სიყრმის წლები

ვახტანგის პაპა, მეფე არჩილი, 426 წელს გარდაიცვალა და ქართლის ტახტზე მირდატი ავიდა. იგი მეფობდა ისე, "ვითარცა მამა მისი, დიდსა სარწმუნოებასა შინა".

მეფე მირდატსა და დედოფალ საგდუხტს პირველად ქალიშვილი, ხუარანძე (ხვარამზე), შეეძინათ. სამეფო კარისათვის, უპირველეს ყოვლისა, ვაჟიშვილის გაჩენა იყო დიდად სასურველი, ამიტომ "კუალად ევედრებოდეს ღმერთსა მეფე მირდატ და დედოფალი საგდუხტ, რათა მოსცეს ძე. და შემდგომად ოთხი წლისა საგდუხტმა... შვა ძე და უწოდა სახელი... სპარსულად "ვარან-ხუასრო-თანგ", ხოლო ქართულად უწოდა ვახტანგ. მემკვიდრის დაბადების გამო "აღივსნეს სიხარულთა მშობელნი მისნი", "განავლინეს მახარობელი ყოველთა თანა ერისთავთა და გამოიღეს ხუასტაგი (ქონება, საქონელი) დიდძალი, ოქრო და ვეცხლი, და განუყვეს გლახაკთა, და შეწირეს მადლობა ღმრთისა მიმართ, ლოცვითა და ღამის-თევითა, დღეთა მრავალთა". მეფემ "დღეთა მრავალთა ყო პურობა და განცხრომა". როგორც გვიანფეოდალურ საქართველოში, მაშინაც, უფლისწულებს დიდგვაროვანი მამამძუძენი ზრდიდნენ. ჯუანშერი პირდაპირ მიუთითებს: წესი იყო, "რომელ შვილნი მეფეთანი, წარჩინებულთა სახლსა შინა აღიზარდნიან". ვახტანგის გაზრდა საურმაგ სპასპეტმა "დიდითა ვედრებითა" ითხოვა. მეფემაც "მისცა ძე მისი ვახტანგ საურმაგს სპასპეტსა საზრდოდ". უფლისწული ქვეყნის მომავალ მმართველად, უძლეველ მებრძოლად, საურმაგ სპასპეტის ხელმძღვანელობით აღიზარდა.

ვახტანგი დაიბადა 431 წელს, ხვარანძეს დაბადებიდან ოთხი წლის შემდეგ. აქედან გამომდინარე, ხვარანძე (431-4) 427 წელს დაბადებულა. ვახტანგ გორგასალის "ცხოვრების" ავტორის შემდეგი ცნობით, ვახტანგის დაბადებიდან "შემდგომად... მეექუსისა წელსა, შვა საგდუხტ ასული სხუა და უწოდეს სახელი... მირანდუხტ". ე.ი. ვახტანგის უმცროსი და მირანდუხტი – (431+6) 437 წელს დაბადებულა. მირანდუხტი გასაზრდელად კასპის სპასალარმა წაიყვანა.

შემდეგ ვახტანგის "ცხოვრების" ავტორი ჯუანშერი გვამცნობს: "შემდგომ, ამისსა, წელსა მეორესა, მოკუდა მეფე მირდატ; და დარჩა ვახტანგ შვიდისა წლისა ყრმა". მაშასადამე, 438 წელს გარდაცვლილა მირდატ მეფე.

ჯუანშერი გვამცნობს: "ვითარ იქმნა ვახტანგ წლისა ათისა, გარდამოვიდეს ოვსნი სპანი ურიცხუნი" - მათ კასპიდან გაიტაცეს ვახტანგის სამი წლის და მირანდუხტი.

438 წელს მეფე მირდატის უდროოდ გარდაცვალების გამო, ქართლის სამეფო მძიმე ვითარებაში ჩავარდა. შვიდი წლის უფლისწული ქვეყნის მართვაში მონაწილეობას ვერ მიიღებდა. ქვეყანა დედოფალ საგდუხტს უნდა ემართა ქართლის ერისთავების დახმარებით, მაგრამ სინამდვილეში ქართლის მმართველად ითვლებოდა ბარდაში მჯდომი მარზპანი ბარზაბოდი. იგი, მართალია, დედოფალ საგდუხტის მამა იყო, მაგრამ მაინც ირანელი მოხელე გახლდათ. ამასთანავე, დედოფალს კარგად ახსოვდა: ჯერ არჩილ მეფე, შემდეგ კი მისი მეუღლე – მირდატი როგორ არბევდნენ ალბანეთში ბარზაბოდის ქვეშევრდომებს. ამიტომ შიშობდა, ვაითუ "მამამან ჩემმან" შური იძიოს მამამთილისა და ჩემი ქმრის ნამოქმედარზე, მათ ხომ "ეგოდენნი ბოროტნი მოაწივნეს მის ზედა"-ო. იმასაც არ გამორიცხავდა, რომ რადგან ცეცხლთაყვანისმცემლობა უარყო და ქრისტიანობა აღიარა, მასზე შურისძიების გამო "წარწყმიდოს შვილი ჩემი, განრყუნას ქართლი და სჯული ქრისტესი"-ო. დედოფალი დიდ მწუხარებაში იყო, მაგრამ ბოლოს მაინც "განიზრახა წარსვლა წინაშე მამისა მისსა და შევრდომა მისი". თუმცა, მცირეწლოვანი უფლისწულის წაყვანა ვერ გაბედა და ვახტანგი "ცრემლითა სიმწარისათა" ქართლის სპასპეტსა და ერისთავებს შეავედრა. ქართლის დედოფალი მხოლოდ მცირე მხლებლებით მიადგა ქ. ბარდაში მამის სასახლეს. მამის წინ მოიყარა მუხლი, ფეხებზე ემთხვია - "დაალტობდა ფერხთა მამისა თვისითა ცრემლითა". დედოფალმა მამისაგან ითხოვა შეწყალება და მიტევება, ასევე სურდა მამას მისთვისაც შეენდო "სჯულის დატევება". დედოფალს ეშინოდა მამას არ აეძულებინა იგი უარეყო ქრისტეს სჯული, რადგან იესო ქრისტე მისთვის უკვე იყო "ღმერთი ჭეშმარიტი". ამასთანავე, მამისადმი უმთავრესი სათხოვარი მაინც ის იყო, რომ მისი ძე – ვახტანგი დაეტოვებინა თავისსავე მამულში და თვით გაეწია შუამავლობა ამის შესახებ შაჰის წინაშე. დედოფლის შეშფოთება შემთხვევითი არ იყო, მან კარგად იცოდა მამის ხასიათი. ბარზაბოდი, მართლაც მზად ყოფილა "ბოროტის ყოფად ქართველთათვის", თუმცა, საყვარელი ქალიშვილი მაინც დაინდო - "შეიწყალა ასული თვისი: არა აიძულა დატევება სჯულისა, და აღასრულა ყოველი თხოვა მისი". მარზპანმა ასულს მხოლოდ ერთი პირობის შესრულება მოსთხოვა: თვითონ არცერთ ქართველს იძულებით არ "დააგდებინებდა" ქრისტეს სჯულს, სამაგიეროდ, ქართლში გაგზავნიდა ცეცხლთაყვანისმცემლებს მათი რჯულის მოძღვრებთან ერთად და თუ რომელიმე ქართველი თავისი ნებით აირჩევდა ირანელთა რელიგიას, ხელისუფალთ მისთვის ხელი არ უნდა შეეშალათ. ჯუანშერის სიტყვით, "საგდუხტ ერჩდა (ემორჩილებოდა) მამასა თვისსა შიშისაგან დიდისა", ამიტომ მას უარი ვეღარ შეკადრა. მართლაც, ბარზაბოდის მიერ გამოგზავნილი ცეცხლის მსახურნი მცხეთაში "დასხდეს მოგუთას" .ქ. ბარდადან საგდუხტ დედოფლის გამომგზავრების შემდეგ, აღარც ბარზაბოდს უცოცხლია დიდხანს. იგი გარდაიცვალა და ირანის შაჰმა მარზპანად ბარზაბოდის ძე – ვარაზ-ბაკური დასვა. იმავე ხანში ქართლში გარდაიცვალა ვახტანგის მამამძუძე საურმაგ სპასპეტი. ქართლის სპასპეტად დედოფალმა ჯუანშერი დანიშნა. საქვეყნო საქმეებით დაკავებულმა დედოფალმა საგდუხტმა ცეცხლთაყვანისმცემელთა შეტევის შეჩერება ვერ შეძლო. განსაკუთრებით ცეცხლთაყვანისმცემელთა "ეპისკოპოსი" ბინქარანი აქტიურობდა. მის ქმედებას ქართლის წარჩინებულნი არ ეურჩებოდნენ. ამის გამო "წურილი ერი" (დაბალი ფენები) მიიქცა მრავალი ცეცხლისმსახურებას... შეერია ქართლს წურილსა ერსა ცეცხლმსახურება", "ამისთვის მწუხარე იყო საგდუხტ დედოფალი", მაგრამ "მძლავრობისაგან სპარსთა ვერას იკადრებდა", თუმცა იმდენი მაინც შეძლო, რომ ბიზანტიიდან მოიყვანა "მღდელი ჭეშმარიტი" მიქაელი და ქართლის ეკლესიის მეთაურად დაადგინა. დედოფლის მიერ გადადგმულმა ნაბიჯმა გაამართლა. მიქაელ ეპისკოპოსი მედგრად აღუდგა წინ ცეცხლთაყვანისმცემელთა ძალადობას - "ასწავებდა ყოველთა ქართველთა სჯულსა ჭეშმარიტსა". ის-ის იყო, ქვეყანაში რელიგიური ვითარება სასიკეთოდ შეიცვალა, რომ ქართლის მოსახლეობამ ჩრდილო კავკასიიდან დიდი თავდასხმა განიცადა. როცა ვახტანგი 10 წლისა გახდა (დაახლოებით 441 წელს), ჩრდილოკავკასიიდან დარიალის გზით "გადმოვიდეს ოვსნი სპანი ურიცხუნი" და მოაოხრეს ქვეყანა მტკვრის სათავეებიდან ხუნანამდე (ეს ციხე-ქალაქი საერისთავოს ცენტრი იყო და სამეფოს უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში მდ. მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე მდებარეობდა). მომხდურებმა კასპის გარდა ციხე-ქალაქები ვერ აიღეს. კასპიდან კი ვახტანგის და მირანდუხტი გაიტაცეს. ქართლში ჩრდილოელთა ლაშქრობის თანადროულად, ბიზანტიელები დასავლეთ საქართველოში (ეგრისის სამეფოში) შეიჭრნენ და დაიპყრეს ტერიტორია "ეგრისწყლითგან ვიდრე ციხე-გოჯამდე". ეს ორი ლაშქრობა, რა თქმა უნდა, ერთი დიდი სამხედრო ოპერაციის შემადგენელი ნაწილები იყო. ასეთი დასკვნის საფუძველს იძლევა VI საუკუნის ბიზანტიელი ავტორის კომიტ მარცელინუსის "ქრონიკაში" არსებული ცნობა 441 წელს ბიზანტიასა და ირანს შორის ზავის დადების შესახებ. ზავის დადების წინ – 438 წელს ირანის ტახტზე იეზდიგერდ II-ის ასვლის შემდეგ ბიზანტიასა და ირანს შორის ურთიერთობა დაიძაბა. 440 წელს კი ირანის არმია ბიზანტიის საზღვრებს მიადგა. ასეთ ვითარებაში, როგორც ჩანს, ბიზანტიამ სასწრაფოდ მიიღო ზომები. იმპერიამ, არმიის მაგისტროსების (მხედართმთავრების) - ანატოლისა და ასპარის სარდლობით აღმოსავლეთში ლაშქარი გამოაგზავნა, ხოლო ამიერკავკასიის ირანულ სამფლობელოებში ჩრდილო კავკასიიდან ჰუნებისა და ოსების შემოჭრით ირანს საქმე გაურთულა. ოსებისა და ჰუნების გასადევნად, ქართლში ირანის ლაშქარი შემოვიდა. ამით უნდა აიხსნას, ჩრდილო კავკასიიდან შემოსულებმა კასპის გარდა, ვერც ერთი ციხე რომ ვერ აიღეს, თუმცა დიდი ნადავლი იგდეს ხელთ და დარუბანდის გზით უკან გაბრუნდნენ. 441 წლისათვის, აღმოსავლეთ ევროპაში ჰუნები უკვე კარგა ხნის მოსულები იყვნენ. მათ ჩრდილო კავკასიის ველებიც ეკავათ. ძველი ქართველი ავტორი ქართლში შემოჭრილ ხალხს, მართალია, ოსებს უწოდებს, მაგრამ შემოსეულთა ძირითადი ნაწილი, ცნობილი ჰუნთა ბელადის ატილას დაქვემდებარებაში მყოფი და მისი სამფლობელოს აღმოსავლეთ ნაწილში დამკვიდრებული ჰუნები უნდა ყოფილიყვნენ. ამიერკავკასიაში ატილას ქვეშევრდომი ჰუნების ლაშქრობის ამბავი, ბიზანტიელმა დიპლომატმა და ისტორიკოსმა პრისკოს პანიელმა 448 წელს ატილას ბანაკში ყოფნისას შეიტყო. მას უთხრეს, რომ შავი ზღვის ჩრდილოეთით მდებარე ველებიდან წამოსული ჰუნები 15 დღეში ამიერკავკასიაში შეიჭრნენო. ასეთი სწრაფი ტემპით ამიერკავკასიაში გამოლაშქრება ჰუნებს, რა თქმა უნდა, ბიზანტიის ხელისუფალთა მოთხოვნით, სათანადო საზღაურის საფასურად უნდა მოეწყოთ. შავი ზღვის ჩრდილო ველზე მომთაბარე ჰუნებისათვის, როგორც კავკასიის ზეკარები, ისე ამიერკავკასიის გზები უცნობი იქნებოდა. ამ მხრივ, მათთვის გზის მაჩვენებლები ოსები იქნებოდნენ. მირანდუხტის ადგილსამყოფელიც მათვე უნდა სცოდნოდათ. დასავლეთ საქართველოში ბიზანტიელთა მიერ "ეგრის-წყლითგან ვიდრე ციხე-გოჯამდე" ტერიტორიის დაპყრობამ, ხოლო აღმოსავლეთში ოსების წინამძღოლობით ჰუნთა გამანადგურებელმა ლაშქრობამ "ყოველთა ზედა ქართველთა" დიდი "გლოვა და წუხილი" გამოიწვია. დატრიალებულ უბედურებას "ღმრთისა მიმართ" ცოდვების გამრავლებით ხსნიდნენ. ქართლის სამეფოს ყველა მესვეური ერთი აზრისა იყო: პირველ რიგში ოსებზე უნდა ეძიათ შური, შემდეგ ეზრუნათ ბიზანტიელებისაგან წართმეული ტერიტორიების დაბრუნებაზე. გადიოდა წლები, "ვახტანგ იზრდებოდა და ისწავლიდა მიქაელ ეპისკოპოსისაგან ყოველსა მცნებასა უფლისასა", იწრთობოდა სამხედრო საქმეში. ახალგაზრდა უფლისწული დიდად წუხდა ქართლის მოსახლეობის დაბალ ფენებში ცეცხლთაყვანისმცემლობა რომ მძლავრობდა, მაგრამ "სპარსთა მძლავრობის" გამო ვერაფერს ამბობდა. ამასობაში ვახტანგი თხუთმეტი წლისა გახდა.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345678910

>