სული სიყმაწვილიდან იწრთობა, ამიტომაცაა, რომ ამბობს დავით გურამიშვილი: "ყმაწვილი უნდა სწავლობდეს საცნობლად თავისადაო". თავის შეცნობა საკუთარი ერის ფესვების ძიებას მოჰყვება. გვაქვს კი დღეს ამის საშუალება? საშუალება, იცოცხლე, უფრო მეტია, ვიდრე თუნდაც ათი ან ოცი წლის წინ იყო, მაგრამ სურვილი? სურვილი ჩაკლა იმ ბილიკიდან გადასვლამ, რომელზეც ოდითგანვე დადიოდა ქართველი ერი.

მადონა (57 წლის): აღზრდაზე მეკითხებით? აღზრდას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს; შინაგანი თვისებებიც წარმართავს ადამიანის ცხოვრებას, მაგრამ თუკი ბავშვის სულის ჩამოყალიბებას ღვთის მცნებებით შეეცდები, იმ უარყოფით თვისებებსაც დათრგუნავ, წინაპრისგან რომ გამოჰყვა.

ჩემი შვილიშვილი პატარაობიდან სიანჩხლისა და სივერაგის განსახიერება იყო. ვერაგი როგორ შეიძლება თქვა პატარაზე, მაგრამ ენა როგორც კი ამოიდგა, ამბის მიტან-მოტანა დაიწყო. ახალგაზრდა რძლებს მეტი რა უნდათ და ათასჯერ შარს გადამკიდა. ჩვენ შორის გართულებულ ურთიერთობას სიხარულით უყურებდა და უფრო გააძლიერა თავისი ინტრიგები. ოჯახის წევრები საგონებელში ჩავცვივდით. ჩემი რძალიც მორწმუნეა და მოვილაპარაკეთ, ყოველ კვირადღეს გვეზიარებინა. თავიდან კივილით იკლებდა იქაურობას, უნდა გიკბინოთო - დაგვდევდა ახალნაზიარები. ამან მთლად გაგვაგიჟა და დავასკვენით, რომ ჩვენს თავს დიდი უბედურება ტრიალებდა. ნელ-ნელა დაცხრა. ჩვენი მოძღვარი ეფერებოდა, უსმენდა, ჩვენც ვუკითხავდით საბავშვო სახარებას, ბაღშიც მორწმუნე მასწავლებლები ჰყავდა და მალე "მამაო ჩვენო" და ბევრი სხვა ლოცვა ზეპირად იცოდა. ახლა უჭკვიანესი ბავშვია - ზრდილი, მორიდებული. უკვე მეხუთე კლასშია. განსაკუთრებით ისტორია და ლიტერატურა უყვარს. ამით იმის თქმა მინდა, რომ თუკი ყრმის სულს ღვთის სიტყვით გააჯერებ, აუცილებლად მიიღებ კეთილ ნერგს.

გურამი (25 წლის): სკოლაში მუშაობამ მომავალ თაობაზე დაკვირვების საშუალება მომცა. კარგა ხანია სკოლაში ვმუშაობ, ჯერ კიდევ უნივერსიტეტში ვსწავლობდი ფსიქოლოგიურზე. ზოგი ბავშვი ზუსტად გამოხატავს იმ გარემოს, სადაც იზრდება, ზოგი კი თავისი ოჯახისა და წრის სრული ანტიპოდია. ერთი ბიჭუნა გვყავს მეექვსე კლასში, ზრდილი, თავაზიანი, მოწესრიგებული, ხუთოსანი. არ იფიქროთ, რომ "ქალურია", პირიქით, ვაჟკაცურია მსჯელობითაც, საქციელითაც. ხშირად ვუსმენ მოსწავლეების საუბარს და ერთი რამ დავინახე - უფროსის, მასწავლებლის ან მშობლის წინაშე თავის გამოჩენას ცდილობენ და "სიბრძნეს" აფრქვევენ, ერთმანეთთან კი გულახდილები არიან. ჰოდა, როცა ამ ბავშვის მშობლების შესახებ მომიყვნენ, გაოგნებული დავრჩი - მამა ლოთი და ნარკომანი ჰყოლია, დედა სახლიდან გაქცეულა და გათხოვილა... ბავშვი ბებია-ბაბუასთან იზრდებოდა. თუ ის ბებია-ბაბუა ასეთი კარგები არიან, მაშ, შვილი როგორ გამოუვიდათ ასეთი და თუ ცუდები არიან, ეს ბავშვი როგორღაა ასეთი? მოკლედ, მთელი ჩემი ცოდნა ფსიქოლოგიისა თავდაყირა დადგა.

გიორგი (31 წლის): ყოველთვის მეგონა, რომ მდიდარი ოჯახის შვილები გაზულუქებულები და თავხედები არიან. ილია ჭავჭავაძე რომ ამბობს "ოთარაანთ ქვრივში", არც ყველა ღარიბია საქებარიო, ამასაც ვეთანხმები, მაგრამ მდიდარ ოჯახში გაზრდილებს რომ ერთი საერთო თვისება აქვთ - სხვისი გაჭირვებისადმი გულგრილობა, - ეს ხომ ცხადია. არც ფესვებისა და წინაპართა საქმეების კვლევა-ძიებით იკლავენ თავს.

ეკლესიაში ერთი ყმაწვილი გავიცანი, პირველივე გამოლაპარაკებისას შევნიშნე, რომ საოცრად თავმდაბალი იყო. ასეთ ახალგაზრდას, - მაშინ თხუთმეტიოდე წლის იქნებოდა, - თითქოს შეგნებული ჰქონდა ამსოფლიური ამაოება. მერე სტიქარშემოსილი შემხვდა. მოძღვარი, თუ რაიმე ფიზიკური საქმე იყო, ყველაფერს მას ავალებდა და ისიც ხალისით გარბი-გამორბოდა. ერთხელ წირვის დამთავრების შემდეგ ერთად წამოვედით. უბრალოდ ჩაცმული იყო, ის კი არა, შემეცოდა, ბოტასებში, მგონი, წყალი შესდიოდა. ჩვენს უბანში ერთი სახლი განსაკუთრებით მომწონდა და იმას რომ მივუახლოვდით, გამოვხატე კიდეც ჩემი აზრი. გაიღიმა და მითხრა, - მე აქ ვცხოვრობო. გაოცებული დავრჩი, რადგან სტერეოტიპი დამემსხვრა. მერეც არაერთხელ გვისაუბრია და პირველი შეხედულება არ შემცვლია.

მანანა (34 წლის): ვფიქრობ, მართლმადიდებლური ზნეობრიობით გაზრდა ყველაზე უკეთ დაგვეხმარება მოზარდის ჩამოყალიბებაში. ამისთვის მხოლოდ ეკლესიაში მისი მიყვანა და წირვაზე დასწრება არ არის საკმარისი; ხშირად უნდა ვესაუბროთ, კონტაქტი გვქონდეს მოძღვართან. უნდა მივაჩვიოთ, მოძღვრის რჩევა-დარიგებებს უსმინოს. დიდი გავლენის მოხდება შეუძლია მშობლიური ლიტერატურის კითხვას. თავიდან ჩვენ უნდა დავუახლოვდეთ მას, მერე კი, რომ შეეჩვევა და შეიყვარებს, მასთან განშორება გაუძნელდება. ყველაზე უკეთ მშობლიური დვრიტა და ფესვები ლიტერატურაში იგრძნობა და სამშობლოსა და წინაპრების სიყვარულს ისიც გაუცხოველებს.