როცა ადამიანი ღვთისკენ სავალ გზას ადგება, მისი სულიერი ცხოვრება კიდევ უფრო მეტად ემსგავსება ბრძოლის ველს. იწყება სხვადასხვა სახის ხილული თუ უხილავი ბრძოლები. ვინც ღმერთზე მინდობით, მოთმინებით გააგრძელებს წუთისოფელში ბრძოლას, მეტად გაძლიერდება რწმენაში და განსაცდელებს უფრო დაძლევს. ვინც დრტვინვით და ყვედრებით მიიღებს მისთვის უსიამოვნო წინააღმდეგობებს თუ გულსატკენ სიახლეებს, უფრო დაშორდება უფალს და მის გულში, სულში სიმშვიდე ვერ დაისადგურებს. ბოროტი ძალა ხშირად ცდილობს ამგვარი გზით გააღიზიანოს კაცთა ბუნება, მაგრამ თუკი ჩვენ მებრძოლის სულით, მშვიდად, ღვთისთვის სათნოდ გადავიტანთ ყოველივეს, უფალი ასწილად მეტ წყალობას მოგვანიჭებს.

წმინდა ნექტარიოს პენტაპოლელი გვასწავლის, რომ ჩვენი ცხოვრების მიზანია, განვიწმინდოთ და გავხდეთ სრულყოფილნი. განვმტკიცდეთ ღვთის შვილობასა და მის ცათა მეუფების მემკვიდრეობაში. დაე, გავფრთხილდეთ, ვაითუ დღევანდელმა ცხოვრებამ მომავალს დაგვაშოროს, ან მიწიერზე ფიქრმა და ზრუნვამ ცხოვრების ნამდვილი მიზანი გააქროს.

მარტო მარხვას, სიფხიზლეს და ლოცვას არ მოაქვს სასურველი შედეგი. ისინი მხოლოდ საშუალებებია მთავარი მიზნის მისაღწევად. მორთეთ თქვენი კელაპტრები თქვენივე ღირსებებით. იბრძოლეთ, რათა განაგდოთ ვნებები სულისა. განწმიდეთ გული ცოდვათაგან, რათა დასახლდეს მასში უფალი ღმერთი და აღავსოს იგი სულიწმინდის მადლით.

საყვარელო შვილებო, იზრუნეთ მხოლოდ ამისათვის, რამეთუ ეს არის თქვენი მიზანი და გაუნელებელი სურვილი. ამისთვის ევედრეთ უფალს.

ყოველდღე გულის სიღრმიდან ეძიეთ უფალი და როდესაც იპოვით მას, დადექით შიშით და რიდით, როგორც ქერუბიმნი და სერაფიმნი, რადგან გული თქვენი გახდა ტახტი უფლისა, მაგრამ იმისათვის, რომ იპოვოთ ღმერთი, საჭიროა თავმდაბლობა, რადგან ამპარტავანთ უარყოფს უფალი, გულით თავმდაბალნი კი უყვარს და ხშირად არის მათთან, მათზე უფალი ამბობს: "აი, ვის მივაპყრობ მზერას - გლახაკს და სულგამწარებულს, ჩემი სიტყვების მოშიშს" (ეს. 66.2).

ვიბრძოლოთ, რამეთუ კეთილია ეს ბრძოლა და ღმერთი გაგვაძლიერებს. ბრძოლაში გამოჩნდება ჩვენი სისუსტეები, ნაკლოვანებები და შეცდომები. ეს არის ჩვენი სულიერი მდგომარეობის სარკე. ვინც არ იბრძვის, ვერ შეიცნობს თავის თავს.

გადაჭარბებული მწუხარება და უიმედობა მავნებელია და სახიფათოც კი. ძალიან ხშირად იგი ეშმაკისგანაა წაქეზებული, რათა შეაჩეროს მებრძოლის წინსვლა. ყველა ჩვენგანს გაგვაჩნია სისუსტეები, ვნებები და შეცდომები, რომელთაც ღრმად აქვთ გადგმული ფესვები. მრავალი მათგანი ადამის ცოდვით მივიღეთ. შეუძლებელია მათი აღმოფხვრა მოუთმენლობითა და გამუდმებული მწუხარებით, არამედ მოთმინებით, მოლოდინით და შეუპოვრობით. სრულყოფილების გზა საკმაოდ გრძელია. ევედრეთ ღმერთს, გაგაძლიეროთ. მოთმინებით გადალახოთ ყველა დაცემა. სასწრაფოდ წამოდექით და გაიქეცით. ნუ დადგებით პატარა ბავშვივით დაღონებულნი და მტირალნი უნუგეშოდ იქ, სადაც დაეცით.

იფხიზლეთ და ილოცეთ, რათა არ შეხვიდეთ განსაცდელში. ნუ დაკარგავთ იმედს, თუნდაც მრავალჯერ დაეცეთ ძველი ცოდვებისათვის. ზოგი მათგანი თავისი ბუნებითაა ძლიერი და ზოგიც ჩვევაა, მაგრამ დროის დინებით და ჩვენი ძალისხმევით განიდევნებიან. დაე, ნურასოდეს გაგიცრუვდებათ იმედი.

მალე იკურნება თუ არა სული? ამ კითხვაზე პასუხობს არქიმანდრიტი ლაზარე (აბაშიძე) წიგნში "სულის ფარული სნეულებანი":

ნათელია, რომ ის, რაზეც დამოკიდებულია ცხონების საქმის მთელი მდინარება, არის საკუთარი დაცემის გაცნობიერება, სიმდაბლე და მაღალ სულიერ ნიჭთა მისაღებად საკუთარი თავის უღირსების აღიარება; საჭიროა, მოთმინებით ვიტვირთოთ სინანულის ღვაწლი და აუჩქარებლად დაველოდოთ განკურნების ნიშნებს. ძალზე მნიშვნელოვანია აუჩქარებლობა! დღეს ეს მრავალს აბრკოლებს. ჩვენ ძალზე ვჩქარობთ - შრომის ნაყოფის უმალ ხილვა გვსურს; მცირე სინანულისთვის მაშინვე მოველით უდიდეს წყალობას, ერთხელ წამოვიტირებთ საკუთარ თავზე და გვგონია, რომ უკვე განვიწმიდეთ და განვსპეტაკდით; მოველით ანგელოზების ხილვასა და ჩვენდამი განსაკუთრებული საღმრთო კეთილნებობის ნიშნებს, თითქოს უკვე ღირს-ვიქმენით სულიწმიდის მრავალი ნიჭისა. აქედან იბადება ხშირი ცდუნება.

სულ სხვა რამეს გვასწავლის მართლმადიდებელ მოღვაწეთა გამოცდილება. პატერიკიდან კარგად ჩანს, რა რთული, ხანგრძლივი, შრომატევადია კეთროვანი სულის განწმედა მონასტრებსა და უდაბნოებშიც კი, სადაც განკურნებისთვის ყველაზე შესაფერისი პირობებია. უდაბური მთები და ხევები, უღრანი ტყეები, სადაც მოღვაწეობდა ბევრი მამა, ამა სოფელთან და ხშირად ადამიანებთანაც ყოველგვარი ურთიერთობის გაწყვეტა, უმკაცრესი მარხვა, მოუკლებელი ლოცვა ღრმა რწმენითა და ღმრთისადმი სრული სასოებით, მუდმივი გლოვა საკუთარ თავზე და წმინდა მოსაგრეთა სხვა უმაღლესი ღვაწლნი - განა არ არის უძლიერესი იარაღი ღრმად ფესვგამდგარი ყველა ცოდვის ამოსაძირკვად? ასეთი წესით მცხოვრები კაცი თითქოს უმოკლეს დროში სრულიად უნდა განიწმიდოს ყველა ვნებისაგან, საერთოდაც კი დაივიწყოს ცოდვის არსებობა, მაგრამ სინამდვილეში ეს ასე არ ხდება. წმიდანები დიდ დროს - ათწლეულებს - ატარებდნენ დაძაბულ ბრძოლაში გულში ჩაბუდებული ვნებების გველებთან, სანამ მიაღწევდნენ ამ ვნებათაგან განთავისუფლებას, მათ აკვდინებდნენ და სულიერ სიმშვიდეს პოვებდნენ.

"ვნებები ადამიანში მის აღსასრულამდე ინარჩუნებენ გამოღვიძების უნარს და კაცისთვის უცნობია, როდის და რომელი ვნება გამოიღვიძებს მასში, ამიტომ სანამ სულდგმულობს იგი, მუდამ ფხიზლად უნდა აკვირდებოდეს საკუთარ გულს; მართებს, განუწყვეტლივ ღაღადებდეს ღმრთისადმი, ევედრებოდეს მას შემწეობასა და შეწყალებას", - ამბობდა ამბა ესაია.

იორდანეს უდაბნოში სინანულის გამო წასულმა მარიამ მეგვიპტელმა იქ ორმოცი წელი იცხოვრა საზრდოსა და სამოსის გარეშე - მხოლოდ მცენარეთა ფესვებით იკვებებოდა და კაცთაგან არავის შეხვედრია. აქედან ჩვიდმეტი წელი ებრძოდა იგი თავის გულისსიტყვებს, როგორც მძვინვარე მხეცებს. მწირ საკვებს იგემებდა თუ არა, მყის ეძალებოდა გულისსიტყვები ხორცსა და თევზზე, მოსწყურდებოდა ღვინო, მოენატრებოდა უხამსი სიმღერები - ისინი ჩაესმოდნენ და უშფოთებდნენ სმენასა და გულს. მარიამი გოდებდა, მწუხარებით შეჰღაღადებდა ზეცას, ღმერთისგან შეწევნას ითხოვდა. გულში გაჩაღებული ვნებითი ცეცხლი სიძვის წადილს უღვივებდა და მთლიანად წვავდა მას. იგი პირქვე ემხობოდა მიწაზე და ასე იწვა დღე და ღამე, სანამ სინანულის ნაყოფს არ გამოიღებდა და ღმრთის წყალობა არ ჩაუქრობდა ბოროტ ამბოხს. ბნელი - ბნელს, უბედურება უბედურებას ცვლიდა ჩვიდმეტი წელიწადი და მხოლოდ ამის შემდგომ გამოეცხადა შემწედ ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობელი, დაიწყო მისი დამოძღვრა და განდევნა მარიამის სულიდან ყოველგვარი ცოდვითი აღძვრა.

ღირსი იოანე მრავალვნებული მოღვაწეობდა კიევ-პეჩორის ლავრაში და ბევრი იტანჯა სიძვის გულისთქმისგან, ვერაფრით მოიშორა იგი - ვერც წყურვილით, ვერც შიმშილით, ვერც მძიმე ჯაჭვებით. მაშინ იგი დაეყუდა მღვიმეში, სადაც დაიწყო ვნებასთან უსასტიკესად ბრძოლა. წმიდანი იქამდეც მიდიოდა, რომ მხრებამდე მიწაში იმარხებოდა, მაგრამ სიძვის გულისთქმის მხურვალება არ უნელდებოდა. დროდადრო ეშმაკი უზარმაზარი გველის სახით თავს ესხმოდა მოღვაწეს, აუძლურებდა და ტანჯავდა. ბოლოს - მღვიმეში მისი დაყუდებიდან ოცდაათი წლის შემდეგ, ამდენი გაჭირვების მერე - უფალმა იხსნა თავისი მონა. მხოლოდ მაშინ დაიხია უკან ვნებამ და საღმრთო ნათელი მოეფინა მოღვაწეს.

ამბა ამონმა თქვა: "მე თოთხმეტი წელი გავატარე სკიტში, ღმერთს დღედაღამ ვევედრებოდი, რომ ჩემთვის მოემადლა მრისხანების დაძლევის უნარი".

"არაფერია ცოდვით ჩვევაზე უარესი. ცოდვითი ჩვევით დასნეულებულს მისგან განსათავისუფლებლად ხანგრძლივი დრო და დიდი შრომა სჭირდება", - თქვა ერთმა ეგვიპტელმა ბერმა.

აი მართლმადიდებლური სწავლება! არ უნდა ეძებო მოსვენება, არც მსწრაფლ თავის დაღწევა ყოველივე სამწუხაროსა და მტანჯველისაგან, საკუთარ ვნებათაგან მალე განთავისუფლებაც კი არ უნდა გწადდეს - ისურვე მხოლოდ გული შემუსვრილი და დამდაბლებული - მას ღმერთი არ შეურაცხყოფს (შდრ. ფს. 50, 19). მარტო ეს არის სათნო ღმერთისთვის, რომლის სიწმიდის წინაშეც მთელი ჩვენი "სისპეტაკე" არის ჭუჭყი და სიბილწე. ღმრთის წინაშე თავად ცაც არ არის სუფთა.

როგორ ეწინააღმდეგება ამ სულს მრავალი თანამედროვე რელიგიური სწავლება და განწყობილება; როგორ არის ახლა გავრცელებული სულიერ ნუგეშთა - რაღაც ტკბობითი, უზრუნველი, უდარდელი განწყობის, თითქოსდა უკვე "სამოთხისეული" ნეტარების - ძიება, ოღონდ აქ, ამქვეყნადვე, საკუთარი ცოდვითი წყლულებისგან განწმედის, განბანის გზის გაუვლელად. ამგვარი რელიგიური სწავლებანი უბიძგებენ კაცს, თვალი დახუჭოს საკუთარ სნეულებებზე; ეგონოს, თითქოს ჯანმრთელია; აქეზებენ, უხაროდეს და ტკბებოდეს თავისი ცრუ სიჯანსაღითა და გამოგონილი სრულყოფილებით; აჩვევენ მზაკვრული სიმშვიდით უყუროს თავის სამომავლო ხვედრს, დაეწაფოს მოჩვენებით ბედნიერებასა და ჰარმონიას, სინამდვილეში კი საკუთარ თავში ატაროს უდიდესი მწუხარების თესლი, საშინელი ტანჯვის დასაბამი, რაც მაშინ გაცხადდება, როდესაც ასეთ შეცდენილ ადამიანს სიცოცხლესთან ერთად წაერთმევა ჭეშმარიტი ვითარების შემბურველი სიცრუის საფარველიც.

და რაოდენ ბრძნული, რაოდენ ნუგეშისმცემელია ჩვენი მართლმადიდებლური სარწმუნოება! დაე, მწუხარენი ვიყოთ აქ, ამქვეყნად: ეშმაკთაგან, კაცთაგან, საკუთარ ხორციელ და სულიერ უძლურებათაგან; ვტიროდეთ და ვგოდებდეთ მიწიერი, წარმავალი ცხოვრების ბოლომდე, სამაგიეროდ - ყოველივე ტკბილი და მანუგეშებელი გველოდეს მარადისობაში! დროებით, ცვალებად ყოფაში არც არის საიმედო, რაიმე ფასეული გვქონდეს.

სულიერ სნეულებებს ასე არ უყურებენ ცდუნებულნი; ის, ვინც არ იწყნარებს ჩვენი წმინდა ეკლესიის და წმინდა მამათა მიერ ნაქადაგებ სინანულს, არ ენდობა მართლმადიდებლურ სწავლებას და თამამად ეკიდება ყველა სირთულის გადაწყვეტას - მისთვის ყველაფერი ერთობ მარტივია. ერთხელ მოვისმინე,ორმოცდაათიანელი როგორ ესაუბრებოდა მართლმადიდებელ ქრისტიანებს, საყვედურობდა, რომ არიან ფარისეველნი, გულცივნი და არ უყვართ ღმერთი. მართლმადიდებელთა აღიარებას, რომ არიან სულიერად უძლურნი, ვნებებით აღსავსენი, ორმოცდაათიანელი ხსნიდა მათი დაუდევრობით და იმით, რომ არ უნდათ, სრულიად მიენდონ "მადლის" მოქმედებას. მისი აზრით, მიზეზი თავად მართლმადიდებლებშია - მათ რომ უნდოდეთ, მყისვე განთავისუფლდებოდნენ ყველა ვნებისგან, ამისთვის კი საკმარისია მხოლოდ მტკიცე გადაწყვეტილების მიღება და სინანულის ძლიერი სულიერი განცდა - და მთელი მათი ცოდვილობა მყისვე აორთქლდება, "მადლი" მაშინვე პირწმიდად გაათავისუფლებს მონანულს ნებისმიერი ცოდვითი მიდრეკილებისგანაც კი. ასეთი სინანული უმალ ამოშანთავს ყველა ცოდვას სულიდან და ისიც მყისვე შეიძენს განჭვრეტის უნარს და განათლდება. ასე რომ, მისი აზრით, ყველაფერი დამოკიდებულია არჩევანზე, მტკიცე გადაწყვეტილებაზე და ა. შ. თავად მან თურმე მაშინვე, პირველივე მხურვალე "სინანულის" აქტის დროს, შეიგრძნო ეს თავისუფლება და შეიძინა "სულიწმიდის მადლი", რის შემდგომ სრულიად შეცვალა თავისი ცხოვრება, მუდამ გრძნობს უჩვეულო სიყვარულს ყველას მიმართ, მუდამ მზად არის, თავი გაწიროს ღმრთისთვის; ის "ნათლითაა" გაბრწყინებული და საოცრად ბედნიერი. და მართლაც, ის რაღაც შინაგანი მხურვალე აღფრთოვანებით იყო ანთებული. მან თანამოსაუბრეებს მოუთხრო იმ სასწაულებზე, რომლებიც ამ განცდის შემდგომ განუწყვეტლივ აღესრულებოდა მასზე და მისი ოჯახის წევრებზე (ისინიც თურმე ასევე სასწაულებრივად გარდაქმნა ორმოცდაათიანელებთან "ნათლისღებამ").

მართლმადიდებლების ყოველი სიტყვისგება და რჩევა, სიფრთხილით მოჰკიდებოდა ამგვარ საოცრებებს, რამდენიმე მცდელობაც - ცდუნებულისთვის გაეცნოთ სწავლება საკუთარი თავის მიმართ უნდობლობისა და კაცის სულის ღრმა დასნეულების შესახებ, ორმოცდაათიანელისათვის თავისი სიმართლის ახალი დადასტურების ტოლფასი იყო და მოსმენილმა კიდევ ერთხელ დაარწმუნა იგი, რომ მართლმადიდებლებმა თავიანთი დაუდევრობის,მცირედმორწმუნეობისა და გაუბედაობის, "უსიცოცხლო კანონებზე" მიჯაჭვის, "ფარისევლობის" გამო დაკარგეს ღმერთთან ყოველგვარი კავშირი. მას ეს შეხედულება არც შეუცვლია.

აღსანიშნავია, რომ ასეთ ადამიანებს ახასიათებთ გარეგნული მხნეობა, სიცოცხლის ხალისი, სიფიცხე, მოჩვენებითი წმინდა მოშურნეობა, თავის უარყოფა,მზაობა ნებისმიერი ღვაწლის აღსასრულებლად და სხვა გარეგნულად გამოკვეთილი ნიშნები. ისინი მათი საშუალებით ახდენენ დამატყვევებელ შთაბეჭდილებას, რის გამოც ბევრი მათ ანიჭებს უპირატესობას თავმდაბალ მართლმადიდებელ ქრისტიანთან შედარებით, რომელიც მძიმედ წუხს, კარგს არაფერს ფიქრობს საკუთარ თავზე და ამიტომაც არის თავშეკავებული, ზოგჯერ დათრგუნულიც კი ჩანს.