რელიგიის ზუსტად განმარტების უამრავი მცდელობა არსებობს , თუმცა ჯერ-ჯერობით ვერავინ მოახერხა მოეძებნა ისეთი ვარიანტი, რომელიც ამ ცნებას სრულად და ამომწურავად ახსნის. რელიგიის არსს თავისებურად განმარტავენ ფსიქოლოგები, სო ციოლოგები, ფილოსოფოსები, ეთნოგრაფები, თეოლოგები... ეს კიდევ ერთხელ მიუთითებს რელიგიის მრავალმხრივობაზე.

ცნობილი მკვლევარი ჰელმუტ გლაზენაპი რელიგიის უმთავრეს თავისებურებად რწმენას მიიჩნევს. რწმენა, "რისკენაც ადამიანი გონების, გრძნობის, სურვილებისა და პრაქტიკის საშუალებით მიდის", იმ ზებუნებრივი პიროვნული და უპიროვნო ძალების მიმართ წარმოიქმნება, რომელთა კეთილგანწყობის მოპოვებისკენაც ისწრაფვის ადამიანი.

სოციოლოგიის თვალსაზრისით, რელიგია - ეს არის აზრებისა და ქმედებების მწყობრი სისტემა, რომელიც შთაგონებულია უმაღლესი არსებისგან და საშუალებას აძლევს ადამიანს ახსნას ცხოვრების ძირითადი საკითხები, არ შეეგუოს სიკვდილს, არ ჩავარდეს სასოწარკვეთილებაში და არ მისცეს ბოროტებას საშუალება, ცხოვრება დაუნგრიოს. ღმერთის შემეცნების პროცესში ადამიანს ეხმარება სურვილი, პასუხი გასცეს იმ უამრავ კითხვას, რომელიც მის ყოველდღიურ ცხოვრებაში იბადება; იპოვოს ცხოვრებისეული საკვანძო პრობლემების: სიკვდილის, ტკივილის, ბოროტების, შიშის, ავადმყოფობის ახსნა. როდესაც ჩნდება უფსკრული რეალურ ცხოვრებასა და იმედს შორის, ადამიანები ცდილობენ, ეს დაბრკოლება "რწმენაში ნახტომით" გადალახონ. ასეთი "ნახტომი" ერთგვარი გამოსავალია ყოველდღიური პრობლემებიდან. ის გვარწმუნებს, რომ ცხოვრება არც ისე რთულია, როგორადაც გვეჩვენება და ჭეშმარიტება არ არის ის რეალობა, რომელშიც ყოველდღიური ცხოვრებით ვცხოვრობთ. რწმენა გვეუბნება: ოდესმე ტკივილიცა და ბოროტებაც დამარცხდება.

რელიგია საყოველთაო და ზოგადსაკაცობრიო ფენომენია. დედამიწაზე არ არსებობს ხალხი, საზოგადოება, რომელსაც არ გააჩნია გარკვეული, თუნდაც პრიმიტიული სარწმუნოება ან რწმენა. იმ შემთხვევაში, თუ საზოგადოებას დეკლარირებული აქვს უღმერთობა, მისი ცალკეული წევრები თავისდაუნებურად მაინც პოულობენ ღმერთის სანაცვლოს. ასეთ შემცვლელებად გვევლინებიან "უცოდველი" და "დიდად პატივცემული" ბელადები, უტოპიური მიზნები და იდეალები, ტრადიციები, რომლებიც იძენენ რიტუალის შინაარსს, სიმბოლოები და კონკრეტული ტერიტორიები, რომლებსაც სცემენ თაყვანს. რელიგიური თავდადება, რომელიც მათში ვლინდება, ნათლად მიუთითებს ადამიანების შინაგან სწრაფვაზე, გახდნენ რაიმე ისეთზე დამოკიდებულნი, რაც მათ ცხოვრებას აზრსა და მიზანს შესძენს.

ხშირად რელიგიას აღიქვამენ როგორც საშუალებას მხოლოდ ამქვეყნიური კეთილდღეობის მისაღწევად. ადამიანებს სურთ, რომ ღმერთი დაეხმაროს მათ ყოველდღიურობაში (ავადმყოფობის, ტკივილის დაძლევაში, მტრებისგან თავდაცვაში, მატერიალური სიძნელეების გადალახვაში). მეორე მხრივ, ადამიანს აქვს მოთხოვნილება, მის ცხოვრებაში არსებულმა უმთავრესმა მოვლენებმა (დაბადება, ქორწინება, სიკვდილი და ა.შ.) შეიძინონ აღმატებული, მარადიულობასთან ზიარებული აზრი. თუმცა რელიგიის არსი და მისი როლი ამით სულაც არ ამოიწურება. რელიგიას სულ სხვა მიზნები აქვს.

რელიგია თავის მთავარ მიზნად ისახავს ადამიანის გადარჩენას. ტერმინი "გადარჩენა" უარყოფითი თვალსაზრისით იმ ცუდი მდგომარეობიდან თავის დახსნას ნიშნავს, რომელშიც ადამიანი იმყოფება. დადებითი თვალსაზრისით გადარჩენა იმ ნეტარი მდგომარეობის მიღწევაა, რომლისკენაც მორწმუნენი ისწრაფვიან. ზოგიერთი რელიგია "გადარჩენაში" გულისხმობს ამქვეყნიურ კეთილდღეობას, მშვიდობასა და უსაფრთხოებას, ამავე დროს ასეთი რელიგიის მიმდევრები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ იმ მდგომარეობას, რომელიც მათ საიქიოში წარმოუდგენიათ.

ეკლესიის თვალსაზრისით გადარჩენა არის პიროვნებაში დაკარგული სრულყოფილების აღდგენა, ცოდვებისგან გათავისუფლება, ქრისტესთან შერწყმა. გადარჩენა გულისხმობს ეგოიზმისა და ამპარტავნების გამო ღმერთთან, ადამიანებთან, ზოგადად სამყაროსთან და საკუთარ თავთან დაკარგული ურთიერთობის მოძიებასა და განახლებას. იგი მიიღწევა ქრისტეს რწმენითა და ეკლესიური ცხოვრებით ანუ ღმერთთან თანაზიარებით - ამ ურთიერთობაში ღმერთი ადამიანს თავისი ცხოვრების ნაწილს უწილადებს და ადამიანი იწყებს ღმერთში არსებობს.