გავიხსენოთ ის პერიოდი, როდესაც უწმინდესი ეფრემი სასულიერო მოღვაწეობას იწყებდა.

საქართველოს დამოუკიდებლობის სამი წელიწადი რთული აღმოჩნდა ჩვენი ეკლესიისთვის. ღვთისმსახურთა არაერთი მცდელობის მიუხედავად, პირველი დამოუკიდებელი რესპუბლიკის ხელისუფალთ, სამწუხაროდ, არ აღმოაჩნდათ იმის პოლიტიკური ნება და გამოცდილება, რომ ქვეყნის ინტერესების სასარგებლოდ ურთიერთხელსაყრელი გარემო ჩამოყალიბებულიყო მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციების მქონე ქართულ სამოციქულო ეკლესიასა და ახალფეხადგმულ დემოკრატიულ სახელმწიფოს შორის. ცნობილია, რომ სოციალ-დემოკრატიული პარტიიდან ხელისუფლებაში მოსული ნოე ჟორდანიას პოლიტიკური გუნდი არათუ შემწყნარებლობით არ გამოირჩეოდა ჩვენი ეკლესიის მიმართ, დაუპირისპირდა კიდეც ამ ინსტიტუტს, რამაც საბოლოო ჯამში ქართული სახელმწიფოებრიობა კატასტროფულ შედეგებამდე მიიყვანა, ხოლო მას შემდეგ, რაც მე-11 რუსული არმია შემოიჭრა საქართველოში და იძულებით დაამყარა ბოლშევიკური რეჟიმი, ქართული ეკლესია ისეთ მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა, როგორიც არ ახსოვს თავისი არსებობის 1600-წლოვანი ისტორიის მანძილზე.

საბჭოთა ხელისუფლებასა და საქართველოს ეკლესიას შორის დაწყებული ბრძოლა კიდევ უფრო მწვავე და უკომპრომისო მას შემდეგ გახდა, რაც 1922 წლის გაზაფხულზე სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ამბროსიმ (ხელაია) დეკანოზ იასონ კაპანაძის ხელით გენუის საერთაშორისო კონფერენციას გაუგზავნა მემორანდუმი, რომელშიც უცხო ქვეყნის საოკუპაციო ჯარების საქართველოს ტერიტორიიდან დაუყოვნებლივ გაყვანას მოითხოვდა, რათა დაცული ყოფილიყო ქვეყნის დამოუკიდებლობა და ტერიტორიული მთლიანობა და ქართველ ხალხს საშუალება მისცემოდა, თვითონვე გადაეწყვიტა თავისი ქვეყნის ბედი. მემორანდუმში ჩამოყალიბებული მოთხოვნები ხელისუფლებამ პოლიტიკურ განაცხადად მიიღო და სისხლის სამართლის საქმე აღძრა უწმინდესი ამბროსის და ყველა იმ სასულიერო პირის მიმართ, ვინც, მათი აზრით, ამ დოკუმენტის შექმნაში მონაწილეობდა.

გიორგი მაჩურიშვილი, მეოცე საუკუნის საქართველოს ეკლესიის ისტორიის მკვლევარი: "კომუნისტური რეჟიმის დამყარების დროს საქართველოში 1500-მდე ეკლესია და 25 მონასტერი მოქმედებდა, რომელთა სამსახურშიც 1600 სასულიერო პირი ირიცხებოდა. ამდენად, საქართველოს ეკლესია ანგარიშგასაწევ ძალას წარმოადგენდა ახალი ხელისუფლებისთვის. 1921 წლის 15 აპრილის დეკრეტმა "სახელმწიფოსაგან ეკლესიის და ეკლესიისაგან სკოლის გამოყოფის შესახებ" ბიძგი მისცა ისედაც მძიმე მდგომარეობაში მყოფი სამღვდელოების რეპრესიებს. დაიწყო სასულიერო პირთა ლიკვიდაცია, ეკლესიების ბარბაროსული ნგრევა, ხატების დაწვა, ძვირფასი ფრესკების განადგურება, სამრეკლოების დამხობა, ეკლესიის გუმბათებიდან ჯვრების ჩამოყრა, საეკლესიო განძეულობის გატაცება და ა.შ. დაიხურა თბილისის სასულიერო სემინარია და ეპარქიებში მოქმედი სასულიერო სასწავლებლები, რომლებშიც სასულიერო კადრების მომზადება ხდებოდა".

ათეისტური რეჟიმის ულმობელ სისასტიკეს ვერც უწმინდესი ეფრემის მშობლიური სოფლის ოქონის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი გადაურჩა. როგორც ადგილობრივი მოსახლეობისგან შევიტყვეთ, იმ წლებში, როცა ახლომდებარე სოფლებში ბევრი ტაძარი აღიგავა პირისაგან მიწისა, დოესის კოლმეურნეობის თავმჯდომარესაც "თავი გამოუჩენია" და ერთ-ერთი გლეხისთვის ტაძრის დანგრევა დაუვალებია. გლეხს ვერ გაუბედავს ამის გაკეთება. როცა მოსახლეობისგანაც დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა, სხვებისთვის მაგალითი რომ ეჩვენებინა, თვითონ დაუწყია ტაძრის დანგრევა. იმ ღამით ისე ცუდად გამხდარა, მეტყველების უნარი წართმევია. როცა ცოტათი მომჯობინებულა, მუხლისჩოქით უვლიდა დანგრეულ ტაძარს და ყველას შენდობას სთხოვდა. ამის შემდეგ, მართალია, დიდხანს აღარ უცოცხლია, მაგრამ, ღვთის შემწეობით, ცხოვრების დარჩენილი დღეები ცრემლსა და სინანულში გაატარა. აი, ასეთი ძალა ჰქონდა ამ ტაძარსო, - სიამაყით ჰყვებიან დოესელები, რომლებიც ტაძრის მახლობელ დასახლებას "დიაკვნიანთს" უწოდებენ. სახელწოდება უწმინდესი ეფრემის მამის შიოს სახელს უკავშირდება, რომელიც გარდაცვალებამდე რამდენიმე წლით ადრე ტაძრის დიაკვნად უკურთხებიათ. თუმცა ამ ინფორმაციის დამადასტურებელ წერილობით წყაროს ვერ მივაკვლიეთ.

ასეთი ძალადობრივი პოლიტიკური ვითარების ფონზე, როცა სასულიერო პირებს აიძულებდნენ, გაეხადათ სამღვდელო შესამოსელი, დაეტოვებინათ ეკლესია-მონასტრები და საერო ცხოვრებას დაბრუნებოდნენ, პარადოქსულია თითქოს, როცა გრიგოლ სიდამონიძე დამამთავრებელ კურსზე ტოვებს უნივერსიტეტს და ბერად აღკვეცას გადაწყვეტს. "რამ აიძულა იგი, ასეთ გზას დასდგომოდა?" - ასეთი შეკითხვა შესაძლოა ბევრს გაუჩნდეს. "საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვამ ახალგაზრდა გრიგოლის დიდი სულიერი განცდები გამოიწვია", - აღნიშნავს პროფესორი სერგო ვარდოსანიძე, როცა უწმინდესი ეფრემის ცხოვრების ამ ეტაპს განიხილავს. და მართლაც, წარმოუდგენელია, სამშობლოს სიყვარულით გულანთებული ჭაბუკი გულგრილად შეხვედროდა ჩვენი ერისთვის ამ მეტად სამწუხარო მოვლენას, თუმცა ნაკლებ სავარაუდოა, ეს გამხდარიყო მისი გადაწყვეტილების მთავარი მოტივი, რადგან, თუ უფრო სულიერად შევხედავთ ამ საკითხს, გავიხსენებთ, როცა ბერობის სურვილით აღტკინებული, ჯერ კიდევ 7-8 წლისა მშობლებისგან ფარულად შეეცადა ქვათახევის მამათა მონასტერში დარჩენას. თუ გავითვალისწინებთ მასთან დაახლოებულ სასულიერო პირთა მონათხრობს იმის შესახებ, რომ გრიგოლ სიდამონიძე "სემინარიაში სწავლის პერიოდში, 1918 წლის ჩათვლით, მთელ თავისუფალ დროს მონასტრების - ქვათახევის, შიომღვიმისა და სხვების მოლოცვას უთმობდა, სადაც მედავითნეობდა, გალობდა, იპოდიაკვნობდა" (არქიმანდრიტი რაფაელ კარელინი), მის გადაწყვეტილებაში უჩვეულოსა და მოულოდნელს ვერაფერს დავინახავთ.

თუმცა ყველაზე ამომწურავ პასუხს ამ კითხვაზე სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ამბროსისადმი გაგზავნილ განცხადებაში ვიპოვით, რომელშიც 25 წლის გრიგოლი ბერად აღკვეცას სთხოვს: "თქვენო უწმიდესობავ! ბავშვობიდანვე მაქვს მისწრაფება და მიდრეკილება ბერული ცხოვრებისა. ჩემი განზრახვა მრავალჯერ გამიზიარებია ცნობილი სასულიერო პირებისათვის. იგინი სიხარულით შემომგებებიან და სათანადო მამობრივი ლოცვა-კურთხევით დაუჯილდოვებივარ. აწ, მომწიფებულ ასაკში მიღწეული, სრული ჭკუა-გონებით და საღი შეგნებით აღჭურვილი, კადნიერებით გთხოვთ, აღმკვეცოთ ბერად და ღირსმყოთ მღვდელ-მონაზვნის ხარისხში აღსაყვანად. მე მწამს, მიუხედავად ამ შავ-უკუღმართ დროის და საეჭვო წუთისოფლისა, თქვენი უწმინდესობა ნდობის თვალით და გულით შეხვდება ჩემს მისწრაფებას და მომცემს საშუალებას, რათა სამღვდელო ხარისხში მყოფს, შემეძლოს წინაშე წმიდა ტრაპეზისა აღვავლინო ლოცვა-ვედრება ღვთისადმი და ჩემი მრავალტანჯული ეკლესიის ბედნიერებისათვის". 1921 წლის 21 დეკემბრით დათარიღებული ეს განცხადება საქართველოს საპატრიარქოში, უწმინდესი ეფრემის პირად საქმეშია დაცული.

რაოდენ საკვირველიც უნდა იყოს, გრიგოლ სიდამონიძეს პირველი დიდი წინააღმდეგობა თავისი მოძღვრისგან შეხვდა. ძნელი სათქმელია, რა მიზანი ამოძრავებდა სოფელ დოესის მღვდელს მიხეილ ლუკაშვილს, როცა შეეცადა, წინ აღდგომოდა სულიერი შვილის ბერად აღკვეცის სურვილს. საკათალიკოსო საბჭოსადმი გაგზავნილ წერილში მოძღვარი ბერობას მოწადინებულ ყმაწვილს "მეამბოხე" პიროვნებად და "ხალხის მტრად" მოიხსენიებდა.

დამწუხრებულ გრიგოლს თხოვნით მიუმართავს ურბნისის ეპარქიის ახალქალაქის მთავარხუცესისთვის, საკითხის სათანადოდ შესწავლის შემდეგ დროული რეაგირება მოეხდინათ მის განცხადებაზე. ორ დღეში მართლაც შეკრებილა ოლქის სამღვდელოება და საეკლესიო კრებას წაყენებული ბრალდების საპასუხოდ ასეთი განაჩენი გამოუტანია: "სიყრმიდან აქამომდე კრება იცნობს გრიგოლ სიდამონიძეს, როგორც საუკეთესო ყმაწვილს, ერთგულ შვილს საქართველოს ეკლესიისას, ხოლო მღვდელ მიხეილ ლუკაშვილის დასმენას თვლის, როგორც უსაფუძვლოს და პირადი ინტერესებით გამოწვეულს".

ამ კრებიდან ზუსტად 25 დღის შემდეგ, 1922 წლის 18 (ახალი სტილით - 31) იანვარს, იგი მონაზვნად აღკვეცეს: "მე, გრიგოლ სინამონიძე, აწ წოდებული სამღვდელო მსახურებისათვის, აღვთქვამ და ვფიცავ ყოვლად შემძლებელის ღმრთისა წინაშე, წმიდისა მისისა სახარებისა და ცხოველის მყოფელისა ჯვარისა, რომ მსურს და ვეცდები განვვლო ეს მსახურება თანახმად ღვთის სიტყვისა, საეკლესიო კანონთა და მთავრობის ბრძანებათა, ღვთის მსახურებანი და საიდუმლოებანი შევასრულო კრძალვითა და მიხედვით ეკლესიის განჩინებისა. ჩემისა ნებით არაფერი არ შევცვალო; აღსარება სარწმუნოებისა ვიპყრო და სხვას გადავცე მართლმადიდებელი ეკლესიისა და წმიდა მამათა ხელმძღვანელობით". კურთხევის ფიცი დეკანოზ მათე მონასელიძეს მიუღია. ვინაიდან ამ დღეს ეკლესია მე-11 საუკუნის მე-2 ნახევარში მოღვაწე გამოჩენილ ქართველ ფილოლოგს, ფილოსოფოსს, მწერალსა და საეკლესიო მოღვაწეს ეფრემ მცირეს მოიხსენიებს, მის პატივსაცემად ახალაღკვეცილს ეფრემი უწოდეს.

ილია მეორე, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი: "პატრიარქი ეფრემი იყო კორნელი კეკელიძის სტუდენტი და არა მარტო კარგად იცნობდა მას, არამედ სტუდენტობის დროს მის სახლში ცხოვრობდა. ეფრემ მეორეს ერისკაცობაში გრიგოლი ერქვა, თურმე სახელი ეფრემი ბერობის დროს თავად კორნელი კეკელიძეს შეურჩევია. კორნელი კეკელიძე, ეს ტანჯული ადამიანი, რომელიც იყო მიტროსანი დეკანოზი სიონის საპატრიარქო ტაძარში, დიდი განსაცდელის გამო იძულებული გახდა, დაეტოვებინა სასულიერო წოდება, მაგრამ იმდენად დიდი მეცნიერი იყო, რომ სამოღვაწეოდ მიიღეს უნივერსიტეტში და მან დიდი ამაგი დასდო მეცნიერების განვითარებას და მომავალი თაობის აღზდას".

ბერად აღკვეცის შემდეგ სწრაფად წარიმართა უწმინდესი ეფრემის საეკლესიო კარიერა. 1922 წლის 27 იანვარს - დიაკვნად, ცოტა ხანში იეროდიაკვნად აკურთხეს, 18 მარტს კი მღვდელმონაზვნად დაასხეს ხელი შიომღვიმის მამათა მონასტერში. იმავდროულად, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ამბროსის პირადი მდივნის მოვალეობასაც ითავსებს. მონასტერში ნაყოფიერი, ენერგიული საქმიანობისთვის აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაულზე უწმინდესმა ამბროსიმ მღვდელმონაზონი ეფრემი ოქროს ჯვრის ტარების უფლებით დააჯილდოვა. ამასთან, საეკლესიო ტიპიკონისა და საღმრთო სჯულის მასწავლებლად დანიშნა სინოდთან არსებულ ახალგახსნილ სამოძღვრებო სკოლაში.

1924 წლიდან მღვდელმონაზონი ეფრემი, უწმინდესი ამბროსის გადაწყვეტილებით, ღირსი მამის შიოს ლავრაში საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მოადგილედ ინიშნება, იღუმენის ხარისხშიც აჰყავთ და ქართლ-კახეთის მონასტრების მთავარხუცესობასაც ითავსებს.

მას შემდეგ, რაც იღუმენი ეფრემი შიომღვიმის მამათა მონასტრის წინამძღვარი გახდა, გახშირებულა ხელისუფლებისგან წაქეზებული კრიმინალების მონასტერზე თავდასხმის შემთხვევები, რასაც რამდენიმე სასულიერო პირის სიცოცხლე შეეწირა. ყოველ ღამით ახალი თავდასხმის მოლოდინში საფრთხე შეექმნა იღუმენ ეფრემის სიცოცხლესაც, მაგრამ იგი ერთგულად იდგა მონასტრის საგუშაგოზე სარწმუნოების დასაცავად.

გიორგი მაჩურიშვილი: "1923 წლის 12 იანვარს ხელისუფლებამ თითქმის მთელი საკათალიკოსო საბჭო დააპატიმრა. პატრიარქთან ერთად დაპატიმრებულთა შორის აღმოჩნდნენ ქუთათელ-გაენათელი მიტროპოლიტი ნაზარი (ლეჟავა), არქიმანდრიტი პავლე, დეკანოზები: კალისტრატე ცინცაძე, იოსებ მირიანაშვილი, დიმიტრი ლაზაშვილი, ანტონ თოთიბაძე, მარკოზ ტყემალაძე, ღვთისმსახურები: ნიკოლოზ არჯევანიძე, ნიკოლოზ თავდგირიძე და სხვები. ძებნა გამოცხადდა დეკანოზ იასონ კაპანაძეზე, რომელიც უცხოეთში იმყოფებოდა.

სასამართლო პროცესი 1923 წლის 10 მარტს დაიწყო ნაძალადევის მუშათა თეატრში. მათ ბრალად წაუყენეს მოწოდების შედგენა გენუის კონფერენციისადმი, რომ ეს მოწოდება შეიცავდა ცრუ ცნობებს საქართველოში არსებული მდგომარეობის შესახებ. მათ ბრალად ედებოდათ აგრეთვე საქართველოს მენშევიკური მთავრობის გაქცევის დროს გატაცებული საეკლესიო განძეულობის გადამალვა, დაუმორჩილებლობა მთავრობის დადგენილებისადმი და ისიც, რომ საკათალიკოსო საბჭომ არ გაგზავნა თავისი წარმომადგენელი საუწყებათშორისო კომისიაში საეკლესიო განძეულობის ჩასაბარებლად და სხვა.

1924 წლის აგვისტოს აჯანყებაშიც მონაწილეობდა სამღვდელოების გარკვეული ნაწილი. კათოლიკოს-პატრიარქი ამბროსი თანაუგრძნობდა აჯანყებას. როგორც მოგეხსენებათ, გამოსვლები ერთი დღით ადრე დაიწყო და არაორგანიზებულად გაგრძელდა, რითაც ისარგებლა ხელისუფლებამ და შეტევაზე გადავიდა. დაიწყო მასობრივი დაპატიმრებები და დახვრეტები. ხალხს გასამართლების გარეშე, პირდაპირ მინდვრებსა და ვაგონებში ხვრეტდნენ. საფიჩხიაზე დახვრიტეს მიტროპოლიტი ნაზარი, რომელიც ქუთაისის ციხეში იხდიდა სასჯელს, დეკანოზები: იეროთეოზ ნიკოლაძე და გერმანე ჯაჯანიძე, მღვდელი სიმონ მჭედლიძე, პროტოდიაკვანი ბესარიონ კუხიანიძე. გორის მაზრაში, ტრიფონას ველზე, დახვრიტეს ცნობილი მგალობლები, ძმები კარბელაშვილები, დეკანოზი ანდრია და მღვდელი პეტრე, მღვდელი გაბრიელ კასრაძე და ერთიც უცნობი მოძღვარი; კავთისხევში - დეკანოზი პანტელეიმონ გედევანიშვილი. კახეთში, გიგოს გორაზე, თავად-აზნაურებთან ერთად მრავალი სასულიერო პირი გამოასალმეს სიცოცხლეს. ასეთივე მდგომარეობა იყო მთელ საქართველოში. მარტო სენაკის მაზრაში 40-მდე სასულიერო პირი დახოცეს".

უწმინდესი ამბროსი ერთი წუთითაც არ წყვეტდა კათოლიკოს-პატრიარქის მოვალეობის შესრულებას, როგორც კი ამის საშუალება მიეცემოდა.

1925 წლის 10 მარტის დაკითხვის ოქმიდან ჩანს, რომ სასამართლო პროცესზე, რომელზეც უწმინდესი ამბროსისა და ქუთათელ-გაენათელი მიტროპოლიტის ნაზარის საქმე განიხილებოდა, მოწმედ იღუმენი ეფრემ სიდამონიძეც მიუწვევიათ. როცა ჩვენებას აძლევდა, მოსამართლე დაინტერესებულა, რა იცოდა საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ლეონიდეს (ოქროპირიძე) განკარგულებით თბილისიდან ქუთაისში გადამალული საეკლესიო ნივთებისა და განძეულობის შესახებ. იღუმენი ეფრემის განმარტებით, ამ საკითხზე არაფრის თქმა არ შეეძლო, თუნდაც იმის გამო, რომ იმ პერიოდში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლობდა და საერთოდ არ მონაწილეობდა საეკლესიო საქმიანობაში. "საარქივო მასალებიდან ჩანს, თუ რა მძიმე ვითარებაში იყო შიომღვიმის მონასტერში მყოფი ეფრემი. იგი ხელისუფლებას მიმართავს თხოვნით, გამოუყონ მგზავრობის ხარჯები, ვინაიდან მონასტერში დაბრუნების საშუალება არ აქვს. ამის შემდეგ ხელისუფლებამ მღვდელმონაზონ ეფრემზე თვალთვალი დააწესა" (პროფ. ს. ვარდოსანიძე).

1925 წლიდან იღუმენი ეფრემი არქიმანდრიტის ხარისხში აჰყავთ და ბორჩალოს მაზრის ეკლესიების კეთილმოწესედ ნიშნავენ. ახალგაზრდა მოძღვრის ბორჩალოში ჩასვლას სიხარულით შეხვდა დიდი ხნის მანძილზე ღვთისმსახურებას დანატრებული ადგილობრივი მოსახლეობა. 1926 წელს არქიმანდრიტი ეფრემი ასეთი შინაარსის წერილს უგზავნის უწმინდეს ამბროსის: "სოფელ დიდი გომარეთის სამრევლოს ამ უკანასკნელი ხუთი-ექვსი წლის განმავლობაში არ ჰყოლია მღვდელი. მისი მოვლა-პატრონობა თავს უდვიათ მეზობელი ბერძნის მღვდლებს, ალექსი პარსკევიდს და მიხეილ მიხეილოვს. გთხოვთ გაწეული სამსახურისათვის გამოეცხადოთ მადლობა". პატრიარქი აკმაყოფილებს უწმიდესი ეფრემის თხოვნას, რასაც მადლიერებით ხვდება ადგილობრივი ბერძენი მოსახლეობა.

უწმინდესი ეფრემი დიდი პატრიოტი იყო. მას ეამაყებოდა ქართველობა, ამასთან, ვერავინ დასდებდა ბრალს იმაში, რომ უპატიოდ ეპყრობოდა ან ნაკლებ ყურადღებას იჩენდა სხვა ეროვნებისა და აღმსარებლობის წარმომადგენელთა მიმართ. მისი ღირსება და დიდსულოვნებაც სწორედ ის გახლდათ, რომ არასდროს განარჩევდა ადამიანებს ეროვნულ-სარწმუნოებრივი ნიშნით. ამას არა მხოლოდ ზემოაღნიშნული, სხვა მრავალი ფაქტიც ადასტურებს.