ქაშვეთის ეკლესიის სახელწოდებასთან დაკავშირებით მრავალი მოსაზრება არსებობს. ამბობენ, რომ დავით გარეჯელს დედაკაცმა ცილი დასწამა , შენგან ორსულად ვარო, დავითმა დაწყევლა, - ქვა გეშვასო და, მართლაც, ქვა შვა, რის გამოც ამ სალოცავს "ქ(ვ)აშვეთი" ეწოდა. ზოგიერთი, ტაძრის სახელწოდებას უკავშირებს სალოცავი ქვის სვეტს და ამბობს, რომ ტერმინი ქვა-სვეტიდან წარმოიქმნა (ვ. აბაევი).

ჩემი აზრით, ქაშვეთი მომდინარეობს ინფექციური სნეულების, კეთრის ძველქართული სახელწოდებიდან. X საუკუნის ქართული ხელნაწერის, "უსწორო კარაბადინის" მიხედვით, კეთრს ეწოდებოდა ქაშვეთი (ქაშოვეთი, ქაშოეთელა, ქაშოეთი) ანუ ჯუზამი. ასეთ ავადმყოფებს მოსახლეობისგან აცალკევებდნენ: "ერთობ რიდება უნდა, იცოდით, ბრძანებითა ღმრთისათა". მათ ათავსებდნენ სპეციალურ სასნეულო სახლებში, რომლებიც მონასტრების საზღვრებში იყო მოთავსებული.

V საუკუნეში საავადმყოფოები და მოხუცთა თავშესაფრები საქართველოში დაუარსებია პეტრე იბერის დედას ბაკურდუხტს. ამავე პერიოდში თვით პეტრე იბერი პალესტინაში აშენებდა მონასტრებს და მათთან არსებულ სამკურნალოებს. პალესტინაში VI-VII საუკუნეებში ქართული სამედიცინო კულტურის მნიშვნელოვან კერად იქცა საბაწმინდის ცნობილი ლავრა, რომელსაც საკუთარი სასნეულო ჰქონდა. ეს ტრადიცია გრძელდება. ექვთიმე მთაწმინდელი ათონის მთაზე აშენებდა არა მარტო მონასტრებს, არამედ საავადმყოფოებსა და მოხუცთა თავშესაფრებს.

VI საუკუნეში იოანე ზედაზნელის მოწაფეებიდან დავით გარეჯელი აარსებს გარეჯის მონასტერს, ზენონი - იყალთოს მონასტერს, სადაც აუცილებლად იქნებოდა სასნეულო სახლები.

სიმონ ყაუხჩიშვილის მოსაზრებით, გელათის აკადემიასთან ქსენონიც უნდა არსებულიყო, სადაც მოღვაწეობდნენ არსენ იყალთოელი და იოანე პეტრიწი.

ეს ყოველივე იმისთვის მოვიხსენიე, რომ საქართველოში უცხო არ იყო მონასტრებთან სასნეულო სახლების არსებობა.

დღევანდელი ქაშვეთის ტაძარი აშენდა ძველი ეკლესიის ადგილზე ქართველი მეცენატის, დავით სარაჯიშვილის დაფინანსებით 1904-1910 წლებში. ადრე აქ იდგა დავით გარეჯელის სახელთან დაკავშირებული უძველესი ტაძარი, რომელიც XVIII საუკუნეში ამილახვრების აგებულმა აგურის ეკლესიამ შეცვალა. XIX საუკუნის მიწურულს ეს ეკლესიაც დაზიანებულა და ქაშვეთის მაშინდელი წინამძღვრის, მარკოზ ტყემალაძის თაოსნობით გადაწყდა ახალი შენობის აგება, რომელიც დღეს რუსთაველის გამზირს ამშვენებს.

VI საუკუნეში ტაძრის ნაწილი, მაშინდელი წესის მიხედვით, ალბათ, სასნეულო სახლიც იყო, სადაც იმ დროისათვის ყველაზე საშიში სენით დაავადებულებს ათავსებდნენ, ეს მიდამო ქალაქის ცენტრიდან დაშორებული გახლდათ. ქაშვეთი, დღევანდელი ტერმინოლოგიით, კეთრი, ითვლებოდა ყველაზე საშიშ სნეულებად. ჩვენმა წინაპრებმა იცოდნენ მისი ინფექციური ხასიათი: "ესე სენი ძნელი არის და ძნელად გამოვა ამისგან კაცი. ესე ფსელსა გარყვნის კაცისასა; და შვილსა გაუავებს და არცა იგი გამრთელდების. და ვინც ქაშვეთელსა თან იქნების, ანუ მისსა ჯამშიგა სჭამს და სუამს, მასაც გაყუების".

მოხმობილი ციტატით ჩანს, რომ საჭირო იყო ავადმყოფთა სრული იზოლაცია. ყველა ცდილობდა, განცალკევებულიყო სნეულისაგან, სამუდამოდ მოშორებოდა მას. სნეულთა ერთადერთი იმედი, მომვლელნი, ღვთისმსახურნი იყვნენ, რომლებიც, იცოდნენ რა ამ სნეულების გადადების დიდი საშიშროება, თავგანწირვით ემსახურებოდნენ სნეულთ.

კიდევ ერთ ციტატას მოვიყვან უსწორო კარაბადინიდან, სადაც საუბარია ქაშვეთით დაავადებულთა დახმარებაზე კლიმატური პირობებით: "თუ მთისა ქვეყანასა იყოს, ბარსა წაიყვანეთ და თუ ბარსა იყოს, მთასა წაიყვანეთ, და ადგილისა ცულა ერთობ კარგი არის".

მაშასადამე, მთის საქართველოშიც უნდა ყოფილიყო ქაშვეთი. არც შევმცდარვარ: სოფელი ქაშვეთი არის მესტიის რაიონში, დაბა მესტიიდან 3,5 კილომეტრში, მდინარე ენგურის მარჯვენა შენაკადის, მდინარე მულხრის მარჯვენა ნაპირზე. ამავე მოსაზრებიდან გამომდინარე, საქართველოში ქაშვეთის სახელწოდებით სხვაგანაც უნდა იყოს ტაძრები, სადაც დღევანდელი ტერმინოლოგიით ლეპროზორიუმები იყო ძველ საქართველოში. ჩემი ინფორმაციით, ამავე სახელწოდების ეკლესია უნდა იყოს სოფელ ლილოშიც (სოფელი ქაშვეთი არის აგრეთვე ხაშურის რაიონში, ქაშვეთის გორა ჰქვია მთას გარდაბნის რაიონში, ივრის ზეგანზე, - რედ.).

ინტერესმოკლებული არ უნდა იყოს ის ფაქტიც, რომ იბერიულ-კავკასიურ, კერძოდ, ნახურ ენებში "ქაშ" - ფუძე სამარეს, საფლავს, აკლდამას აღნიშნავს, ანუ ადგილს, სადაც სნეულები სიკვდილს ელოდებოდნენ (მ. ჩუხუა).

ყოველივე ზემოთქმული მაძლევს უფლებას, დავასკვნა, რომ ტერმინი "ქაშვეთი" დაკავშირებულია ადრეულ და შუა საუკუნეებში გავრცელებულ უმძიმეს სნეულებასთან - კეთრთან და მის მოსავლელად შექმნილ სასნეულო სახლებთან.