ძველი ქრისტიანები ღვთისმშობელს უდიდეს პატივს სცემდნენ, მის ყოველ სიტყვასა და საქმეს იმახსოვრებდნენ. მათ ქალწული მარიამის ხასიათისა და გარეგნობის აღწერილობაც კი დაგვიტოვეს. ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სახე, რომელიც ქრისტეს მოწაფემ, მოციქულმა და მახარებელმა ლუკამ დაწერა, დღემდეა შემონახული. გადმოცემით, დედა ღვთისამ, თავის გამოსახულებას რომ შეხედა, ბრძანა: "მადლი და წყალობა ძისა ჩემისა ახლავს ამ ხატს".
მიძინების (მიცვალების) დროისთვის ღვთისმშობელს შორს ჰქონდა გავარდნილი სახელი. ბევრს შურდა მისი და მოკვლაც კი დაუპირეს, მაგრამ ყოვლადწმინდა ქალწულს ღმერთი იფარავდა.
დედა ღვთისამ მაცხოვრის ამაღლების მეჩვიდმეტე წელს, 28 (ძვ. სტილით - 15) აგვისტოს მიიძინა წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სახლში, სადაც მაცხოვრის ჯვარცმის შემდეგ ცხოვრობდა.
ღვთისმშობლის მიძინებაზე სახარებაში არაფერია ნათქვამი. ეს ამბავი აპოკრიფულმა მწერლობამ შემოგვინახა.
ყოვლადწმინდა ქალწულის მიძინების შესახებ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მოციქულთა დროიდან იცის. ამაზე პირველ საუკუნეშივე წერდა წმინდა დიონისე არეოპაგელი, ხოლო შემდეგ - სხვა წმინდა მამებიც.
ქრისტიანულ სამყაროში ყოვლადწმინდა სამების შემდეგ ღვთისმშობელი მარიამი იდიდება, რამეთუ იგი ქერუბიმებზე უპატიოსნესია და სერაფიმებზე აღმატებული. ეკლესიაც განსაკუთრებულ პატივს მიაგებს დედა ღვთისას. უდიდეს ათორმეტ დღესასწაულს შორის სამი - ღვთისმშობლის შობა, მიძინება (რომელსაც ეკლესია მარხვით ხვდება) და ყოვლადწმინდა მარიამის ტაძრად მიყვანება - უშუალოდ დედა ღვთისას ეძღვნება.
ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინებისადმია მიძღვნილი ორკვირიანი მარხვა. იგი 14 (ძველი სტილით - 1) აგვისტოდან იწყება და 28 (ძველი სტილით - 15) აგვისტომდე, ღვთისმშობლის მიძინების დღესასწაულამდე გრძელდება.
ეკლესიის ისტორიაში მარიამობის მარხვის დაწესების ზუსტი თარიღი უცნობია. ასევე უცნობია, როდის დაწესდა ღვთისმშობლის მიძინების დღესასწაული. წმინდა მამათა ნაშრომები, სადაც ყოვლადწმინდა ქალწულის მიძინებაზეა საუბარი, IV საუკუნის მიწურულს არ სცილდება. ამ უკანასკნელთაგან ერთ-ერთს ნეტარ იერონიმეს (ან მის მეგობარს სოფრონს) მიაწერენ. მეორე ცნობა, რომელიც VII საუკუნით თარიღდება, იერუსალიმის ეპისკოპოსს მოდესტის ეკუთვნის. მიძინების დღესასწაულს ეძღვნება ჰიმნები, რომლებიც კოზმა მაიუმელსა (VIIს.) და იოანე დამასკელს (VIIIს.) ეკუთვნით. შემორჩენილია V საუკუნეში მოღვაწე ანატოლი პატრიარქის ამ დღესასწაულისადმი მიძღვნილი ერთი საგალობელიც.
საეკლესიო მოღვაწე კალისტა (კალისტოსი - ვფიქრობთ, იგულისხმება ნიკიფორე კალისტა) ამბობს, რომ მიძინების დღესასწაულის აღნიშვნა მავრიკიუსის მეფობის დროს დაწესდა. უნდა ვიგულისხმოთ, რომ მავრიკიუსის მეფობისას დაკანონდა უკვე არსებული დღესასწაულის აღნიშვნა.
როგორც საისტორიო წყაროები და სამართლებრივი ძეგლები გვაუწყებენ, მარიამობის მარხვის შენახვა ყველა ავტოკეფალიური ეკლესიის ტრადიცია არ გახლდათ, მსოფლიო მართლმადიდებელმა სამყარომ დღესასწაულის საყოველთაო აღნიშვნა მოგვიანებით, დაახლოებით X-XI საუკუნეებიდან დაიწყო. სამეცნიერო ლიტერატურაში მითითებულია, რომ ანტიოქიის ეკლესიაში მიძინების მარხვა 1060 წელს პატრიარქ იოანესა და იმპერატორ კონსტანტინე დუკას გადაწყვეტილებით დადგინდა.
ჯერ კიდევ XII საუკუნეში კონსტანტინოპოლის ცნობილი პატრიარქი ბალსამონი სამწყსოსადმი მიძღვნილ ეპისტოლეში მიძინების მარხვის შენახვის აუცილებლობის შესახებ წერს, ანასტასი კესარიელის ცნობით კი მარიამობის მარხვა მას შემდეგ დაკანონდა, რაც საყოველთაო გახდა მიძინების დღესასწაულის აღნიშვნა (დახლოებით VI საუკუნეში, ლეონ ფილოსოფოსის მეფობის დროს), ე.ი. მას შემდეგ, რაც ამ დღესასწაულმა საეკლესიო კალენდრებში კუთვნილი ადგილი დაიკავა. ქრისტიანულ ეკლესიაში ამ მარხვის ტრადიცია უფრო ადრეც არსებობდა, მაგრამ მას საყოველთაო ხასიათი არ ჰქონდა, ამასთან, ხშირად განსაზღვრული არ გახლდათ მარხვის აღნიშვნის ზუსტი კალენდარული დრო. იგი ინდივიდუალურად, მწყემსმთავართა ლოცვა-კურთხევით აღესრულებოდა. იერუსალიმის კანონში მარხვა რვა დღით შემოიფარგლებოდა, სტუდიის მონასტრის ტიპიკონით კი ოთხი დღე გრძელდებოდა.
რაც შეეხება დღეისთვის ჩვენს ეკლესიაში დაწესებულ მარხვას, ის 1166 წელს კონსტანტინოპოლის საეკლესიო კრებაზე "ძველ განწესებათა თანახმად" დაკანონდა. კრების თავმჯდომარე პატრიარქი ლუკა ყოფილა. ბალსამონი წერს, რომ მღვდელმთავარნი ვერ შეთანხმებულან, რამდენ-რამდენი დღე უნდა გაგრძელებულიყო მიძინებისა და შობის მარხვები, წმინდა პატრიარქს კი უბრძანებია: "მართალია, წერილობით არსად არის მითითებული ამ მარხვათა ხანგრძლივობა, მაგრამ გადმოცემის საფუძველზე დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ერთი პირველ აგვისტოს უნდა დაიწყოს, მეორე კი თხუთმეტ ნოემბერს" (იგულისხმება, ძვ. სტილით). მას შემდეგ ქრისტიანები დიდი პატივით აღნიშნავენ ღვთისმშობლის მიძინების დღეს, განსაკუთრებით - მისი სახელობის ტაძრებში, რომელთაც სხვაგვარად სიონს უწოდებენ. თბილისში, სიონის საკათედრო ტაძარში, მრავალ სხვა სიწმინდესთან ერთად ღვთისმშობლის ძველი ხატიც არის დაბრძანებული, რომელსაც სიონის ღვთისმშობელს უწოდებენ.
ლევან მათეშვილმა