ცნობილი ექიმი, სამედიცინო ფსიქოლოგი და რელიგიათმცოდნე კ. როზინი ბიბლიურ ცოდნაზე დაყრდნობით ამბობდა: "ექიმი არის ღვთისთვის სათნო, მაღალი დანიშნულებისა და სულიერი პასუხისმგებლობის მქონე პირი, რომელიც სიკვდილს ხელიდან ართმევს მსხვერპლს. თვით მკურნალობის საქმეში ეკლესია ყოველთვის თავისებური სახის ღვთისმოქმედებას ხედავდა, რადგან ავადმყოფის მომსახურება უფალმა იესო ქრისტემ ღვთისმსახურებას გაუთანაბრა".

ვისაც სახარების სიტყვისა სწამს, უფალი და მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტე განკითხვის დღეს იტყვის: "სნეულ ვიყავ და მომხედეთ მე... რაოდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთთაგანსა ძმასა ჩემთასა, იგი მე ვიყავთ" (მთ. 25-36 25-40). ზირაქის სიბრძნე კი გვასწავლის:

მიეცი ადგილი მკურნალს, რადგან უფალმა შექმნა და ნუ მოიშორებ, რადგან გჭირდება იგი. არის ჟამი, როცა მათ ხელშია წარმატება, რადგან ისინიც უფალს ევედრებიან, რომ შეეწიონ სნეულთათვის შვების მისაცემად და მათ სასიცოცხლოდ" (ზირ. 38,9,10, 12-14).

"ისტორიულად ცნობილია, რომ ეკლესია განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა სახალხო მედიცინას და ტაძრებისა და მონასტრების საშუალებით ავრცელებდა მას ერში.

ხალხში შემონახული ცოდნა დიდი განძია, რომელსაც გამოვლენა, შესწავლა და გავრცელება სჭირდება.

ღმერთმა დალოცოს ყოველი ადამიანი, ვინც ამ საშვილიშვილო საქმეს ემსახურება", - ბრძანებს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, უწმინდესი და უნეტარესი ილია მეორე.

- რა ვიცით მედიცინის წარმოშობის შესახებ?

- როდის ჩაეყარა საფუძველი სამონასტრო მედიცინას. ცნობილი ხალხური მკურნალების - ხარაიშვილებისა და ხეთერელების შთამომავალნი იყენებენ თუ არა წინაპართა მკურნალობის მეთოდებს და რა ახალი ტექნოლოგიებითა და გამოგონებებით გაამდიდრეს მათ თანამედროვე ფიტოთერაპია?

ამ კითხვებით მივმართეთ საქართველოს საპატრიარქოსთან არსებულ სამონასტრო-ხალხური მედიცინის კაბინეტის ხელმძღვანელს, ხალხური მეთოდებით მკურნალს, მრავალი გამოგონების, სამეცნიერო შრომისა და წიგნის ავტორს ნაილი-მარიამ ხარაიშვილ-ხეთერელს.

- სადავო აღარ არის, რომ მედიცინა, როგორც დარგი, ქართველი, კოლხი ქალის, მედეას სახელს უკავშირდება და მსოფლიოშიც ასეა ცნობილი.

მედიცინის ისტორია ოთხ პერიოდად იყოფა. პირველი პერიოდი, მაგიური მედიცინის სახელწოდებით არის ცნობილი. იგი ძირითადად შელოცვებს და მაგიურ რიტუალებს ეფუძნებოდა, იყენებდნენ ქვებსა და სხვა ნივთებს. მაგიური მედიცინის ზოგიერთი რეცეპტი დღესაც ხალხში არის შემორჩენილი. სამწუხაროდ, საქართველოში მეცნიერები აღარ შეისწავლიან ძირძველი ხალხური მედიცინის წარმოშობის ისტორიას.

მახსოვს, საჩხერის რაიონის სოფელ სხვიტორში ცხოვრობდა ქალბატონი, რომელიც ქვებს ერთმანეთს გაუხახუნებდა წყალში და ამ წყალს შემდეგ ეპილეფსიით დაავადებულნი სვამდნენ, არ ჰქონდა მნიშვნელობა, ბავშვი იყო ის, მოზარდი თუ ზრდასრული, ამ წყლის დალევისთანავე იკურნებოდა ამ სენისგან. სამწუხაროდ, ეს ქალბატონი 20-25 წლის წინ გარდაიცვალა და ისე ჩაიტანა საფლავში ეს საიდუმლო, ამით არავინ დაინტერესებულა. დღეს, როცა მე და ჩემმა შვილებმა სამკურნალო თიხა აღმოვაჩინეთ, ვხვდები, რომ ის ქალბატონი იცნობდა იმ ქვებს, რომლებიც ეპილეფსიით დაავადებულებისთვის იმ აუცილებელ მინერალებს შეიცავდა, რაც მათი განკურნებისთვის იყო საჭირო. მას ეს ცოდნა მაგიური მედიცინიდან ჰქონდა შეთვისებული. მაგიური მედიცინიდან იყო ისიც, რომ ხვრეტდნენ ქვებს და გულზე ჰკიდებდნენ სნეულებს. მკურნალმა იცოდა, რომელი ქვა რა ენერგეტიკას ატარებდა და ამით ებრძოდნენ სხვადასხვა დაავადებას.

მედიცინის განვითარების მეორე ეტაპი სატაძრო მედიცინის სახელითაა ცნობილი, რომელიც ქრისტიანობის შემოსვლასთან ერთად იწყებს არსებობას. საქართველოში სამონასტრო მედიცინა ქართველთა განმანათლებლის, წმინდა ნინოს სახელთან არის დაკავშირებული და განვითარების ისეთ მაღალ საფეხურზე ავიდა, რომ ანალოგი მსოფლიოს არც ერთ ქვეყანაში არ მოეძებნება, რაზეც მეტყველებს დღემდე მოღწეული და შემორჩენილი არაერთი ისტორიული ძეგლი და დოკუმენტური მასალა. ძალიან ბევრი ეკლესია-მონასტერი, ჩვენი ავბედითი ისტორიის სხვადასხვა ეპოქაში, ნადგურდებოდა. აღმოჩენილია წამალშესალაგები და წამლის ჭურჭლები. ასეთი ადგილები დღითიდღე მატულობს.

სამონასტრო მედიცინა, გასაგები მიზეზების გამო, კომუნისტების მმართველობის პერიოდში გადავიდა ხალხურ მედიცინაზე, თუმცა ათეისტურმა რეჟიმმა ძლიერ შეაფერხა არა მხოლოდ სატაძრო, არამედ ხალხური მედიცინის განვითარებაც, რომელიც მესამე პერიოდად არის ცნობილი. მეოთხე პერიოდს კი კლასიკური მედიცინის პერიოდს უწოდებენ, რომლის პარალელურადაც ვითარდება ხალხური მედიცინა და ხალხში დღითიდღე პოპულარული ხდება.

რა ხდებოდა კოლხეთში მედეას დროს? წამლის შესანახი მაშინ ნამდვილად არ იყო. წამალი იმდენად მალფუჭებადი იყო, დამზადებისთანავე უნდა მიეღო პაციენტს, რადგან მაშინ გაციების ან გაყინვის არავითარი საშუალება არ ჰქონდათ. ჯერჯერობით მეცნიერულად ამას ვერ ვადასტურებ, მაგრამ გამორიცხული არ არის, მიემართათ დამაჭრების მეთოდისთვის, წამალს ღვინოსავით დააყენებდნენ და როდესაც დამაჭრდებოდა, უკვე აღარ ფუჭდებოდა. ამ მეთოდს, სხვათა შორის, ჩემი შორეული წინაპრებიც იყენებდნენ - თიხის ან მინის ჭურჭელში დამაჭრებული წამალი რამდენიმე წელს ინახებოდა.

მე სამი გვარის სამკურნალწამლო საშუალებების დამზადების მეთოდს ვიყენებ. ეს გვარებია: ხარაიშვილი (ჩემი გვარი), რომელიც საჩხერის რაიონის მაღალმთიან სოფლებში ცხოვრობდნენ, ლაღიძე, ბაღდათის რაიონის სოფელ ობჩიდან, ჩემი ბებია, ნატალია ლაღიძე, ცნობილი ხალხური მკურნალი იყო და ჩემი მეუღლისა და შვილების - ხეთერელთა საგვარეულო გამოცდილება.

ხარაიშვილების უნიკალურ ხალხურ სამკურნალო საშუალებას ჩვენ XVII ს-დან ვიცნობთ. ჩემი წინაპარი ყველა სახალხო მკურნალი და მეცენატი იყო, ეხმარებოდნენ გაჭირვებულ ადამიანებს.

ქველმოქმედებით გამოირჩეოდა ჩემი ბაბუის ბაბუა პაპუნა ხარაიშვილი, რომელსაც მრავალშვილიანი ოჯახი ჰყავდა. მის სახელთან არის დაკავშირებული შავი ჭირის წამლის დამზადება, რომლის რეცეპტი დაიკარგა და სამწუხაროდ, ჩემამდე ვეღარ მოაღწია. როცა საქართველოში ქოლერის ეპიდემია მძვინვარებდა და ყოველი ოჯახიდან კუბო გადიოდა, ხალხმა დაინახა, რომ მხოლოდ პაპუნა ხარაიშვილის ოჯახს არ გაკარებია შავი ჭირი და შვიდი სოფლის მცხოვრებლებმა ღამის 4 საათზე, 14 ჩვილი მიიყვანეს აკვნებით პაპუნას ჭიშკართან და დატოვეს. როცა ბავშვების ტირილზე ოჯახმა გამოიღვიძა, პაპუნამ ნახა, რომ ეს ჩვილი ბავშვები მას დაუტოვეს, მაშინვე მიხვდა მათ ჩანაფიქრს, იმღამითვე დააცლევინა ბოსელი, რადგან ამდენი ბავშვი მათ სახლში არ დაეტეოდა, მალე ბოსელში ბუხარი ამოიყვანა, დიდი ოთახი გამართა, ამ ბავშვებს 8 თვე უმკურნალა, ასვა, აჭამა და როცა სრულიად გამოაჯანმრთელა, აჭიკჭიკებული პატარები მშობლებს დაუბრუნა.

დღემდე ლეგენდა დადის პაპუნას შვილზე, ივანეზე, რომელიც მაღალი, ახოვანი ვაჟკაცი ყოფილა. ივანემ ქველმოქმედებითა და სამართლიანობით გამოიჩინა თავი.

ხარაიშვილების ორი შტო იყო, ერთ შტოს მორწმუნე ხარაიშვილებს ეძახდნენ, რომლის წარმომადგენელიც მე გახლავართ. როცა ვინმეს წამლის მოსატანად გაგზავნიდნენ, მიაძახებდნენ, მორწმუნე ხარაიშვილისგან მოიტანეთ, იმათი მომზადებული უფრო წაგვადგებაო".

ხალხმა კარგად იცოდა, რომ წამლის დასამზადებელ აუცილებელ ინგრედიენტებს ჩემი წინაპრები ლოცვით მოიპოვებდნენ, მცენარეებს ლოცვით აშრობდნენ, ამუშავებდნენ და ავადმყოფებსაც ლოცვით ატანდნენ. მახსოვს, ჩემი ბაბუა გიორგი ხარაიშვილი თავის პაციენტს მდინარე ძირულამდე ჩააცილებდა, რომლის მარცხენა სანაპიროზეც წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარი იდგა, ბაბუა ქუდს მოიხდიდა, მდინარის მარცხენა სანაპიროზე დაიჩოქებდა, ხელებს აღმართავდა, მზერას ამ ტაძრისკენ მიაპყრობდა და უფალს ასეთი სიტყვებით ევედრებოდა: "გაღმა-გამოღმა, წმინდა გიორგის მადლო და ძალავ, მე, ღვთის გლახაკი, გევედრები, შენი მადლის წყალობით განკურნე ეს ავადმყოფი ამ წამლის საშუალებითო". ასეთ სულსა და გულს დებდნენ ისინი ამ წამალში და როცა ავადმყოფი იკურნებოდა, ღვთის რწმენით ტაძრიდან აღარ გამოდიოდა, რომ ეკლესიური მადლი არ განელებულიყო მასში.

ობჩელი ბებიის ღვიძლი და, ნატალია ლაღიძე, ბულგარეთში, ქალაქ სოფიაში ცხოვრობდა. მისი მეუღლე, გვარად კორტეკლიოვი, ქალაქ ვარნის კურორტების დირექტორი გახლდათ, შეძლებული ოჯახი ჰქონდათ, სოფიაში მათ დიდი, სამსართულიანი სახლი ჰქონდათ, რომელშიც დღეს მერიაა განთავსებული. ამ სახლის სხვენზე ბებიას მოჰყავდა სამკურნალო მცენარეები და ამზადებდა წამლებს დამაჭრების მეთოდით. საბჭოთა პერიოდში ვერც ისინი ჩამოდიოდნენ საქართველოში და ვერც ჩვენ ვახერხებდით ბულგარეთში ჩასვლას. როდესაც მისმა შვილმა ნიკოლა კორტეკლიოვმა გაიგო, რომ ჩემი წინაპრების გზას მივყვები, როგორც სახალხო მკურნალი, ამ ათი წლის წინ გადმომცა ნატალიასეული ერთ-ერთი წამლის დამზადების რეცეპტი, გამიყვანა საჩხერის ველზე და ჩვენი სოფლის მინდვრებზე მაჩვენა ის მცენარეები, რომლებსაც ნატალია ბებია იყენებდა გულის კუნთის გასამაგრებლად. დავიწყე ამ წამლის დაყენება, რომელიც ისეთი რთული ტექნოლოგიით მზადდება, საკმაო დროს და ღამის თევას მოითხოვს, რადგან დამაჭრების მეთოდით მზადდება, მაგრამ ვინც კი ეს წამალი მიიღო, საუცხოო შედეგი ჰქონდათ. ასეთ შემადგენლობას ნაკლებად იცნობენ ხალხურ მედიცინაში. სხვასთან შედარებით, ეს ცოტა ძვირადღირებული წამალია, მაგრამ ჯერ არ შემხვედრია პაციენტი, რომელსაც რაიმე პრეტენზია გამოეთქვას ამ ნაყენზე.