ოსებზე გალაშქრება

სამეფო საქმეების მოგვარების შემდეგ ვახტანგი თიანეთს დადგა. იქ შეუერთდნენ მას "ყოველნი მეფენი კავკასიისანი" ორმოცდაათი ათასი მხედრით და დარიალის გავლით შევიდნენ ოსთა მიწაზე. ჯუანშერის სიტყვით, "შესლვასა მისსა ოვსეთად იყო ვახტანგ წლისა თექუსმეტისა" - ე. ი. 447 წელი იდგა. ვახტანგის ჩრდილო კავკასიაში ლაშქრობის შესახებ ოსებს, რა თქმა უნდა, წინდაწინ ეცოდინებოდათ და ვახტანგის ლაშქარს მდინარის პირას მომზადებულნი დახვდნენ (მათ, როგორც ჩანს, ჰუნები დაიხმარეს). მდინარის (თერგის) მეორე ნაპირზე ვახტანგის ლაშქარი დადგა. მდინარის ორივე ნაპირზე "იყვნეს ქარაფნი კლდისანი", ასევე "ჭალაკნი და ველოვანნი". შვიდი დღე ემზადებოდა ორივე ლაშქარი გადამწყვეტი ბრძოლისათვის. მანამდე კი ყოველდღე ბუმბერაზთა ბრძოლები იმართებოდა. ოსთა მიერ ჰუნებისაგან დაქირავებულ ლაშქარში იყო "კაცი ერთი გოლიათი" სახელად თარხანი. პირველად ბრძოლის ველზე სწორედ ის გამოვიდა და ხმამაღლა განაცხადა: მეფის ლაშქარში ვინც უძლიერესად თვლიდა თავს, მის წინააღმდეგ საბრძოლველად გასულიყო. თარხანის მოწოდებაზე, იმ ლაშქრიდან, რომელიც ვახტანგ მეფეს ბიძამ, ქართლ-ალბანეთის მარზპანმა გამოუგზავნა, გამოვიდა ერთი მეომარი – ფარსმან-ფარუხი. მას ბრძოლაში ვერავინ ჯობნიდა, მრავალი ლომიც კი ჰყავდა ხელით შეპყრობილიო, - წერს ჯუანშერი. აი, ეს გოლიათი გავიდა თარხანის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ყვირილით "მიეტევნეს ურთიერთს", მაგრამ პირველივე შეტაკებისას თარხანმა დაასწრო - "უხეთქნა ხმალი ფარსმან-ფარუხსა ჩაბალახსა ზედა, და განუპო თავი ვიდრე ბეჭთამდე". ამ შეტაკების მხილველი ვახტანგი და მისი ლაშქარი შეწუხდა, რადგან მის ლაშქარში არავინ დარჩა მსგავსი ფარსმან-ფარუხისა. გაილია ის დღე. ვახტანგი შევიდა თავის კარავში "დადგა ლოცვად და ცრემლით ევედრებოდა ღმერთსა". გათენებამდე ილოცა - "ითხოვდა ღმერთისგან შეწევნას". გათენდა თუ არა, თარხანი კვლავ მოადგა მდინარის ნაპირს და მოითხოვა, კიდევ გასულიყო ვინმე ვახტანგის ლაშქრიდან მასთან შესაბმელად. მეფემ განაცხადა, რომ თვით გავიდოდა "ბრძოლად თარხანისა". მე, - თქვა მეფემ, - მოიმედე ვარ არა მხოლოდ ჩემი ძალისა და ჩემი სიმხნისა, "მინდობითა ღმრთისათა" გავიმარჯვებო. მეფის გადაწყვეტილებამ წარჩინებულები გააკვირვა, მრავალჯერ სთხოვეს უარი ეთქვა ორთაბრძოლაზე, რადგან ყრმა იყო და არ ჰქონდა სათანადო საბრძოლო გამოცდილება. მაგრამ, როგორც ჩანს, მან კარგად შეისწავლა ბრძოლის ხელოვნება თავისი მამამძუძის, საურმაგ სპასპეტისაგან. საბრძოლველად გასვლის წინ იგი გადმოვიდა ცხენიდან "თაყუანის-ცა ღმერთსა", რათა მისი შემწე ყოფილიყო. ვახტანგის დანახვაზე თარხანმა დაიძახა: "მე გოლიათთა და გმირთა გამოცდილთა მბრძოლი ვარ, და არა ყმაწუილთა"-ო. ამ სიტყვებთან ერთად მოქიშპეები "მიეტევნეს ურთიერთას". ახალგაზრდა ვახტანგი თარხანზე სწრაფი იყო, ამიტომ პირველივე შერკინებისას სცა შუბი "სარტყელსა ზედა" თარხანს. საჭურველმა ვერ გაუძლო დარტყმას და შუბი ზურგამდე ჩაესო – თარხანი უსულოდ დაეცა მიწაზე. ქართველთა ლაშქარი ზეიმობდა ახალგაზრდა მეფის პირველ გმირულ გამარჯვებას – უძლეველი თარხანის დამარცხებას. თვით მეფე კვლავ გადმოხტა ცხენიდან და "თაყვანის-ცა ღმერთსა", შემდეგ თარხანს თავი მოკვეთა, შეჯდა ბედაურზე და ქართველთა ლაშქარს მიეახლა. ყოველი მოლაშქრე ხმამაღლა ასხამდა ქებას მეფეს და ღმერთს მადლობას სწირავდა.

ორთაბრძოლები თარხანის სიკვდილით არ დამთავრებულა. მეორე დღეს "გამოვიდა ბუმბერაზი ოვსთაგან, რომელსა ერქვა ბაყათარ". ამ ბაყათარს, - წერს ჯუანშერი, ვერავინ ჯაბნიდაო. დილით ბაყათარი მოადგა მდინარეს და აყვირდა: ვახტანგ მეფევ, ნუ გალაღდები თარხანის დამარცხებით. არ იყო ის გოლიათთა სადარი, ამიტომ მოიკლა ყმაწვილის მიერ. ახლა მე შემებრძოლე, ჩემს ფიცხელ შეტევას ვერ გადაურჩები. თუ გინდა, შენი ლაშქრიდან სხვა გამოვიდეს, ამისთვისაც მზად ვარო. მეფემ ბაყათარს შესძახა: - მე თარხანს არა მარტო ჩემი ძალით ვძლიე, "არამედ ძალითა დამბადებლისა ჩემისათა" - მე შენი არ მეშინია, როგორც ძაღლისა. თქვა მეფემ და ლაშქარი საბრძოლველად გაამზადა. თვითონ კი "აღჯდა ტაიჭსა შეჭურვილსა ჯავშნითა", "აღიღო ფარი მისი ვიგრის ტყავისა, რომელსა ვერ ჰკვეთდა მახვილი", მიადგა მდინარეს და ბაყათარს შესძახა: - მე მეფე ვარ, არ გადმოვალ მდინარეზე, არ მივეახლები ოსთა სპას. შენ კი მონა ხარ და გადმოდიო. ბაყათარი დათანხმდა და თან მეფეს სთხოვა, ნაპირიდან უკან დაეხია სამი უტევანი (ერთი უტევანი 125 ნაბიჯია). ვახტანგი უკუდგა, ბაყათარი გადმოვიდა ნაპირზე და დაიწყო ისრების სროლა. ვახტანგი ირიდებდა ისრებს, მდინარის ორივე ნაპირზე მდგარ ლაშქარში იყო "ცემა ბუკისა და დაბდაბთა". ხმაურით "იძრვოდეს მთანი და ბორცუნი". ბაყათარის ნასროლი ისრებისგან მხოლოდ ორი მოხვდა ვახტანგის ფარს. ბაყათარის ისრებმა ფარში ვერ გააღწიეს, სამაგიეროდ, მისი ნასროლი ერთი ისარი ვახტანგის ცხენს მოხვდა. ამასობაში ვახტანგი მიიჭრა ბაყათართან და ვიდრე ცხენი დაეცემოდა, "უხეთქნა ხრმალნი მხარსა ბაყათარისსა და ჩაჰკუეთა ვიდრე გულამდე". ამის შემდეგ, ქვეითები და ცხენოსნები ოსთა წინააღმდეგ დაიძრნენ. ცხენ-თოროსნებმა აიარეს თუ არა ქარაფის გზა და ვაკეზე ავიდნენ, მათ მიჰყვნენ ქვეითნი, მხედრები და იქ გაძლიერდა ბრძოლა. პირველ რიგებში იბრძოდა ვახტანგ მეფე. ჯუანშერის სიტყვით, მეფე "მარჯუენით-კერძი" თუ "მარცხენით-კერძი" იბრძოდა, მოწინააღმდეგენი ყველგან შიშით ძრწოდნენ. მეფის ლომისებრ ხმას ყველა ცნობდა. მეფის გვერდით მხნედ იბრძოდა ორი გამორჩეული მხედარი: "არტავაზ ძუძუმტე, ძე საურმაგ სპასპეტისა და ბივრიტიან სეფეწული". ოსთა ლაშქარმა ვეღარ გაუძლო ქართველთა შეტევას - "იძლივნეს ოსნი და ივლტოდა ბანაკი მათი". გაქცეული ოსები ქართველებმა მრავლად დაატყვევეს, რათა ქართლიდან წაყვანილ ტყვეებში გაეცვალათ. დევნიდან უკანმობრუნებულმა ქართველმა მოლაშქრეებმა ისევ მდინარის პირას დაიბანაკეს. სამი დღე დაისვენეს. შემდეგ შევიდნენ ოსეთის ტერიტორიაზე და შემუსრეს ციხე-ქალაქნი, მრავალი ტყვე და ურიცხვი ალაფი იგდეს ხელთ.

ოსთა დამორჩილების შემდეგ, ვახტანგის ლაშქარი ჯიქეთში შევიდა და კვლავ ოსეთში დაბრუნდა. ვახტანგის დესპანებმა კავკასიის მთებში თავშეფარებული ოსთა ბელადები მოიხმეს და დაზავდნენ. ამის შემდეგ ვახტანგის უმცროსი და - მირანდუხტი გამოიხსნეს. ვახტანგ მეფე უამრავი ტყვითა და ალაფით მობრუნდა ოსეთიდან. (მაშინ ოსებმა მცირეწლოვანი დის ნაცვლად ვახტანგს 30.000 რჩეული მებრძოლი მოსთხოვეს. მისცა ვახტანგმა და ათი წლის მირანდუხტი დაიბრუნა, ხოლო ქართველი ტყვეები ერთი ერთზე გაცვალა ოს ტყვეებზე, მძევლები აიყვანა და მათ მაგივრადაც 30.000 ტყვე დაუბრუნა. სულ გამოიხსნა 350.000 ქართველი ტყვე და თვითონ დარჩა 650.000 ათასი ტყვე ოსებისა და ჯიქების გარდა. ეს ლაშქრობა 4 თვეს გაგრძელდა.
ვახტანგმა I-მა დარიალის ხეობა, თერგისა და არაგვის კარის ვიწრობები ციხე-სიმაგრეებითა და გოდოლებით ჩაკეტა და შიგ თავისი ერთგული მთიელი მეციხოვნეები ჩააყენა. ამიერიდან ჩრდილოეთიდან ამ გზით ვერავინ გამოივლიდა. "საეკლესიო მატიანეში" ძეგლის უცნობი ავტორი ამბობს: "დაიმორჩილნა ოვსნი და ყივჩაღნი და შექმნა კარნი ოვსეთისანი და აღაშენა მას ზედა გოდოლი და დააყენა მას ზედა მცველნი მახლობელნი მის ადგილისანი და უწოდა კარად დარიალ[ან]ისანი და აწ თვინიერ ბრძანებისა მეფისა ვერჴელეწიფების გამოსლვაჲ ოვსთა და ყივჩაღთა" (კავკასიონის გადასასვლელები საერთოდ ირანელებს ეჭირათ, მაგრამ ხანდახან ჩრდილოეთიდან შემოჭრილი მოთარეშეები იკავებდნენ ხოლმე მათ. სავარაუდოდ, ვახტანგმა სწორედ ასეთი ვითარებით ისარგებლა, ვითომცდა გაანთავისუფლა ეს გადასასვლელები და თვითონ დაიკავა ისინი). 16 წლის მეფემ დაამარცხა და კავკასიონის ქედს გადაღმა განდევნა ბარბაროსები და სიცოცხლის ბოლომდე აღარ გაუხსნია დარიალი (სხვათა წაქეზებით, თუ სამხედრო ნავარდისა და ძარცვა-გლეჯვის სურვილით, "ჰუნების" სახელით ცნობილი ჩრდილო-კავკასიელთა თარეშის სარბიელად მრავალგზის ქცეულა იბერია. ამიტომ პოლიტიკურსა და სამხედრო წინდახედულობას იბერიის ჩრდილოეთის საზღვრის განმაგრება უნდა ეკარნახა. უკვე სტრაბონის დროს საქართველოს კარი მართლაც გამაგრებული ყოფილა, მაგრამ ეს საკმარისი არ იყო და ჩრდილოეთიდან მოულოდნელი შემოსევისაგან უზრუნველსაყოფად საზღვრის დასაცავად საჭირო ხაზის უფრო წინ წამოწევა აუცილებელი გამხდარა. ამ სამხედრო და პოლიტიკური გეგმის განსახორციელება ვახტანგ I-მა შეძლო.

"ჯერ კიდევ ჩრდილო კავკასიაში ყოფნისას, მეფემ ლაშქრობიდან გაათავისუფლა ის თორმეტი ათასი მხედარი, რომელიც მას ვარზ-ბაკურმა დაახმარა. "ნიჭითა დიდითა" გაათავისუფლა "მეფენი კავკასიანთანი". თავისი დაი, მრავალი ტყვე დარიალის გზით ქართლში გამოისტუმრა, თვით კი ქართველთა ლაშქრით "გზასა აფხაზეთისასა" დაადგა. 447 წელს ჩრდილო კავკასიიდან ქართველთა ლაშქრით ვახტანგ მეფე დასავლეთ საქართველოში გადავიდა და სამი წლის მანძილზე აფხაზეთის ყველა ციხე აიღო "ვიდრე ციხე-გოჯამდე". 450 წლისთვის გამარჯვებული ვახტანგი მცხეთაში დაბრუნდა. მას დიდი სიხარულით მიეგებნენ დედა და დები, "სიმრავლე ქალაქისა" ქალი და კაცი თავის სამოსს უფენდა მეფეს, ხმამაღლა შესძახოდნენ მეფეს სადიდებელ სიტყვებს, რადგან მანამდე, ასეთი გამარჯვება არც ერთ მეფეს არ მოეპოვებინა. მეფემ მადლობა შესწირა ღმერთს, გლახაკთ საბოძვარი დაურიგა, უბრალო მეომრები და წარჩინებული მხედრები, რომლებმაც ოსეთში ლაშქრობისას თავი გამოიჩინეს, დიდი საბოძვრით დააჯილდოვა. შესაფერისი ძღვენი გაუგზავნა ქართლ-ალბანეთის მარზპანს – ვარაზ-ბაკურსა და ირანის შაჰს. შაჰთან ბინქარან "ეპისკოპოსი" წარავლინა და "ითხოვა სპარსთა მეფისაგან ასული ცოლად".

მანაც სიხარულით მიათხოვა ასული - ბალენდუხტ, "სომხითი და "ყოველნი მეფენი კავკასიანნი" მზითვად მოსცა და მოსწერა: "ყოველთა მეფეთა მეფისა მიმართ, ვარან-ხუასრო-თანგისა, ათთა მეფეთა მეფისა ახოვანისა" და დახმარება მოსთხოვა ბიზანტიელებთან ბრძოლაში. ეს იმას ნიშნავდა. რომ სპარსთა მბრძნებელი "კანონიერად" ცნობდა ქართველი მეფის ფაქტობრივ სიუზერენობას კავკასიელ მმართველებზე. მაშინ მეფე ვახტანგი იყო 20 წლისა და "იყო იგი უმაღლეს კაცთა მის ჟამისათა, და უშუენიერეს სახითა და ძლიერი ძალითა, რომელ ჭურვილი ქუეითი ირემსა მიეწიის, უპყრის რქაჲ და დაიჭირის, და ცხენი ჭურვილი აღიღის მხართა ზედა და მცხეთით აღვიდის ციხესა არმაზისასა". ვახტანგმა "ჯეროვანი" ქორწილი გადაიხადა და შეუდგა მშვიდობიან ცხოვრებას.

სპარსეთის შაჰის ასულ ბალენდუხტს თან წამოაყოლეს გამზრდელი (მამამძუძე) რაჟდენი (რაჟდენ ანუ სრაზდინ არის არაბული სახელი და ნიშნავს სარწმუნოების მნათობს), წარჩინებული და დიდგვაროვანი სპარსი, მეფის კართან დაახლოებულ პირთა შორის დიდად გამორჩეული, სჯულით ცეცხლის მოსავი და მზისა და მთოვარის მსახური, "რომელსაცა არწმუნეს ასული მეფისა აღსაზრდელად". მაშინ სპარსელებსაც ქართველების მსგავსად ასეთი წესი ჰქონდათ, რომ აღმზრდელს მამა მძუძეს უწოდებდენ და დიდ პატივსა სცემდენ "ვითარცა მთავართა და დიდებულთა თჳსთა". ვახტანგ მეფემაც დიდად პატივს-სცა ცოლის აღმზრდელს, "სახელნი და აგარაკნი" მიანიჭა და ძალიან დაიახლოვა და "თანამზრახველ ყო იგი", არა მხოლოდ თავისი დიდებული წარმომავლობის გამო, არამედ "სიკეთისა და სათნოებისა მისისა ღირსებისათვის", რადგან ჯერ კიდევ ცეცხლთაყვანისმცემელი ნათელღებულებზე ღირსეულად ცხოვრობდა. ამიტომ ყველას ძალიან უყვარდა, განსაკუთრებით კი მეფეს. ნახა რა ქრისტიანული ცხოვრების წესი, მეფის მტკიცე სარწმუნოება და ქართველთა სჯული, რაჟდენის გული აღივსო ქრისტეს სიყვარულით, ცეცხლებრ აღეგზნო ჭეშმარიტი სარწმუნოებისთვის და მოინათლა, რის შემდეგაც უფრო მეტად წარემატა სათნოებებში: ეკლესიაში წირვა-ლოცვას ესწრებოდა, საღმრთო წერილსა და სჯულის ქადაგებებს ისმენდა და წმინდანთა ცხოვრებებს ეცნობოდა. იგი განსაკუთრებით მოწამეთა ღვაწლს გამოიკვლევდა, და შენატროდა მათ ცხოვრებას.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345678910

>