ილია მართალი წერდა: "ვით მამა ზეცისა იყავნ შენც სრული", - აი, თავი და ბოლო ადამიანის ცხოვრებისა. ვის რა მანძილი გაუვლია, ცალკე ადამიანია თუ მთელი ერი, - ამ სისრულის გზაზე, ვინ რამოდენად წინ წამდგარა, ვის რამოდენად აღფრთოვანებული აქვს სულთა-სწრაფვა ამ გზაზე დაუღალავად სიარულისათვის, - აი, საწყაო, როგორც ცალკე ადამიანის ღირსებისა, ისეც მთელის ერისა."

ქრისტიანებს "ძენი უფლისანი" ეწოდებათ. "მობაძავ ჩემდა იყვენით, ვითარცა მე მამისა", - ეუბნება ქრისტე მის მიმდევრებს. ღვთის ხატება ყველა ადამიანში არსებობს, მაგრამ მსგავსებას თავად უნდა მიაღწიოს თავისი ცხოვრებით.

დეკანოზი იოანე მამულაშვილი:

- ის, რომ ადამიანი ღვთის ხატად იქმნა, არსებობაში შემოვიდა და მარადიული სიცოცხლისა და უფალთან თანაზიარობის უნარი მიენიჭა, თავისთავად, უკვე უდიდესი პასუხისმგებლობაა. მაგრამ იმის გათვალისწინებაც გვმართებს, რომ ღვთის გარეშე არარანი ვართ.

ეკლესიის მამათა სწავლებით, ქრისტეს მოსვლამდე ადამის დაცემა გარდუვალი იყო. გავიხსენოთ, როგორ მიჰგვარა უფალმა მოწყინებაში შთავარდნილ ადამს ჯერ ცხოველები, შემდეგ კი ცოლი, რადგან უწყოდა, რომ დაეცემოდა. როგორც წმინდა წერილი ამბობს, ყოველი კაცი ცრუა და ამაო, და ამიტომაც უფალი მის უძლურებას ითვალისწინებს, უნუგეშო, დაცემულ მდგომარეობაში არ ტოვებს, ადამიანად მოდის და ადამიანურ ბუნებას ამარჯვებინებს ცოდვასა და სიკვდილზე. კაცი რომ თვითკმარი არსება ყოფილიყო და არა ქმნილი, ეს დაცემა უპატიებელი ცოდვა იქნებოდა, მაგრამ ასე არ არის.

ადამიანური ღირსება - ყველაზე აბსოლუტური ღირებულებაა ადამიანისთვის. იგი ყველა ადამიანში მეტ-ნაკლებად გამოხატული შინაგანი სამყაროა, სადაც იგი აუცილებლად უნდა დარჩეს თავისუფალი.

ღირსება ადამიანის პიროვნული "მეა", რომელიც ვერ იტანს მორალურ ძალადობას.

- და მაინც, პიროვნული ღირსების შეგრძნება ერთგვარი მორალური მრჩეველია, რომელიც გვაიძულებს ჩვენი ღირსება ჩვენსავე თვითშეგნებას გავუიგივოთ. გვაიძულებს, გვიყვარდეს ღირსეული ადამიანი და საკუთარი თავი; გვაიძულებს, დაცემულები ავდგეთ, შეურაცხყოფილებმა თავი დავიცვათ, გავთავისუფლდეთ წნეხისგან, მოვიპოვოთ სულიერი თავისუფლება და უფლება იმისა, რომ ცხოვრება თავიდან დავიწყოთ.

- როგორც წესი, ადამიანები მრავალი საზრუნავით ვართ დაკავებულნი. და ის უმთავრესი მიზანი, რომლისკენ სწრაფვაც ყოველი ქრისტიანის უცილობელი ვალია, ხშირად გვავიწყდება"...

დეკანოზი გიორგი სხირტლაძე:

- ჩვენი უმაღლესი მიზანი ღვთის სიყვარულის მოპოვებაა. ადამიანი უფლისგან სამ ყველაზე დიდ ჯილდოს უნდა ელოდოს: სარწმუნოებას, სასოებასა და სიყვარულს. ადამიანი სანთელს ჰგავს, რომელსაც უფალი შეიწირავს. რწმენა - ეს არის თვითონ თაფლის სანთელი, სასოება - ძაფი, ხოლო ცეცხლი - სიყვარული. აი, ამ სიყვარულს, ყოვლად დასაწველ მსხვერპლს, ჩვენი სულიდან გაღებულს, დამდაბლებულ გულსა და სულს, მოყვასის სიყვარულით ანთებულს მოითხოვს უფალი ჩვენგან. და თუ ეს სამი ყველაზე დიდი სათნოება მოიპოვე, მისი დაკარგვა იშვიათად ხდება. სიყვარულს ასაკი არა აქვს, იგი ყოველთვის ახალია, შობისა და დაბადების მდგომარეობაშია. სამწუხაროდ, ჩვენ ხშირად გვისხლტება ხელიდან ძლივს მოპოვებული მადლი. სულიერი მომწიფებისა და ნეტარების მდგომარეობა გადადის სადღაც წარსულში, სიბნელეში. ჩვენი ხასიათით, ჩვენი სიჯიუტით წინააღმდეგობას ვუწევთ ღვთისგან ბოძებულ მადლს და არ ვემორჩილებით უფალს, რომელიც გვაფრთხილებს: - დამემორჩილე მე, თორემ თავად დაგიმორჩილებო. ზოგჯერ ღმერთი სასჯელით გვიმორჩილებს, ამიტომ ღვთის განგების უნდა გვეშინოდეს, სიფრთხილე გვმართებს, რადგან დიდია ღვთის ხელი და საშინელია სასჯელი უფლისა. კეთილ ადამიანს კეთილი საგანძურიდან სიკეთე გამოაქვს, ბოროტ ადამიანს ბოროტი საგანძურიდან ბოროტება გამოაქვს, - მაცხოვრის ეს სიტყვები ძალიან მნიშვნელოვანია. როგორც ყოველი ხე შესაბამის ნაყოფს გამოიღებს, ასევე, ყოველი ადამიანი, რომელიც არ გამოიღებს კეთილ ნაყოფს, უნაყოფო ხის მსგავსად მოიჭრება და გადასადნობად სამყაროს ქურაში - ჯოჯოხეთში, ანუ გეენიაში გადაიგდება.

- ქრისტიანული ღირსება სხვა ადამიანების მიმართ როგორი დამოკიდებულებისკენ მოგვიწოდებს?

- ჩვენი დამოკიდებულება ადამიანების მიმართ ისეთი უნდა იყოს, როგორც სახარება გვასწავლის და არა ჩვენს კაპრიზებსა და ილუზიებზე აგებული. ხშირად გვინდა, რომ სხვები ისეთები იყვნენ, როგორიც ჩვენ გვსურს. იმაზე კი აღარ ვფიქრობთ, როგორები ვართ ან როგორები უნდა ვიყოთ. დაგვისვამს ეს კითხვა საკუთარი თავისთვის? პასუხი ასეთია: უნდა ვიყოთ ისეთნი, როგორიც უფალს სურს, როგორც სახარება გვასწავლის და სხვასაც ამ თვალით შევხედოთ. არ შეიძლება სხვისი განკითხვა, გაჭორვა, შეგინება. მორწმუნე ადამიანი სიკეთით, სარწმუნოებითა და სიყვარულით არის სავსე. ურწმუნო ადამიანს სიყვარული საერთოდ არ აქვს, ან მისი სიყვარული მდაბალი და ეგოცენტრულია. ადამიანს თუ სარწმუნოება არ გააჩნია, რა თქმა უნდა, მას არც სასოება ექნება. მაშინ ვიღას დაუჯერებს, ვისი იმედი ექნება? საკუთარი თავის, რომელიც მოკვდავია და მიწაში უნდა ჩავიდეს? თუ ადამიანს სარწმუნოება და იმედი ღვთისა არა აქვს, სიყვარულიც არ ექნება და თუ სიყვარული არ აქვს, მაშინ ქრისტესი კი არა, ეშმაკისაა.

- უფალი ყოველ წუთს, ყოველ წამს ჩვენგან სიყვარულს მოითხოვს. გამუდმებით სიყვარულისა და მადლის მდგომარეობაში უნდა ვიყოთ. ჩვენთვის სიყვარული ხანგრძლივი მდგომარეობა, უგრძესი პროცესი უნდა იყოს. წმინდა მამები ამბობენ, რომ ადამიანისთვის სამი რამ არის საჭირო: 1. ჭეშმარიტი, მართლმადიდებლური სარწმუნოება, მტკიცე სულიერი რწმენა; 2. ამაოდ მეტყველებისგან თავშეკავება; 3. სხეულებრივი სიწმინდე (იგულისხმება უბიწოებაცა და ჰიგიენაც). უბიწოების, სხეულის სიწმინდისა და ჰიგიენის დაცვა აუცილებელია მარხვაშიც და მაშინაც, როდესაც მარხვა არ არის. მარხვაშიც დაიბანე პირი, იცხე ზეთი, რათა არ ეჩვენო ხალხს მმარხველად. რათა მიიღო ის, რაც ღმერთს აქვს გამზადებული შენთვის. რად გინდა, მიიღო წყალობა ადამიანებისგან, ღმერთისგან კი - ვერა. ღმერთს შეუძლია, მოგცეს იმდენი რამ, ხილულადაც, უხილავადაც, რომ მადლობის თქმას ვერ ასწრებდე. ხომ არ შეიძლება, მოყვასი დღეს გიყვარდეს, ხვალ - არა. ადამიანი ზოგჯერ სიბნელით გარეშემორტყმული აღმოჩნდება ხოლმე. მისთვის, ღვთის გარდა, მშველელი არავინ არის. დღეს რომ კარგად ვართ და ეკლესიაში დავდივართ, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ხვალაც კარგად ვიქნებით. ან გუშინ რომ კარგად ვიყავით, ამიტომ ვართ დღესაც კარგად. ყველაფერი ღვთის ნებაა. მომავლის მეუფე უფალია. ღვთის ნებით ვიყავით გუშინ კარგად და ღვთის ნებით ვიქნებით მომავალშიც კარგად. ოღონდ, მთავარია, ვევედროთ მას, და ვიცოდეთ, ვის უნდა მივემსგავსოთ, რა სულს ვეზიაროთ - კეთილს თუ ბოროტს, ღმერთს თუ ეშმაკს.

- ადამიანის მიერ ღირსების შეგრძნება უკავშირდება ცხოვრების საზრისის გაგებასაც...

- ცხოვრების საზრისის გაგება ნიშნავს საკუთარი ჯვრის გაგებას, თუ რა ჯვარი გვაკისრია თითოეულს ცხოვრებაში. უფალს უხარია, როცა ადამიანი ამას ეძებს. ღმერთი თვითონ აძლევს ბიძგს, რომ მოწყინებიდან გამოვიდეს. უფალი ადამიანს ყველა პირობას უქმნის იმისათვის, რომ მასთან მივიდეს. შემდეგ უკვე ადამიანი თავად იწყებს მოძრაობას. ყველაზე ძნელი არის პირველი მისვლა ცხოვრების საზრისამდე.

- ქრისტიანული ღირსება ჯვარისმტვირთველობას გულისხმობს. ყოველ ჩვენგანს სხვადასხვა სახის ვალდებულება გვაქვს შესასრულებელი. თუმცა, არის პერიოდები, როდესაც ჩვენი ჯვარი გვიმძიმდება, თითქოს გვიჭირს მისი ზიდვა. როგორ შეიძლება შევიმსუბუქოთ ის?

- თუ მშვიდი, თავმდაბალი იქნები, თუ უფალს შეუყვარდები, თუ გწამს ღმერთი, ჯვარი შეგიმსუბუქდება. მაგრამ ტანჯვასა და განსაცდელს სულ ვერ ასცდები. თუ გვინდა, რომ მაღალი ღირსებები და სულიერი სათნოებანი მოვიპოვოთ, უნდა ვეცადოთ, ეს განსაცდელები სულიერად მომზადებულებმა მივიღოთ. განსაცდელებით უნდა დავუთმოთ უფალს, მეტი მოთმინება უნდა ვისწავლოთ. ძალიან ძნელია მოთმინების სწავლა. ეს არავის უნდა.

- ხშირად ისეც ხდება, რომ დეპრესიის დროს ადამიანი ღირსებას კარგავს...

- წმინდა მამები გვასწავლიან, განსაცდელები რომ არ არსებობდეს, ვერავინ ცხონდებოდა, რადგან, როგორც ოქრო ცეცხლით განიწმინდება, ასევე ადამიანის სული განსაცდელებითა და მწუხარებებით სუფთავდება ვნებებისგან. არ არსებობს ადამიანი, რომელიც განსაცდელის გარეშე სათნოეყოფა ღმერთს, ამიტომ საჭიროა მადლობა შევწიროთ უფალს ყოველი მწუხარებისთვის.

ჩვენ გვინდა, რომ ძალიან კარგი ცხოვრება გვქონდეს, არ უარვყოთ ჩვენი თავი, არ ვიტანჯოთ, არ გვქონდეს სიმძიმის განცდა. ამის სურვილი ყველას გვაქვს, მაგრამ ასე არ გამოვა. განა იმიტომ, რომ ღმერთს სიამოვნებს ჩვენი ტანჯვა. არა, ღვთაებრივი პედაგოგიკა წარმართავს ჩვენს ცხოვრებას ისე, რომ განსაცდელებით გამოვიწრთობით, როგორც სამკურნალო ტალახით მიწიერი ცხოვრების განმავლობაში...

რაც შეეხება დეპრესიას, ეკლესიაში მთელი რეცეპტურა არის იმისათვის, რომ განვიკურნოთ. ეს არის სარწმუნოება, სასოება და სიყვარული. მორჩილება მართლაც ყველაფრის წამალია. უფლის თვისებაა სიყვარული, ღმერთი თავად სიყვარულია. ეს უზარმაზარი სახარებისეული გამოცხადებაა. ეს წამალია. გაწუხებს რაღაც? გტკივა? ქრისტესმიერი სიყვარული განგკურნავს. გაწუხებს შენი ცოდვები, მოყვასის აგრესია, სამსახურის დაკარგვა, გაჭირვება ან ფულის დაკარგვა? სიყვარული ღვთისა, სიყვარული მოყვასისა არის ისევ წამალი. იმედი, სასოება, სარწმუნოება არის წამალი. ჩვენ გვინდა სწავლა მათემატიკის, უცხო ენების, ფიზიკის, მუსიკის, ხატვის... მაგრამ განა საკუთარ თავს არ უნდა შესწავლა? განა საკუთარ უძლურებას არ უნდა შესწავლა? განა საკუთარი თავის შემეცნება არ გვევალება? ამას არ ჰქვია მეცნიერება? განა საღვთო სჯულს არ უნდა შესწავლა და ამას ხელმძღვანელი არ სჭირდება? როგორ არ უნდა!

ადამიანმა მაინცდამაინც იქამდე უნდა მიიყვანოს თავისი სულიერი მდგომარეობა, რომ ფსიქიატრიულში მოხვდეს? განა მაინცდამაინც უმძიმეს სულიერ მდგომარეობაში, უმძიმეს განსაცდელსა და გაჭირვებაში უნდა ჩავარდეს, რომ მერე მაინც მივიდეს ეკლესიაში? ხომ შეიძლება, როცა კარგად არის, მაშინ მივიდეს ტაძარში! ეს კარგად ყოფნა ხომ ღვთის დაშვებული და მოცემულია? ყველაზე დიდი სამკურნალო საშუალება აღსარება და ზიარებაა. ის წმენდს ადამიანს, მის ხორცს, სულს.

- როგორ შევინარჩუნოთ ადამიანური ღირსება და როგორი განწყობა უნდა გვქონდეს განსაცდელის ჟამს?

- კითხვაზე ცალსახა პასუხი არ არსებობს. რამდენი ადამიანიცაა, იმდენნაირი ცოდვა, მადლი, განსაცდელი არსებობს. ამის წარმოდგენაც კი ძნელია. აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ "მამაო ჩვენოში" კარგად არის გადმოცემული ამ განსაცდელებისადმი დამოკიდებულება. ჩვენ კი არ ვითხოვთ განსაცდელებს, არამედ პირიქით, ვითხოვთ, "ნუ შემიყვანებ ჩვენ განსაცდელსა, არამედ მიხსენ ჩვენ ბოროტისაგან", ბოროტი სულისგან, ზრახვებისგან, ცდუნებისგან, ავადმყოფობისგან და ა.შ. ამ თხოვნით ადამიანი ჯვარს სახავს, გამოსახავს თავის თხოვნებს და ცდილობს, რომ უფალს ევედროს უსაფრთხოებისთვის, რომ მისი ცხოვრება წარმატებული იყოს.

მიუხედავად ამისა, ჩვენ მაინც ვაწყდებით დიდ თუ მცირე განსაცდელებს, ხილულ თუ უხილავ, შინაგან თუ გარედან შემოსულ ცდუნებებსა და პრობლემებს, რომლებიც, ამა თუ იმ საქმეებში, რომლებსაც წამოვიწყებთ ხოლმე, ხელს გვიშლიან. ხან გამოვა, ხან არა. ხან ისე არ გამოვა, როგორც გვინდა, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს ქრისტეს სიტყვები, რომელიც ჯვარს აცვეს და რომელმაც დაგვიბარა: მე თუ მდევნეს, თქვენც გაგდევნიან, თუ ჩემი არ დაიჯერეს, თქვენსასაც არ დაიჯერებენ და ა.შ. ამით ქრისტე გვეუბნება, "აღიღე ჯვარი შენი და შემომიდეგი მე". ვინ იტყვის, რომ ყოველ დღეს, ყოველ საათში ვცხოვრობთ ქრისტიანულად? შესაძლოა, გვინდა, მაგრამ ვერ ვცხოვრობთ. მაგრამ უფალი გვიყურებს, მცდელობას სათნოებად გვითვლის და გვპატიობს. უფალი ჩვენ ყველაფერს ისე რომ მოგვაგებდეს, როგორც ჩვენი საქციელის გამო ვიმსახურებთ, მაშინ განსაცდელს განსაცდელი უნდა მოსდევდეს და ასე გამოვიწრთობოდით და ან გავატანდით ცხოვრების ბოლომდე, ან ვერა. ჩვენი მოქმედებების გამო რომ მოგვეგოს, დადებითს ვერაფერს მივიღებთ. ჩვენ არაფერს ვიმსახურებთ, სასჯელის გარდა, მაგრამ ჩვენ კი არ დავისაჯეთ, ისევ თავად უფალი მოვიდა ადამიანად, თავად იგი ევნო ჯვარზე. უხეშად რომ ვთქვათ, ქრისტემ მთელი ქვეყნის განსაცდელი თავის თავზე აიღო. ღმერთი უზარმაზარია. არც ერთი ცოდვა ღმრთის წყალობას არ აღემატება. იგი ყველას უტევებს, ვინც იმ შემთხვევაში ნანობს. ამიტომ ის განსაცდელები, რომლებიც ცხოვრებაში გვხვდება, უნდა ვიტვირთოთ ქრისტიანულად. არ შეიძლება ადამიანი განსაცდელს გაუჯიუტდეს და ჩავარდეს დრტვინვაში, ეწინააღმდეგებოდეს ღვთის ნებას, გაბოროტდეს, ამ განსაცდელით უფალს კი არ დაუახლოვდეს, არამედ პირიქით, დაშორდეს და ზურგი აქციოს ღმერთს და ამგვარად უფრო დიდი განსაცდელი მოიწიოს.

ასე ცალსახად რომ მივუდგეთ, ვინც ღმერთს უყვარს, ყველას განსაცდელს უვლენს, რა თქმა უნდა, სწორი არის, მაგრამ ეს საღვთო განგებულების ერთი მხარეა. რა თქმა უნდა, მარტო ასეც არ არის, რომ თუ განსაცდელები არ აქვს ადამიანს, მაინცდამაინც ეს უნდა იყოს ნიშანი იმისა, რომ ღმერთს უყვარს. ზოგს პირიქით ჰგონია, რომ განსაცდელები თუ აქვს, დაიწყევლა, დაისაჯა და შეიძულა უფალმა. ასე არ არის. ღმერთს მართალი უყვარს, მონანულ ცოდვილს სწყალობს. ამიტომ ეს წყალობაც არ უნდა დაგვავიწყდეს. ღვთის სიყვარული მარტო განსაცდელებით კი არა, წყალობითაც გამოიხატება. განსაცდელს რომ განსაცდელი მოსდევს, ეს, რა თქმა უნდა, ღვთის ყურადღებაა ჩვენდამი. ქრისტიანი ვერ ასცდება თავის ჯვარს. რაც უნდა სასიამოვნო იყოს მისი ცხოვრება, ტანჯვა მაინც ექნება. ეს ყველამ უნდა იცოდეს და რაც მეტი ნეტარების განცდა მოუნდება, მით მეტი ტანჯვის ზიარებაც მოუწევს ან იმ დროს, ან მერე. თუ ქრისტე ჯვარს აცვეს, თუ იგი იქნა ტანჯული და წამებული, განა ჩვენ, ქრისტეს მიმდევრები აქ დროის სატარებლად ვართ მოსულნი? ფიზიკურ ნეტარებას ვგულისხმობ, ხორციელი ნეტარებისთვის არ ვართ მოსულნი, სულიერი ნეტარებისთვის - კი. ამიტომ ჩვენი ცხოვრების განმავლობაში, რაც უნდა მოვიმოქმედოთ, რაც უნდა ვეცადოთ, რომ განვერიდოთ განსაცდელებს, მაინც ვერსად გავექცევით. უბრალოდ, ჩვენ შეგვიძლია, განსაცდელები შევამსუბუქებინოთ ღმერთს.

- მაგრამ ღირსეულ მდგომარეობაში ყოფნას ხომ შრომა და ღვაწლი სჭირდება...

- ქრისტიანი მუდამ ჩამოყალიბების, ახლის ძიების პროცესშია. იგი ყოველთვის აღმოაჩენს თავის თავში ისეთ ახალ ცოდვას, რომელიც მანამდე არ ჰქონია და ისეთ მადლს, ისეთ სიკეთეს, როგორიც ადრე არ გააჩნდა. მას ეს ღმერთმა მისცა. ღმერთმა გაუხსნა ახალი სათნოება ტაძარში სიარულის, ლოცვის, მარხვის, ვედრების, ხვეწნის სანაცვლოდ. იმისათვის, რომ ღმერთმა მადლი მოგვაგოს, საჭიროა ქრისტიანული შრომა, ანუ ლოცვა, წვალება, მუდმივი ძალისხმევა სრულყოფის მისაღწევად. შენი მუდმივი ფიქრის საგანი უნდა იყოს შენი საკუთარი ცოდვები, განსაკუთრებით მარხვაში, და სიკვდილზე ფიქრი. ღმერთს ებრალება ადამიანი, თორემ ყველაფერი ისე რომ მოგვეკითხოს, როგორც ვიმსახურებთ, მაშინ ვერავინ ცხონდებოდა.

- რას ნიშნავს ჩვენი ერისთვის ის, რომ ვფლობთ დიდ ღირსებას, ანუ ვართ ქრისტიანული სამყაროს ნაწილი?

- ჩვენ ვამაყობთ და ვმადლობთ უფალს, რომ ღირსნი გავხდით და, ღვთის განგებით, ქრისტესმიერი კაცობრიობის ნაწილი ვართ. ეს დიდი ტვირთი და პატივია. სამწუხაროდ, ჩვენი ერი ამ მხრივ გაყოფილია. ყველა არ არის ქრისტესი. ხშირად ვხვდებით ადამიანებს საზოგადოებაში, რომლებიც ეკლესიაზე ცუდს ურცხვად ამბობენ, ამართლებენ სხვადასხვა სექტას, შეურაცხყოფენ მღვდლებს. ვაი, იმ საზოგადოებას, იმ ერს, რომელსაც არ უყვარს და პატივს არ სცემს თავის მოძღვარს, თუნდაც ისინი ცოდვილნი იყვნენ. ვაი, მათ, რომლებიც მხოლოდ ცუდს ხედავენ ადამიანებში და, მით უმეტეს, სასულიერო პირებში. ასეთი ადამიანები თავის თავს ვნებენ. სამწუხაროდ, ისინი პირობითად არიან ქრისტიანები. ადამიანს თუ არ ერიდება საკუთარი ეკლესიის გინება, ჩათვალეთ, რომ საკუთარ სულს აგინებს. სანამ ჩვენი ერი ეკლესიის, მოძღვრების პატივისცემას არ ისწავლის, მანამ იქნება ძალიან მძიმე მდგომარეობაში. კომუნისტების, ათეისტების პროპაგანდიდან მოსდევს ერს ეკლესიის მიმართ ასეთი დამოკიდებულება, როგორც მძიმე ათეისტური კუდი. საზოგადოება გაორებულია. ერთნი ქრისტესნი არიან, მეორენი არ არიან ქრისტესნი. ამ რთულ გზაზე, უმძიმეს დროში, უმძიმეს მატერიალურსა და სულიერ პირობებში, ყველაფერი გავალდებულებს დიდ სულიერ პასუხიმგებლობასა და სიფხიზლეს. ყოველი დღე პატარა ბრძოლას ჰგავს. ყოველი დღე გამოცდაა. საერთოდ, მთელი ცხოვრება არის გამოცდა. ყოველდღე უნდა ჩავუღრმავდეთ ჩვენს თავს, ვიყოთ ფხიზლად, ფრთხილად. ყოველ ნაბიჯზე ეშმაკის მახეებია დაგებული. ვისაც ბრძოლები არა აქვს, მას სძინავს. ქრისტიანს აუცილებლად ექნება ბრძოლა. თუკი გაამზადე თავი ღვთისმსახურებისთვის, ნიშნავს, რომ გაამზადე თავი განსაცდელებისა და ბრძოლებისთვისო, - ამბობენ წმინდა მამები.