რუბრიკის სტუმარი გახლავთ ნარიყალის წმინდა ნიკოლოზის ტაძრის მღვდელმსახური ზაქარია მარგალიტაძე.
მერვე კლასში ვიყავი, როცა ფარულად მომნათლეს. გურიაში დავამთავრე სკოლა. ათეისტურ ოჯახში ნამდვილად არ გავზრდილვარ. ეკლესიურად არ ცხოვრობდნენ ჩემი მშობლები, მაგრამ ცუდს არ ამბობდნენ ეკლესიაზე. დედაჩემი მორწმუნე იყო. ტაძარში დადიოდა. მაშინ მოქმედი ტაძრები აქა-იქ თუ იყო. მღვდლებიც არ იყვნენ. მოგეხსენებათ, სადაც არ არის ტაძარი, იქ რელიგიურობაც არ არის. დედაჩემის წყალობით მეც შევდიოდი ხოლმე ტაძარში, ვლოცულობდი, მაგრამ ეს გაუაზრებლად ხდებოდა. შინაგანი რწმენის მიუხედავად, მაინც წარმართივით ვცხოვრობდი.

სკოლის დამთავრების შემდეგ პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში ჩავაბარე. ძალიან საინტერესო დრო იყო. ეროვნული მოძრაობა იკრებდა ძალებს. ეს ყველაფერი კი დაკავშირებული იყო სიონის ტაძართან. ჩვენი ცხოვრება ხომ მზადებაა ღმერთთან შესახვედრად. ღვთის წყალობა იყო ის, რომ მამა დავით შარაშენიძე და მე ერთ ჯგუფში ვსწავლობდით. მაშინ ის უკვე ეკლესიური გახლდათ. მერე მამა დავითი სასულიერო სემინარიაში გადავიდა. იმხანად ფარავნის ტბიდან უნდა დაწყებულიყო წმინდა ნინოს პირველი გზა. მამა დავითმა რამდენიმე ჯგუფელს შემოგვთავაზა, ჩვენც მიგვეღო მონაწილეობა. წავედით. ის დრო არასოდეს დამავიწყდება. ეს იყო შეხვედრა სხვა სამყაროსთან, ადამიანებთან. მანამდე არასდროს გვქონია ასეთი ახლო ურთიერთობა მღვდლებთან, ეპისკოპოსებთან, მორწმუნე ადამიანებთან. რა თქმა უნდა, ტაძარშიც დავდიოდით, ვლოცულობდით, სანთლებს ვანთებდით. გზაზე გვხვდებოდა ნატაძრალები. წირვა-ლოცვები აღესრულებოდა და ჩვენ ვესწრებოდით.

როგორც კი ეს გზა დასრულდა, რამდენიმე ახალგაზრდამ საფარის მონასტერს მივაშურეთ, რომლის წინამძღვარი მაშინ მეუფე სერგი გახლდათ. ზუსტად იმ დროს საფარის მონასტერში დასახმარებლად ჩამოვიდა პოლიტექნიკური ინსტიტუტის სამშენებლო ფაკულტეტის ჯგუფი. მათ შორის იყვნენ შემდგომ უკვე ეპისკოპოსები: მეუფე საბა და მეუფე თეოდორე. ანუ მათი გზაც საფარით დაიწყო. ჩვენში გაღვიძებული სულიერი ნაპერწკალი მეუფე სერგიმ უფრო გააღვივა. იქ პირველად წავიკითხე სასულიერო ლიტერატურა. მეუფე სერგი ყველას ჩუქნიდა წიგნს "ჩვენთან არს ღმერთი". ის წიგნი რომ წავიკითხეთ, უკვე ყველას ყველაფერს ვასწავლიდით, ყველაფერი "ვიცოდით". იმ მონასტერში გატარებული ყოველი წუთი იყო ძალიან მნიშვნელოვანი.

ზოგიერთი ჩვენგანი მონასტერში დარჩა (მეუფე საბამ და მეუფე თეოდორემ მონასტრული ცხოვრება ირჩიეს), მე კი საერო ცხოვრებას დავუბრუნდი. იმხანად მამა დავით შარაშენიძის მოძღვარი გახლდათ დეკანოზი არჩილ მინდიაშვილი. მეც მამა არჩილთან მივედი. მან სტიქარი ჩამაცვა. ერთ დღეს მკითხა, ხომ არ დაანებებ თავს პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში სწავლასო. IV კურსზე ვიყავი. მამა არჩილის კურთხევით, სწავლას თავი დავანებე და სემინარიაში ჩავაბარე. სემინარიამ ფაქტობრივად უკვე განსაზღვრა ჩემი შემდგომი გზა. შევქმენი ოჯახი. იმ დროისათვის მედავითნედ ვმსახურობდი და საღვთო სჯულის პედაგოგად ვმუშაობდი სკოლაში. შემდეგ უკვე ბათუმში მეუფე იობმა დიაკვნად მაკურთხა, მღვდლად კი მეუფე იოსებმა დამასხა ხელი. განმაწესეს ლიხაურის ტაძარში, სადაც 8 წელი ვიმსახურე. ერთ-ერთი შვილის ავადმყოფობის გამო იძულებული გავხდით, თბილისში გადმოვსულიყავით საცხოვრებლად. მას მერე ნარიყალის წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძარში ვმსახურობ.

მე და ჩემს მეუღლეს (ირინა ჩხარტიშვილი) 7 შვილი გვყავს. მრავალშვილიანობა ოჯახში ძალიან ბევრ რამეს განსაზღვრავს. რა თქმა უნდა, ცხონებას უფრო მეტი სჭირდება, მაგრამ ესეც ერთ-ერთი გზაა. ასეთ ოჯახში ადამიანები სხვანაირად ყალიბდებიან, სხვანაირია მამაც და დედაც, ერთმანეთთან დამოკიდებულებაც. მთავარი მახასიათებელი მრავალშვილიანი ოჯახისა ისაა, რომ აქ არის მუდმივი ღვაწლი, მუდმივი გაჭირვება. აქ ვერასდროს იქნები კომფორტულად, ეგოისტურად. მრავალშვილიანი ოჯახი ამის საშუალებას არ გაძლევს. უნდა იყო მუდმივ შრომაში, ღვაწლში. ეს არის ნორმალური მდგომარეობა. ხომ გაგიგონიათ, ჭაობმა მეტი ბაყაყი იცისო. როგორც კი ადამიანი მიეცემა განცხრომას, მაშინვე მატულობს მასში ცოდვა. მრავალშვილიან ოჯახში უამრავი საზრუნავია: შვილები, ავადმყოფობა, აღზრდა, კვება, მომავალი, უამრავი განსაცდელი. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ბრძანებს: ადამიანი არის ურჩხული. ყოველთვის ეცდება, რომ თავის თავს შეღავათები მისცეს. მრავალშვილიანი ოჯახი კი არ აძლევს ადამიანს ამის საშუალებას და ყოველთვის შემართულს ამყოფებს. ასეთი ადამიანი ლოცულობს, იღვწის და ღმერთიც ეხმარება. ძალიან ახლოსაა მრავალშვილიან ოჯახთან ღმერთი, მაგრამ განსაცდელებიც ძალიან ბევრია. უფალი არ გპატიობს შეცდომას, რომელიც ყოველთვის წინ გხვდება. ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორები იქნებიან ეს ბავშვები. რთულია, გადასცე მათ რწმენა, კულტურა, ღირებულებები, ტრადიციები, აღზარდო ისეთი, როგორც შენ გინდა, ანუ როგორც ღმერთს უნდა. მაგრამ მშობელს მაინც უსათუოდ ლომის წილი უდევს ამ საქმეში.

აბსოლუტურად გაცნობიერებული რომ ჰქონდეს ადამიანს ის, თუ რამხელა პასუხისმგებლობაა მღვდლობა, ალბათ, გაუჭირდებოდა, თანხმობა მიეცა მღვდლად კურთხევაზე, მაგრამ ღვთის ძალა უძლურებაში ჩანს. სამღვდელო სამსახურს აღვასრულებ მხოლოდ ღვთის მადლით, მისი ლოცვა-კურთხევითა და შეწევნით. რა თქმა უნდა, პიროვნული თვისებები, პიროვნული ინიციატივა ძალიან მნიშვნელოვანია. ადამიანს უნდა სურდეს, რომ კარგი მღვდელი იყოს, მაგრამ, ვიმეორებ, ყველაფერს იწყებს და ამთავრებს ღვთის მადლი. იყო კარგი მღვდელი, ეს განსაკუთრებით რთულია დღევანდელ ეპოქაში, როგორც სუბიექტური, ასევე ობიექტური მიზეზების გამო. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჩვენში ფაქტობრივად არ არსებობდა ტრადიცია. ეს არატრადიციულობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზი გახლავთ იმისა, რომ მღვდლის იდეალის განხორციელება დღეს ჭირს. არის ბევრი სირთულე, პრობლემა, მაგრამ ეს ცოცხალი პროცესია და თანდათან დაიხვეწება, იმიტომ რომ ღმერთი ცოცხალია და მოქმედებს. დამაბრკოლებელი ხდება, როცა მღვდელი სხვა მიმართულებით იწყებს სვლას, ამქვეყნიურ ყოფაზე უფრო მეტად ამახვილებს ყურადღებას და ამ იდეალის აღსრულება ავიწყდება. სხვა შემთხვევაში, მე არ მეგულება მღვდელი, ვინც არ ცდილობდეს სულიერი სიმაღლეების მიღწევას. დრო სჭირდება ყველაფერს, რომ დაგროვდეს ეს ტრადიცია, დაღვინდეს და დაბრძენდეს ახალი თაობა.

საზოგადოება ხშირად კრიტიკულად არის განწყობილი. მოძღვრის მანკიერ თვისებებს მკაცრად განიკითხავს. სულიერი ადამიანი მიხვდება, თუ სად, რა, როდის შეუნდოს მოძღვარს, სად უნდა მოსთხოვოს პასუხი და კრიტიკულად იყოს განწყობილი. მღვდლობა, რა თქმა უნდა, შეუცდომლობას არ ნიშნავს. ჩვეულებრივი ადამიანი ცდება და იმ შემთხვევაში, თუკი არ ნანობს, სხვამ აუცილებლად უნდა მიუთითოს. მაგრამ როცა ამას აკეთებს, საზოგადოებას სიფრთხილე მართებს. სიყვარულით, გამოსასწორებლად უნდა მოხდეს მხილება. მღვდლის არასწორი საქციელი შეუდარებლად დიდ ზიანს აყენებს საზოგადოებას, ეკლესიას და როცა აშკარადაა განცხადებული მის მიერ მოტანილი ზიანი, მაშინ ერისკაცს, მრევლს ევალება კიდეც, შეაჩეროს ასეთი მოძღვარი, ამხილოს იგი, შეახსენოს თავისი ღირსება და ა.შ. მაგრამ დღეს რატომღაც მოძალებულია პროტესტანტული, განკითხვის სული, რაც ძალიან ცუდია. ეს სული არ უნდა იყოს დომინანტი. მოძღვრის მხილების მიზანი და საფუძველი უნდა იყოს მხოლოდ სინანული, გულისტკივილი, ეკლესიის წესრიგი...

როდესაც პოსტათეისტურ ეპოქას განვიხილავთ და ადამიანების ხასიათსა და ფსიქიკას ვაკვირდებით, ვხედავთ, რომ იქ არ არის რწმენის ნატამალიც კი - იმ დროს არ იყვნენ სასულიერო პირები. სასულიერო პირი არის ერთადერთი რგოლი, რომელიც საკრალურ ცოდნას აღვიძებს და გადასცემს ერს. ათეისტურ დროს ტაძრებში ვგრძნობდით სიცარიელეს. ტაძარს მხოლოდ ესთეტიკური თვალსაზრისით ვაფასებდით. ხოლო როგორც კი ღვთისმსახურება დაიწყო, მაშინვე აშკარად რაღაცამ გაიღვიძა, შინაგანი ძალა ვიგრძენით. მღვდელი არის სწორედ ამ საკრალურობის მატარებელი. ამიტომ როდესაც მღვდელში მანკიერებას ვუპირისპირდებით, უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს ინსტიტუტი არ უნდა დავანგრიოთ, როგორც ეს კომუნისტებმა გააკეთეს და ამით დაემუქრნენ ქართულ ეთნიკურ თვისებებს, ზოგადად, ქართულ ეთნოსს - ქართული ეთნოსი და ეთნოფსიქიკა გადაჯაჭვულია ქრისტიანობასთან და სწორედ დღეს, ამ გლობალიზაციის პირობებში, თუ გვინდა გვქონდეს ერთიანი სახელმწიფო, მაშინ ისიც უნდა ვიცოდეთ, რომ ეს ერთიანი ეთნოფსიქიკა მოდის სწორედ ტაძრიდან და ღვთისმსახურებიდან, რასაც უნდა გავუფრთხილდეთ. ჯანსაღი კრიტიკა სჭირდება ყველა ადამიანს. თუ გინდა ადამიანის დაღუპვა, მას "ვაშა, ვაშა" უნდა უძახო, მაგრამ, ვიმეორებ, ჯანსაღად უნდა ვაკრიტიკოთ და მაშინ ყველაფერი კარგად წარიმართება. ანუ არც გაფეტიშება შეიძლება მღვდლისა, რაც თვითონ მისთვის არის საშინელება, და არც პროტესტანტული კრიტიკა და არცნობა იმ საკრალურობისა და საღვთო ძალმოსილებისა, რომელიც მღვდლობაში მოქმედებს. ამ უკანასკნელში მე ვხედავ იდეოლოგიურ შეუთანხმებლობას და ფარულ ათეიზმს. უნდა ვიზრუნოთ, რომ ეკლესია აყვავდეს, აღორძინდეს, ქრისტეს იდეალების შესატყვისი იყოს. ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტიტუტი არის ეკლესია და ამის გაცნობიერება არის ძალიან მნიშვნელოვანი.

მღვდლის პირველი და უმთავრესი მოვალეობა ღვთისმსხურებაა, თუმცა სწავლების გავრცელება და პედაგოგიკაც მღვდლის ერთ-ერთ მოვალეობას შეადგენს. სადაც მრევლი გაუნათლებელია, ვფიქრობ, იქ მოძღვარი თავის ფუნქციას ჯეროვნად ვერ ასრულებს. როდესაც მრევლში არის ინტერესი წიგნის კითხვისა, განათლებისა, ეს ნიშნავს, რომ არის სწრაფვა, ჭეშმარიტ რელიგიას დაეწაფოს. ჩვენი ტაძრის მრევლში ნამდვილად არის ამის სურვილი და პოტენციაც.

ზოგადად, მრევლის ერთ-ერთ თვალსაჩინო მანკიერ თვისებად შეიძლება დასახელდეს ხიბლი. ხიბლის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი არის ის, რომ ადამიანი რჩება მარტო ან ემორჩილება ასევე მოხიბლულ მოძღვარს და ხიბლი მასზე პირდაპირ გადადის. ხანდახან ადამიანს აქვს მოძღვართან ურთიერთობა, მაგრამ მისი სულიერი ცხოვრება უკონტროლოდ მიმდინარეობს, არ ხელმძღვანელობს მოძღვრისა და წმინდა მამების რჩევებით. თუკი ადამიანი კითხულობს ეკლესიის სწავლებას და რჩევას ეკითხება ავტორიტეტულ მოძღვრებს, ნაკლებად არის საშიშროება ხიბლისა. ხიბლში ძირითადად მაინც უფრო ფსიქიკურად გაუწონასწორებელი ადამიანები ვარდებიან. რელიგია კატალიზატორივით ამჟღავნებს ადამიანის ფარულ თვისებებს. საბედნიეროდ, ეკლესია სულიერებაში ექსპერტია, დიაგნოზს მაშინვე სვამს. ვისაც განკურნება სურს, განიკურნება კიდეც. მთავარი ის არის, რომ ხიბლი ვერსად დაიმალება და ვერ მოგვაჩვენებს თავს ანგელოზად. ეს არის ავადმყოფობა, რომელიც თავიდან იწყება ამბიციებით, სხვისი სწავლებით, დიდი წარმოდგენით საკუთარ ფიქრებზე, აზრებზე, რაც მერე ხილვებში გადადის და ა.შ. მართალია, წმინდა ეგნატე ბრიანჩანინოვი ამბობს, ჩვენ, ყველანი ხიბლში ვართო, მაგრამ ამაში ის გულისხმობს, გვახსოვდეს, რომ ადამიანები ვართ და შეიძლება შევცდეთ. ვისაც ეს არ ახსოვს, სწორედ ის არის ხიბლში. მაგრამ ხიბლის სხვადასხვაგვარი გამოვლინებები არსებობს. არის თანდაყოლილი ხიბლი და არის უფრო რთული, მკვეთრად გამოხატული არანორმალური თვისებებით, რომელიც, ფაქტობრივად, ფსიქიკურ დაავადებას უკავშირდება. ამ დროს მოძღვარმა უნდა იმუშაოს ფსიქიატრთან ერთად (ვგულისხმობ მართლმადიდებელ ფსიქიატრს, რომელიც ერკვევა რელიგიაში და იცის, რა დონეზე უნდა ჩაერთოს). არის რელიგიაში შეძენილი ხიბლი, რომელიც გამოწვეულია არასწორი რელიგიურობით, არასწორი ლოცვით, ზედმეტი ღვთისმსახურებით და ა.შ. ეს არის დაუმორჩილებლობა. ამბა დოროთე ამბობს: არავინ მინახავს დაცემული, თუ არა ის, რომელიც თავის თავს მიენდობაო. მოძღვრისა და მრევლის ურთიერთობაში მთავარი მაინც გონიერი მორჩილებაა. გონიერი მოჩრილება კი ნიშნავს იმას, რომ მოძღვარს ემორჩილები ღვთის გულისთვის, იმიტომ რომ ის არის ეკლესიის სწავლების მატარებელი. აბსოლუტური მორჩილება ძველი დროისთვის იყო დამახასიათებელი, სულიწმინდით განბრძნობილ მოძღვარს ადამიანი სავსებით ენდობოდა. დღეს ადამიანი ყველაფერს ათანხმებს და ამოწმებს მოძღვართან. ეს უფრო მეგობრობაა, ვიდრე მორჩილება, სულიერ ცხოვრებაში გამოცდილი მოძღვრის ზედამხედველობა და მასთან თანხმობაა.

დღეს ძალიან დიდი როლი ენიჭება წმინდა წერილის შესწავლას და კითხვას. წმინდა იოანე ოქროპირი ამბობს ერთ-ერთ წერილში: "ვინც არ კითხულობს, საეჭვოა, რომ ცხონდესო". ჩვენ უნდა გვქონდეს ურთიერთობა მოძღვართან, ვემორჩილებოდეთ მას, მაგრამ ასევე უნდა ვხელმძღვანელობდეთ წმინდა წერილით, წმინდა მამებით. ამ ორივეს ერთად შეთანხმება არის ის კალაპოტი, რომელიც სწორ გზაზე დააყენებს მორწმუნეს. მხოლოდ წმინდა წერილის კითხვა, მოძღვრისა და გამოცდილი სულიერი წინამძღვრის გარეშე, საფრთხილოა. მხოლოდ მოძღვარზე მინდობაც არ გამოდის. მოძღვრები დღეს, სამწუხაროდ, არ ვდგავართ სრულყოფილების ისეთ საფეხურზე, რომ ადამიანის ყველა მოთხოვნილების დაკმაყოფილება შევძლოთ. ამიტომ ჩვენ ჩვენი ნაკლოვანება უნდა შევავსოთ ზომიერი კითხვით ანუ ამ უზარმაზარ წმინდამამებისეულ სიტყვიერ ოკეანეში დავინახოთ ზუსტად ის, რაც სწორედ დღეს გჭირდება. ზოგადად, ყველა ქრისტიანისთვის რაც არის საჭირო, ის უნდა მივაწოდოთ მრევლს. ტაძარში ახალმოსულ ადამიანს არ უნდა მივაჩეჩოთ მეუდაბნოე, ასკეტი მამების თხზულებები. აქაც სიფრთხილე გვმართებს. საჭიროა ვიცოდეთ, თუ როგორ ვასწავლოთ ადამიანებს სასულიერო ლიტერატურასთან ურთიერთობა და როგორ მივიყვანოთ მასთან.

ძალიან ბევრი რამ გვიჭირს. ბევრი პრობლემა გვაქვს. არც კი ვიცი, რითი შეიძლება დაიწყო ადამიანმა. ავიღოთ იგივე მრავალშვილიანობა. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იმისა, რომ ერში კლებულობს ღვთის მადლი და წყალობა, არის სწორედ ის, რომ ქვეყანა ლამის კატაკომბად გადაიქცა. არც ერთ ომს იმდენი ადამიანი არ შეუწირავს, რამდენიც აბორტმახერებმა განადგურეს. განა სერიოზული პრობლემა არ არის ის, რომ ჩვენს მიწებს ვტოვებთ?! უზარმაზარი ქართული რეგიონებია, სადაც ქართველები უკვე აღარ ცხოვრობენ. აღარ ვმრავლდებით, ვეღარ ვავსებთ ამ მიწებს.

ასევე, ჩვენი ერთ-ერთი ხასიათობრივი პრობლემაა ინდივიდუალიზმი. ჩვენში ლიდერული თვისებები იმდენად ჭარბობს, რომ ვერ ვახერხებთ გაერთიანებას; აზრების, იდეების ჩამოყალიბებას. არ გაგვაჩნია ანალიტიკური ინსტიტუტები, სადაც რაღაცის მოფიქრებას, დაგეგმვას და მერე გაკეთებას შევძლებთ. ემოციურად ვმოქმედებთ და ვანგრევთ ყველაფერს. ილიაც ამას ამბობდა თავის დროზე - განსაკუთრებული გათიშულობა გვჭირს ქართველებს და ეს გათიშულობა არ გვაძლევს საშუალებას, ჩვენი შიდა პრობლემები ჩამოვაყალიბოთო.

სხვისი კრიტიკით ვერ დავიწყებ, საკუთარი თავის კრიტიკით უნდა დავიწყო. ძალიან დიდი დაღი დაგვასვა ბოლშევიკურმა წარსულმაც. ეს ყველა სფეროში ჩანს. ხშირად, როდესაც ვადარებ დღევანდელ საქართველოს ძველ საქართველოსთან, იმდენად დიდი განსხვავებაა, რომ მგონია, ის ძველი შეთხზული ხომ არის-მეთქი. სირთულეებს ვერ ვუმკლავდებით. ეს კი სისუსტის ბრალია. საფრთხეები აშკარად დღეს უფრო რთულია, გამოწვევაც ძალიან სერიოზულია. დღეს ერი განადგურების პირას დგას და მიუხედავად ამდენი განსაცდელისა, მაინც რატომღაც ისევ გვძინავს, ისევ ვთვლემთ. ბოლო დროს რაც ჩვენს თავს დატრიალდა, მეგონა, ეს გამოგვაღვიძებდა, ძალებად ამოიფრქვეოდა. გასაჭირისას ხომ ხდება ხოლმე ასე. ნათქვამია: "განსაცდელში ჩავარდნილი ქართველის ჭკუა მომცაო", მაგრამ ეს მაინც ასე არ არის. ერის შიდა ძალები და ენერგიები ვლინდება თავგანწირულობაში, პასუხისმგებლობის მომატებაში, რელიგიურობაში, ერის გამრავლებაში და ა.შ. სამწუხაროდ, ამას ვერ ვხედავ. ადამიანები, რატომღაც, მაინც ისევ მიჯაჭვულნი არიან თავიანთ პიროვნულ, ეგოისტურ ცხოვრებას.

როცა წმინდა ტრაპეზთან დგახარ და წირვას ასრულებ, უდიდეს იმედს გრძნობ; ხვდები, რომ ღმერთი შენთან არის, შენს ერთან არის. რომ გამოვდივარ საკურთხევლიდან, ვცდილობ, აღარ შევცოდო, აღარ მოვიქცე ღვთის საწინააღმდეგოდ და მწამს, რომ ამ შემთხვევაში ღვთის ძალა და მადლი ჩემთან დარჩება. იმედს მაძლევს ის, რომ თუ ღვთის საკურთხეველს ღირსეულად ვემსახურებით, ღმერთი არ გაგვწირავს. აქ ადამიანურ რესურსს ვერ ვხედავ. ღმერთის ძალა ჩვენს უძლურებაში ვლინდება. თუკი ღვთის სამსხვერპლოს ვემსახურებით წმინდად, უბიწოდ, შეურყვნელად და მართლმადიდებლობით, მაშინ ღმერთი გააღვიძებს თავის ძალას ჩვენში და გვიხსნის გადაგვარებისა და გადაშენებისაგან. ღვთის სამსხვერპლო იმდენად დიდია, რომ ყოველგვარ კაცობრივ (პოლიტიკურ...) შეცდომებს გადაფარავს, ოღონდ უნდა ვემსახუროთ მას წმინდად, რაც ღვთისმსახურების ერთ-ერთ უდიდეს მისიას შეადგენს.

ყველაზე მთავარი დღეს ჩვენთვის არის ის, რომ ქართველი ერი დაუბრუნდეს თავის ფესვებს; ზნეობრივი ძალების გამოღვიძება მოხდეს. ჩვენში უკეთურებამ არ უნდა აჯობოს წესიერებასა და პატიოსნებას. ეს თუ მოხდება, მაშინ ყველა პრობლემა მოგვარდება. ტერიტორიულ ბრძოლაზე მეტად დღეს საშიშია კულტურული ბრძოლა. თავს მოხვეულმა მასკულტურამ, ველურმა კულტურამ არ უნდა დაიმკვიდროს ჩვენში ადგილი. ქართველობა ხომ უპირველეს ყოვლისა მსოფლმხედველობაა. მე ვფიქრობ, რომ აქეთკენ მობრუნება იქნება საწინდარი, სულისჩამდგმელი ქართველი ერის გაერთიანებისა. თორემ თუ მოხდა ერის დეზორიენტაცია, საზოგადოების პოლარიზაცია, დაქსაქსვა, გაფანტვა და ათასი "ისტი" გაჩნდა აქ, ჩვენ ვერ ჩამოვყალიბდებით საერთო იდეების გარშემო და როგორც ეთნოსი, ვერ გადავრჩებით. მთავარია გავერთიანდეთ, გადავლახოთ ზიზღი, შური და სიყვარულით ჩამოვაყალიბოთ საერთო იდეები და ღირებულებები. ეს არის დასაწყისი ყველაფრისა. ღმერთიც, ალბათ, ამიტომ არ უშვებს ჩვენს მოწყობას. ეკლესიის ავტორიტეტის გაზრდა, პიროვნული სიწმინდის გაზრდა და სულიერი თავგანწირვა მოიტანს მხოლოდ შედეგს. საზოგადოებას გავლენა სჭირდება და ჩვენი, სასულიერო პირების მისიაც ის არის, რომ ეს გავლენა გაძლიერდეს. ჩვენი ღვაწლი თუ გაძლიერდება, საზოგადოებაზე ზეგავლენაც გაძლიერდება.