როგორ ვძლიოთ აბსურდის განცდას და ფიქრი ამაოებაზე როგორ მივმართოთ ჩვენი სულიერი განვითარებისკენ? - ამ და სხვა კითხვებზე მოგვიგებს ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, დ. უზნაძის სახელობის ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომელი, ქალბატონი რუსუდან მირცხულავა.

- ადამიანს ოდითგანვე ახასიათებდა და ახასიათებს მარადიული კითხვების დასმა. მათ შორის არის ე.წ. ეგზისტენციალური - ცხოვრების საზრისთან დაკავშირებული კითხვებიც: "რისთვის მოვედი ამქვეყნად? რა დანიშნულება და მისია მაქვს? როგორია ჩემი ადგილი ამ სამყაროში?" კარგია, როცა ადამიანი ასეთ კითხვებს სვამს, ის ხომ ერთადერთი არსებაა, რომელსაც არ ჰყოფნის ოდენ ბიოლოგიური არსებობა, ბიოლოგიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება.

საჭიროა მუდმივი ბრძოლა საკუთარ თავთან, რათა იპოვო შენი, უნიკალური გზა და მოახდინო საკუთარი შესაძლებლობების სრული რეალიზება, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ საკუთარი თავის გამოვლენას, არამედ გარკვეული სარგებლობის მოტანას საზოგადოებისა და სამყაროსთვის. თუ ადამიანი როგორღაც მიაგნებს ამ ვიწრო ბილიკს, სძლევს ამაოების პრობლემასაც.

ამ გზის ძიება რწმენას, ეკლესიურობას უკავშირდება. როდესაც ადამიანს აკლია რწმენის ფუნდამენტი, იგი ვერ პოულობს ჭეშმარიტ გზას და თავს მტვრის ნაწილაკად აღიქვამს უზარმაზარ სამყაროში. ამ დროს ორიენტირად სულიერი ღირებულებები უნდა ექცეს. სწორედ მათ უნდა მიაკვლიოს კაცმა და თავის არსებობაში ხორცი შეასხას. თვითრეალიზება უშუალო კავშირშია მაღალ ღირებულებებთან - რელიგიურ, ზნეობრივ-ესთეტიკურ, ინტელექტუალურ ფასეულობებთან, რომელთა აღმოჩენისა და მსახურების გარეშე ფუჭია ადამიანის ცხოვრება.

- ეგზისტენციალისტები აბსურდისგან გაქცევის სხვადასხვა გზას სახავდნენ. ალბერ კამიუ ფიქრობდა, რომ მისგან თავდასაღწევად სამი გზა არსებობს: გაქცევა რწმენაში (რელიგიაში), თვითმკვლელობა და სიზიფეს მონური შრომა და მორჩილება (შეგუება). სიზიფესგან განსხვავებით, ქრისტიანის შრომა არასოდეს არის მონური...

- სიზიფეს უზარმაზარი ლოდი მთის მწვერვალზე ააქვს, შემდეგ კი აგორებს. ასე გრძელდება უსასრულოდ... ცხადია, კაცს უნდა ჰქონდეს საქმე, მაგრამ თუკი მას მხოლოდ ფიზიკურად ემსახურება, ყოველგვარი ფსიქოლოგიური, ზნეობრივი და გულითადი სარჩულის გარეშე, ვერ აცნობიერებს, რისთვის შრომობს, მისი საქმიანობა სიზიფეს შრომას ემსგავსება. ხოლო როცა გარჯას საფუძვლად უდევს სწრაფვა მაღალი ზნეობრივი ღირებულებებისკენ - ჭეშმარიტებისკენ, მშვენიერებისკენ, სულიერებისკენ, ადამიანი სიზიფესგან ჭეშმარიტ შემოქმედად იქცევა, რომელიც საკუთარ თავსაც ქმნის და გარე სამყაროსაც. ფსიქოლოგისთვის ადამიანი საინტერესოა როგორც შემოქმედი, რომელიც საკუთარ თავს ყოველწამიერად აგებს, და ამ ქმნადობაშია სწორედ ჩადებული ამაოებასთან ბრძოლა. როდესაც ვქმნი საკუთარ თავს, მოვიძიებ მაღალ ღირებულებებს ჩემში - ვძლევ ამაოების განცდას. ადამიანის ყველაზე დიდი დანიშნულება, ალბათ, ამაოებასთან ბრძოლაა. ამაოების განცდასთან დაკავშირებული შიშისა და შფოთვის ძლევა ხომ, ფაქტობრივად, სიკვდილის შიშის დაძლევას გულისხმობს.

- საკითხი ცხოვრების საზრისის ძიებისა შედარებით ნაკლები სიმწვავით ისმის ისეთი კაცის წინაშე, რომელიც ყოფით საზრუნავებს არის გადაგებული. არადა მხოლოდ ადამიანია ის არსება, ვისაც სულიერი ტკივილის განცდა ძალუძს...

- შესაძლოა ყოველგვარი ფიზიკური ზეწოლა ავიტანოთ, მაგრამ როდესაც არ ვიცით, რისთვის ვარსებობთ (ეგზისტენციალურ ვაკუუმში ვართ), სიცოცხლე აუტანელი ხდება.

ადამიანი თავისი განვითარების გზაზე სამ ეტაპს გაივლის. პირველ საფეხურზე ის იმდენად არის გადაგებული მატერიალურ პრობლემებზე, რომ ეგზისტენციალური საკითხებისთვის, უბრალოდ, არ სცალია. ასევე ფუსფუსებენ სხვა ცოცხალი არსებებიც - კონცენტრირებულნი არიან საკუთარ ინსტინქტებზე, თავდაცვაზე, სარჩოს ძიებაზე... როცა ადამიანი ამ საფეხურზე რჩება, ფაქტობრივად, დიდად არც განსხვავდება მათგან.

მეორე საფეხურზე კაცი ეგზისტენციალური საკითხების გაცნობიერებას იწყებს. ფრანკლი ამბობდა, ამ ეტაპზე ადამიანი ახალ რეალობას აცნობიერებს და უჭირს მასთან მორგება (ამას აბრაჰამ მასლომ "სიმაღლის პათოლოგია" უწოდა). პირველი ეტაპი მისთვის უფრო კომფორტულია - ცხოვრობს თავის ნაჭუჭში და მის მიღმა არსებული რეალობა არც კი აინტერესებს. და აი, უცებ მის ცხოვრებაში განსაცდელი შემოდის და ნაჭუჭიც ერთი დაკვრით იმსხვრევა. ადამიანი ახალი რეალობის წინაშე დგება, მის მიღებას, გათავისებას კი ყველა ვერ ახერხებს და უფრო მაღალ საფეხურზე ასვლის შესაძლებლობასაც ხელიდან უშვებს.

მესამე უმაღლესი ეტაპია - ადამიანი ახალ სინამდვილეს აღიქვამს, ითავისებს და ღირსების გრძნობას არ კარგავს. ამას კი მხოლოდ რჩეულები ახერხებენ. ადამიანი სულიერად იზრდება, ვითარდება და ნაბიჯებს დგამს. ეს მტკივნეული პროცესია, ადამიანობის გამოცდაა და ჩვენს პიროვნულ სიძლიერეზეა დამოკიდებული, რამდენად ჩავაბარებთ მას.

- ფსიქოლოგთა უმრავლესობა აღიარებს, რომ რწმენა ამაოებასთან ბრძოლის ყველაზე ეფექტური იარაღია...

- რწმენა ჩვენს არსებობას ჭეშმარიტ აზრს აძლევს და, რაც მთავარია, ნამდვილ სიმშვიდეს გვანიჭებს. როცა კაცი თავის გზას იპოვის, საკუთარ თავში მაღალ ღირებულებებს აღმოაჩენს და მათ ემსახურება, რასაკვირველია, ძალიან კარგია, მაგრამ თუ ეს ყველაფერი რწმენის შუქით არ არის გაცისკროვნებული, დროთა განმავლობაში ადამიანი ისევ უფსკრულის პირას აღმოჩნდება.

დღევანდელ ე.წ. პოსტმოდერნის ეპოქაში აბსურდის განცდამ განსაკუთრებულ მასშტაბს მიაღწია. ფსიქოლოგია აღიარებს, რომ როცა ადამიანს რწმენას ართმევ, მას, ფაქტობრივად, განადგურებისთვის წირავ, იმიტომ რომ რწმენა არის ხერხემალი, რომელზეც აგებულია ადამიანის პიროვნება.

- სერაფიმ როუზი ამბობდა, ეგზისტენციალისტებმა დაანახეს სამყაროს, რა ჩიხში შეიძლება აღმოჩნდეს რწმენადაკარგული ადამიანიო. თუმცა გამოსავალს ისინი ვერც გვთავაზობენ...

- ეს პრობლემა ძალზე მწვავედ განიცადა კაცობრიობამ XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის პირველ ნახევარში. ამას მოჰყვა აპათიის პერიოდი. არნახული სისწრაფით განვითარდა მეცნიერულ-ტექნიკური რევოლუცია და ადამიანმაც თავისი პრობლემები მანქანას გადააბარა, აზროვნებისა და ნებისყოფის ჩათვლით, თვითონ კი მანქანების ერთგვარ დანამატად იქცა. კომფორტისკენ სწრაფვამ კაცი ფიქრისა და აზროვნების თვალსაზრისითაც გააზარმაცა. ეს სიზარმაცე რწმენასაც შეეხო, რწმენა კი შრომაა - რომ გწამდეს, მთელი შენი სულიერი ძალების კონცენტრირება უნდა მოახდინო. ქრისტიანული რელიგია სიყვარულს ეფუძნება, სიყვარული კი უდიდესი შრომის ნაყოფია. ის კი არა, თანამედროვე "ფუტურო კაცს" სიზარმაცის გამო თვით ამაოებაზე ფიქრიც არ ძალუძს.

ეგზისტენციალურმა პრობლემებმა ჩვენს დროში თითქოს უკანა პლანზე გადაიწია. დღეს მასობრივი ადამიანი გამოჩნდა ავანსცენაზე და მასობრივმა კულტურამ და ცნობიერებამ შთანთქა ყოველივე პიროვნული, ინდივიდუალური.

- ჯერ კიდევ ძველი ბერძნები ამბობდნენ, ფილოსოფია სიკვდილისთვის მზადებააო. ფიქრი ამაოებაზე, სიკვდილის ხსოვნა ცხოვრების ჭეშმარიტ მიზანს შეგვახსენებს. ერთი ბერი ამბობდა: "ჩვეულებად მექცა დასაფლავებაზე სიარული. განსაკუთრებით ხშირად ჩვენი სოფლის სასაფლაოზე მივდიოდი... უბრალოდ, მივდიოდი და ვფილოსოფოსობდი ცხოვრების ამაოებაზე, და სიკვდილის ხსოვნა ჩაისახა ჩემში..."

- ბერ-მონაზონი სხვაზე მეტად უნდა ფიქრობდეს ამაოებაზე, მონასტერიც ხომ ამისთვის არსებობს. ერისკაცს კი სხვა მოვალეობებიც აქვს. სხვათა შორის, საგულისხმოა, რომ წინათ სასაფლაო ტაძართან იყო (ზოგგან დღესაც ასეა). ტაძრის გარშემო უამრავი ხალხი იკრიბებოდა, საფლავები კი მათ ცხოვრების წარმავლობას შეახსენებდა.

- ადამიანთა ურთიერთობები არცთუ იშვიათად სიყალბეზეა აგებული. დავით მეფსალმუნე წერს: "ამაო არიან ძენი კაცთანი, სასწორთა მათ ზედა სიცრუისათა და იგინი ამაოებით არიან ურთიერთას". ფსევდოურთიერთობამ შეცვალა ნამდვილი, ჭეშმარიტი კავშირი ადამიანებს შორის... რატომ ხდება ასე?

- ერთი შეხედვით, ნებისმიერი კონტაქტი ადამიანებს შორის კომუნიკაციაა, ერთობაა, სინამდვილეში კი ეს ასე არ გახლავთ. რამდენად ნამდვილები ვართ, როცა ერთმანეთთან ურთიერთობას ვამყარებთ? რამდენად ნამდვილია ჩვენი გრძნობები? აზრები, ერთმანეთს რომ ვუზიარებთ? ქმედება, რომელსაც ვახორციელებთ?

ერიხ ფრომი ამბობდა, ადამიანმა რეალური აქტები ფსევდოაქტებით ჩაანაცვლაო. მაგალითად, ჩვენი მსჯელობა ხშირად გაგონილი ფრაზების მექანიკურ გამეორებას წარმოადგენს. ადამიანი გაუცხოებულია საკუთარი აზრებისგან და, ფაქტობრივად, ავტომატის დონეზეა დასული. ნამდვილი ურთიერთობა სხვისგან გაგონილი ფრაზების მექანიკური გაცვლა-გამოცვლა არ არის; ის მაშინ შედგება, როცა კაცი თავის ფსიქიკაში შობილ აზრს გამოთქვამს და მეორე ადამიანისგნაც ასევე სუვერენულად შობილ იდეას მოისმენს.

დღეს თვით გრძნობებიც ფსევდოგრძნობებად ქცეულა. არც აქ ხარ თავისუფალი - შენი გრძნობა შენივე ფსიქიკაში კი არ არის შობილი, არამედ თავსმოხვეულია სოციუმის მიერ. თუ არც აზრია შენი და არც - გრძნობა, ცხადია, ვერც ქმედება იქნება, რადგან ის აზრისა და ემოციისგან იბადება. თუ ადამიანი მოახერხებს, ამ ავტომატიზმს სძლიოს, იპოვის კიდეც თავის ნამდვილ "მე"-ს და ჭეშმარიტ ურთიერთობებს დაამყარებს.

დღეს ფსიქოლოგია პიროვნებას აღარ სწავლობს, იმიტომ, რომ ეს უკანასკნელი აღარ არსებობს, სამაგიეროდ, არის სოციუმი. ამიტომ ვითარდება სოციალური ფსიქოლოგია, პიროვნების ფსიქოლოგია კი სულს ღაფავს. არც უნდა გვიკვირდეს - როგორიცაა თანამედროვე ადამიანი, ისეთივეა მისი შემსწავლელი მეცნიერება.

- და მაინც, თუ არის შესაძლებელი და როგორ უნდა მოხდეს ადამიანთა ნამდვილი შეხვედრა?

- ჭეშმარიტი კონტაქტი მაშინ მოხდება, როცა ორივე მხარე ნიღაბს ჩამოიხსნის. სამწუხაროდ, ეს ძალზე იშვიათია, მით უფრო - ჩვენს ეპოქაში.

მაცხოვარი სახარებაში ბრძანებს: თუ ორი ადამიანი ჩემი სახელით შეხვდება ერთმანეთს, მეც მათ შორის ვიქნებიო. ჭეშმარიტი შეხვედრა ადამიანებს შორის რელიგიურ დატვირთვას იღებს და მადლად განიცდება. როცა კაცი თავის შინაგან სამყაროს აშიშვლებს, თავსმოხვეული სოციალური ნიღბებისგან, კლიშეებისა და სტერეოტიპებისგან თავისუფლდება - ეს აღსარების ტოლფასია. ამ საკრალურ წამს ჭეშმარიტად გიყვარს ადამიანი - ყველა მისი დადებითი თუ უარყოფითი თვისებით, სახარების მცნებისაებრ: "გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თავი თვისი".

სიტყვა რელიგია - კავშირის აღდგენას ნიშნავს. ადამიანი ეკლესიაში იმისთვის მიდის, რათა უფალს შეხვდეს. ეს შეხვედრა ადამიანთა შორისაც უნდა მოხდეს. ღვთის სიყვარულმა უნდა დააკავშიროს და გაამთლიანოს ეკლესიაში მყოფნი, აქ უნდა შედგეს ჭეშმარიტი კონტაქტი. მაგრამ ხდება კი ყოველთვის?! ურწმუნოება აჩენს ბზარს ადამიანებს შორის. ამდენად, ეკლესიურობა საუკეთესო გზაა ადამიანთა გამთლიანებისა, მათ შორის ჰარმონიის დამყარებისა.