მორწმუნე ადამიანებისთვის ყოველი საქმე ღვთის ხსენებით იწყება და, შესაბამისად, ამ საქმეებსაც კეთილი ბოლო აქვთ. ამიტომაც, ჩვენც ღმერთისგან ვითხოვოთ დახმარება და იმედით დაველოდოთ, რომ ღირსნი გავხდებით ჩვენი სურვილისა და შესაძლებლობის შესაბამისი შეწევნისა. ამასთან, არ დაგვავიწყდეს, რომ იგია ყოველივეს კეთილმიზეზი: მზისა, რომელიც ასე გვათბობს და გვანათებს; მთვარისა და ვარსკვლავებისა, რომლებიც ასე გვილამაზებენ და გვინათებენ ღამეს; დედამიწისა, რომელიც შემკულია კეთილხმოვანი, კეთილსურნელოვანი, ტკბილგემოვანი და კეთილსახოვანი ღვთის ქმნილებებით; მთელი სამყაროსი, თავისი იდუმალი წესრიგით, რაშიც გასაოცრად ჩანს ღვთის სიდიადე; საბოლოოდ კი - ადამიანისა, რომელიც გვირგვინია ღვთის ქმნილებათა, ანუ ხატება და მსგავსება ღვთისა.

ღმერთზე საუბრის დაწყება მოვისურვეთ, მაგრამ საოცარია: ღმერთი თავისი სისავსით ხომ არასოდეს გვინახავს და არა მარტო ჩვენ, იგი არავის არასოდეს უნახავს. ამას უფალიც ამბობს: "ღმერთი არავინ სადა იხილა" (იოან. 1:18). მაშ, ბუნებრივია, გაგიჩნდებათ კითხვა: რამ გაგვაკადნიერა ან რის საფუძველზე ვაპირებთ შემოქმედზე საუბარს? ვინაიდან ღმერთს ძლიერ უყვარს თითოეული ადამიანი, ჩვენ ვიგრძენით და დავინახეთ ეს სიყვარული. ამ გრძნობამ ლტოლვა გაგვიჩინა ღვთისაკენ და სურვილი იმისა, რომ სხვასაც გაუზიაროთ ეს გრძნობა. აი, ეს არის არაპირდაპირი, მაგრამ, ვფიქრობთ, დამაჯერებელი პასუხი ჩვენს კითხვაზე. რადგან ვისაც ერთხელ მაინც განუცდია საკუთარ თავზე ღმერთის სიდიადე, სიყვარული ან მფარველობა, აღარასოდეს დაავიწყდება მისი მზრუნველი ხელის ძალა და სითბო. მით უმეტეს ჩვენ, უპირველეს ყოვლისა, მორწმუნეებს, ხოლო შემდგომ, აქედან გამომდინარე, სასულიერო პირებს, რომელთა ცხოვრების არსსაც ღვთის ნების ძიება წარმოადგენს, ხშირად გვიგრძნია ღმერთის სიახლოვეცა და განშორებაც. ამიტომაც, რატომ არ უნდა ვსაუბრობდეთ შემოქმედ ღმერთზე? იმიტომ ხომ არა, რომ უხილავია? სწორედ ეს არის ჩვენი რწმენის გამოხატულება - გვწამდეს უხილავი!

მართალია, ღმერთი თვალით არ გვინახავს, მაგრამ რასაც მის შესახებ მოგითხრობთ, მარტო ჩვენი გამოცდილება როდია. თანაც, რასაკვირველია, არც მოგონილია, არც სიზმარია და არც ლეგენდა; თავად ღმერთის სიტყვას დავიმოწმებთ და იმ მდიდარ გამოცდილებას, რომელიც მართლმადიდებელ წმინდა მამათა ნაშრომებში ამოგვიკითხავს. ალბათ, მიხვდით, რას ვგულისხმობთ ღმერთის სიტყვაში - აქ ბიბლია იგულისხმება, ანუ ძველი და ახალი აღთქმა. ძველი აღთქმა დაიწერა მოსეს და წინასწარმეტყველების მიერ, ხოლო ახალ აღთქმაში თავად იესო ქრისტე - ღვთაებრივი ძე და მისი მოწაფეები გვესაუბრებიან. რაც შეეხება წმინდა მამათა ნაშრომებს, თუ არა მათ, აბა, ვის უნდა მივმართოთ დასახმარებლად? ისინი ხომ თავიანთი ცხოვრებით ღირსი შეიქნენ ღმერთის ხილვისა, ანუ, როგორც უფალი ამბობს: "ნეტარ იყვნენ წმიდანი გულითა, რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ" (მათ. 5:8). ასე რომ სულაც არ ყოფილა საჭირო თვალები ღმერთის დასანახავად, არამედ წმინდა გული.

ღმერთის უხილავობაზე, მგონი, საკმაოდ ვისაუბრეთ, მაგრამ საინტერესოა, კიდევ რა თვისებები აქვს მას, ანუ რამდენად შეიძლება უხილავი არსების ჩვენი გონებით წვდომა? ღმერთის უხილავობა უკვე იმაზე მიუთითებს, რომ იგი განსხვავებული ბუნებისაა და თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ მან შეგვქმნა ჩვენ და არა ჩვენ - იგი, იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენზე აღმატებული ყოფილა, ე.ი. ზებუნებრივია. ყოველივე ზემოთქმულით იმის წარმოჩენა გვინდა, რომ ღმერთი ცაში მაღალ ტახტზე მჯდომარე თეთრწვერა მოხუცი როდია, როგორც ზოგჯერ წარმოიდგენენ ხოლმე, არამედ ზებუნებრივი და უხილავი არსებაა. აი, ამგვარი მსჯელობით შეიძლება ღვთის თვისებათა განჭვრეტა, თუმცა უფრო სწორი იქნება, თუ ვიტყვით: იმ თვისებათა ჩამოთვლა, რომლებიც ღმერთს არ აქვს, ადამიანისგან განსხვავებით. კერძოდ, უხილავობა ხომ ხილულის საპირისპირო თვისებაა, ზებუნებრიობა - ბუნებრიობისა, მარადიულობა - დროებითისა, უცვლელობა - ცვალებადობისა და ა.შ. ამიტომ ღმერთზე საუბრისას და ფიქრისას წმინდა გრიგოლ ნოსელს მოვუსმინოთ, რომელიც გვარიგებს: "ადამიანის გონებას იმის წარმოდგენა (გაგება) ძალუძს, რაც არ შეესატყვისება საღმრთო ბუნებას, ხოლო საკუთრივ საღმრთო ბუნებაზე რისი ფიქრიც ჯერ- არს, მას არ ესმის".

ამრიგად, განა შეუძლია ჭიანჭველას ადამიანის ბუნების წვდომა, მაშინ, როდესაც თავად ადამიანებს ვერ შეგვიცნია ერთმანეთი? ან რომელმა ადამიანმა შეიცნო თავისი თავი ბოლომდე? ამიტომ ყოველგვარ საფუძველსა და გონიერებას მოკლებული იქნება იმის ძიება, თუ რას წარმოადგენს ღმერთი.

თითქოს ჩიხში შევედით ან იმ ტოტს ვჭრით, რომელზეც უნდა ვისხდეთ. მაგრამ არა! ყველაფერი ნათელი შეიქნება, თუ კარგად ჩავუკვირდებით შემდეგ სიტყვებს: სრულყოფილმა ღმერთმა გამოგვიცხადა თავისი არსის ერთიანობისა და სამგვაროვნების შესახებ. ამასთან, მართლაც, ადამიანს თავისი განსჯისა და მსჯელობის შედეგად შეუძლია მივიდეს ღმერთის ამა თუ იმ თვისების აღიარებამდე (მაგალითად, ზემოთქმული უხილავობა, უცვლელობა და ა.შ.), ანუ იქამდე, რომ ღმერთი ერთია. თუმცა ადამიანის მხრიდან იმის შეცნობა, რომ ერთი ღმერთი სამპიროვანია და რას წარმოადგენენ მამა ღმერთი, ძე ღმერთი და სულიწმინდა ღმერთი, ყოვლად წარმოუდგენელია.

წმინდა სამების დოგმატის დღევანდელი სახით განმარტებას, უნდა აღინიშნოს, რომ იგი განსხვავებული და დახვეწილია ქრისტიანობის პირველი საუკუნეებისგან განსხვავებით, ვინაიდან ეკლესიის ისტორიაში, პირველი საუკუნიდან მოყოლებული დღემდე, იყო უამრავი მცდელობა წმინდა სამების არასწორად აღიარებისა, რის წინააღმდეგაც იბრძოდა მართლმადიდებელი ეკლესია და ამ ბრძოლაში დღევანდელი სახით ჩამოყალიბდა სამების დოგმატი. ეს დოგმატური სწავლება სწორედ იმ მიმართულებით განევრცო, რა მიმართულებითაც მიმდინარეობდა მისი დამახინჯება.

ასე რომ, ის უთანხმოება, რომელიც სამების დოგმატს ეხებოდა, ძირითადად სამების პირთა თანასწორობის საკითხს მოიცავდა. კერძოდ, ზოგი მიმდინარეობა მამა ღმერთთან მიმართებით ძე ღმერთს აკნინებდა, ზოგი - სულიწმინდას, ზოგი კი ორივე პირს ერთად. ანუ ძირითადად ხდებოდა მამა ღმერთის უპირატესობაზე აქცენტის გაკეთება, რის გამოც, ბუნებრივია, ირღვევა სამების პირთა თანასწორობაზე სწავლება, რაც მსოფლიო კრებების მიერ არის დამოწმებული და რაშიც ეჭვის შეტანა, და მით უფრო ცვლილებებისა, ყოვლად დაუშვებელია. რადგან ღმერთი ერთია, მის შესახებ ჭეშმარიტებაც ერთია. ცრუ სწავლება კი ცრუ ღმერთამდე მიგვიყვანს. სიცრუე ღმერთმა ყველას გვაშოროს! მართლმადიდებლური ჭეშმარიტება კი განაგრძობს სამების შესახებ საუბარს: მამაშია ძე და სულიწმინდა, ძეშია მამა და სულიწმინდა, ხოლო სულიწმინდაშია მამა და ძე. ისინი ერთ არსებას ქმნიან ერთმანეთში ყოფნისას. თუმცა ამით ერთმანეთში როდი ირევიან, არამედ თითოეული პირი თავისთავადობას ინარჩუნებს, ანუ, როგორც მართმადიდებლური ღვთისმეტყველება გვასწავლის: შეურევნელად შეერთებულნი და განუყოფლად განყოფილნი.

რა შეიძლება ითქვას სამების პირთა განმასხვავებელ თვისებათა არსზე? იგივე წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვპასუხობს: "ისმენ შობაზე და ნუ ეცდები გაიგო, რანაირად, ისმენ მამისაგან სულის გამომავლობაზე და ნუ გაირჯები მიხვდე, როგორ".

ამრიგად, როგორც მივხვდით, სამების დოგმატის შესახებ ცოდნა მთლიანად ღვთის გამოცხადებაზეა დაფუძნებული. ასევე, ისიც თვალნათელია, რომ ღვთაებრივ ბუნებას ვერ ჩასწვდება ადამიანის გონება, არამედ იგი უნდა მივიღოთ როგორც ჭეშმარიტება. ვინაიდან, თუკი მხოლოდ გონებით ვეცდებით მის ჭეშმარიტებაში გარკვევას, სიმართლემდე ვერასოდეს მივალთ. ამის დასტურად, ბუნებაში არსებული მოვლენებისა და საგნების არსის გადმოცემაც გამოდგება. მაგალითად: მაგიდის, წიგნისა და სხვა საგნების აღწერისას თითოეული ადამიანი განსხვავებულ მიდგომასა და ტერმინოლოგიას იყენებს. ამიტომაც, მსმენელისთვის, რომლისთვისაც უცხოა თავად აღნიშნულ საგანთა არსი, ძალზე ძნელია სწორი დასკვნების გამოტანა. ამას ისიც დავუმატოთ, რომ სხვადასხვა ადამიანში ერთი და იგივე საგნები ურთიერთსაწინააღმდეგო შეგრძნებებს იწვევენ. მაგალითად: ვიღაცისთვის გემრიელი საკვები სხვისთვის - უგემურია, ვიღაცისთვის სანდო ადამიანი - სხვისთვის არასაიმედოა და ასე შემდეგ. მით უმეტეს, წარმოუდგენელია ყველასთვის უხილავი და ზებუნებრივი ღმერთის გონებით წვდომა. ამიტომაც, როგორც აღმოჩნდა, მხოლოდ გონებით ვერც ბუნებაში არსებულ საგნებსა და მოვლენებს ჩავწვდებით და ვერც, რასაკვირველია, ღმერთს. ისევე როგორც ნებისმიერი საგნის წვდომას სჭირდება რაიმე სახის შეგრძნებითი ურთიერთობა, ასევე - ღვთის შემეცნებასაც.

საბოლო ჯამში, ხელთ გვაქვს სამების დოგმატის ღვთაებრივი განცხადების მაგალითები, რომლებიც წმინდა წერილშია მოცემული, ასევე ამ განცხადებათა დამახინჯების წინააღმდეგ გამოთქმული წმინდა მამებისეული სწავლებები, რამაც მთლიანობაში ყოვლაწმინდა სამების დოგმატის შესახებ ერთგვარი წარმოდგენა შეგვიქმნა. ახლა ისღა დაგვრჩენია, ვაღიაროთ, რომ ის რაც უზენაესის ბუნების შესახებ ღვთაებრივი განცხადებაა, უნდა სცდებოდეს კიდეც ადამიანის გონების შესაძლებლობებს. ამიტომაც, ყოვლადწმინდა სამების მხოლოდ გონებით შეცნობას თავი უნდა ვანებოთ და იმაზე ვიფიქროთ, თუ როგორ მოვახერხოთ მასთან ცოცხალი ურთიერთობა. ღმერთთან ურთიერთობის გზებსა და საშუალებებს კი წმინდა ეკლესია გვთავაზობს.