ღმერთმა ადამიანი ბედნიერებისა და სიხარულისთვის შექმნა. ამიტომ ნებისმიერი ადამიანი მუდმივად ამ გრძნობათა ძიებაშია. განსხვავება იმაში მდგომარეობს, რომ თითოეულ პიროვნებას თავისებურად ესმის ბედნიერების არსი და მიზანი. ზოგჯერ იმდენად განსხვავებულია ბედნიერების განცდის აღქმა, რომ ადამიანის საერთო ბუნებიდან გამომდინარე, ერთი შეხედვით მართლაც გაკვირვებას იწვევს. ერთი და იგივე საგანი, მოვლენა ან ქმედება ზოგისთვის - სიხარულის, ზოგისთვის კი უბედურების მომნიჭებელია. ღმერთმა საერთო ბუნება მოგვცა და სრულყოფილების მიღწევისთვის ერთი მიზანი დაგვიდგინა: "იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაი თქუენი ზეცათაი სრულ არს" (მათ5:48). მსგავსი ბუნების მიუხედავად, თუკი ადამიანის მთავარი მიზანი იცვლება, ასეთ შემთხვევაში თავად ბუნებაც იმდენად ტრანსფორმირდება, რომ აღქმათა უნარიც ემორჩილება ამ ცვლილების კანონს. მაგალითად, ბოროტმოქმედისთვის უბრალო ნივთი - დანა იარაღი და მუდმივი მეგობარია, ხოლო სხვისთვის - მხოლოდ საკვების მოსამზადებელი საჭირო ნივთი. ასევე მორწმუნეთათვის თუ რაღაც ქმედება ცოდვაა და შემდგომ დიდი უბედურების მიზეზი, სხვათათვის იგივე ქმედება სიამოვნებასა და სიხარულთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, ნარკომანია, სიძვა, მემთვრალეობა და სხვა მრავალი მანკიერება.

აღნიშნულიდან გამომდინარე ნათელია, რომ როდესაც რაიმე თემაზე მიმდინარეობს საუბარი, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს მკითხველთა და მსმენელთა ფართო სპექტრი. სულიერი დაცემა ისეთი თემაა, რომელსაც ყოველი ადამიანი ადვილად ვერ ჩასწვდება. ამას კი ერთი მარტივი მიზეზი გააჩნია - ყველა როდი ასულა სულიერების გარკვეულ საფეხურზე, რომ შემდეგ იქ წაბორძიკებულიყოს და იქიდან გადმოვარდნის შედეგად დაცემის ტკივილი განეცადოს.

ამიტომ, სულიერი დაცემის თემის განხილვა საინტერესო აღმოჩნდება იმ მხრივაც, რომ თითოეული ადამიანი საკუთარ თავზე დაკვირვებას მოახდენს და მიხვდება, ასულა თუ არა ოდესმე სულიერების გარკვეული სიმაღლის საფეხურზე. ზოგიერთ ადამიანს სიმაღლის შიში გააჩნია და ყოველნაირად ცდილობს არ აღმოჩნდეს რთული გამოცდის წინაშე. ზოგჯერ სულიერი სიმაღლეების მიმართაც ასეთივე შიშია; იქ ყოფნის მუდმივი წინასწარი ალბათობა უკვე ძაბავს ადამიანს და მიწიერებისგან დაშორების შიშით თავიდანვე უარს ათქმევინებს მასზე. ამგვარი შიში კი უკვე ღმერთის მთავარი მოთხოვნის უარყოფას, საკუთარი ბუნების სრულყოფილებაზე ზრუნვის უგულებელყოფას და შესაბამისად - სულიერი დაცემის განცდის ალბათობის გამორიცხვას განაპირობებს.

მაგრამ როგორ უნდა ინატროს ადამიანმა დაცემა, რომელსაც, როგორც წესი, თან ყოველთვის ტკივილი ახლავს ხოლმე? განა ამ გადასახედიდან ის არ აჯობებს, რომ მიწის ზედაპირზე იაროს და სიმაღლეთა შიში ამით დაივიწყოს? კარგი, მაგრამ ღმერთმა ხომ იმისთვის მოგვავლინა, რომ მუდმივად ზევით ვიცქირებოდეთ. ყველა ცოცხალ არსებას შორის მხოლოდ ადამიანი დადის ამგვარად, შესაბამისად მისთვის არის დამახასიათებელი ზეცაში ცქერა, მზის, მთვარის, ვარსკვლავების დაკვირვება. ადამიანმა არც ეს იკმარა და სხვადასხვა ტექნიკური საშუალებებით ფრინველებზე მაღლაც აფრინდა. მაგრამ ფიზიკურ ზეაღსვლას ჯერ კაცობრიობისთვის ზნეობრივი სიკეთე არ მოუტანია, ხოლო სულიერი ზეაღსვლა ზოგჯერ იმხელა ტკივილს იწვევს, რომ ადამიანი უარსაც კი ამბობს მასზე. თუმცა რეალურად ეს ტკივილის შიში ფიზიკური ზეაღსვლით როდია განპირობებული, ამის მიზეზი მიწიერთან კავშირის გაწყვეტით მიღებული ტკივილის შიშია.

ამრიგად, ადამიანს არჩევანი აქვს გასაკეთებელი: ან მდაბიო მოთხოვნებს ემსახუროს, ზეციურ სინათლეზე უარი განაცხადოს და სრულ სიბნელეში აღმოჩნდეს - რაც უდიდეს სიცარიელეს გულისხმობს, ან კიდევ ზევით მაცქერალმა ღვთაებრივი სიკეთით ისაზრდოოს. პირველის არჩევის შემთხვევაში, ზეციურ საზრდოს მოკლებასთან ერთად, მის გარეშე ყოფნით გამოწვეული ტკივილიც უცხო იქნება ჩვენთვის. ხოლო მეორე არჩევანის შემთხვევაში, მართალია სულიერ სილამაზესა და სიხარულს ვეზიარებით, მაგრამ ამავდროულად, პერიოდულად, საკუთარი უძლური ბუნებიდან გამომდინარე, ამგვარი ამაღლებული განცდების დაკარგვით უდიდეს სიცარიელესა და ტკივილს შევხვდებით.

განა ამგვარი მტკივნეული სულიერი დაცემის გარეშე ღმერთთან აღმასვლა შეუძლებელია? ვერ ვიტყვით, რომ შეუძლებელია, რადგან წმიდა მამები გვასწავლიან: "განსაცდელებს ვერავინ გაექცევა, მაგრამ შესაძლოა, დაცემას თავი ავარიდოთ". ამიტომ დაცემა როდია მხოლოდ სულიერი წინსვლის განმსაზღვრელი, არამედ დაცემის შედეგად მიღებული გარკვეული სულიერი ხედვა. ამიტომ, როგორც ვხედავთ, სულიერი დაცემა, მიუხედავად უდიდესი დანაკარგისა, გონების თვალს გვიხელს და მანამდე ბურუსში მყოფნი რეალურად ვაფასებთ საკუთარ შესაძლებლობებს, რაც შემდგომი სულიერი განვითარების საწინდარია.

კარგია, თუ ადამიანი დაცემის გარეშე მუდმივად ზეაღსვლისკენ იქნება მიმართული, მაგრამ ეს ამოცანა უძლური ბუნების მქონე ადამიანთათვის იმდენად მძიმე შესასრულებელია, რომ მცირედს თუ მოუხერხებია ამგვარი რამ. ამიტომაც გვეუბნება წმიდა იოანე სინელი: "ახალგაზრდა მონაზონი მრავალგზის უნდა დაეცესო".

თითოეული დაცემა იმდენად მძიმე შედეგებთან არის დაკავშირებული, რომ თუ ამ მხრივ უდიდეს ყურადღებას არ გამოვიჩენთ, მაშინ ძალიან გართულდება ცოდვის ტყვეობისაგან თავის დაღწევა. ბერი იოსებ ათონელი ამბობს: "იოლად დაცემას არ მიეჩვიოთ, რადგან ყოველი დაცემისას სულის ზღუდე ირღვევა და მტრისთვის შესვლა იოლდება მანამ, სანამ დამარცხებული მთლიანად ტყვეობაში არ აღმოჩნდება". ხშირად დაცემულ ადამიანს ძალიან უჭირს კონკრეტული ცოდვისადმი წინააღმდეგობის გაწევა, ამიტომ უდიდესი სიფრთხილე და მონდომებაა საჭირო.

რას განიცდის ადამიანი სულიერი დაცემის შედეგად? ნებისმიერი განცდის გადმოცემა რთულია, ამიტომ აღნიშნული მდგომარეობა ყველაზე ძვირფასი მონაპოვარის დაკარგვასთან დავაკავშიროთ, ამით მცირედით მაინც მივხვდებით სულიერი დანაკარგის ფასს. როგორც ჯანმრთელ ადამიანს უჭირს სნეულის ტკივილების განცდის წვდომა, ასევე სულიერ ცხოვრებაში გამოუცდელს არ ესმის მადლის დაკარგვის შედეგად წარმოქმნილი ტკივილის სიმძიმე. ამ დროს ადამიანის გული უაღრესად გაციებული, გაქვავებული, უგრძნობი, უსიყვარულო, უიმედო და უმიზნოა. მაგრამ ამგვარი საშინელი მდგომარეობის მიუხედავად, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ღმერთის მოწყალება ყოველგვარ ადამიანურ უსჯულოებას აღემატება: "წყალობაი მნებავს და არა მსხუერპლი" (მათ.12:7).

ამიტომ საკუთარი თავი წყალობის მისაღებად უნდა განვაწყოთ, რადგან როგორც წმიდა იოანე სინელი გვმოძღვრავს: "ყოველივე, რაც შეგვემთხვევა, ხილული იქნება ეს თუ უხილავი, შეგვიძლია მივიღოთ ან კარგად, ან უბრალოდ, ან ცუდად". ცუდად მიღება ღვთისაგან კიდევ უფრო მეტად დაგვაშორებს, უბრალოდ მიღება - სულიერ სარგებელს ვერ მოგვანიჭებს, ხოლო კარგად მიღება - ყოველივეს სულის სასარგებლოდ წარმართავს. სწორედ სულიერად დაცემის კარგად მიღების შემთხვევას წარმოაჩენს წმიდა იოანე თავის შემდეგ სიტყვებში: "დაცემა შობს გულშემუსვრილობას. ვინც ეცემა, შეიმუსრება, სანაქებო ძრწოლით დგება ლოცვაზე, უძლურივით ეყრდნობა სასოების კვერთხს და ამ კვერთხით სასოწარკვეთილების ძაღლს იგერიებს". ამრიგად, ვინც მართებულად განიხილავს დაცემის შედეგად განცდილ სასტიკ მარცხს, გულისშემუსვრილებას იძენს, ლოცვაში ეფლობა და ღმერთთან დაკარგული ურთიერთობის აღდგენის იმედით, სასოწარკვეთილებას ამარცხებს.

ახლა აუცილებლად უნდა განვიხილოთ ისიც, თუ რა არის დაცემის მიზეზი. აღნიშნულ საკითხზე პასუხი ნებისმიერ ქრისტიანს უნდა გააჩნდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ნათელია სულიერი განვითარების მდაბიო ხარისხი. "რამეთუ ყოველმან რომელმან აღიმაღლოს თავი თვისი, იგი დამდაბლდეს, და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თვისი, ამაღლდეს" (ლუკ.14:11); ასევე "ამპარტავანთა შემუსრავს ღმერთი, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი". მაცხოვარი სულიერად ამაღლების მიზეზად საკუთარი თავის დაკნინებას მიიჩნევს, ხოლო დაცემის მიზეზად - თავის განდიდებას. შესაბამისად, სწორედ ამპარტავნება - საკუთარი თავის განდიდებაა ადამიანის დაცემის მთავარი მიზეზი, რადგან ვინც უკვე დამდაბლებულია, იგი ვეღარაფრით დაკნინდება: "თავმდაბალი არასოდეს ეცემა. სადღა დაეცემა იგი, ვისაც საკუთარი თავი უმდაბლესად მიაჩნია?" - გვმოძღვრავს მაკარი დიდი.

რადგან ამპარტავნებაა დაცემის მიზეზი, ცხადია, რომ თავმდაბლობა დაცემისგან თავდაცვის საუკეთესო და ერთადერთი ზღუდეა. ამის შესახებ წმიდა მამა იოანე სინელი ამბობს: "თუ ამპარტავნებამ ზოგიერთი ანგელოზი ეშმაკად აქცია, მაშინ თავმდაბლობასაც შესძლებია ეშმაკის ანგელოზად გარდაქმნა. ამიტომ დაცემულნი არ მიეცნენ უიმედობას", ხოლო სხვა ადგილას ამატებს: "თავმდაბლობა სულის ცოდვათა უფსკრულიდან ცამდე ამყვანებელი კიბეა".

მაგრამ სანამ ადამიანი დამდაბლდება, მას მრავალგზის განსაცდელთა გადალახვა და დაცემათა შემდგომ წამოდგომისთვის ბრძოლა უწევს, ამიტომ ნუ გვექნება იმის შეგრძნება, რომ თავის დამდაბლება მარტივი პროცესია. ამ პროცესში ყველაზე რთული დაცემის შემდგომ წამოდგომისთვის წარმოებული ბრძოლაა, რასაც უდიდესი სულის მხნეობა სჭირდება: "სულის სიმტკიცე ის კი არაა, არასოდეს დაეცე, - საქმე ისაა, დაცემულმა წამოდგომის ძალა იპოვო" - გვმოძღვრავენ წმიდა მამები. ვინც საკმარის სიმტკიცეს ვერ გამოიჩენს, მასში სასოწარკვეთილების დამღუპველი სენი შემოიპარება და სულიერ სიკვდილს განაპირობებს: "რამეთუ ვიყვენით ჩუენ მკვდარ შეცოდებითა..." (ეფეს.2:5).

ცოდვით დაცემის შემდგომ წამოდგომისთვის საჭირო პირველი და უმთავრესი საშუალება ეშმაკთან ბრძოლაა, რადგან თუ დაცემამდე ღმერთს მოწყალედ წარმოგვიდგენდა, ახლა მკაცრ მსაჯულად ცდილობს მის წარმოჩენას. ეშმაკმა ჯერ ის მოახერხა, რომ ცოდვის ჩადენისკენ გვიბიძგა და ღმერთს დაგვაშორა, ახლა კი იმას ცდილობს, რომ ღმერთთან დაკარგული კავშირი აღარ აღვადგინოთ. ამიტომ გვარიგებს წმიდა იოანე: "ვინც დავეცით, უნდა ვიღვაწოთ და შევებრძოლოთ ეშმაკს, განსაკუთრებით ლოცვის დროს, რადგან სწორედ მაშინ გვესხმის ის თავს და გვახსენებს ღვთისადმი ჩვენს უწინდელ კადნიერებას, სურს რა, ამით ლოცვა-ვედრებაში შეგვიშალოს ხელი". ამ სიტყვებიდან კარგად ჩანს, რომ ღვთისადმი აღვლენილი ლოცვა ყველაზე მეტად სძაგს ეშმაკს და ყველაზე მეტად გვაახლოებს ღმერთთან.

როგორც ვხედავთ, სულიერი დაცემა ყოველთვის უდიდეს დანაკარგსა და ტკივილთანაა დაკავშირებული. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ დაცემა, გონივრულად შეფასების შემთხვევაში, ადამიანს სულიერ თვალს უხელს, მანამდე მასში შეპარული ამპარტავნების წილ საკუთარ უძლურებას ანახვებს, ხოლო საკმარისი რწმენისა და მხნეობის პირობებში თავმდაბლობის სათავეებთან მიაახლებს. რასაკვირველია, დაცემის შემდგომ მიღებული სარგებელი დროში გაწელილი და მტკივნეული პროცესია, მაგრამ რა ქნას უფალმა, რით უშველოს მისგან განდგომილ ადამიანს? რით აუხილოს თვალი საკუთარი ღირსებით მონუსხულ და მოხიბლულ ფარისეველს? ამიტომაც ამბობს წმიდა იოანე: "როცა ღვთის განგებით ვეცემით, მალე ვდგებით კიდეც, რადგან ვინც ჩვენდა სასწავლებლად დაუშვა დაცემა, ის ეშმაკს არც ხანგრძლივად ატანჯვინებს თავს".