"ბედნიერად ვთვლი თავს, რომ ეპარქიის მმართველის კვერთხი საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია II-მ ჩამაბარა. ეს იყო თითქმის 25 წლის წინ, 1981 წლის 15 მარტს. ვიყავი ნიკორწმინდის, შემდეგ სამცხე-ჯავახეთის ეპარქიის მმართველი. 1992 წლიდან ვარ მანგლისის, ხოლო 1995 წლიდან - მანგლისისა და წალკის ეპარქიის მმართველი", - ასე გვაცნობს მეუფე ანანია (ჯაფარიძე) საკუთარ თავს და ეპარქიის შესახებ "კარიბჭის" მკითხველს საინტერესო საუბარს სთავაზობს.

ამავე დროს, მეუფე ანანია ტექნიკური უნივერსიტეტის თეოლოგიის კათედრის გამგეა. სწორედ მისი დამსახურებაა, რომ იმავე კათედრაზე, ერთ-ერთ პატარა ოთახში, სამლოცველოა გახსნილი. საკმევლის სურნელი მთელ უნივერსიტეტში იგრძნობა. მეუფე ანანიას სამუშაო ოთახიც განსაკუთრებულ შთაბეჭდილებას ტოვებს. ჩვენი ჟურნალისადმი დიდ სიყვარულს მეუფე საუბრის დასაწყისშივე გამოხატავს:

"სიყვარულით მოგესალმებით! გლოცავთ, გაკურთხებთ! მივესალმები თქვენს ჟურნალს, თქვენს მკითხველს. ვიცი, რომ თქვენმა ჟურნალმა დიდი სიყვარული მოიპოვა მრევლში და მთელ საქართველოში".

- მეუფეო, დიდი ხანია ეპისკოპოსი ბრძანდებით. რთული არ იყო ადრე ეკლესია-მონასტრების აღდგენა, სარწმუნოების ქადაგება?

- 70-წლიანი ათეისტური ბატონობის შემდეგ მე ვაკურთხე საფარის, ვარძიის, ზარზმის, ტიმოთესუბნის, ბორჯომის, ახალდაბის, სადგერის, აბასთუმნის, ხვალიშის და სხვა მრავალი ეკლესია. დავაყენეთ პირველი წირვა-ლოცვები, შევქმენით პირველი მგალობელთა გუნდები, პირველი საკურთხევლები. ღვთის წყალობად მივიჩნევ, რომ ახალციხეში სასულიერო სასწავლებელიც დავაარსეთ, რომელიც დღესაც მოქმედებს. ღვთის მადლით, მანგლისისა და წალკის ეპარქიის მმართველობის პერიოდში აქაც რამდენიმე ეკლესია აღვადგინეთ, ვაკურთხეთ სამღვდელოება, დიდი იმედი მაქვს და შევთხოვ უფალს, რომ წალკის რეგიონმა, რომელიც აქამდე არაქართული განწყობილების ბუდე იყო, თანდათან აღიდგინოს ძველი საეკლესიო დიდება და მანგლისთან ერთად გადაიქცეს ჩვენი ეკლესიის ღირსეულ ნაწილად.

ჩვენს ეპარქიაში სამონასტრო ცხოვრებაც მიმდინარეობს. სოფელ ოლიანკაში მამათა და დედათა მონასტრები ფუნქციონირებს. ასევე ვცდილობთ, წალკასა და სხვა სოფლებშიც დავაარსოთ მონასტრები. იმის გამო, რომ მოსახლეობისგან იცლება მთიანი ადგილები, მრავალი ცნობილი ეკლესია-მონასტერი მიტოვებული და გაუქმებულია. იმედი მაქვს, რომ ჩვენი მკითხველი აღიჭურვება სულიერი სიმხნევით და შეეცდება, პირადი ღვაწლით და შრომით აღადგინოს ისინი.

- მეუფე ანანია, როდის გაჩნდა ტერმინი "ეპარქია" და როგორ წარმოიქმნა პირველი ეპარქია?

- ეს უკავშირდება ორიათასწლოვან ისტორიას, ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებს. როგორც მოგეხსენებათ, ჩვენი მაცხოვრის, იესო ქრისტეს მოციქულებმა მთელ მსოფლიოში იქადაგეს წმინდა სარწმუნოება. აღმოჩნდა, რომ რომის იმპერიის სხვადასხვა ხალხმა, განსაკუთრებით კი მცირე აზიაში, შედარებით ადვილად მიიღეს ქრისტიანული სარწმუნოება იმდენად, რომ ზოგიერთი მაშინდელი ხალხი ქრისტიანულ ერებად ჩამოყალიბდა. მოციქულთა კანონების 34-ე მუხლი შეეხება ამ ახალ გაქრისტიანებულ ერებს და გვასწავლის, რომ ქრისტიანი ერის ეპისკოპოსებმა უნდა გამოარჩიონ თავიანთ შორის "პირველი" ანუ მთავარეპისკოპოსი. ამის შემდეგ მოვალენი არიან, ყველანი დაემორჩილონ ამ პირველ ეპისკოპოსს. ეს ეხება II-III საუკუნეებს. IV საუკუნის დასაწყისში ქრისტიანობა გამოცხადდა რომის იმპერიის სახელმწიფო სარწმუნოებად და ეკლესია მოეწყო რომის იმპერიის ადმინისტრაციული დაყოფის შესაბამისად. მაგალითად, როდესაც რომაელებმა დაიპყრეს გალატელები, ახალი რომაული პროვინციის, გალატიის, საზღვარი დაამთხვიეს გალატელების განსახლების საზღვარს. ამ პროვინციების მმართველებს ეწოდებოდათ "ეპარქოსები". ეს საერო ტერმინი შემდეგ ეკლესიაშიც იქნა მიღებული. მიზეზი ამისა იყო ის, რომ, 34-ე კანონის თანახმად, ამ პროვინციის შიგნით მცხოვრები ქრისტიანი ერის ეპისკოპოსები ირჩევდნენ მთავარეპისკოპოსს, რომელიც ამ ქრისტიანული თემის, ანუ ახლა უკვე ეპარქიის, მეთაური იყო. ამიტომ I საუკუნეში რომის იმპერიაში, კანონისტების (ეკლესიის კანონთა მცოდნეების) აზრით, არსებობდა ასზე მეტი ავტოკეფალიური ეკლესია.

ქრისტიანული სარწმუნოება თანდათანობით განმტკიცდა. შეიცვალა რომის იმპერიის ადმინისტრაციული მმართველობის სახეც. შემოღებულ იქნა დიოცეზური მმართველობა (დიოცეზში უნდა გაერთიანებულიყო ათზე მეტი პროვინცია). ამის პარალელურად საეკლესიო ეპარქიებიც ერთიანდებოდა და იქმნებოდა უფრო მსხვილი საეკლესიო ერთეულები - საეგზარქოსოები. აღსანიშნავია ისიც, რომ რომის იმპერიაში შემავალი ქვეყნების დედაქალაქებში მსხდომმა ეპისკოპოსებმა ძალზე დიდი ავტორიტეტი მოიპოვეს, შეძლეს მანამდე დამოუკიდებელი ეკლესიების გამსხვილება დედაქალაქის ეპისკოპოსის ხელქვეით. მაგალითად, როდესაც რომის იმპერია გაიყო და დაარსდა ბიზანტიის იმპერია, აღმოჩნდა, რომ მისი დედაქალაქის, კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსს უდიდესი გავლენა ჰქონდა მანამდე ავტოკეფალიური პონტოს, თრაკიის და ასიის ეპარქიებზე. ამ უკანასკნელებმა დაკარგეს თავიანთი თავისთავადობა, გაერთიანდნენ და ჩამოყალიბდნენ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს სახით.

ამ პროცესების შედეგად უკვე V-VI საუკუნეებში ბიზანტიის იმპერიაში ასზე მეტი ავტოკეფალიური ეკლესიის ნაცვლად ჩამოყალიბდა ექვსი საპატრიარქო ანუ ურთიერთავტოკეფალიური ეკლესია: კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის, იერუსალიმის, რომის საპატრიარქო ეკლესიები და კვიპროსის ავტოკეფალიური ეკლესია. ასეთია ეპარქიების წარმოქმნისა და მათი განვითარების ისტორია.

- საქართველოს შესახებ რას გვეტყვით?

- როგორც აღვნიშნეთ, მოციქულების ქადაგების შემდეგ ჩამოყალიბდა პირველი ავტოკეფალიური ეკლესიები. საქართველოში ქრისტიანობა იქადაგეს წმინდა მოციქულებმა და, "ქართლის ცხოვრების" თანახმად, ჩვენში ასეთი პირველი ეპარქია შეუქმნია ანდრია პირველწოდებულს იმჟამინდელ ქალაქ აწყურში და ეპისკოპოსიც თავად დაუდგენია. ასევე ვიცით, რომ საქართველოში იქადაგა და ქართველ ხალხში ქრისტიანული სარწმუნოება გაავრცელა ექვსმა მიციქულმა.

როგორც ამ ბოლო წლების არქეოლოგიური მასალა უჩვენებს, მემატიანეთა ეს მტკიცება რეალური ფაქტი აღმოჩნდა და ჩვენში II-III საუკუნეებში ქრისტიანები ნამდვილად ცხოვრობდნენ. ასეთი არქეოლოგიური მასალა აღმოჩნდა მცხეთიდან ვიდრე ჭიათურამდე და სხვა რეგიონებში. დასავლეთ საქართველოში საეპისკოპოსო კათედრები I საუკუნიდანვე იყო. III საუკუნის დასაწყისში მეფე რევ მართალმა, წმინდა სახარების შესაბამისად, სახელმწიფო რეფორმებიც კი განახორციელა. ასე რომ, წმინდა ნინოს საქართველოში შემოსვლის დროისათვის, როგორც მემატიანე წერს: "სამკალი იყო ფრიად, ხოლო მუშაკი მცირე". სამკალი ანუ ქრისტიანული მრევლი ჩვენში არსებობდა. სულ სხვაა ის, რომ მეფე მირიანმა ქრისტიანული სარწმუნოება სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა. აქამდე დაფარული სარწმუნოება უკვე ყველამ აშკარად აღიარა. სახელმწიფო სარწმუნოებად ქრისტიანობის გამოცხადებას უდიდესი ზეგავლენა მოუხდენია საქართველოს საეკლესიო წყობაზეც, კერძოდ, მანამდე ერთმანეთისგან ურთიერთდამოუკიდებელი ქრისტიანული ეპარქიები გაერთიანდნენ ერთი მთავარეპისკოპოსის ხელქვეშ. მთავარეპისკოპოსი კი იმჟამინდელ საქართველოს დედაქალაქში, მცხეთაში, იჯდა. საქართველოს ეკლესია IV საუკუნის დასაწყისში მოეწყო მოციქულთა 34-ე კანონის შესაბამისად. ეს კანონი ავალდებულებდა სახელწიფო საზღვარს შიგნით ეპისკოპოსებს ამოერჩიათ თავიანთ შორის პირველი და დამორჩილებოდნენ მას. აი, ასე ჩამოყალიბდა ადმინისტრაციული სახე საქართველოს ეკლესიისა - ერთი პირველი ანუ მთავარეპისკოპოსით და რამდენიმე ეპარქიით.

სად გადიოდა იმჟამინდელი საქართველოს საზღვრები ანუ საქართველოს ეკლესიის იურისდიქცია რომელ ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა, ამის შესახებ ქართველ მემატიანეთა უამრავი ცნობა გვაქვს. რუის-ურბნისის კრების "ძეგლისწერით", იმჟამინდელი საქართველოს სახელმწიფოს ეწოდებოდა ქართლის სამეფო. ქართლის სამეფოს საზღვრები მეფეების - აზონისა და ფარნავაზის დროიდან ყოფილა შემდეგი: მისი დასავლეთის საზღვარი გასდევდა შავ ზღვას და მდინარე ეგრისწყალს (თანამედროვე აფხაზეთში მდინარე ღალიძგა), აღმოსავლეთისა და სამხრეთის საზღვრები კი გადიოდა ალბანეთს, სომხეთსა და ბიზანტიასთან. შესაბამისად, IV საუკუნიდანვე ქართული ეკლესიის იურისდიქციის საზღვარი ვრცელდებოდა როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ საქართველოში მდინარე ეგრისწყლამდე. ასევე ყოფილა წმინდა ნინოს დროსაც. მემატიანე აღნიშნავს, რომ მეფე მირიანის სამეფოში შედიოდა როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ საქართველო (ეგრისი).

მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს კიდევ უფრო განვრცობილა ქართული ეკლესიის საზღვრები. კერძოდ, ვახტანგ გორგასალმა ქართლის სამეფოს დაუბრუნა კლარჯეთი და ტერიტორია ეგრისწყალსა და მდინარე კლისურას შუა. V საუკუნიდან საქართველოს სახელმწიფო საზღვარი გადიოდა მდინარე კლისურაზე (თანამედროვე კელასური).

VI საუკუნეში ჩვენს ქვეყანას შემოესია სპარსეთი, შეირყა ქართული სახელმწიფოებრიობა, არაბების შემოსევებმა კი ძალზე დაასუსტა საქართველოს საეკლესიო ცენტრები მცხეთაში, მაგრამ, ღვთის მადლით, ქრისტიანობა უკვე განმტკიცებული იყო დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოში და ეს მხარეები გადაიქცნენ ჩვენი საეკლესიო სულიერების კერებად. როგორც მემატიანე აღნიშნავს, არაბების შემოსევით დაუძლურდა ბიზანტიის იმპერია და აფხაზეთის საერისთავომ მოიპოვა მისგან დამოუკიდებლობა. აფხაზეთი იმჟამად ეწოდებოდა ქვეყანას მდინარე კლისურიდან ვიდრე მდინარე ყუბანამდე. დასავლეთ საქართველო, ვითარცა ერთიანი ქართული საეკლესიო ერთეული, და ბიზანტიისგან განთავისუფლებული აფხაზეთის მრევლი ერთ სამწყსოდ გაერთიანდა და ჩამოყალიბდა აფხაზეთის საკათალიკოსო ერთი ლიტურგიით, ქართული ენით და ქართული საეკლესიო კანონმდებლობით. იმჟამად "აფხაზი" ეწოდებოდა დასავლელ ქართველს. იმის გამო, რომ თბილისის და შიდა და ქვემო ქართლის დიდ ნაწილში თითქმის 400 წელი არაბები ბატონობდნენ, ლიდერობა აიღო სამხრეთ საქართველოს ქრისტიანულმა მოსახლეობამ. ამ მხარეში ვრცელდებოდა ქართლის საკათალიკოსოს იურისდიქცია.

- ისტორიულად სულ რამდენი ეპარქია არსებობდა და თუ გვქონდა ქართული ეპარქიები საქართველოს ფარგლებს გარეთაც?

- ისტორიულად 80-მდე ეპარქია იყო. ქართველებს საეკლესიო ეპარქიები ჰქონდათ თანამედროვე სომხეთშიც, პალესტინაშიც და ჩანს, მსოფლიოს სხვა კუთხეებშიც. კერძოდ, იმჟამინდელი სომხეთის დედაქალაქ ანისში საეპისკოპოსო კათედრაც გვქონდა. ასეთი კათედრები არსებობდა კარში, დადაშენში, ვალაშკერტში, ვიდრე ვანის ტბამდე (დღევანდელი ერაყის საზღვრამდე).

მაჰმადიანთა შემოსევების გამო XVI-XVIII საუკუნეებში ჩვენ დავკარგეთ უზარმაზარი საეკლესიო მემკვიდრეობა და ქონება იერუსალიმში, პალესტინის წმინდა მიწაზე, ათონის მთაზე. დავკარგეთ ივერონის წმინდა მონასტერი და იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი.

ჩრდილო კავკასიაში, რომელიც ქრისტიანული იყო და საქართველოს იურისდიქციაში შედიოდა, მაჰმადიანობა გავრცელდა. შესაბამისად, იქაც გაუქმდა ქართული საეპისკოპოსოები. უფრო მეტიც, ქართული ქრისტიანობის უძველეს კერაში, აფხაზეთში, მტერმა გაანადგურა ქართული ქრისტიანული მემკვიდრეობა.

სამწუხაროდ, მართლმადიდებლური წიგნების სერიალში, რომელიც მოსკოვში გამოიცა, არასწორად არის ასახული საქართველოს ეკლესიის იურისდიქცია. მასში ზოგიერთი ქართული ტაძარი სომხურად არის გამოცხადებული, უფრო მეტიც, ბოდბე და გურჯაანიც ალბანეთის ისტორიულ მიწა-წყლად არის შერაცხული, რითაც შებღალულია ქართველთა განმანათლებლის, წმინდა ნინოს, სამწყსოს სახელი.

განსაკუთრებით არასწორად არის გადმოცემული შიდა ქართლის იურისდიქცია - თითქოს ის შედიოდა ალანიის ეპარქიაში და ასევე არასწორად არის გადმოცემული აფხაზეთის საკათალიკოსოს საკითხი.

- მეუფე ანანია, სულ რამდენი პატრიარქი მართავდა დღემდე ჩვენს ეპარქიებს?

- IV საუკუნიდან დღემდე გვყავდა ასზე მეტი კათოლიკოსი. ჩვენი ეკლესიის პირველი მეთაური იყო იოანე (გვარი უცნობია), რომელსაც რუის-ურბნისის კრებაც კათოლიკოსს უწოდებს. დღევანდელი ჩვენი კათოლიკოს-პატრიარქი, უწმინდესი და უნეტარესი ილია II, 141-ე პატრიარქია.

ათეიზმის ბატონობის დროს, 80-მდე ეპარქიის ნაცვლად, ჩვენში 14-მდე ეპარქია მოქმედებდა. მათაც კი არ ჰყავდათ თავიანთი მღვდელმთავრები. ამჟამად მისი უწმინდესობისა და წმინდა სინოდის დადგენილებით, ეპარქიათა რიცხვი 35-მდე გაიზარდა.