ქრისტიანული ხატები პირველი საუკუნიდან, მაცხოვრის დროიდანვე მომდინარეობს. პირველი ქრისტიანული ხატი იყო ხელთუქმნელი ხატი უფლისა: ავგაროზ მეფემ უფალთან გაგზავნა მხატვარი მაცხოვრის ხატების დასახატად. მხატვარმა ვერ შესძლო. მაშინ უფალმა პირისახე წყლით დაიბანა და ტილოთი შეიმშრალა, მასზე სასწაულებრივად, ხელთუქმნელად გადავიდა მაცხოვრის სახე, ანუ ეს იყო ახალი აღთქმის დროს შექმნილი პირველი ხატი.

პირველი ხატმწერი იყო ლუკა მოციქული, რომელმაც რამდენიმე ხატი დაწერა.

მალე ქრისტიანობის და ეკლესიის დევნა დაიწყო და ამ პერიოდში უფრო კატაკომბური ხატწერა, სიმბოლური გამოსახულებები იქმნებოდა, მაგალითად, თევზი, რაც იესო ქრისტეს აღნიშნავდა, მას ასევე გამოსახავდნენ მწყემსის სახით... IV საუკუნიდან, როდესაც რომის იმპერიაში ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა, ქრისტიანებმა ხატების თაყვანისცემაც ცხადად დაიწყეს. იმ დროიდან უკვე უამრავი ხატი შეიქმნა. მაცხოვრის, ღვთისმშობლის და წმინდანების ხატებთან ერთად, იქმნებოდა სადღესასწაულო ხატებიც, ქრისტიანული ტაძრების კედლებზე ძირითადად ბიბლიური სიუჟეტები იყო გამოსახული, ასევე იწერებოდა ხატები ფიცრებზე. მათ დღესასწაულებზე გამოასვენებდნენ ტაძარში მორწმუნეთა თაყვანსაცემად. დღესასწაულებში აღესრულებოდა ლიტანიობაც. ლიტანიობის დროს გამოაბრძანებდნენ ამა თუ იმ დღესასწაულის ხატს და მორწმუნეები ლიტანიობითა და გალობით აღასრულებდნენ ქუჩაში განსაკუთრებულ მსახურებას, როგორც ამჟამად სრულდება ალილო...

ნათლისღების ხატზე გამოსახულია მაცხოვრის ნათლისღება. როდესაც მაცხოვარი 30 წლის შეიქნა, მივიდა იოანესთან და ნათელ-იღო იორდანეში. ნათლისღებამდე იოანე გამოვიდა უდაბნოდან და მოუწოდებდა ადამიანებს სინანულისკენ. ვინც მასთან სინანულით აღვსილი მიდიოდა, აღიარებდა თავის ცოდვებს და განიწმინდებოდა იორდანეში ნათლისღებით. იოანეს მიერ აღსრულებული ნათლისღება იყო მხოლოდ ცოდვათაგან განსაწმენდელი. საქმე მოციქულთაში მოთხრობილია: პავლე მოციქულის ქადაგების დროს მსმენელთა შორის აღმოჩნდა რამდენიმე ადამიანი, რომლებსაც სულიწმიდა არ ჰქონდათ მიღებული, ანუ ნათელღებულნი არ იყვნენ წმიდა სამების სახელით, როდესაც ამ ადამიანებმა თქვეს, სულიწმიდა არის თუ არა, ისიც კი არ ვიცოდითო და მათ ჰკითხეს, - მაშინ რით ხართ ნათელღებულნიო, უპასუხეს, - იოანეს ნათლისღებითო, საპასუხოდ პავლე მოციქულმა ბრძანა, - იოანე ნათელს სცემდა ცოდვათა მისატევებლად, ეს იყო განსაწმედელი ნათლისღება, ძველაღთქმისეული განწმენდაო. სწორედ მასთან მივიდა მაცხოვარი ნათლისღებისთვის, რითაც საკუთარ თავზეც აღასრულა სჯული და მოგვცა მაგალითი ნათლობისა. ამ დროს აღესრულა უდიდესი საიდუმლო. თავად უფალს ნათლისღება არ სჭირდებოდა, რამეთუ მასზე არ იყო ადამის ცოდვა (რომელიც მემკვიდრეობით გადადის ყველა ადამიანზე) და იყო სრულიად უცოდველი, მაგრამ როგორც მამები გვასწავლიან, როდესაც უფალმა ნათელ-იღო იორდანეში, უფალში ნათელ-იღო მთელმა კაცობრიობამ, ქრისტეს ნათლისღებით მოხდა ადამიანური ბუნების განწმენდა, კაცობრიობის განწმენდა, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ ნათლისღება აღარ გვჭირდება, ჩვენ ჩვენი საკუთარი ნათლისღებით უნდა შევუერთდეთ ამ ნათლისღებას. სწორედ ეს მოვლენაა გამოსახული ნათლისღების ხატზე. მასზე ვხედავთ, რომ მაცხოვარი დგას იორდანეში და იოანე ნათელს სცემს. ასევე გამოსახულია მტრედი. როგორც სახარება გვეუბნება, მაცხოვრის ნათლისღებისას სულიწმიდა გარდამოვიდა, ვითარცა მტრედი და ეს იყო ხორციელი თვალით, კაცთათვის სახილველი. ნათლისღების ხატზე გამოსახულია ანგელოზებიც. სახარება არ მოიხსენიებს, რომ მაცხოვრის ნათლისღების დროს ვინმეს ეხილოს ანგელოზები, მაგრამ ცხადია, იქ მყოფობდნენ, რადგან ანგელოზები თავიანთ მარადიულ, დაუსაბამო და დაუსრულებელ მეუფეს ყველგან ემსახურებიან, ცხადია, ქრისტეს ნათლისღების დროსაც ანგელოზთა უამრავი წყება და დასი იქნებოდა, რამეთუ მათი მეუფე, მთელი სამყაროს მეუფე იდგა იორდანეში ნათლისღებისათვის.

რა მნიშვნელობა აქვს სადღესასწაულო მოვლენების ხატწერით გამოხატვას?

ხატის უმთავრესი დანიშნულება ის არის, რომ ადამიანებმა უფრო ადვილად აღიქვან საღმრთო მადლი, რადგან ჩვენი მიწიერი, გამიწიერებული გონება ძნელად აკეთებს მობილიზაციას, რომ უფალთან მყოფობას მიაღწიოს, უფალთან დაიმკვიდროს. ხატი არის სარკმელი მიღმურ, ზეციურ სამყაროში, სწორედ ის სიწმინდეები, რომელთა ხილვითაც ჩვენი გონება უფრო მობილიზებული ხდება. როდესაც ხატების წინაშე ვლოცულობთ, გვახსენდება უფალი, წმინდა მოვლენები, წმინდანები და ამ დროს ჩვენი გონება და გული ღვთისკენ მიიდრიკება. რაც უფრო გულისყურით და ყურადღებით ვლოცულობთ, მით მეტად ვართ მიმღებნი იმ მადლისა, რაც დაუსრულებლად მოედინება უფლისგან მთელს სამყაროზე. უფლის, სადღესასწაულო ხატები, წმინდანთა ხატები, ფაქტობრივად, ერთმანეთისგან განსხვავდება შინაარსობრივად და არა არსობრივად.

ხატები, განსაკუთრებით სადღესასწაულო, ემსახურებოდა ადამიანთა სასულიერო განათლებასაც. იმ პერიოდში, როდესაც სადღესასწაულო მოვლენების ამსახველი ხატები იქმნებოდა, უამრავმა ადამიანმა არ იცოდა წერა-კითხვა, მხოლოდ სმენით, ეკლესიაში ქადაგებით იღებდნენ სწავლებებს. როდესაც მოსმენილ საღმრთო მოვლენას ხატებზე გამოსახულს თვალით ხედავდნენ, უფრო ადვილად იმახსოვრებდნენ ყველაფერს, მაგრამ ეს არის უფრო ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში ხატების თანმდევი მნიშვნელობა, რადგან ხატის უპირველესი მნიშვნელობაა მიგვაახლოოს უფალთან, უფრო ხშირად გაგვახსენოს უფალი და მათზე გამოსახული პირველსახეები.