აზრი იმის შესახებ, რომ ფილოსოფიას "აღმზრდელის" (ანუ "პედაგოგის") ფუნქცია ჰქონდა , მომზადების საშუალება იყო, მან ადამიანები ქრისტეს შეახვედრა და ქრისტეში მოსაქცევად შეამზადა, საინტერესო გამოხმაურებას ათონის მთის ზოგიერთ თანამედროვე ფრესკაზეც პოულობს, მაგალითად, აქ ძველი აღთქმის მამამთავრების გვერდით პლატონისა და არისტეტოლეს გამოსახულებასაც ვხედავთ.

ამასთან დაკავშირებით ჩნდება მნიშვნელოვანი შეკითხვა: ქრისტიანული გამოცხადების შემეცნებისთვის, საერთოდ, რამდენად აუცილებელია ფილოსოფიის შესწავლა?

რასაც მე ვწერ, შესაძლოა ზოგიერთი მკითხველისათვის ადვილად გასაგები იყოს; ვიღაცისათვის კი მისი შინაარსი შეიძლება გამოცანად დარჩეს; ...ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ დაწერილი საიდუმლოდ იმეტყველებს, გამჟღავნებას ფარული სახე ექნება და მისი არსი დუმილში გამოვლინდება. აქ იქნება წარმოდგენილი ძირითადი ერესების დოგმატები და ჩვენს საიდუმლო ინიცირებაში, ანუ ცოდნაში სრულყოფის პროცესში, ამ დოგმატებს წმინდა გადმოცემის შესაბამის და სათანადო პასუხს გავცემთ... ასე რომ ჩვენ მზად ვიქნებით, გნოსტიკური გადმოცემის შინაარსიც მოვისმინოთ.

როგორც ამ ტექსტიდან ვხედავთ, ქრისტიანული "გნოზისი", სხვაგვარად, ცნობილი ელიტიზმი ან (ბერდიაევის სიტყვებით რომ ვთქვათ) "სულის არისტოკრატია" კლიმენტისათვის უარყოფით გაგებას არ წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანის პირდაპირი მოვალეობაა, რაც შეიძლება მეტი იცოდეს, მეცნიერული ცოდნა და ფილოსოფია მორწმუნე ქრისტიანს გარე სამყაროსთან დაკავშირებაში ეხმარება, მეცნიერული აზროვნება უმაღლესი ცოდნის მოპოვების საფეხურია და ამავდროულად რწმენაში განმტკიცებისათვის დამხმარე საშუალებაა, ჩვენ ვიცით, რომ ბევრ ჩვეულებრივ მორწმუნეს ან თუნდაც უბრალოდ გაუნათლებელ პიროვნებას, რომლებსაც არ უსწავლიათ უნივერსიტეტში, ვერასოდეს ვერავინ დაავალებდა შეესწავლა ფილოსოფია. ეს საკითხი არანაკლებ მწვავედ დგას ჩვენს სინამდვილეში, მაშინ, როდესაც ბევრი განათლებული ინტელიგენტი ქრისტიანული ცოდნით დაინტერესებულიც კი არ არის და იგი ამ ცოდნას ობსკურანტიზმად, ანუ მეცნიერების, სწავლა-განათლებისა და კულტურული პროგრესისადმი მტრულად განწყობილ სწავლებად მიაჩნია.

კლიმენტის ღვთისმეტყველების წყაროს და საფუძველს ლოგოსის (სიტყვის) შესახებ სწავლება წარმოადგენს. კლიმენტის მიხედვით, ლოგოსი - სამყაროს შემოქმედია. ძველ აღთქმაში ღვთაებრივი კანონი და ელინური ფილოსოფია მისი მეშვეობით გაცხადდა, შემდეგ, "როდესაც მოიწია დროის სისრულე" (გალ. 4:4), მთელი ეს პროცესი ქრისტეს განკაცებით დაგვირგვინდა. როგორც ღვთაებრივი გონი - ლოგოსი, კაცთა მოდგმისთვის არის მასწავლებელი და კანონმდებელი. ჭეშმარიტი ქრისტიანობა ცოდნაშია დავანებული, ხოლო ცოდნა რწმენისაგან განუყოფელია. აქტუალურობაში, რომლითაც ცოდნის მნიშვნელობას (ანუ "გნოზისს") კლიმენტი კვლავ და კვლავ ხაზს უსვამს, ინტელექტუალიზმი აშკარად მოჩანს. ამავე დროს, რაღაც თვალსაზრისით, შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს მას მიაჩნია, რომ ცოდნის სისრულე მხოლოდ რჩეული ელიტისათვის შეიძლება იყოს მიღწევადი.

მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ კლიმენტის შემოქმედებაში მართლაც შესაძლებელია გნოსტიციზმის ელემენტების დანახვა, საჭიროა, მისი მსგავსი "გნოსტიკოსები" მკვეთრად გაიმიჯნონ ისეთი ერეტიკოსებისგან, როგორიც იყო ვალენტინი, რომელიც საკუთარი გნოსტიკური იდეების გამო ეკლესიას განუდგა და თავისი სექტა შექმნა. კლიმენტის მსგავსი პიროვნებები ეკლესიურ სივრცეში რჩებოდნენ და მათ ყოველთვის დიდი წვლილი შეჰქონდათ ეკლესიურ გადმოცემაში.

გნოსტიკური მიმართება უფრო ნათლადაა გამოკვეთილი კლიმენტის სწავლებაში ეკლესიური გადმოცემის შესახებ: მას მიაჩნდა, რომ ცოდნის გადაცემა ცალკეული პიროვნებების მიერ ხდება. საპირისპიროდ ფიქრობდა წმინდა ირინეოს ლიონელი: ის განმარტავს, რომ ჭეშმარიტება ეკლესიას ეკუთვნის, რომ ქრისტიანული ცოდნა მთელი თემის საკუთრებაა და მას საზოგადოებრივი ბუნება აქვს. როგორც უკვე აღინიშნა, კლიმენტი კი მიიჩნევდა, რომ ცოდნა მხოლოდ რჩეულთა ხვედრია. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ კლიმენტის გამონათქვამები ამ თვალსაზრისით შეიძლება სხვადასხვაგვარად იქნეს გაგებული. ერთი შეხედვით, კლიმენტი წმინდა ირინეოსის სრულიად საწინააღმდეგოს ამტკიცებს, მაგრამ, მეორე მხრივ, ისიც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მართლმადიდებლურ ტრადიციაში ღმრთის შესახებ ღრმა მისტიკური ცოდნისა და ჭვრეტის უნარის მქონე წმინდა მამები ყოველთვის გამორჩეული პატივით სარგებლობდნენ. წმინდა ბასილი დიდი თავის წერილებში მნიშვნელოვან ზღვარს ავლებდა ქარიზმატულ (სულიწმიდის მადლით დაჯილდოებულ) მამებსა და ეკლესიური ავტორიტეტით გამორჩეულ პიროვნებებს შორის, ამავე დროს, ის ხაზგასმით აღიშნავდა, რომ მთავარი აქცენტი მათ შორის შეუსაბამობაზე არ უნდა გავაკეთოთ. ეკლესიის ისტორიისათვის ისეთი წმინდანები და მისტიკოსები არიან ცნობილი, როგორებიც იყვნენ წმინდა სერაფიმე საროველი და სვიმონ ახალი ღვთისმეტყველი, რომლებმაც ღვთისშემეცნების უმაღლეს საფეხურს თვითონ მიაღწიეს, მაგრამ ამის მიუხედავად, მათ არ გამოუხატავთ გამორჩეული პატივმოყვარეობა და არ უარუყვიათ საეპისკოპოსო ძალაუფლება. ასეთ ადამიანებს ეკლესია ყოველთვის ღმერთთან ურთიერთობის გამორჩეული ნიჭის მქონე ადამიანებად განიხილავდა. ამ თვალსაზრისით აღმოსავლური მართლმადიდებლური გადმოცემა ყოველთვის გარკვეული "გნოსტიკური" ელემენტის მატარებელი იყო, მაგრამ ამ შეგრძნებას ყოველთვის აწონასწორებდა ეკლესიის ავტორიტეტი. კლიმენტისთან ეს წონასწორობა დაცული არ არის: მისი წერილებით ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს ჭეშმარიტი ღვთისშემეცნება მხოლოდ გამორჩეული, სპეციალურად განსწავლული ინტელიგენციის მცირე ჯგუფისთვის არის ხელმისაწვდომი და ღვთაებრივ მისტიკურ სიმაღლეებს მხოლოდ ეს ადამიანები შეიძლება ეზიარონ.

დასავლურ ქრისტიანობას სულიერი ტრადიციებისადმი სკეპტიკური დამოკიდებულება ჰქონდა. ცალკეულ ქარიზმატულ პიროვნებებსა და ეკლესიურ ავტორიტეტს შორის წონასწორობა, კლიმენტის მაგალითის საპირისპიროდ, ეკლესიური იერარქიის ფორმალურად უფლებამოსილთა ავტორიტეტის სასარგებლოდ იყო დარღვეული. რომის კათოლიკურ ტრადიციაში მორწმუნეთა შორის ძალიან ადრე მოხდა გაშორიშორება და ერთ მხარეს "მსწავლელი ეკლესია" აღმოჩნდა, ხოლო მეორე მხარეს უბრალო მორწმუნეები განლაგდნენ. აღმოსავლეთში ასეთი გაყოფა არ მომხდარა, აქ ეკლესიური ერთიანობის მხარდაჭერას იმის რწმენა ამაგრებდა, რომ ჭეშმარიტება მხოლოდ ღმერთს ეკუთვნის და უფალი ამ სიკეთეს ყოველ ადამიანს უზიარებს. აღმოსავლური ტრადიციის მიხედვით, ჭეშმარიტების ცოდნა არც მაღალ ადმინისტრაციულ თანამდებობაზე მყოფთ და არც იმ ადამიანებს ეკუთვნის, ვინც წარმატებით მიიღო ესა თუ ის უმაღლესი განათლება. იმის მტკიცება, რომ არსებობენ ადამიანები, ვისთვისაც ეკლესიური გადმოცემა შეიძლება მიუწვდომელი იყოს, გნოსტიკურ ერესად უნდა ჩაითვალოს.

ნიშანდობლივია, რომ ყოველივე აღნიშნულთან ერთად, კლიმენტი ალექსანდრიელის შემოქმედებაში მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიისთვის სავსებით შესაფერის გამონათქვამებს ვხვდებით:

ცნობილია ერთი ჭეშმარიტი ეკლესია, ნამდვილი უძველესი ეკლესია, რომელშიც ყველაფერი ყოველ მართალს და ღვთის ნების აღმსრულებელს ეკუთვნის... ეს ერთიანი ეკლესია ძალადობის გზით არის გახლეჩილი ერეტიკოსებისა და მრავალი სექტის მიერ. ჩვენ ვაღიარებთ: იდეალში, თავისი არსით, წარმომავლობით, თავისი უპირატესობებით სწორედ ეს უძველესი ეკლესია არის ნამდვილი უძველესი კათოლიკე - ნამდვილი ერთიანი ეკლესია. ეს ეკლესია ერთი ღმერთის ნებით, ერთი ღმერთის (ქრისტეს) მეშვეობით ერთიან რწმენამდე, იმ ერთ აღთქმამდე მიგვიყვანს, რომელიც სხვადასხვა დროს იქნა დადებული და ერთმანეთთან სრულ თანხვედრაშია... ეკლესიის, როგორც ამ აღთქმაში მოქმედების წყაროსა და მაორგანიზებლის, უპირატესობა კი მის აბსოლუტურ ერთიანობაშია: ის მთელ სამყაროში ყველაფერზე უპირატესია და მას არც მეტოქე და არც სწორი არ გააჩნია... რადგან არსებობს მოციქულთა ერთი სწავლება და ერთი გადმოცემა...

ევქარისტიის შესახებ კლიმენტის სწავლების საგულდაგულო განხილვა გვიჩვენებს, რომ ეს საიდუმლო მას ორმხრივად ესმის. მას მიაჩნია, რომ წმინდა ძღვენთან ზიარების დროს ჩვენ სიმბოლური, სულიერი ზიარების პროცესში ვმონაწილეობთ, და ეს ფაქტობრივად საშუალებაა ჭეშმარიტების შეცნობისა:

უცნაური საიდუმლოა! გვთავაზობენ უარი ვთქვათ ჩვენს ოდინდელ ხრწნადობაზე და ვეზიაროთ ახალს - ქრისტეს საზრდოს: ჩვენ გვთავაზობენ, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, ჩვენში ვატაროთ ქრისტე, გულით ვატაროთ უფალი, რათა დავძლიოთ ხორციელი ჩვენი ვნებები... "ჩემი ხორცი" - ალეგორიაა სულიწმიდისა. ანალოგიურად "სისხლი" "სიტყვაა", რადგან სიტყვა ჩვენს ცხოვრებაში სრულ სისხლად ჩაედინება. უფლის ჩვილების საზრდო - ხორცი და სისხლი - არის უფალი; უფალია სული და სიტყვა. ეს არის საზრდო ანუ ღმერთი იესო, ანუ სიტყვაა ღმრთისა, სულია, ხორცად ქმნილია, ანუ ეს არის კურთხეული ციური ხორცი. ეს არის კერძი - რძეა მამისა, რომლითაც ჩვენ ვიკვებებით, მისი ჩვილები.

მაცხოვრის სისხლი ორგვარი ხასიათისაა. ერთი მხრივ, ეს სისხლია ფიზიკური თვალსაზრისით, სისხლი, რომელმაც ჩვენ გამოგვიხსნა ხრწნილებისაგან; მეორე მხრივ, ეს არის სულიერი სისხლი, რომლის საშუალებითაც ცხებულნი ვხდებით. შესვა იესოს სისხლი - ნიშნავს ეზიარო ღვთის უკვდავებას; ისევე, როგორც სისხლია ძალა ხორცისა, სულია ძალა სიტყვისა... როგორც ღვინოს შეერევა წყალი, ისევე - ანალოგიურად - სული შეერევა ადამიანს. ეს შენარევია საკვები ადამიანის რწმენისა; სულს მიჰყავს ადამიანი უკვდავებამდე. ამ ორის - შესასმელისა და სიტყვის - შენარევს ეწოდება ევქარისტია, მადლი მშვენიერებისა და დიდებისა...

ინტერესს იწვევს კლიმენტის მემკვიდრეობა საერო საზოგადოების ზნეობრივი აღზრდის შესახებ (როგორც წესი, საეკლესიო მწერლები ამჯობინებდნენ მორალურ-ასკეტიკურ თემებზე პირველ რიგში ბერ-მონაზვნების მისამართით დაეწერათ). აქ უნდა გამოიყოს საკითხები, რომლებიც ცოლქმრულ ცხოვრებასა და უქორწინებლობასთან არის დაკავშირებული, ანუ ის, რაც ყველა ხალხს და თაობას ყოველთვის აწუხებდა. ბერძნულ-რომაულ თავაშვებულ საზოგადოებაში ქრისტიანობამ ორი სავსებით ახალი, იუდაიზმისთვისაც და ელინური საზოგადიებისთვისაც მანამდე არნახული, ერთქორწინებისა და საერთოდ უქორწინებლობის იდეა შეიტანა. ამასთან, ქრისტიანი მწერლები ცოლქმრობასთან შედარებით უპირატესობას უქორწინებლობას, ზედმეტი მონდომებითაც კი, ანიჭებდნენ.

ღვთისმეტყველთა უმრავლესობისგან განსხვავებით, ამ საკითხთან დაკავშირებით, კლიმენტისთან ვხედავთ საღ, გაწონასწორებულ მიდგომას:

ღვთის რწმენის მიხედვით, თავშეკავება არის სხეულის მოთხოვნის უგულებელყოფა. თავშეკავება მხოლოდ სქესთან დაკავშირებული საკითხი კი არა, ყველაფერ იმასთანაა კავშირში, რისკენაც სამშვინველს ცუდი მიდრეკილება გააჩნია და არ სურს მხოლოდ სასიცოცხლოდ აუცილებელი მოთხოვნებით დაკმაყოფილდეს. ასევე არსებობს თავშეკავება ლაზღანდარობის, ფულის, პირადი ინტერესის და სხვა სურვილებისგან. ეს თავშეკავებები მხოლოდ თვითკონტროლის სწავლის გამო არ არის. ჩვენ უნდა გვესმოდეს, რომ თვითკონტროლი იმის გამო გვაქვს ბოძებული, რომ სწორედ აქ ვლინდება ჩვენში ღვთაებრივი ძალაუფლება და მადლი... ჩვენი შეხედულება ასეთია, ჩვენ მივესალმებით და ნეტარად მივიჩნევთ ქორწინებისგან იმათ თავშეკავებას, ვისაც ამის ნიჭი უფლისაგან აქვს ბოძებული. მაგრამ ჩვენ ასევე აღფრთოვანებული ვართ მონოგამიით, ამაღლებული ერთქორწინებით, დაწერილია: "ერთმანეთის ტვირთი იტვირთეთ და ასე აღასრულეთ ქრისტეს რჯული" (გალ. 6:2).

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, კლიმენტი ამტკიცებს, რომ დაუქორწინებლობა ასკეტიზმის მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა და ჭეშმარიტი თავშეკავება უფრო მეტია, ვიდრე სქესობრივ ურთიერთობაზე უარის თქმა. აღმოსავლური ტრადიცია ბერ-მონაზონთაგან, მაგალითად: მორჩილებასთან, სიღარიბესთან და სხვა ფორმებთან ერთად, ყოველთვის მოითხოვდა თავშეკავებას. თავისთავად უქორწინებლობა სიკეთეა, მაგრამ მასში შესაძლებელია ეგოცენტრისტული მოტივებიც მოქმედებდეს. ქრისტიანული ცხოვრება ღვთის ნების ასრულებაშია და ამ ნების ამოცნობა ადამიანისათვის უმნიშვნელოვანესი საქმეა. ცხოვრება ქორწინებაში არანაკლები კეთილქმედებაა, და არანაკლებ რთულად განსახორციელებელია, ვიდრე დაუქორწინებლობა.