"კარიბჭელებმა" ქვათახევის მადლით სავსე მონასტერი მოვილოცეთ. წინამძღვარმა, იღუმენმა საბამ (კარელიძე) გულთბილად მიგვიღო, სულიერად დაგვაპურა და გზა დაგვილოცა.
ქვათახევი, XII-XIII სუკუნეების ქართული მონასტერი ქართლში, კასპის რაიონის სოფელ წინარეხიდან არცთუ ისე შორს, კავთურის ხეობაში მდებარეობს. ქვათახევი ქართლის უმთავრეს მონასტრად ითვლებოდა და დიდებულთა მფარველობის ქვეშ იყო. ჩვენამდე მოღწეული პირველი ისტორიული ცნობა ქვათახევის შესახებ თემურ ლენგის შემოსევას უკავშირდება. თემურ ლენგმა საქართველოში მორიგი ლაშქრობისას მონასტერი დაარბევინა. უღმერთოებმა მონასტრის კარები შეამტვრიეს, გაძარცვეს იგი "განიტაცეს ჭურჭელნი და გამოიღეს სიმდიდრენი მონასტრისა საუნჯეთა არა მცირედი, რამეთუ ფრიად მდიდარ იყო მონასტერი იგი". ღვთის სამკვიდრებელში შეჭრილებმა მახვილები იშიშვლეს და შეკრებილთ ქრისტეს უარყოფა მოსთხოვეს. ქრისტეს წმინდა ტარიგი ტაძარში გამოკეტეს და ცეცხლი აღაგზნეს, თავწარკვეთილთა სისხლით გაჯერებული მიწა იწვოდა, ცეცხლის ალი ზეცამდე ადიოდა, ხშირი ნაკვერჩხლები ცვიოდა, "ქუხილსა სახმილისასა მთანიცა ხმას სცემდნენ". ტაძრის იატაკზე მათი დამწვარი სხეულების კვალი აღიბეჭდა: "და ვიდრე დღეინდელად დღემდე იხილვების შინაგან იატაკსა ზედა წმინდასა ეკკლესიისასა დამწვარი სახენი მათნი".
დარბეული მონასტერი საქართველოს მეფე - წმინდა ალექსანდრე დიდმა აღადგინა და აქედან მოყოლებული მონასტერი იმდენად წმინდად მიიჩნეოდა, რომ ქალს ფეხი აღარ დაუდგამს. მათთვის დაახლოებით 1488 წელს რამდენიმე კილომეტრის დაშორებით ნიში აიგო და იქ ევედრებოდნენ ყოვლადწმინდა დედას, ამ წესს 1796 წლამდე უცვლელად იცავდნენ. 1821 წლამდე კი ტაძარში ფეხშიშველნი ან მხოლოდდამხოლოდ საგანგებო ქოშებით შედიოდნენ, რასაც საქართველოში ბატონობისას თვით ტაძარში შესვლის მსურველი თურქი და ირანელი დიდებულბიც კი ემორჩილებოდნენ.
XV საუკუნის 60-იან წლებში ქვათახევის მამათა მონასტრის წინამძღვარი სამცხის ყველაზე დიდი და გავლენიანი ათაბაგის, ყვარყვარე ჯაყელის მეუღლის ნესტან-დარეჯანის (სქემაში ნინოს) მამა გერმანე (ერისკაცობაში გიორგი). 1517 წელს, ქვათახევის მამათა მონასტრის წინამძღვრად სილიბისტრო მაღალაძე იხსენიება. მე-16 საუკუნის 50-იან წლებში კი ქვათახევის წინამძღვარი ფილიპე (ბარათაშვილი) ყოფილა, რომელსაც 1559 წლის 1 დეკემბერს ქართლის საკათალიკოსო მამულების სითარხნის გურჯი დაუწერია.
1601 წელს ქვათახევის მონასტერს ოქროთი და ვერცხლით 70000 ლევი შეუწირვს სვიმონ მეფის თურქთა ტყვეობიდან გამოსახსნელად. ამ პერიოდში მონასტერს წინამძღვრობდა იოანე (ავალიშვილი), რომელიც ერისკაცობიდან ცნობილი მწიგნობარი, კალიგრაფი და მხატვარი იყო. ჯერ კიდევ ერისკაცობაში გადაუწერია და მხატვრულად გაუფორმებია "ვეფხისტყაოსანი", ხოლო წმინდა მოწამე ქეთევან დედოფლის დაკვეთით გადაუწერია და შეუმკია ლოცვან-დაუჯდომელი. ჩვენთვის უცნობია, თუ როდის აღიკვეცა ბერად, თუმცა ვიცით, რომ ის ჯერ საფარის მამათა მონასტრის წინამძღვარი, შემდეგ ქვათახევის წინამძღვარი გამხდარა. 1614 წელს შაჰ აბას I შემოსევის გამო მეფე ლუარსაბ მეორესა და თეიმურაზ პირველთან ერთად პატრიარქი იოანე IX იმერეთს შეეხიზნა, სადაც 1616 წელს ღვთივ განისვენა. წინამძღვარ იოანეს (ავალიშვილი) მთავარეპისკოპოსად კურთევის შემდეგ წინამძღვრად იოსებ ნასიძე იქნა დადგენილი, რომლის დროსაც ქართლის მეფემ, ლუარსაბ მეორემ ქვათახევის ტაძარში ჯვარი დაიწერა დიდი ქართველი მხედართმთავრის გიორგი სააკაძის დაზე, თეკლა ბატონიშვილზე.
მე-18 საუკუნის 30-იან წლებში ქართლ-კახეთის ლეკთა თავდასხმების გამო ქვათახევის მონასტერი ბერ-მონაზვნებმა დატოვეს და დაიკეტა, აქ დაცული სიწმინდეები მონასტრის ახლოს ერთ გამოქვაბულში გადამალეს. მე-18 საუკუნის 40-იან წლებში ქვათახევში ბერ-მონავნები დაბრუნდნენ და მალევე წინამძღვრად არიქიმანდრიტი იოანზე გამოირჩიეს.
ქვათახევის მონასტერს სხვა გამორჩეული მწინამძღვარი ჰყავდა. მონასტერთან არსებობდა სამედავითნეო სკოლაც, სადაც განათლება მიუღია შემდგომში წილკნელ ეპისკოპოს ტარასის (კანდელაკს), რომელმაც მე-20 საუკუნის 30-იან-წლებში მონათლა ყრმა ირაკლი ღუდუშაურ-შიოლაშვილი. ჩვენი უწმინდესი პატრიარქი.
ამჟამად მონასტერში უდიდესი სიწმინდე წმინდა იოანე ნათლისმცემლის წმინდა ნაწილი ინახება.
2002 წელს, მონასტერი სამთავისისა და გორის მღვდელმთავარს, მეუფე ანდრიას (გვაზავა) გადაეცა, რომლის წინამძღვრობითაც კვლავ დაიწყო მონასტრის განახლება, ხელახლა აშენდა სატრაპეზო, განახლდა ბერების საცხოვრებელი სენაკები, მონასტერში განახლდა ტაძრამდე მისასვლელი გზა.
2013 წლის 3 ნოემბერს, უწმინდესისა და წმინდა სინოდის განჩინებით სამთავისისა და კასპის ეპისკოპოსად გამოარჩიეს ქვათახევის ღვთისმშობლის მონასტრის იღუმენი დამიანე (ხუფენია).
2013 წლიდან ქვათახევს წინამძღვრობს იღუმენი საბა (კარელიძე). ღვთის მადლით, მონასტერშუ ყოველდღიურად აღესრულება წირვა-ლოცვა.
ქვათახევის მონასტერში გამორჩეულად აღნიშნავენ დღესასწაულებს - 28 აგვისტოს ღვთისმშობლის მიძინებას და 23 აპრილს-ქვათახევში მოწყვეტილთა ხსენების დღეს.
