა.

პარალელი რომ გავავლოთ, ქრისტიანისგან განსხვავებით, ბუდისტისათვის ბოროტების სათავე თვით სიცოცხლე, ადამიანის არსებობა და მისი სურვილებია, სადაც სიცოცხლეა, იქ აუცილებლად ბოროტებაცაა, როგორც მისი ძირეული და არსებითი ნიშანი. შესაბამისად, ბუდიზმის თანახმად, სიცოცხლის გაქრობა სიკეთეა, მაგრამ, მეორე მხრივ, ბუდიზმი არ იძლევა პასუხს კითხვაზე, თუ რატომაა სიცოცხლის სურვილი ბოროტება.

თუ ქრისტიანი ასკეტისათვის უმთავრესი ამოცანა საკუთარ ვნებებთან ბრძოლაა და ამ ვნებათაგან გათავისუფლების შემდეგ იგი სიცოცხლისკენ ისწრაფვის, რათა ღირს იქნეს აბსოლუტთან თანაზიარებისა და მის სასუფეველში დამკვიდრებისა, ბუდისტი საწინააღმდეგო მიმართულებით მიდის, მისთვის მთავარი, თავად სიცოცხლის გაქრობაა, ანუ როგორც მართებულად შენიშნავს ნ. ლოსკი: "სხეულებრივი სიკვდილით შეშინებული გაუტამა ხსნას აბსოლუტურ სიკვდილში, ყოფიერების სრულ მოსპობაში ეძიებს", ხოლო გ.კ. ჩესტერტონი ამბობს: "ქრისტეს ეცოდება ადამიანები იმიტომ, რომ ისინი კვდებიან, ხოლო ბუდას ეცოდება იმიტომ, რომ ისინი ცოცხლობენ". თუ მაცხოვარი ამბობს: "ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათა" (მთ 5, 3), ბუდა ამ სიტყვების ამგვარ პერიფრაზს "ახდენს": "ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათ ელოდებათ არყოფნა".

ქრისტიანსაც და ბუდისტსაც გრძნობადი ბუნებისაგან გათავისუფლება სწადიათ, მაგრამ თუ ბუდისტი ბიბლიური სამსონივით მტრების მოსპობით საკუთარ თავსაც სპობს, ქრისტიანი, რომელიც სძლევს მტერს, ნეტარი ცხოვრების ღირსი ხდება.

ბუდისტი, რომელიც არ ცნობს პიროვნულ ღმერთს, ვერ ახერხებს დადებითი შინაარსი შესძინოს საკუთარ ზნეობრივ თავისუფლებას. ამიტომ მისთვის თავისუფლება უმიზნო სიცოცხლის უარყოფაშია. ამის გამო კი იქ, სადაც პოზიტიური მიზანი არ არსებობს, აუცილებლად ხდება ყოველგვარი მიზანშეწონილი მოქმედების პარალიზება. პასიური სათნოებანი (მოთმინება, დათმობა) ბუდიზმში ყოველთვის ჭარბობს აქტიურს. ბუდიზმში ვხედავთ თანაგრძნობისმიერ სიყვარულს, მაგრამ იქ არ მოიპოვება მოქმედი, განმათავისუფლებელი და შემოქმედებითი სიყვარული. უფრო მეტიც, თვით ეს პასიური სიყვარულიც კი, რომელიც მხოლოდ თანაგრძნობას გამოხატავს და სიხარულს არ ანიჭებს, უკანა პლანზე იწევს და თვითჭვრეტისა და თვითმოსპობის სურვილიდან გამომდინარე ადგილს უთმობს კვიეტიზმს. ასე რომ, ბუდიზმი თავისი არსით ნიჰილიზმია.

იგი ტანჯვის, უბედურების, ამდენად ბოროტების დაძლევისა და მისგან თავის დაღწევის თავისთავად კეთილშობილ მიზანს ისახავს, მაგრამ არ აღიარებს რა შემოქმედს, პიროვნულ ღმერთს, და ცხადია არ იცნობს ჭეშმარიტ მხსნელს - იესო ქრისტეს, ამ დიადი მიზნის მიღწევას გაუტამას გონების მიერ შექმნილი რეცეპტით - ნირვანით აპირებს. ეს კი, ამ მოძღვრებას არყოფნისა და სიკვდილის მქადაგებლად აქცევს.