ირანის წინააღმდეგ გალაშქრება

"მეფის ასეთი ღონისძიებანი ირანის წინააღმდეგ აჯანყებას ნიშნავდა. ახლა ვნახოთ რა ხდებოდა ირანში. როცა ირანის შაჰმა გაიგო "ვითარმედ მიიქცა ვახტანგ ბერძენთა კერძო შეიქცა სპარსეთად და მოკუდა. დაჯდა მეფედ ძე მისი, და ვიდრე მოიწიფებოდა... წარხდა ამას შინა წელიწადი სამი". ირანის შაჰი, რომელიც ვახტანგის "ღალატის" შეტყობისას გარდაიცვალა იეზდიგერდ II იყო (იგი 457 წელს გარდაიცვალა). ტახტი მისმა უფროსმა ძემ – ჰორმიზდ III-მ დაიკავა, მაგრამ მას უმცროსი ძმა პეროზი აუჯანყდა. ასე დაიწყო ირანში შინა ომი. ბოლოს, პეროზმა დახმარებისათვის შუააზიელ ჰუნებს – ჰეფტალიტებს (იგივე თეთრი ჰუნები) მიმართა. პეროზს მხარი დაუჭირეს ირანელმა დიდგვაროვნებმაც და ორწლიანი ბრძოლების შემდეგ, ჰორმიზდ III მოკლული იქნა. 459 წელს ტახტზე პეროზი ავიდა (ეს შაჰი "შუშანიკის წამებაში" იხსენიება). სანამ პეროზი შინაომით აშლილ ქვეყანას მოაწესრიგებდა, ერთი წელი კიდევ გავიდა და 460 წელს იგი "წარმოემართა ბრძოლად ვახტანგისა" - დიდი ლაშქრით ქართლს მოადგა. ქართლში ირანელთა მოსალოდნელი შემოჭრის შესახებ ვახტანგ მეფემ ბიზანტიის იმპერატორი ლეონი (ლევი) ადრევე გააფრთხილა. წერილით იგი იმპერატორს ატყობინებდა: "აჰა დადგა დღე, რომელიც აღმითქუამს", სპარსელები უკვე ქართლის საზღვართან არიან. მე რაც აღთქმა დავდე, შევასრულე. სადაც ცეცხლის სახლი იყო, ყველა მოვსპე, მოგვები სატანჯველს მივეცი, მათი ეპისკოპოსი საპყრობილეში ჩავსვი და სიკვდილის შიშით გარდაიხვეწა. სწრაფად გამოგზავნე დამხმარე ძალა, რათა ჯვრის სარწმუნოების მტრები დავამარცხოთ. თუ მათ გვძლიეს, კიდევ უფრო გაძლიერდებიან და შენს საზღვარსაც მოადგებიან. როცა მეფის მოციქულმა საიმპერატორო სასახლეში ვახტანგის წერილი მიიტანა, აღმოჩნდა, რომ იმპერატორი წასული იყო საომრად და დასახმარებლად "ვერ მოიცალებდა". ვახტანგ მეფეს ისღა დარჩა, შემოსულ მტერს მხოლოდ ქართლის ლაშქრით შებმოდა. ჯუანშერი, როგორც ქართლის სამეფოს სპასპეტი და მცხეთასთან მიმდინარე ბრძოლების მონაწილე, დეტალურად აგვიწერს 460 წელს ქართლში შემოჭრილ ირანელთა წინააღმდეგ გამართულ ბრძოლებს. ირანელთა შემოჭრამდე მეფეს მცხეთაში – მოგვთა უბნიდან – არმაზში, მდ. მტკვრის მარჯვენა ნაპირისაკენ გადებული ხიდი გაუფართოვებია. მცხეთაშივე გამაგრდა ვახტანგ მეფე და ჯუანშერ სპასპეტი. ნასრა და მირდატ ერისთავები მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე იდგნენ "სომხითისა და ქართლისა" ჯართან ერთად. სპარსთა ლაშქარი დღევანდელი დიდუბის მიდამოებში დაბანაკდა. ბრძოლების მიმდინარეობას ჯუანშერი ასე აღწერს: თუ ბრძოლები მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე გაიმართებოდა, ქართველთა ლაშქარი მათ მცხეთიდან ეხმარებოდა. მცხეთის მხარეს ბრძოლები, ძირითადად, მდ. არაგვის პირას მიმდინარეობდა. ხშირად ქართველთა ლაშქარი მტკვარს "ტფილისის ფონთან" გადაკვეთდა და იქ შეებმებოდა ხოლმე მტერს. ამ ბრძოლებში ხან ერთი მხარე იმარჯვებდა, ხან მეორე. ჯუანშერის სიტყვით, სწორედ ამ ბრძოლებში ჰქონდა ვახტანგ მეფეს "ოქროს ჩაბალახზე" (მუზარადზე) გამოსახული "წინით მგელი და უკანით ლომი". სადაც ბრძოლის ყველაზე ცხელი ადგილი იყო, ვახტანგიც იქ გაჩნდებოდა ხოლმე და "მოსრიდა სპარსთა". სპარსელებმა დაიხსომეს – მხედარი, რომელსაც მუზარადზე მგელი და ლომი ჰქონდა გამოსახული, ვახტანგ მეფე იყო. ამიტომ, ვახტანგის გამოჩენისას ყვიროდნენ: "დურ აზ გორგასალ". ეს სპარსული სიტყვები, ჯუანშერის თანახმად, ნიშნავს: "მოერიდეთ თავსა მგლისასა". ამის შემდეგ "სახელ-ედვა ვახტანგ მეფესა გორგასალი"-ო წერს იგი. ე. ი. 460 წელს მცხეთა-თბილისთან ირანელთა წინააღმდეგ ბრძოლებისას იწოდა ვახტანგ მეფე "გორგასალად".

ვახტანგ მეფის ცოლის აღმზრდელი, წარმოშობით სპარსი და გაქრისტიანებული რაჟდენი სხვა ქართველებზე უფრო მხურვალედ იბრძოდა ქრისტეს სიყვარულისათვის, "რამეთუ იყოცა წმიდაჲ ესე ახოვან წყობათა შინა და გამოცდილ და რჩეული მებრძოლი... და მოკლნა მრავლნი გოლიათნი" და გამარჯვებული უვნებლად მობრუნდა. ერთ დღესაც კვლავ გავიდა საბრძოლველად არმაზიდან და ბრძოლაში ჩაება, მაგრამ სპარსნი მარადჟამს უთვალთვალებდნენ და სურდათ მისი ცოცხლად შეპყრობა, რადგან ძალიან უმძიმდათ მისგან მამა-პაპათა სჯულის დატევება და ქრისტიანობის მიღება (განკარგულება დევნის შესახებ განსაკუთრებით იმ ქრისტიანებს შეეხებოდათ, რომელნიც წინათ ცეცხლთაყვანისმცემელნი იყვნენ და შემდეგ გაქრისტიანდნენ). მაშინ სპარსელებმა წარმოგზავნეს მრავალი მებრძოლი და ყველა გზა მოუჭრეს, ხოლო გზათა სივიწროვის გამო პირი-სპირ ვეღარ შეებრძოლა და შეიპყრეს. როცა სპარსთა მეფეს შეკრული რაჟდენი მიუყვანეს, დიდად გაიხარა და მიმართა: გიხაროდენ, მხნეო რაჟდენ, მშვიდობა შენდა, სად იყავი ამდენი ხანი? რისთვის თქვი უარი შენი წინაპრების სარწმუნოებაზე და შეუდეგ უცხო სჯულს, რომელიც შენთვის მშობლებს არ უსწავლებიათ, ხოლო ბრწყინვალე მზის, ცეცხლისა და სხვა მნათობების ნაცვლად მსახურებ ჯვარცმულ კაცს, რომელიც ჰურიებმა მოაკვდინეს და შენ იგი ღმერთად შეგირაცხავს. თუ ეს ესე არ არის? ჭეშმარიტად ესეა, მეფეო, როგორც შენ თქვი, მიუგო წმინდა რაჟდენმა, რადგან ქრისტიანი ვარ, დამიტევებია მამეული უღმრთოება და თაყვანს აღარა ვცემ "ცეცხლსა შემწველსა, არცა მზესა კაცთათჳს სამსახურად დაბადებულსა, არამედ ღმერთსა ცხოველსა, რომელმა ქმნა ცანი და ქვეყანა". ამის შემდგომ წმ. რაჟდენმა წარმართ მეფეს აუხსნა ქრისტეს განკაცების, ჯვარცმის, აღდგომისა და ამაღლების საიდუმლო. მეფე განრისხდა, მაგრამ გარეგნულ სიმშვიდეს ინარჩუნებდა, რადგან ეგონა სიმდიდრითა და პატივით ვაცდუნებო და თავისთან მეგობრობა და კიდევ უფრო გამდიდრება შესთავაზა. მაგრამ როცა ვერ გატეხა, უფრო განრისხდა და უწყალოდ ისე აცემინა, რომ კბილები სრულიად ჩაუმსხვრიეს, ხოლო პირი სისხლით აევსო, მაგრამ იგი მადლობას სწირავდა უფალს, რომ მისი სახელისათვის ღირს იქმნა ასეთ გვემას და წამებას. შემდეგ ტანსაცმელი შემოაძარცვეს და წამახვილებულ ქვებზე ათრიეს, კვერთხით უმოწყალოდ ცემეს და ხელ-ფეხ შეკრული ბნელ საპყრობილეში ჩააგდეს, სადაც უმეტესი მხურვალებით მადლობდა უფალს. მაშინ მივიდნენ პეროზ მეფესთან მის მხარეს გადასული ქართველი დიდებულები და "მოახსენებდეს სიკეთესა მისსა, და სიბრძნესა და სიქველესა მისსა" და სთხოვეს: ცოტა ხანს თავის სახლში გაუშვი, იქნებ შეებრალოს თავის ახლობლები და დაემორჩილოს შენს ბრძანებას და სიკვდილსაც გადაურჩეს, რადგან გული გვტკივა მაგისთვის, ხოლო შენ როცა გვეტყვი, მაშინ დავაბრუნებთ უკანო. დიდი ვედრების შემდეგ, ისმინა მძლავრმან, გაათავისუფლა საპყრობილიდან, გადასცა მათ და ამცნო, რათა მალევე დაებრუნებინათ. რაჟდენს არ უნდოდა წასვლა და თქვა: ეს არის ეშმაკის ბრძოლა ჩემზე, რომ წინამდებარე ღვაწლი ამაცილოს და წმინდანებისათვის აღთქმული საშვებელი და კეთილი ამარიდოსო.

წმინდა რაჟდენი პირველად მეფე ვახტანგის სანახავად მივიდა. ღმრთისმოყვარე მეფემ დიდად გაიხარა, წინ მიეგება, მხურვალედ ეამბორა ქრისტესთვის შემუსვრილ თვალებზე და სახეზე, და სიყვარულით მოიკითხა. ნატრიდა და ეტყოდა: "ნეტარ ხარ შენ, მჴნეო რაჟდენ, და სამგზის სანატრელ არს ღუაწლი შენი, რომელ სახელისათვის უფლისა თავს ისხენ ესე ვითარნი ვნებანი, რამეთუ საწერტელნი ქრისტჱსნი ხორცთა შინა შენთა გიტვირთავს. და ესრეთ განაძლიერებდა და ახოვან ჰყოფდა უმეტესთა ღუაწლთა მიმართ და ითხოვდა მისგან, რაჲთა მეოხ ექმნას წინაშე ღმრთისა". ამის შემდეგ რაჟდენმა თავისი ოჯახიც მოინახულა, "ხოლო მათ მხილველთა მისთა და სიხარულითა უზომოჲთა აღვსებულთა მადლობა შესწირეს ღმერთს", რადგან აღარ ელოდნენ მის ხილვას, ეამბორებოდენ ხელ-ფეხზე და ეტყოდენ: ჰოი! სანატრელო რაჟდენ, აღარ ველოდით შენს ხილვას, რადგან მკვდარი გვეგონე. ახლა რახან ცოცხალი გნახეთ, აღარ მიგვატოვო. მას კი არ სურდა მათთან ამ საკითხზე საუბარი. მაშინ ეშმაკის ჩაგონებით მისმა ცოლმა, პირველი დედის, ევას მსგავსად წუთიერი ცხოვრების სიტკბოებით სცადა მისი დაყოლიება, მაგრამ მოისმინა რა მეუღლის ზრახვა, რაჟდენმა გულისწყრომით შეხედა და შერისხა, შემდეგ მყისვე გამოვიდა და განეშორა მათ, ხოლო ისინი დამწუხრდნენ და მოჰყვნენ ტირილსა და მწარე გოდებას. მაშინ წმინდა რაჟდენი თავისი ნებით გაემართა, როგორც დასაკლავი კრავი და როდესაც გზაში მის წასაყვანად წამოოსული მხედრები შემოხვდნენ, მათ ვერ იცნეს, რადგან ცემისა და შეურაცყოფისაგან დასივებული და შეცვლილი იყო და ჰკითხეს, თუ სად მოძებნონ რაჟდენი, ხოლო მან მიუგო, რომ ის იყო, ვისაც ეძებდნენ. მაშინ შეიპყრეს, გაჯოხეს, შეკრეს, წინ გაიგდეს და მეფეს მიჰგვარეს. იხილა რა მძლავრმან, რომ ამანაც არ იმოქმედა, უწყალოდ აცემინა და შეკრული სოფელ წრომში ბანაკად მდგარ ერთ-ერთ მარზპანს გაუგზავნა, თან ამცნო, რომ როგორმე ქრისტესგან განშორება ეიძულებინა, და თუ შეისმენდა, დიდი პატივი უნდა მიეგო, ხოლო თუ არ დაუჯერებდა, მწარე სიკვდილით უნდა მოეკლა. როდესაც წმინდა რაჟდენი შეკრული ჩაიყვანეს წრომში, გაიხარა მარზპანმა, ვინაიდან სმენოდა "სიკეთე და ახოვნება მისი", მოიკითხა და ტკბილი სიტყვებით სცადა ახოვანი მოწამის დათანხმება ქრისტეს უარყოფაზე, მაგრამ მისი სიმტკიცე ვერ გატეხა. მაშინ გულისწყრომით აღივსო, და უბრძანა უწყალოდ ეცემათ თავსა და პირში. კვალად შემუსრეს და დალეწეს მისი "კბილნი და ღაწუნი მისნი", "ხოლო იგი მადლობასა აღუარებდა ღმერთსა და იხარებდა სულითა მსგავსებისათვის ქრისტეს ვნებათასა". მაშინ წაიყვანეს და მწარე ტკივილებით მოცული საპყრობილეში შეაგდეს, მაგრამ ყველაფერს მადლობით მოითმენდა, ხოლო მეუფე ქრისტე შეუწევნელად არ ტოვებდა თავის მონას, არც განშორდებოდა, არამედ საპყრობილეში ხშირად გამოუჩნდებოდა, ნუგეშინისცემდა და განაძლიერებდა და "წმიდა იგი უახოვნეს იქმნებოდა და უმხურვალეს წინა მდებარისა ღუაწლისა მიმართ". არა მცირედი ხნის შემდეგ წმინდა რაჟდენი საპყრობილიდან გამოიყვანეს, როგორც პირველად, ისევე ახლაც ქრისტეს უარყოფასა და დიდ პატივსა და სიმდიდრეს სთავაზობდნენ, მაგრამ ახოვანი და გონებითა ყოვლად უშიშარი მათ სიტყვებს არც კი ისმენდა და უმძვინვარესი სატანჯველების მისაღებად სიმხნით ემზადებოდა. მაშინ წარეკვეთათ მისი გარდაქცევის იმედი, რამეთუ "ყოველი ღონე დაელია მძლავრთა მათ უღმრთოთა. ბრძანეს ძელის მოტანა, რათა მასზე გაეკრათ სამგზის სანატრელი იგი, რადგან თქვეს უსჯულოებმა, ვინაიდან ჯვარზე გაკრულის მიმართ აქვს სასოება, ღირსია ესეც ძელზე აღესრულოსო; ბორკილები დახსნეს, ჯვართან მიიყვანეს, ზედ ჯვარსახოვნად განმართეს და სამი დიდი სამსჭვალით მიაჭედეს - თითო თითო ხელისგულზე, ერთიც ურთიერთგარდათხმულ ფეხებზე. მერე მოიყვანეს ხუთი ძვირის მოქმედი ავაზაკი, აღმართეს ძელები და მასთან ერთად ჩამოჰკიდეს, და "შორის მათსა ნეტარი იგი, ვითარცა ჩუენი იესო, შორის ავაზაკთასა ჯუარცმული". დაამწკრივეს მოისარნი აქეთ და იქით და იწყეს სროლად. ისროდენ, ვითარცა გამძვინვარებულნი მხეცნი და არა პირმეტყველნი კაცნი, რადგან მათ მიერ გატყორცნილნი ისარნი წმინდა რაჟდენის ხორცში მრავალგზის ესობოდა და "ძლიერი წყლულებაჲ მოაწიეს მასზედა. და ესრეთ დაწერტილი და დაგუმერილნი ძელზედ დამოკიდებულად იხილვებოდა" და სასიკვდილოდ განწირულმა ხმა-ჰყო: "ხელთა შენთა, უფალო, შევვედრებ სულთა ჩემთა" და ესრე განუტევა სული და აღესრულა. მაშინ აქაც მოხდა იმის მსგავსი, რაც ქრისტეს ჯვარცმისას მოხდა: ჩამობნელდა და წყვდიადი ჩამოწვა შუადღისას და ამოვარდა ისეთი სასტიკი ქარი, რომ იქ შეკრებილნი გაფანტა. ისინიც დარბოდნენ და დამალვას ცდილობდნენ. მცველნი კი, რომელთაც დავალებული ჰქონდა უსჯულო მთავრისაგან, რომ მისი გვამი ქრისტიანებისთვის არ მიეცათ, და არც დაეფლათ, არამედ ფრინველსა და მხეცისთვის უნდა შეეჭმევინებინათ, როდესაც საშინელი ქარი ამოვარდა და ჩამობნელდა, ვეღარეს იქ გაჩერება. მაშინ მოვიდნენ წრომში მცხოვრები მორწმუნენი და მღვდელი, შიშითა და მოკრძალებით აიღეს მრავალ-მოღვაწე რაჟდენის გვამი და დაკრძალეს ფარულ ადგილზე.

ოთხი თვის შემდეგ კეისარმა ლეონ I-მა ძღვენი გამოუგზავნა ვახტანგს და მოსწერა: მე ბრძოლაში ვარ ჩაბმული და შენ ლეონ პატრიკს გიგზავნი 80.000 მხედრით და თუ დაგჭირდა, სხვასაც მოგახმარო. ბერძენთა მხედართმთავარი ლეონი უკვე ჯავახეთში იყო შემოსული, როცა პეროზ შაჰმა ეს შეიტყო და ვახტანგს აუწყა: რისთვის ვწყვეტთ ერთმანეთს? ძმები ვართ, ნებროთის შთამომავლები, დავდგეთ ჩვენი მამების სიყვარულზე და თითოეული ჩვენთაგანი "სათნოსა სულისა თჳსისასა ჰმსახურებდეს". მოეწონა ვახტანგს და მის დიდებულებს პეროზის შემონათვალი და მოციქულის პირით უთხრა: გიხილავს შენ ჯვრის ძალა, რადგან ჯვარცმულის გამოჩენამდე ყველანი ხარკს გაძლევდით, ხოლო მისი გამოჩენის შემდეგ გძლიეს მისმა თაყვანისმცემლებმა და შენი მოხარკე ბერძნები იქით გებრძვიან და მოაოხრეს "სამსახურებელნი ცეცხლისანი". ახლა თუ შეგვებრძოლები ქრისტეს სარწმუნოებისათვის, ჩვენც ისე მოვკვდებით მისთვის, როგორც იგი მოკვდა ჩვენთვის, და იგი აღგვადგენს ჩვენ, მაგრამ თუ შენ აღასრულებ შენ სიტყვას და შეეგუები, რომ ჩვენი ღმერთი ქრისტეა, მამას და ბატონს გიწოდებ შენ. პეროზ შაჰმა ვახტანგს დიდი ძღვენი და ანთრაკის გვირგვინი გაუგზავნა და შეხვედრა სთხოვა. შეხვდა ორი მეფე ერთმანეთს და აღთქმა დადეს, რომ თავ-თავის სჯულზე დარჩებოდნენ. უძღვნა ვახტანგმა პეროზს მრავალი საჩუქარი და ლეონ პატრიკის რჩევით კეისართან დაზავება სთხოვა. პეროზს არ ესიამოვნა და უთხრა: შენთან მშვიდობა იმიტომ დავამყარე, რომ ერთად შევბრძოლებოდით ბერძნებს, რადგან აქა მყავს ხაზართა მეფის დესპანი და ვაპირებდი ხაზართა დახმარებასო. ახლა კი შევასრულებ შენ თხოვნას, მაგრამ ჩვენგან წარტაცებული ტერიტორიები დაგვიბრუნოსო. ბერძენთა მხარე დათანხმდა, დაზავდნენ და საზღვრებიც განაჩინეს. სპარსთა მეფემ უკან წაიღო ჯაზირის ხუთი ქალაქი და სიკილიის ნახევარი, ხოლო ბერძნებს მისცა ფილისტიმი იერუსალიმთან ერთად და თქვა: "ქალაქი რჯულისა თქუენისა არის იერუსალიმი". ქართველთა სამფლობელო საზღვრებად ცნო მდინარე არაქსი და კასპის ზღვის დასავლეთი სანაპირო. ამის გარდა მოსცა გორგასალს სამი ათასი ლიტრი ალვა, ხუთასი ლიტრი ამბრი, ხუთასი ლიტრი მუშკი, სამი ათასი ტაიჭი ცხენი, ძვირფასი სამოსელი ათასი და სხვა მრავალი. მეორე დღეს კაცი გაუგზავნა ვახტანგ მეფეს და შეუთვალა: ბერძნებთან დაზავების გამო მოხუცებულნი განგვირისხდნენ, რადგან ეგონათ, რომ ჩვენ საბერძნეთს გავანადგურებდით, ჩვენ კი ორი სამეფო მივეცით. ამიტომ გთხოვ: შენი და ცოლად მომათხოვე, შენ კი ჩემს ქვეყანაში წამომყევი, შენი ნათესავები მოინახულე და აბაშთა და ელამთა, ჰინდოთა და სინდთა წინააღმდეგ ბრძოლაშიც მომეხმარე, რადგან მათ დაამდაბლეს ჩემი მეფობა, ხოლო როცა სპარსეთში ჩავალთ, მოხუცებულებსა და მირზაპანთ დაელაპარაკე და დააცხვრე მათი მრისხანება "ბერძნებსა ზედა". მხოლოდ შენ მჭირდები, შენი ლაშქარი აქ დატოვეო. ვახტანგს ძალიან გაუჭირდა მისი მოთხოვნების შესრულება, მაგრამ ლეონ ბერძენთა სარდალმა უთხრა: ბერძენთა მეფეებზე დიდი სიკეთე გაქვს გაკეთებული ბერძნებისთვის, რადგან შენ დაიფარე პონტო შემუსრვისაგან, გაათავისუფლე 780.000 ბერძენი, ახლა კი შენგან მიეცათ ჯაზირა და ფილისტიმი, რომელსაც ვერც ერთი ბერძენთა მეფე ძალით ვერ დაიბრუნებდა. მართალია შაჰი, თუ მას არ გაჰყვები, თავისი ერი უძლურად და უსუსურად ჩათვლისო. მე მოგცემ 10.000 შეჭურვილ მხედარს და ჯაზირას შემოგიერთდები ძლიერი სპითო. ვახტანგს და მის წარჩინებულებს მოეწონათ ლეონის განაზრახი. მისცა ვახტანგმა თავისი და მირანდუხტი ცოლად სპარსთა მეფეს (ხუარანძე სომეხთა პიტიახშის დაწინდული იყო).

ჰუნები, რომელთა წინააღმდეგ ირანელებთან ერთად ვახტანგ გორგასალს ქართველთა ლაშქრით უნდა ებრძოლა, შუა აზიიდან ინდოეთის ოკეანემდე ბატონობდნენ, მათ წინააღმდეგ ბრძოლა დიდ დროს მოითხოვდა, ქვეყანა მეფის გარეშე რჩებოდა. უფლისწული დაჩი 460 წლისათვის 5 წლისა იყო. მეტი გამოსავალი არ იყო, ვახტანგ მეფემ მას დაადგა გვირგვინი, და მეფედ აკურთხა. დატოვა მასთან თავისი შვიდი წარჩინებული: ჯუანშერ სპასპეტი - შიდა ქართლისა და ყოველთა ერისთავთა მპყრობელი და დემეტრე - ერისთავი კახეთისა და კუხეთისა; გრიგოლი - ჰერეთის ერისთავი; ნერსანარი - ხუნანის ერისთავი; ადარნასე - სამშვილდის ერისთავი; სამნაღირი - შიგა ეგრისისა და სვანეთის ერისთავი; ბაკური - მარგვისა და თაკუერის ერისთავი (როგორც ჩანს, ვახტანგ გორგასლის მიერ იბერიის გაძლიერებით, ლაზეთის სამეფოს დასუსტებულა, რადგან III-IV ს.ს.-ში, ლაზეთის (ეგრისის) სამეფოს შემადგენლობაში მოქცეული ეგრისისა და სვანეთის, აგრეთვე "მარგვეთისა და თაკვერის" სამთავროები აქ კვლავ იბერიის სამთავროს შემადგენლობაშია). ამათ შეავედრა თავისი ძე, უბრძანა უჯარმის აშენება და იქ დაჩის გაზრდა, რის გამოც დაჩის უჯარმელს უწოდებენ (უჯარმის ციხე-ქალაქი III-IV ს-თა მიჯნაზე აუგია მეფე ასფაგურს, ხოლო IV ს-ში მეფე მიარიანს თავისი ძე რევისათვის საუფლისწულოდ კახეთი და კუხეთი მიუცია, ხოლო რეზიდენციად უჯარმა).

ვახტანგ გორგასალმა თან იახლა არტავაზი - კლარჯეთის ერისთავი; წუნდის ერისთავი ნასარი; "ბივრიტიანი სეფე-წული" - სამცხის ერისთავი (ბივრიტი - საგვარეულო სახლია ბაგრატიონთა სახლისა, სამცხის ერისთავთა სახლი ბაგრატიონთა გვარეულობას ეკუთვნოდა) და დიდი ეჯიბი საურმაგი და "მათ თანა ათი ათასი მხედარი ლაშქრისა მისისა დარჩეული". ლეონ ანთიპატმა დატოვა თავისი ლაშქრიდან 10.000 ბერძენი მხედარი და შაჰთან წავიდა. ვახტანგმა კლარჯეთის ერისთავი არტავაზი გააყოლა კეისართან და თან ის ძღვენი გაატანა, რაც შაჰმა უბოძა მას, მხოლოდ სტავრები და ტაიჭები დაიტოვა თავისთვის, ხოლო არტავაზს უბრძანა, ლეონთან ერთად მოსულიყო ჯაზირაში.
"შეევედრნენ ვახტანგს დედაჲ - საგდუხტი, და დაჲ - ხუარამზე, რათა თან წაეყვანათ იერუსალიმში სალოცავად". ვახტანგი დათანხმდა, წაიყვანა ისინი და პეროზთან ერთად ადარბადაგანის გზით წავიდა იერუსალიმისკენ. პეროზ მეფე ანტიოქიაში გაჩერდა, ხოლო ვახტანგი თავის თანმხლები პირებითურთ იერუსალიმში შევიდა. მათ ილოცეს წმინდა აღდგომის ტაძარში, მოილოცეს ყოველი წმინდა ადგილი, და დიდი შესაწირავი შეწირეს. იერუსალიმში ვახტანგმა ააშენა ჯვრის მონასტერი და ამ წმინდა ადგილის დასამტკიცებლად დიდად იღვაწა (გადმოცემით, პირველი ქრისტიანი მეფე მირიანი, წმინდა ნინოს რჩევით, კონსტანტინოპოლში ჩასულა და მეფე კონსტანტინე უნახავს, შემდეგ იერუსალიმში ჩაბრძანებულა, "ჯვრის მონასტრის ადგილი შეუძენია (მეორე ვერსიით, ეს წმინდა ადგილი კონსტანტინე კეისარმა აჩუქა მეფე მირიანს), რადგან ეს იყო ის ადგილი სადაც ლოთმა სამი ხე - სარო, ფიჭვი და ნაძვი დარგო იმის ნიშნად, თუ გაიხარებდა, ცოდვაც მიეტევებოდა. და ჰოჲ, სასწაული, სამივე ხე ერთ დიდ ხედ აღმოცენდა. ეს ხე მოჭრა სოლომონმა იერუსალიმში ტაძრის მშენებლობისას, მაგრამ, არ გამოადგათ და "მდებარე იყო კაცთა საჯდომად გარე", ხოლო უფლის ჯვარცმისას უფალი მასზე აცვეს ჯვარს). მას ჯვრის მონასტრის დასაცავად პატარა გარნიზონი დაუტოვებია. "და მცველნი ქალაქისა იერუსალიმისანი და მჴედარნი, რომელიცა ვახტანგს განუწესებია მუნ, მუნ დასახლებულან, ენა შეცვლიათ არაბულად, და იგინი ქართველნი არიან გარემოს იერუსალიმისა არაბნი და ევფრათასა არაბნიცა. აწ არაბნი იერუსალიმისანი ქართველნი არიან"-ო, - წერს 1757-1758 წლებში წერს მიტროპოლიტი ტიმოთე გაბაშვილი თავის "მიმოსვლაში". მათ დროთა განმავლობაში დაუკარგავს ენა, ზოგიერთს კი სარწმუნოებაც, თუმცა ისინი თავიანთ თავს გურჯებს უწოდებდნენ და საოცრად განსხვა-ვდებოდნენ ადგილობრივი არაბებისგან. მხოლოდ მათ ჰქონდათ მონასტრის მინდვრებისა და ვენახების დამუშავების უფლება. შემოსავლის მესამედს კი მონასტერს სწირავდნენ. ისინი მონასტრის მახლობლად დაბა მალხაში ცხოვრობდნენ. პალესტინის ომის დროს კი შორს გადაასახლეს და გაფანტეს.
იერუსალიმის ჯვრის მონასტერს თავისი სახსრებით ინახავდა თბილისში, წმინდა ვახტანგ მეფის მიერ აგებული ტაძარი, რომელსაც თავიდან "გოლგოთა" რქმევია, ჯვრის მონასტრის მამობილად ქცევის შემდეგ კი მისთვის "ჯვრის მამა" უწოდებიათ (1039-1059 წლებში მონასტერი განაახლა ბერმა პროხორემ ბაგრატ მეფის სახსრებით, შემდეგში რამდენჯერმე შეაკეთეს ცალკეული კედლები, სახურავი თუ მთელი მონასტერი). ასე ჰქვია ამ ტაძარს დღესაც (XVII ს-ის ბოლოს, პალესტინაში მდებარე სხვა ქართული ეკლესია-მონასტრების მსგავსად, ჯვრის მონასტერიც იერუსალიმის საპატრიარქოს დაქვემდებარებაში შევიდა. იქ ბერძნული სასულიერო სემინარია გაიხსნა. ბერძნები ყველანაირად ცდილობდნენ მიეჩქმალათ ჯვრის მონასტრის კავშირი ქართულ კულტურასთან, ასევე დაემალათ იქ ქართველთა მოღვაწეობის ფაქტები. მათ საგანგებოდ გადაღებეს ქართული ფრესკები. მონასტრის მთავარ კედელზე დახატული ყოფილა სამი ქართველი მეფე. ტიმოთე გაბაშვილმა არა მხოლოდ ნახა მეფეთა სურათები, არამედ მათი ზუსტი პირებიც გადმოაღებინა და ჩაურთო თავის ავტობიოგრაფიულ ხელნაწერში. სურათების პირებს აქვთ წარწერები: "ღირსი მირიან, პირველი კეთილმორწმუნე მეფე საქართველოჲსა, ხოსროიანი"; "სახელოანი დიდი ჴელმწიფე ვახტანგ გურგასლან, მპყრობელი და მეფე საქართველოჲსა და იერუსალიმისა, ხოსროიანი"; "ბაგრატ კურაპალატი, მეფე საქართველოჲსა, დავითიანი, აღმაშენებელი ქუთათისისა საყდრისა". ალექსანდრე ცაგარლის ცნობით ქართველ მეფეთა გამოსახულების ზემოთ იყო ქართული წარწერა, რომელიც დაზიანების გამო მხოლოდ ნაწილობრივ იკითხებოდა: "ქ. მირიან... კონსტანტინე... მეფემ ეს ჯვარი... მოვიდეს... და დაიჭირა იერუსალიმი და ააშენა ესე ჯვარი").
იერუსალიმიდან ვახტანგ გორგასალი და მისი ამალა წავიდნენ ქალაქ ანტიოქიაში, სადაც მათ პეროზ შაჰი ელოდათ. აქ მათ შემოუერთდნენ ლეონი და არტავაზი 20.000 რჩეული ლაშქრით და პეროზსა და ვახტანგს მოართვეს უდიდესი ძღვენი, ხოლო ლეონს ნაბრძანები ჰქონდა კეისრისგან, რომ ვახტანგ მეფის ბრძანებას უნდა დამორჩილებოდა. შეიკრიბა ვახტანგის ბრძანებით 50.000 რჩეული ქართველი, ბერძენი და სომეხი მხედარი. მაშინ სპარსთა შაჰმა უთხრა ვახტანგს: "ვინაიდან დედაშენმა და შენმა დამ ამხელა გზა გამოიარეს და ასე დაშვრნენ, ბარემ ისინიც თან წავიყვანოთ სპარსეთში და ერთობით გავიხაროთ ჩემი და მირანდუხტის ბედნიერებით, მერე თუ ინებონ წასვლა ქართლში, წავიდნენ რანის გზით, და თუ უნდათ დაგელოდონ ქალაქ ურჰაში. მოეწონა ვახტანგს ეს აზრი და ყველანი ერთად გაემგზავრნენ სპარსეთის სატახტო ქალაქ ქტისეფონში, რომელიც ზეიმით შეხვდა ქართველ ხელმწიფეს. სპარსეთის შაჰმა მაცნე გააგზავნა სპარსელ წარჩინებულებთან და ყველაფერი ამცნო. მათაც გაიხარეს, რადგან "ეგზნებოდეს ბრძოლისათვის ჰინდოთა, სინდელთა, აბაშთა და ჯორჯანთა-თვის". მივიდნენ ბაღდადს და მიეგებნენ სპარსეთის წარჩინებულები დიდი სიხარულით. გადაიხადეს სპარსთა მეფისა და ვახტანგის დისა სამეფო ქორწილი, რის შემდეგაც პეროზმა საგდუხტი და ხუარამზეც დაასაჩუქრა და დიდი პატივით ქალაქ ურჰაში წარგზავნა, სადაც უნდა დალოდებოდნენ ვახტანგს. "დიდ პატივს სცემდა ერი სპარსეთისაჲ ვახტანგს, ვითარცა პეროზს, მეფესა მათსა, და მერმე წარემართნეს მტერთა ზედა" (465 წ.).

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345678910

>