მოციქულთა მოწაფეებად, როგორც წესი, მოიხსენიებიან წმინდა კლიმენტი რომაელი, ეგნატე ანტოიქიელი, პოლიკარპე სმირნელი და რამდენიმე სხვა მამა, რომლებმაც მაცხოვრის მოძღვრება მოციქულებისაგან მიიღეს და უშუალოდ მათ მემკვიდრეებად გვევლინებიან.

წმინდა ეგნატე ანტიოქიელის (რომელიც ასევე ეგნატე ღმერთშემოსილად იწოდება) შესახებ ჩვენთვის ევსები კესარიელის "საეკლესიო ისტორიიდან" (IV საუკუნე) არის ცნობილი. ეგნატე (ევოდიუსის შემდეგ) ანტიოქიის მეორე ეპისკოპოსი იყო და იგი იმპერატორ ტრაიანეს მმართველობის დროს (98-117) მოწამებრივად აღესრულა. ევსები კესარიელის ცნობით, ის რომში ცირკის არენაზე გარეული ცხოველების მიერ სასტიკი სიკვდილით იქნა განადგურებული. რომისკენ მიმავალმა ეგნატემ გზად ეპისტოლეები დაწერა. ჩვენამდე შვიდმა წერილმა მოაღწია: ჰრომაელთა, ეფასელთა, მაღნისელთა, ტარალისელთა, ფილადელფელთა, ზმირნელთა და კერძო გზავნილება პოლიკარპიოს ზმირნელი ეპისკოპოსის მიმართ, რომელმაც ეს მასალა შეკრიბა და გამოაქვეყნა. წმინდა ეგნატეს წერილები ჩვენთვის ნაკლებად ცნობილი, ადრექრისტიანული პერიოდის ქრისტიანული ცხოვრების ამსახველ უძვირფასეს წყაროებს წარმოადგენს.

არსებობს სათნო გადმოცემა, რომლის მიხედვითაც, ყმაწვილი, რომელიც იესო ქრისტემ ხელში აიყვანა, თავის მოწაფეთა შორის დააყენა და თქვა: "...ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: თუ არ მოიქცევით და არ იქნებით, როგორც ბავშვები, ვერ შეხვალთ ცათა სასუფეველში" (მათ. 18:2-3), პატარა ეგნატე იყო, თუმცაღა ქრონოლოგიური თვალსაზრისით ეს ნაკლებადაა შესაძლებელი. ამასთან, იოანე ოქროპირის ცნობით, ეგნატეს მაცხოვარი ხორციელად არ უხილავს.

ეგნატეს წერილებში ზმნა "პარეკეო" ქრისტიანული თემის მნიშვნელობითაა გამოყენებული და "პარეკია" ამ სიტყვიდან არის წარმოქმნილი, რაც თავის მხრივ "მეორეულს" ან "დროებით მყოფობას" ნიშნავს. შესაბამისად, წმინდა ეგნატეს ეპისტოლე რომაელთა მიმართ ბერძნული ენიდან სიტყვასიტყვით თარგმანში "რომში (დროებით) მყოფ ღვთის ეკლესიას" გულისხმობს. შემდგომში სიტყვა "პარეკია" ტექნიკურ ტერმინად ქცეულა და ამა თუ იმ ტერიტორიაზე განთავსებული სამრევლოს მნიშვნელობა შეუძენია. ეს სიტყვა ყოველთვის ერთსა და იმავე ღვთაებრივ ეკლესიას გულისხმობს, რომელიც "მწირია" ან კონკრეტულ ადგილზე "დროებით იმყოფება" და ამიტომ ერთნაირად შესაძლებელია იყოს რომში, ანტიოქიაში, ნიუ-იორკში, ტოკიოში, მოსკოვში და სხვაგან. ამიტომ აშკარაა, რომ ქრისტიანების ნამდვილი "სახლი", "მუდმივი სამყოფელი" ზეციური იერუსალიმია, რომელიც ჟამთა აღსასრულს დედამიწაზე დამკვიდრდება.

წმინდა ეგნატის წერილებში ჩვენი გამორჩეული ინტერესის საგანი ორი ურთიერთდაკავშირებული თემაა. ესენია: ქრისტოლოგია (სწავლება იესო ქრისტეს შესახებ) და ეკლესიოლოგია (სწავლება ეკლესიის შესახებ). ადრეული ეკლესიის ისტორიაში ეგნატე იყო პირველი არაებრაული წრისა და წარმოშობის უდიდესი მნიშვნელობის ქრისტიანი მწერალი. მის წერილებში ციტატებს ძველი აღთქმიდან უმნიშვნელო ადგილი უკავია.

იესო ქრისტეს შესახებ ეგნატეს სწავლებას ერეტიკოსებთან - დოკეტებთან პოლემიკის ელფერი დაჰკრავს. დოკეტები არ აღიარებდნენ ღვთის განკაცების მატერიალურ ასპექტს. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ იესო ქრისტე ერთგვარი უსხეულო ანგალოზის მსგავსი არსება იყო:

"ვითარცა ყრუნი დაიყოფდით ყურთა თქუენთა, რაჟამს თვინიერ იესუისა რასმე იტყოდის ვინმე თქუენდა მიმართ, რომელი-იგი არს ძე ღმრთისაი, რომელი იშვა მარიამისგან, რომელი-იგი იყო ნათესავისაგან დავითისა და... და ჭეშმარიტად ჭამა და სუა და ჯუარს ეცუა და მოკუდა ხორცითა პონტოელისა პილატესზე... განხეთქნა ზღუდე იგი საუკუნოი და შუაკედელი მისი დაარღვია და აღდგა მესამესა დღესა, რამეთუ ღმერთმან აღადგინა იგი", რომელიც ასევე აღგვადგენს ჩვენ, ქრისტეს მორწმუნეებს, რადგან მის გარეშე არ ძალგვიძს ჭეშმარიტი ცხოვრების ზიარნი ვიყოთ ("ტრალისელთა მიმართ", 9). (აქ და შემდგომ გამოყენებულია წმინდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანი 1988 წლის საქართველოს ეკლესიის კალენდრიდან).

ცხადია, წმინდა ეგნატე იესო ქრისტეს სხეულის მატერიალურობის შესახებ ყოველგვარ ეჭვს ერთმნიშვნელოვნად უარყოფს. მისთვის მაცხოვრის სხეული კონკრეტული, თვალსაჩინო, ხელშესახები და შეგრძნებადია. იესო ქრისტეს ისტორიულობას ჩვენი გამოხსნისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რადგან თუ იესო ქრისტეს სხეული მხოლოდ წარმოსახვა იყო (როგორც ამას დოკეტები ამტკიცებენ), მაშინ ჩვენი გადარჩენაც მოჩვენებითი და არარეალური ყოფილა.

ღვთისმეტყველური თვალსაზრისით, წმინდა ეგნატე მცირეაზიული ტრადიციის მატარებელია. ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით, ის უფრო ახლოს წმინდა იოანე ღვთისმეტყველთანაა, ვიდრე წმინდა მოციქულ პავლესთან. მოციქული პავლე სიტყვა "სომას" - "სხეულს" დადებით კონტექსტში იყენებს, მაშინ როდესაც სიტყვა "სარკსი" - "ხორცი" მის წერილებში უარყოფითი ელფერის მატარებელია. წმინდა იოანეს ღვთისმეტყველებაში სიტყვა "ხორცს" დადებითი მნიშვნელობა აქვს: "და სიტყუაი იგი ხორციელ იქმნა და დაემკიდრა ჩუენ შორის, და ვიხილეთ დიდებაი მისი" (იოან. 1:14). როგორც ვხედავთ, ამ თვალსაზრისით წმინდა ეგნატე უფრო მეტად ებრაულ ტრადიციას უახლოვდება, რადგან იქ სიტყვა "ბასარ" - "ხორცი" ღვთის მიერ ქმნილ კეთილ საწყისად მიიჩნევა. როდესაც წმინდა ეგნატე იესო ქრისტეს ხორციელ ბუნებაზე როგორც რეალურად არსებულზე მსჯელობს, მისთვის სიტყვა "ხორცი" დადებითი შინაარსის მატარებელია; ხანდახან მაცხოვრის მისეულ აღწერაში თითქმის ქალკედონური მრწამსი გამოსჭვივის:

"ხოლო მკურნალ თქუენდა არს მხოლოი ჭეშმარიტი ღმერთი, დაუსაბამოი და უცვალებელი და ყოველთა უფალი და მხოლოდშობილისა ძისა ხოლო მამაი და მშობელი. და კუალად გუაქუს მკურნალად უფალიცა ჩუენი და ღმერთი იესუ ქრისტე, წინასაუკუნეთა მამისაგან მხოლოდშობილი ძე და სიტყუაი ღმრთისაი, ხოლო უკუანაისკნელ ხორცშესხმული ქალწულისა მარიამისაგან; რამეთუ სიტყუაი განხორციელდა, უხორცო ხორციელ იქმნა და უვნებელმან ივნო ხორცითა და უკუდავი მოკუდა ხორცითა და ცხორებამან ხრწნილებისა გემოი იხილა ხორცითა, რაითა სიკუდილისა და ხრწნილებისაგან განათავისუფლნეს და განკურნეს სულნი ჩუენნი დასნეულებულნი უღმრთოებითა და ბოროტითა გულისთქმითა" ("ეფესელთა მიმართ", 7).

საჭიროა კვლავაც და კვლავაც გავიმეოროთ, რომ წმინდა ეგნატეს განუხრელი მტკიცება იესო ქრისტეს რეალურ ხორციელ ადამიანად განკაცების შესახებ კაცთა მოდგმის გამოხსნის საკითხთან პირდაპირ არის დაკავშირებული. იმისათვის, რომ მაცხოვარს ჩვენ გადავერჩინეთ, ის ზუსტად ჩვენს მსგავსებად უნდა განხორციელებულიყო.

სწორედ ასეთივე ზნეობრიობაა ქრისტიანული სოტერიოლოგიის (სწავლება გადარჩენის შესახენ) საფუძველი, ხოლო მისი არსი მაცხოვრის მიბაძვაა. წმინდა ეგნატეს სწავლებით, როგორც მაცხოვარმა სრულად და რეალურად გაიზიარა ჩვენი ადამიანური ხვედრი, ასევე ჩვენ ჩვენი ცხოვრებით, ვნებებითა და შეგნებულად თავგანწირული სიკვდილით მას უნდა ვემსგავსებოდეთ:

"ხოლო, უკუეთუ ვითარცა უღმრთონი ვინმე და ურწმუნონი იტყვიან, ვითარმედ: არა ჭეშმარიტად მიიხუნა ხორცნი, არამედ საგონებელ იქმნა განკაცებულად და საგონებელ იქმნა მიმკუდრად და ვნებულად და არა ჭეშმარიტებით აღასრულნა საქმენი ესე. რაისათვის შეკრულ ვარ მე და ვილოცავ, რაითა მხაცთა ბრძოლა ვსცე? მაშა ცუდადსამე მოვკუდები და ცილსა ვსწამებ ჯუარცმისთვის უფალსა..." ("ტრალისელთა მიმართ", 10). "აწ უკუე, ვინაითგან აღსასრული იქმნების ამის ცხორებისაი და საქმეთა მისთაი, და განკრძალულთა მათ და მუშაკთა სათნოებისათა მიელის ცხორებაი საუკუნოი, ხოლო ურჩთა მათ და მაცილობელთა - სიკუდილი საუკუნოი. რამეთუ ორნი ხატნი იპოვებიან კაცსა თანა: ერთი-იგი დრაჰკნისაი და მეორე ტყვვისა დრაჰკანისაი, მორტყუნილი. და ღმერთმსახური კაცი დრაჰკანი არს ჭეშმარიტი, ღმერთის მიერ დაბეჭდული; ხოლო უღმერთოი - მტყუვარი-იგი და ტყვვისაი და ამაოდ მსგავსი დრაჰკანისაი, არა ღმერთისა მიერ გამოქანდაკებული, არამედ ეშმაკისა მიერ მორყუნილი. ურწმუნოთა მსგავსებაი ჰმოსიეს მთავრისა მის უკეთურისაი, ხოლო მორწმუნეთა აქუს ხატი და მსგავსებაი მთავრობისა საღმრთოისა: ღმრთისა მამისა და იესუ ქრისტესი. ვინაიცა, უკუეთუ არა წადიერ ვიქმნნეთ ნებსით თვისით ჭეშმარიტებისათვის სიკვდილსა ვნებისა მიმართ მისისა, ცხორებაი მისი არა არს ჩუენ შორის" ("მაღნისელთა მიმართ", 5).

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თუ იესო ქრისტე მხოლოდ მოჩვენებით ცხოვრობდა (დოკეტებსა და გნოსტიკოსების ნაწილს მაცხოვრის სწორედ ასეთი მიწიერი ცხოვრება სწამდათ), მაშინ მისი სიკვდილიც მოჩვენებითი ყოფილა. წმინდა ეგნატე ხაზგასმით მიუთითებს, რომ ყველა ადრეული ქრისტიანი მამა იესო ქრისტეს რეალურ განკაცებას ქადაგებს. იესო ქრისტე ჭეშმარიტად წამებისა და ჯვარცმის გამო მოკვდა, და მორწმუნის მოწამებრივი ცხოვრება მისი სრულყოფილი მიბაძვით სიკვდილია. იესო ქრისტე ჩვენთვის მოკვდა და ამით მან სიკვდილი დაამარცხა, ამოტომ ქრისტეს რწმენისათვის სიკვდილი - სიკვდილის უსუსურობის კიდევ ერთი მტკიცებულებაა. იმ დროს დევნისაგან თავის გამოხსნა არანაირ სიძნელეს არ წარმოადგენდა, მაგრამ ქრისტიანები შეგნებულად მიდიოდნენ წამებასა და სიკვდილზე, ამით ისინი ჭეშმარიტ ერთგულებას ავლენდნენ იმის მიმართ, ვინც ჩვენთვის ეწამა, მოკვდა და ამით სიკვდილი გამარჯვებად აქცია. სწორედ ამ ლოგიკიდან ხდება ნათელი, რით საზრდოობდა ის ძლიერი მუხტი, რომელიც წმინდა ეგნატეს უმძიმესი მოწამებრივი სიკვდილისაკენ უბიძგებდა. ჰრომაელთა მიმართ ეპისტოლეში წმინდა ეგნატე რომაელ ქრისტიანებს თხოვნით მიმართავს, არ გამოესარჩლონ მას და მის მოწამებრივ სიკვდილს ხელი არ შეუშალონ:

"ამისათვის მივსწერ მე ყოველთა ეკლესიათა და ყოველთა უწამებ, რამეთუ ნებსით მოვკუდები მე ღმრთისათვის, უკუეთუ ოდენ თქუენ არა დამაბრკოლოთ. ვინაიცა გლოცავ თქუენ, ნუ მაჩუენებთ ურგებსა წყალობასა და მაცადეთ მე, რაითა ვიქმნე მხეცთა შესაჭმელ, რომელთა მიერ მომენიჭების მე მიმთხუევაი ღმრთისაი. იფქლი ვარ ღმრთისაი და კბილთა მხეცთაითა დავიფქვი, რაითა ვიქმნე მე პურ წმიდა ღმრთისა... უკუეთუ ვიწამო, თავისუფალ ვიქმნე იესუ ქრისტეს მიერ და აღვდგე მის თანა აზნაური. აწ მის თანა შეკრული ვისწავებ, რაითა არა რაისა მსოფლიოისა და ამაოისა მითქუმიდეს გული" ("ჰრომაელთა მიმართ", 4).

ამ მონაკვეთში ვხედავთ, რომ წმინდა ეგნატე, როგორც განათლებული სირიელი, სიტყვაკაზმულად გვიხატავს იმდროინდელი ევქარისტიული ღვთისმეტყველებისათვის დამახასიათებელ ნათელ ხატს. უკვე თორმეტი მოციქულის მოძღვრებაში ("დიდაქე") პურის ევქარისტიაში გამოყენება განმარტებულია, როგორც გარდასახვისა და აღდგომის სიმბოლო. ძველიდან ახალში გადასვლის გზაზე სიკვდილი, ანუ სრული ტრანსფორმაცია უნდა განხორციელდეს: იფქლის მარცვალი ფქვილად იქცევა, შემდეგ ამ ფქვილით პური ცხვება, მაგრამ ახალი ცხოვრება ჯერ კიდევ მაშინ იწყება, როდესაც იფქლის მარცვალი მიწით იფარება და კვდება. ასეთივე სიმბოლურ გზას გაივლის ვაზის ნაყოფიც: ყურძენი იჭყლიტება, წვენად იწურება, წვენი დუღს და შემდეგ ღვინის სახით ახალი გარდასახული ცხოვრება ჩნდება.

შემდეგ წმინდა ეგნატე მოწამებრივი სიკვდილის შინაარსს ასე განმარტავს:

"არას მარგებენ მე კიდენი ქუეყანისანი, არცა დაპყრობაი სოფლისაი და არცა მეფობაი ქუეყანისაი... მე ვეძებ, რომელი ჩუენთვის მოკუდა და აღდგა. ვინაიცა შემნდობელ მექმენით მე, ძმანო, და ნუ დამაბრკოლებთ მე შესლვად ცხორებასა, რამეთუ იესუ არს ცხორებაი მორწმუნეთაი... მაცადეთ მე, რაითა მოვიღო წმიდაი იგი ნათელი. რაითა ვემსგავსო ვნებათა ქრისტეს ღმრთისათა" ("ჰრომაელთა მიმართ", 6).

მოწამებრივი ცხოვრება უტოლდება დაბადებას. ეს აზრი იმაში გამოვლინდა, რომ მომდევნო წლებში ტრადიცია გაჩნდა, რომლის მიხედვითაც წამებით სიკვდილის წლისთავი, ისე აღინიშნებოდა, როგორც წამებულის კვლავდაბადება. პირველი ქრისტიანი წმინდანების მოწამებრივი სიკვდილი საუკეთესო მტკიცებულებაა ქრისტიანული ცხოვრების არსისა, რაც იესო ქრისტეს მიბაძვასა და მასთან ერთობას გულისხმობს. ეკლესიის შესახებ წმინდა ეგნატეს სწავლება, ანუ ეკლესიოლოგია უშუალოდ მისივე ქრისტოლოგიიდან გამომდინარეობს. ჩვენი ცხონებისათვის აუცილებელია არსებობდეს რეალური, ხორციელი ისტორიული ქრისტე, რადგან გამოხსნაც კონკრეტულ, ქრისტიანულ მრევლში - ეკლესიაში უნდა მიმდინარეობდეს. შეუძლებელია ქრისტიანი ხილული ეკლესიური ცხოვრების გარეშე, მხოლოდ სულიერ - მისტიკურ დონეზე იყო. ქრისტიანული ურთიერთობა კონკრეტულ ადგილზე, რეალურ ადამიანურ ცხოვრებაში მონაწილეობას გულისხმობს. მაცხოვარი თავისი მოღვაწეობის პირველი დღეებიდანვე მის მიერვე შერჩეული ადამიანების გარემოცვაში ცხოვრობდა. მისი ამაღლების შემდეგ ეს ადამიანები მისი ცხოვრებისა და სწავლების დამმოწმებლები გახდნენ, ხოლო სულთმოფენობის შემდეგ მათ შექმნეს ბირთვი და ახალშობილ ეკლესიაში პირველი მასწავლებლები გახდნენ. იმ დროიდან მოყოლებული ეკლესია ყოველთვის არსებობდა და მისი არსებობა თავად იესო ქრისტეს რეალური ცხოვრებისაგან ყოველთვის განუყოფელი იყო.

წმინდა ეგნატეს ეკლესიოლოგიის სწორად გაგებისათვის მნიშვნელოვანია ძნელად სათარგმნი ბერძნული გამოთქმის ep’ i to avt’ o-ს შინაარსს გავეცნოთ. ქრისტიანულ ლიტერატურაში ეს გამოთქმა თავდაპირველად "საქმე წმიდათა მოციქულთაში" გვხვდება და იკითხება: "იყვნეს ყოველნი ერთბამად ურთიერთას" (საქმ. 2:1) ან "ყოველნივე მორწმუნენი იყვნეს ერთბამად" (საქმ. 2:44). აქ მორწმუნეთა ეკლესიურად, ანუ ღვთის დიდებისა და პურის განტეხისათვის ერთად ყოფნა იგულისხმება. ზოგიერთ ხელნაწერში საქმ. 2:47-ში ep’ i to avt’ o-ს ნაცვლად წერია ep’ i ti ekles’ ia, რაც გიორგი მთაწმინდელის რედაქციით ასე იკითხება: "აქებდეს ღმერთსა, და აქუნდა მადლი ყოვლისა მიმართ ერისა. ხოლო უფალი შესძინებდა ცხოვნებულთა დღითი-დღედ ეკლესიასა" (საქმ. 2:47). ნათელია, რომ "საქმე მოციქულთას" ავტორი ამ გამოთქმით, როგორც ტექნიკური ტერმინით, სარგებლობს, რომელშიც "ეკლესია" იგულისხმება. იგივე აზრი აქვს ნაგულისხმევი წმინდა კლიმენტი რომაელს (1 კორ. 34:7), ხოლო წმინდა ეგნატე ანტიოქიელი ეფ. 5:3-ში ბრძანებს: "ვინაიცა, რომელი-იგი ესევითართა მათ კრებულთაგან (ep’ i to avt’ o) განიყოს და განეშოროს საკურთხევლისაგან მსხუერპლისაისა და ეკლესიისაგან პირმშოთაისა, რომელნი-იგი აღწერილ არიან ცათა შინა, - მგელ არს..." და "ყოველივე ურთიერთარს ერთბამად შეკრბებოდეთ (ეპ" ი ტო ავტ" ო) ლოცვად და ერთი და ზოგადი ვედრებაი იყავნ ყოველთაი... რომელისა-იგი უვარღრეს არა რაი არს" (მაგნ. 7). ამ სიტყვების კონტექსტი აშკარად მიგვანიშნებს, რომ კრებები, რომელთა შესახებაცაა საუბარი, აშკარად საკრალურია.

ყოველივე აღნიშნულისა და მრავალი სხვა ტექსტის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ბერძნული გამოთქმა ep’ i to avt’ o გამოიყენებოდა როგორც ტექნიკური ტერმინი და თავისი შინაარსით ევქარისტიულ ერთიანობას გულისხმობდა. იმ დროს სხვა სპეციალური სიტყვა არ არსებობდა. ადვილი შესაძლებელია, რომ მაშინ პირველი ქრისტიანები საიდუმლოებების, როგორც "წესების", შესახებ საუბარს თავს არიდებდნენ, ხოლო თავად ეკლესია მათთვის საკრალურ შინაარსს ატარებდა. ეკლესია თავის ბუნებას საკუთარი წევრების შეკრების პროცესში აყალიბებდა და ამით სულ უფრო მყარად მკვიდრდებოდა. რადგან ქრისტიანად ყოფნა უწინარეს ყოვლისა ფიზიკურად "ერთად" (ep’ i to avt’ o) ყოფნას ნიშნავს, ქრისტიანობა არასოდეს ქცეულა ეზოთერულ სწავლებად. სწორედ ეს მომენტია ეკლესიურობის შინაარსის მატარებელი და სწორედ ამ დროს ხორციელდება ეკლესიის უმთავრესი ფუნქცია.