ყველაზე მძიმე დღეები

1931 წელს ექვთიმეს თავისი სიცოცხლის ყველაზე მძიმე დღე დაუდგა - გარდაეცვალა ერთგული მეუღლე ნინო პოლტორაცკაია. მისი გარდაცვალება ერთ ბრმა შემთხვევას მოჰყვა.
ექვთიმე თაყაიშვილი ასე უამბობდა იმ ამბავს თავის უმცროს მეგობარს იროდიონ სონღულაშვილს:
- "რა მოგწერო, ჩემო კარგო, ქვა აღმართში მოგვეწია. ნინო ერთ ბნელ საღამოს დაეცა. ჯოჯოხეთური ღამე გავატარეთ.
მეორე დღეს ექიმის თანხლებით, სპეციალური კარეტით ჩავიყვანეთ პარიზში და საავადმყოფოში მოვათავსეთ. მორჩენის პროცესი ხანგრძლივი იქნება. სულ უკანასკნელი 100 დღე მაინც უნდაო.
ეს უფრო აწუხებს, რომ ვეღარ მივლის. ვცდილობთ, ეს ბედისწერაც გადავიტანოთ", - სწერდა ექვთიმე თაყაიშვილი პარიზიდან თბილისში მეგობარს.
ვერ გადაიტანეს. ოცი თვის მანძილზე ექვთიმე ერთი საათითაც არ მოშორებია მომაკვდავი მეუღლის საწოლს. იმავე იროდიონ სონღულაშვილს იგი დაზაფრული სწერს:
- "ჩემო ძვირფასო, რაღა მოგწერო! გონებით მინდა დავმშვიდდე, მაგრამ გული არ მემორჩილება. ნინო აღარ მყავს! ეს ალბათ საკმარისია, რომ ჩემი სიობლე, ჩემი მარტოობა და უმწეო მდგომარეობა უსიტყვოდაც კარგად გაიგო. უბედური შემთხვევა საბედისწერო შეიქმნა, ოცი თვე იცოცხლა, მე ერთი საათითაც არ მოვცილებივარ მის საწოლს. საოცარი სიმშვიდით შეხვდა აღსასრულს. ორი დღით ადრე მითხრა, იქნებ მეც დედაჩემივით მალე გონება დავკარგო და ახლა მინდა ყველაფერი გითხრაო.
ისე მომიალერსა და დამატკბო, რომ ვეღარ მოვითმინე, გული ამომესკვნა და ცრემლები მომერია. გაუკვირდა, უფრო მაგარი ნერვების პატრონი მეგონეო. მეც ღონე მოვიკრიბე და ჩემი ვუთხარი, გავუხსენე მისი ამაგი, მისი სათნოება, მისი ჩემდამი სამსახური და სიყვარული.
ამით თითქმის გამოვეთხოვეთ ერთმანეთს. მე ისე აღელვებული ვიყავი, რომ უკანასკნელი განკარგულება სხვებს დაავალა, მანდილოსნებს: - დღეს ექვთიმემ იმდენი კარგი სიტყვა მითხრა, რომ სრულიად დამშვიდებით ვკვდებიო. კუბოში ჩემი და ექვთიმეს ჯვრისწერის სანთელი ჩამაყოლეთო. ის სანთელი საქართველოდან ჰქონია წამოღებული. ათი წუთის შემდეგ უმტკივნეულოდ შეწყდა მაჯისცემა და სამუდამოდ მიიძინა.
დაკრძალვას მთელი ქართველობა დაესწრო. ნინოს სათნოებას, ადამიანობას და კაცთმოყვარეობას აქ დიდი სახელი ჰქონდა".
12 ივლისს ნინო პოლტორაცკაიას დაკრძალვას პარიზსა და ახლომახლო ადგილებში დამკვიდრებული მთელი ქართული ემიგრაცია დაესწრო.
მეუღლის გარდაცვალებით დადარდიანებულ ექვთიმეს ფოსტის მოხელემ სასამართლოს უწყება მოუტანა. სენის დეპარტამენტის სამოქალაქო სასამართლო იტყობინებოდა, რომ ორი კვირის შემდეგ გაირჩეოდა სალომე ობოლენსკაიას სარჩელი მისი მამის, ნიკო დადიანის ზუგდიდისეული სასახლიდან წამოღებული ნივთების შესახებ და ექვთიმეს, როგორც მოპასუხეს, სთხოვდნენ დასწრებას.
ნინო პოლტორაცკაიას პანაშვიდზე, დაკრძალვის დღესა და დაკრძალვის შემდეგ მთელი ქართველობა ობოლენსკაიას ქვრივის უგვანო საქციელს არჩევდა.
საზოგადოება ორად გაიყო. ბევრი კიცხავდა ქვრივის საქციელს, ზოგი კი ამართლებდა.
ობოლენსკაიას ბევრი დამხმარე აღმოუჩნდა საფრანგეთის არისტოკრატიაში. მისი საჩივრის ირგვლივ წარმოუდგენელი სპეკულაცია გაჩაღდა.
მომჩივანმა ხელოვნურად გაბერა დადიანების სასახლიდან წამოღებული ნივთების სია და ისე გამოდიოდა, თითქოს საქართველოდან გატანილი განძეულის ნახევარი სამეგრელოს მთავრის ქონება ყოფილიყო.
საჩივრის მთავარი მოტივი ის იყო, რომ საქართველოს მენშევიკურ მთავრობას უფლება არ ჰქონდა დეკრეტის ძალით ჩამოერთმია ის ქონება, ვინაიდან სამეგრელოს მთავარი უშუალოდ რუსეთის ქვეშევრდომი იყო და არა საქართველოსი.
რა თქმა უნდა, სასამართლომ ეს მოტივი არ მიიღო. კომბინატორებმა დიდი ფული დახარჯეს იმ იმედით, რომ მოგების შემთხვევაში ასმაგად აინაზღაურებდნენ ხარჯებს.
სასამართლომ ობოლენსკაიას ქვრივს კი უთხრა უარი, მაგრამ განძეული უპატრონოდ გამოაცხადა და შესანახად გადასცა მუსიე პიერ დოჟონს, საფრანგეთის საარბიტრაჟო სასამართლოების მუდმივ წევრს, რომელიც იმ დროს უპატრონოდ დარჩენილი რუსეთის ქონების გამგებელი იყო. დოჟონმა ყადაღა დაადო საქართველოს განძეულს.
ახლაღა მიხვდნენ ქართველი ემიგრანტები, რომ განძეული საბოლოოდ დაკარგეს და გამოსავლის ძებნა დაიწყეს.

"დახვანჯული საქმე"

სამწუხაროდ, ექვთიმეს არანაირი არგუმენტი არ გააჩნდა განძეულის უკან დასაბრუნებლად. კოლოსალურ თანხას მიაღწია მისი შენახვის ქირის დავალიანებამ, გადამხდელი კი არავინ იყო.
ექვთიმეს განცხადებები ერთი პრემიერის ხელიდან მეორეში გადადიოდა. მარტოობისა და უიმედობის საშინელმა სევდამ შეიპყრო. ნინოს გარდაცვალების შემდეგ ერთხანს უძილობა დასჩემდა.
იწვა გამოყრუებულ ბინაში მარტოდმარტო და ფიქრობდა, რით უნდა შემოევლო ამ უსაშველო საქმისთვის, რა უნდა ეღონა, რომ მშობლიური ხალხის წინაშე სამუდამოდ არ შერცხვენილიყო. იმედად და გზის გამკვლევად მხოლოდ ორი ფრანგი ესახებოდა: - ერთი - სათნო მოხუცი პიერ დოჟონი, რომელსაც ამჟამად ებარა მისი სანუკვარი განძეული, მეორე კი - შარლ პომარე, საფრანგეთის პარლამენტის ქვედა პალატის დეპუტატი.
- "თუ რამე გამოვიდა ამ დახვანჯული საქმიდან, მხოლოდ ამ ორი კაცის მეშვეობით, თუ არადა არსაით საშველი არა ჩანს", - ფიქრობდა ექვთიმე. თან განაგრძობდა მეცნიერულ მუშაობას და თავის ქართველ მეგობრებთანაც წერილობით კავშირს არ წყვეტდა, ფიქრით და ოცნებით მუდამ საქართველოს დასტრიალებდა.

ექვთიმე თაყაიშვილი - მიმართვა ქართველი ემიგრაციისადმი

"იყო დრო და ეს არც ისე დიდი ხანია, რაც ჩვენი ინტელიგენცია ერთობ გულგრილად უცქეროდა ქართულ საკულტურო ნაშთებს და თავს არ იწუხებდა მათი შეგროვებისა და გამოცემისათვის.
ამ გულგრილობამ დიდძალი პირველხარისხოვანი ძეგლები დაგვიკარგა. რაც მამებს თავიანთ ძველ ოჯახებში დაგროვილი ჰქონდათ, შვილებმა დაკარგეს... ქართული სულიერი, გონებრივი და მატერიალური კულტურა რთულია, მრავალმხრივია და ბევრ რამეში მეტად თავისებურია.
იშვიათია პატარა ერი, რომელსაც ასეთი მდიდარი ძველი კულტურა ჰქონდეს. ამ კულტურამ გადაარჩინა ქართველი ერი მოსპობას ჟამთა ვითარების აბობოქრებული ქარტეხილისაგან, მისცა უნარი სიმტკიცისა, გამძლეობისა და ყოველი ჭირის გადატანისა.
ვინც ამ კულტურას, ასე თუ ისე, არ იცნობს, ის არასოდეს არ იქნება ნამდვილი ქართველი, ჭეშმარიტად ქართული სულის მატარებელი, მას გადაგვარება მოელის, თუ უკვე გადაგვარებული არ არის.
ამიტომ მოვალე ვართ, ხელი შევუწყოთ ჩვენი კულტურის საფუძვლიანად შესწავლას, რაც უნდა გამოიხატოს საკულტურო მასალების შეკრებაში და უკვე შეკრებილის გამოქვეყნებაში.
უამისოდ ჩვენ ვერ აღვადგენთ ჩვენი კულტურის ნამდვილ სახეს და ვერ შევიგნებთ მის ცხოველმყოფელ ძალას, რომელიც იხატებოდა, პირველ ყოვლისა, მდიდარი ქართული ენის განვითარებაში.
ქართველთა მიერ ქართული ძეგლების შეკრება იწყება მხოლოდ წერა-კითხვის საზოგადოების დაარსებიდან, ამას ხელი შეუწყო კიდევ საეკლესიო მუზეუმისა და განსაკუთრებით განაცხოველა საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების დაარსებამ.
ხლა მას აგვირგვინებს ჩვენს დროს დაარსებული ქართული უნივერსიტეტი და ხელს უწყობენ ჩვენი მუზეუმები.
კვეხნაში ნურვინ ჩამომართმევს, თუ ვიტყვით, რომ წილად მხვდა, სხვებთან ერთად, ჩემი სუსტი ღონე და მცირე თავისუფალი დრო, სპეციალური საპედაგოგო მოღვაწეობიდან გადარჩენილი, მთლად შემეწირა ქართული საისტორიო და საკულტურო საგნების და მასალების შეგროვებისათვის, ცნობაში მოყვანისათვის, აღწერისა და გამოცემისათვის. ამ მიზნით ხშირად მიხდებოდა მოგზაურობა და ექსპედიციების მოწყობა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში.
შეგროვილი დიდძალი მასალა დაცულია ჩვენს მუზეუმებში. მცირე ნაწილი გამოცემულია და ვინც ჩვენს ლიტერატურას თვალს ადევნებდა, დაინახავდა, თუ როგორ შეუწყვეს ხელი ამ გამოცემებმა ჩვენი ისტორიის, ლიტერატურის და ხელოვნების შესწავლას. ხოლო ერთი ნაწილი მასალებისა თან მაქვს და გამოუცემელი რჩება, საქმე კი საშურია: - დრო მიდის, მე მივიწურე აღსასრულისაკენ: "ადამის ტომთა წესითა" და ჩემს შემდეგ ამ მასალას თავს ვერავინ გაართმევს.
თანა მაქვს, სხვათა შორის, შესანიშნავი სახუროთმოძღვრო ძეგლების გეგმები სამუსულმანო საქართველოსი და მრავალი ფოტოგრაფიული სურათი. მათ შორის ისეთი პირველხარისხოვანი ძეგლების სურათებიც, რომელნიც დღეს სამუდამოდ მოსპობილია და მხოლოდ ჩემი აღწერილობა და გადმოღებული სურათებია დარჩენილი.
ამათ გამოცემას მპირდებოდნენ ექვს დიდ ალბომად, მაგრამ ეს იმედი ეხლა გაქრა, ვინაიდან ამას, სულ ცოტა, დასჭირდება ნახევარ მილიონ ფრანკზე მეტი. ისიც დიდი საქმე იქნება, თუ აღწერილობათა ტექსტები გამოვეცით.
ეს შეადგენს დაახლოებით 2000 გვერდს შუა ფორმატის წიგნისას, რასაკვირველია, ეს რამდენიმე წიგნად უნდა გამოვიდეს. ამიტომ გავკადნიერდები, ვინაიდან ეს საზოგადო ქართული საკულტურო საქმეა და მივმართავ ყველა საზღვარს გარეთ მყოფ ქართველ ორგანიზაციებს და თვითეულ საზღვარს გარეთ მყოფ ქართველს, განურჩევლად პარტიისა.
კეთილი ინებონ და ვისაც რა შეუძლია, რამდენიც შეუძლია, დაგვეხმარონ ამ საქმეში. ვისაც ეხერხება, ერთდროული თანხა მოგვაწოდოს; ვისაც ეს არ ეხერხება, თვიურად ერთი წლის განმავლობაში ათ-ათი ფრანკი შემოიტანოს. უფრო ხელმოკლეთ შეუძლიათ თვიურად ხუთ-ხუთი ფრანკი გადადვან. ვინც უმუშევარია, მათ ეს მიმართვა არ ეხება. კერძოდ იმ ორგანიზაციებისათვის, რომელნიც გაზეთებს სცემენ, ჩემი წინადადებაა, ერთი-ორი ნომერის გამოცემა შეაჩერონ და მათი ფასი ამ საქმისათვის გადადვან, ამით მგონია, არაფერი დაშავდება.
მე მოწმე ვარ იმ საოცარი ევოლუციისა, რომელიც ჩვენში მოხდა ამ საკითხში. თუ პირველ ხანებში ამ დარგში მუშაობის დროს მე სასაცილოდ მიგდებდნენ, თავს მესხმოდენ, განსაქიქებელ წერილებს მიძღვნიდნენ, საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების დაარსების შემდეგ მტრული განწყობილება სიმპატიად შეიცვალა.
ყველამ დიდი პატივი დამდვა, ძვირად თუ ვისმეს გაუწბილებივარ საყურადღებო ხელნაწერების და ნივთების შემოწირვაში. რაშიაც ფულს ვაძლევდით, იმასაც სულ იაფად დაგვითმობდნენ. ათი წლის განმავლობაში დიდი მუზეუმი შევქმენით და მილიონი მანეთის უძრავი მამულები შევიძინეთ.
ის ანდერძები, რომელნიც დაგვიტოვეს აკაკი წერეთელმა, დავით სარაჯიშვილმა, ნესტორ პეტრიაშვილმა, ღუდუშაურებმა და ბევრმა სხვებმა (ხოლო ჩვენ რევოლუციის და ფულის დაცემის გამო ნაკლებად ვისარგებლეთ), მოწმობენ ძირითად გარდატეხას და მტკიცე შეგნებას ჩვენი ძველი კულტურის შესწავლის აუცილებელ საჭიროებისა.
მთელმა საქართველომ პატივი დაგვდვა და ხელი შეგვიწყო. თუ ასეთი სიმპატია გამოყვა ემიგრაციასაც, მაშინ ჩემი წინადადება პატივით იქნება მიღებული. სამწუხაროდ, ჩვენი ემიგრაცია დაქსაქსულია პოლიტიკური მიმართულების თვალსაზრისით.
ამ საქმეში მაინც შევერთდეთ. იქნება ამ შეერთებამ სხვა დიდ საქმეშიც შეერთება გამოიწვიოსო. ღმერთმა ქნას!
ახლო ხანში 50 წელი შესრულდება, რაც მე საპედაგოგო დარგში დავიწყე მუშაობა. ჩემმა ყოფილმა შეგირდებმა მომმართეს წინადადებით იუბილეს მოწყობისა, რაზედაც, უარი განვაცხადე, პირველად მიტომ, რომ საიუბილეო არაფერი გამიკეთებია.
მხოლოდ ჩემ ქართულ მოვალეობას ვასრულებდი. მეორედ მიტომ, რომ კიდევაც ღირსი ვიყო იუბილესი, ჩვენს პირობებში, ემიგრაციაში, იუბილე ვის გაუგონია! არ ეგების! იუბილეზედ მეტად ჩავთვლი და უფრო სასარგებლოც იქნება, თუ ამ გამოცემათა საშუალებას მომიხერხებენ.
ნურვინ დამწამებს, თითქო მე ჩვენი ემიგრაციის სიღარიბე არ ვიცოდე. მაგრამ ისიც კარგად ვიცი, ჩვენში საზოგადო საქმე, თუ რამე გაკეთებულია, ისევ ღარიბი ქართველის ჯიბით და მისი ინტელიგენციის წყალობით, მდიდრები ცოტა გვყვანდენ და ვინც გვყავდა, ბევრი საიმისო არაფერი გაუკეთებიათ.
თუ გული გულობს და ყველანი შევერთდებით, საერთო წვლილითაც ამ საქმეს ეშველება. ეს არის პირველი და უკანასკნელი ჩემი თხოვნა ქართველი ემიგრაციისადმი. ვინც პატივს დაგვდებს და დაგვეხმარება ამ საქმეში, მათ ვთხოვ წინდაწინვე მიიღონ ჩემი უღრმესი მადლობა.

25 ნოემბერი, 1936, პარიზი"

დასასრული იხილეთ შემდეგ გვერდზე

<

12345678

>