შიში ღვთისა ადამიანის სულიერი გაბრწყინების შედეგია. ამ მოვლენის ბუნება ფსიქოლოგებისათვის აუხსნელი რჩება. ასეთ შიშს ხორციელ შეგრძნებებთან საერთო არაფერი აქვს. არსებობს ღვთის შიშის მრავალი ხარისხი და ფორმა, ჩვენ ამჯერად მხოლოდ ერთ-ერთ მათგანზე, ჩვენს მდგომარეობაში მყოფი ადამიანის გამოხსნისთვის შედარებით უფრო მნიშვნელოვანზე შევჩერდებით. უფალი ბრძანებს: "ვისაც მამა ან დედა ჩემზე მეტად უყვარს, არ არის ჩემი ღირსი; და ვისაც ძე ან ასული ჩემზე მეტად უყვარს, არ არის ჩემი ღირსი; ვინც არ აიღებს თავის ჯვარს და არ გამომყვება, არ არის ჩემი ღირსი" (მათ. 10:37-38). "საშინელებაა" მიუღებელი იყო ღმერთისათვის, რომელიც მიუჩრდილებელი ნათელია. ის, ვინც ამ წმინდა შიშს შეიგრძნობს, ყოველგვარი მიწიერი საშიშარისაგან თავისუფლდება. თანამედროვე ადამიანისათვის წარმოუდგენელია, რომ სულის გულითადი მსახურებისათვის უდაბნოში გახიზნული ჩვენი მამები (ასეთები ახლაც მოიძებნებიან) შხამიანი გველებისა და გარეული ცხოველების გარემოცვაში, მკაცრ ბუნებრივ პირობებში და უკიდურეს სიღატაკეში ცხოვრობდნენ. ეს ყველაფერი კი იმისათვის კეთდებოდა, რათა ღმერთისგან განშორების ტკივილი მარტოობაში მყოფ ადამიანს უფრო აშკარად შეეგრძნო, ამ გრძნობას ღრმა სინანულით შეხვედროდა და მოძალებული სევდა ცრემლით დაეძლია.

ყველას არ შეუძლია გაიგოს, რატომ არის, რომ სულიერი სიმშვიდის მაძიებელი მამაკაცები, რომლებმაც ყველაფერი ამქვეყნიური მოიძულეს, არანაკლები და უფრო მეტი გულამოსკვნით გოდებენ, ვიდრე კუბოსთან მყოფი უსაყვარლესი შვილის დამტირებელი დედა. ამ განდეგილმა ადამიანებმა საკუთარ არსში სიბნელით აღვსილი უფსკრული განჭვრიტეს და საკუთარ სავალალო მდგომარეობას დასტირიან: "ბოროტების შეცნობის" პროცესში ადამიანი ღრმა ფესვებს აწყდება და ხვდება, რომ მისი ძალებით ამ ჭირის ამოძირკვა შეუძლებელია. მეორე მხრივ, მისთვის, ვინც თავის ნამდვილ, ადამიანურ ბუნებას არ დაინახავს, პიროვნული სულიერების ჭეშმარიტი შინაარსი სამუდამოდ შეუცნობელი რჩება. გარეშე თვალისთვის ეს ყოველივე დაფარულია, რადგან ხედვის ასეთი მადლი მხოლოდ მან შეიძლება მიიღოს, ვინც სრულად და თავისი ნებით მიენდობა ღმერთს - იესო ქრისტეს. ამ მადლს სხვაგვარად ღვთის სიყვარულის ნიჭი ჰქვია, ამ მადლის გარეშე ადამიანის თვალს ჭეშმარიტი სინანულის ცრემლი ვერ მოსწყდება.

ღვთის სიყვარული ადამიანში სიწმინდისაკენ ლტოლვისთვის საჭირო შემართებას ბადებს. ასე მაგალითად, დასაწყისში იესოს მოწაფეები "მცირე სამწყსოს" და სულმოკლე ადამიანთა ჯგუფს წარმოადგენდა, ხოლო მას შემდეგ, რაც მათში ღვთის ჭეშმარიტმა სიყვარულმა იმძლავრა და მათზე სულიწმინდა გადმოვიდა, ისინი გაბედულებით აღივსნენ და მთელი ქვეყნისათვის სულიერი ბრძოლებისათვის განემზადნენ. ნიშანდობლივია, რომ ამ ბრძოლაში თითქმის ყოველი მათგანი მოწამებრივი სიკვდილით აღესრულა. საოცარი სიტყვები უთხრა ანდრია მოციქულმა პატრის მმართველს, რომელიც მას ჯვარცმით დაემუქრა: "ჯვრის შიში რომ მქონოდა, ჯვარს არ ვიქადაგებდი". ანდრია პირველწოდებული ჯვარს აცვეს და ჯვარცმული მოციქული უფალი იესო ქრისტეს ჯვარცმას ქადაგებდა.

შეუფასებელია სულიწმინდის მადლი, რადგან ყოველგვარი ჭეშმარიტი ძღვენი სხვა არაფერია, თუ არა, სიკეთით აღვსილი სიყვარულის ცეცხლი. მაგრამ იმისათვის, რათა ჩვენმა გულმა ქრისტეს ნამდვილი სიყვარული მისი ნათელი გამოვლინების სახით შეიგრძნოს და მიიღოს, მრავალ გამოცდას უნდა გაუძლოს და სიწმინდის ბრძმედი გამოიაროს. ხორციელ ნეტარებაში სულიერი უნარები ატროფირდება და სული ქრისტესმიერი ღვთაებრივი უნივერსალური სიყვარულისთვის შეუვალი ხდება. ასეთი სულის მქონე ადამიანები ცხოვრობენ და ისე კვდებიან, რომ მათთვის ცათა სასუფეველი შეუცნობელი და მიუწვდომელი რჩება. ერთი მხრივ, ცით ბოძებულსა და მეორე მხრივ, თავად ადამიანის მიერ რწმენით მიკვლეულს და მოხვეჭილს შორის გარკვეული თანაფარდობაა: ყველა, ვინც ქრისტეს მცნებებით ცხოვრობას ცდილობს, თვით მცნებების აღსრულების პროცესში გარდაიქმნება: ერთნი - მეტად, მეორენი - ნაკლებად, იმის შესაბამისად, თუ პიროვნების მიერ ამ ბრძოლაში რამდენად დიდი გულმოდგინებაა გამოვლენილი. თავად პროცესში, უფალის სიყვარულის გამო მრავალგზის ჯვარცმის შემდეგ, მორწმუნეზე მადლი გადმოდის და ეს არის მორწმუნის მიერ მიკვლეულ ნათელში რეალურად მოქმედი ღვთაებრივი სიყვარული, ცხოველმყოფელი სიკეთე და იგი ადამიანს ღვთაებრიობას ანიჭებს.

სინანულის მადლი მათ ეძლევა, ვინც სრული რწმენით ღებულობს ღვთის სიტყვას იმის შესახებ, რომ თუ ჩვენ არ ვიწამეთ ქრისტე, მისი ღვთაებრიობა, არ მივიღეთ აბსოლუტურ ჭეშმარიტებად ყოველივე, რაც მან აღგვითქვა, ჩვენთვის და ჩვენში ცოდვის საიდუმლოს ონთოლოგიური სიღრმე ვერ გაიხსნება, და ჩვენ "ჩვენსავ ცოდვაში მოვკვდებით" (შეად. იოან. 8:21,24).

თავად ცოდვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება იქნეს გაგებული, თუ ღმერთს - აბსოლუტსა და ადამიანს - ქმნილებას შორის ურთიერთობას წმინდა და ცოცხალი პიროვნული ხასიათი აქვს. თუ ეს არ არის, ღმერთის შესახებ მხოლოდ ინტელექტუალური წარმოდგენა რჩება, ანუ უფალი ამა თუ იმ საფეხურამდე მისული სრულყოფილების ჩვენგან განყენებულად არსებულ სახედ წარმოგვიდგება. ცოდვას ყოველთვის მამის მიერ გამოვლენილი სიყვარულის საწინააღმდეგო დანაშაულის სახე აქვს. ღმერთისგან განშორება ჩვენში ვნებების გამო ვლინდება, ხოლო სინანული ყოველთვის ცოდვებისადმი მიდრეკილებისაგან თავშეკავებას გულისხმობს. ზოგიერთი ვნებების წინააღმდეგ ბრძოლა ქრისტიანობის მიღმაც მიმდინარეობს; ცალკეულ ადამიანურ ე. წ. სისუსტეებს ჰუმანიზმიც უპირისპირდება; მაგრამ რადგან სხვა მოძღვრებებში არ არის ცოდვის სიღრმისეული მიზეზის - ამპარტავნების დანახვის შესაძლებლობა, რადგან ეს ბოროტი ფესვი სხვაგან ყველგან ხელშეუხებელი რჩება, ისტორიის ტრაგიზმი არ წყდება, ის ძლიერდება და უფრო მეტად ღრმავდება.

წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ მხოლოდ სიმდაბლითაც კი შეუძლია ადამიანს თავი ცოდვის ტყვეობიდან გამოიხსნას და მხოლოდ ამპარტავნებაა ის ძალა, რამაც ადამიანი საბოლოოდ შეიძლება გაანადგუროს. ვნებების კომპლექსზე გამარჯვება ღვთივკურთხეული ყოფიერებით არის შესაძლებელი. ყველა ვნება გარკვეულ, ხილულ, მენტალურ ფორმაში ხორციელდება. მწვავე სინანულით აღსრულებული ლოცვის პროცესში ქრისტიანის სული ხილულ მოვლენებს შენიღბვის გარეშე, განძარცვულად ხედავს და მათ ჭეშმარიტების გადმოსახედიდან განიკითხავს. ყველა ხილული და უხილავი ფორმებიდან გონის გამონთავისუფლების პრაქტიკა სხვა ასკეტურ კულტურებშიც მოქმედებს. მათში, და არამხოლოდ ამ კულტურებში, თუ ლოცვა ცოდვის გულწრფელი შეგრძნებითა და ჭეშმარიტი სინანულის გრძნობით არ მიმდინარეობს, გონის გამოთავისუფლების შედეგად "წარმოქმნილ წიაღში" ცოცხალ ღმერთთან ადამიანის პიროვნული სულის შეხვედრა არ მოხდება. ამ შემთხვევაში კი მხოლოდ კალეიდოსკოპური ყოველდღიურობიდან ერთგვარად განთავისუფლება და მშვიდ მდგომარეობაში მოსვენებაა შესაძლებელი.

ღმერთის განშორებასთან და მის დაკარგვასთან დაკავშირებული დიდი მწუხარების გამო მატერიალური და მენტალური ხატები ადამიანის სულს თავისთავად ჩამოშორდება. და ამის შემდეგ გონიერი სული იმ ზღვართან იწყებს მიახლოებას, რომლის იქით ჭეშმარიტი ნათელი ბრწყინდება. მაგრამ თუ ამ დონემდე მისული გონი მხოლოდ საკუთარ თავში ჩაღრმავებით დაკმაყოფილდება, მიღწეული ზღვარი შეიძლება გადაულახავი დარჩეს. ამ მდგომარეობაში ისეთი შემთხვევაც არ შეიძლება გამოვრიცხოთ, როდესაც გონი თავის თავს, როგორც ნათელს, ისე იხილავს. ასეთი ნათელი ადამიანის გონებისათვის დამახასიათებელია, რადგან ჩვენი გონი, შეურევნელი ნათელის სახით განცხადებული, ღვთის ხატად არის შექმნილი: "ღმერთი არის ნათელი და არ არის მასში არავითარი ბნელი" (1 იოან. 1:5). ამგვარად ხდება ადამიანის აზროვნების სხვა სივრცეში, სხვა ფორმაში, სხვა სახის გონიერებაში გადანაცვლება. გონიერების ეს მდგომარეობა გაცილებით უფრო მაღალია, ვიდრე მეცნიერულ-ემპირიული აზროვნება. აღსარების პროცესში ჩამოშორებულ წარმავალობას ჩვენი სული გარკვეული სიმაღლიდან დასცქერის და მთელი ჩვენი პრაქტიკული ცოდნის შედარებითობას და პირობითობას აშკარად ხედავს. და ამ შემთხვევაშიც კვლავაც და კვლავაც: ღმერთი ისე აღიქმება, როგორც ნათელი ჭეშმარიტი და ცეცხლი განმწმენდელი.

"სიბრძნის დასაბამია - შიში უფლისა" (ფსალმ. 110:10). ეს შიში ზეციდან გვაქვს ბოძებული. ეს შიში, უწინარესად, ღმერთისა და შემდეგ ჩვენი პიროვნული სულიერი მდგომარეობის შეგრძნებაა. საერთოდ როდესაც ჩვენს გვერდით ცოცხალ ღმერთს შევიგრძნობთ და ჩვენთვის ჩვენი უწმინდური მდგომარეობა აშკარა ხდება, შიში გვეუფლება. ეს შიში შემდეგნაირად მოქმედებს: შიშს თავად მივყავართ ღმერთთან, რათა ღვთის მიერ ვიქნეთ განკითხულნი; ჩვენთვის ნათელი ხდება, რომ ჩვენი დაცემა იმდენად დიდია, რომ ჩვენ გამო მწუხარება ჩვენივე ღრმა ტანჯვად გადაიქცევა. ეს უფრო დიდი ტანჯვაა, ვიდრე უკუნთან შერწყმა, დამბლადაცემული უგრძნობელობა და ვნების მონობა. ეს შიში წააგავს ცოდვებში ჩაძირული საუკუნეობრივი ძილიდან გამოფხიზლებას. მაგრამ ეს ის შიშია, რომელსაც ჩვენთვის გონიერების ნათელი მოაქვს: ეს შიში, ერთი მხრივ, გვიჩვენებს ჩვენს დამღუპველ მდგომარეობას, ხოლო მეორე მხრივ - სწორედ ეს შიში გვაგრძნობინებს ღვთის სიწმინდეს და მის სიახლოვეს.

საოცარია ამ ნეტარი შიშის ბუნება: მისი განმწმენდელი მოქმედების გარეშე, შეუძლებელია ღმერთის ჭეშმარიტი სიყვარულისკენ მიმავალი გზა დავინახოთ. ეს შიში არის არა მხოლოდ სიბრძნის, არამედ სიყვარულის დასაწყისი. ამ შიშს შეუძლია შეძრას ჩვენი სული, დაგვანახოს, რანი ვართ, ამ შიშის მხილველი გრძნობს ღმერთის საიმედოობას და ამ შიშით შეპყრობილ ადამიანს ღმერთთან ყოფნის დიდი სურვილი უჩნდება. განცხადებული ღმერთის გამო ეს შიში აღძრავს გაოცებას. ადამიანი ხედავს საკუთარ უღირსობას და უძლურებას ღმერთის წინაშე. მძიმეა, საკუთარი პიროვნება სრულ ცოდვიანობაში თვალნათლივ იხილო. ასეთ შემთხვევაში ჩვენ შევიგრძნობთ, რომ ჯოჯოხეთურ სიბნელეში ვიმყოფებით და ღვთაებრიობის ნათელში ისიც კი გამოვლინდება, რისი ნახვაც არ შეგვიძლია, რასაც ვერ "ვხედავთ". ეს ხილვები გვაიძულებს, გავერიდოთ ჩვენი დაცემის დამთრგუნველ წყვდიადს, იქ მივიდეთ, სადაც სიყვარული და ღვთის ნათელია, სადაც ღმერთია.

მხოლოდ უფალი იესო ქრისტე გვაძლევს საშუალებას დავინახოთ უქმნელი და ქმნილი სამყაროს სინამდვილე და რეალობა. მაგრამ ამისათვის საჭიროა, რომ მთელი ჩვენი საყოველთაო და დროებითი ყოფიერება ქრისტეს მცნებებზე ავაგოთ. ქმნილ ტაძარში სალოცავად ძალიან ბევრი ადამიანი დადის, მაგრამ არც ისე ბევრია ისეთი, რომელიც იმ "ვიწრო გზას" ეძებს, რაც ცათა სასუფევლის ხელთუქმნელ სავანემდე მიიყვანს. შეადარეთ: "...ვიწროა ბჭე და ძნელია გზა, რომელსაც მივყავართ სიცოცხლისაკენ, და მცირედნი პოვებენ მას" (მათ. 7:14).

აღსარების დასაწყისში თითქოს ჩვენი შინაგანი ცოდვილი მდგომარეობის მეტს ვერაფერს ვხედავთ, მაგრამ რაღაც მომენტში, ჩვენში ძალიან უცნაურად ისეთი ნათელი ჩნდება, რომელიც ჩვენს ბუნებაში ცოცხალი ღმერთის არსებობას გვაგრძნობინებს. თუ ამ დროს უფლის სამოსელის კიდეს ორივე ხელით მაგრად ჩავეჭიდებით, ჩვენი არსების ღმერთში ყოფნა გაძლიერდება და იესო ქრისტეს საოცარი სახე დაიწყებს გამოვლინებას. ამასთან ერთად იმასაც განვჭვრეტთ, სამყაროს შემოქმედის ჩანაფიქრით, როგორი უნდა იყოს ადამიანი. თვალნათლივ დავინახავთ, რომ ღვთივ ბოძებული ნიჭის სიუხვის გამო ადამიანის გული რომ არ გაამპარტავნდეს, უფლის შესაქმე მას ისეთ პირობას უქმნის, რომლის მიხედვითაც, პიროვნებამ ჭეშმარიტების შეცნობისათვის ციცაბო აღმართზე უნდა იაროს და ამ გზაზე მისი გონებაც, სულიც და ხორციც ბოლომდე უნდა მოიქანცოს.

მოსაგრეს უფალი დროდადრო მაცდურის წინაშე, თავისი ძლიერი მკლავის გარეშე ტოვებს, და იმისათვის, რათა შეირყეს ადამიანის გული და გონება, გარმიანელი სული მას სასიამოვო წუთებს უქმნის. აქედან უნდა გვესმოდეს, რომ ჩვენ არასოდეს არ უნდა ვგრძნობდეთ უზრუნველობას, როდესაც ჩვენზე უფლის სიკეთით სავსე დიდი მადლი გადმოდის - მაშინაც უნდა გვახსოვდეს, რომ არ "ვმაღლდებით" და ასეთ შემთხვევაში სამოქმედოდ მადლით ვივსებით. იმავეს ამბობს მოციქული პავლე თავის წერილში: "თავს რომ არ გამსვლოდა გამოცხადების უჩვეულობით, ჩემდა საწამებლად მომეცა ნესტარი ხორცში, სატანის ანგელოზი, რათა დაეთრგუნა ჩემი ზვაობა" (2 კორ. 12:7). ასე იყო ქრისტიანობის დასაწყისში და ასე იქნება სამყაროს აღსასრულამდე.

ენით აღუწერელია ღვთის მოწყალების სიდიადე და ძნელია მოძმეების წინაშე არ იამაყო იმ სიკეთის გამო, რომელიც ღვთისაგან გებოძა. ღვთაებრივი სიყვარულის დახმარებით, ეს შესაძლებელია, რადგან უფალი - თავად არის სიმდაბლე.