"ძველი საუკუნის ჭაღარა გამშვენებს,
ახალ ასწლეულშიც შერჩი დედამიწას ,
ღვთისმშობლის ნაქსოვი კვართით დაიბეჭდა
უფლის კურთხეული შენი ცა და მიწა".

ამ სიტყვებით განადიდა პოეტმა საქართველოს ძველი დედაქალაქი - მცხეთა, ადგილი, საიდანაც იწყება ქრისტიანობის ისტორია საქართველოში და რომელსაც უკავშირდება ქართველი ერის სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბება. მცხეთაშია დაფლული ქრისტიანულ სიწმინდეთა შორის უდიდესი - ეკლესიის ერთიანობის სიმბოლოდ წოდებული უფლის კვართი. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, უწმინდესი და უნეტარესი ილია მეორე ბრძანებს: "განუყოფელი კვართი უფლისა უდიდეს ძალას ანიჭებს ქართველ ერს და უდიდესი ღვაწლისკენაც მოუწოდებს. კვართის განუყოფლობა სიმბოლოა ადამიანთა შორის ერთობისა და ღმერთთან უწყვეტი კავშირისა. ღვთისა და მოყვასისადმი სიყვარულის ამ დაუშრეტელმა წყარომ გადაგვარჩინა და მოგვიყვანა დღემდე. საქართველო, როგორც მფლობელი საკაცობრიო მნიშვნელობის სიწმინდისა, მოწოდებულია არა მარტო თვითონ იყოს განუყოფელი და მთლიანი ქვეყანა, არამედ სხვა ერებსაც მისცეს მაგალითი ერთიანობისა".

"ქალაქი მცხეთა განდიდებულ იყო უმეტეს ყოველთასა", - მოგვითხრობს "ქართლის ცხოვრება". მცხეთაში უფლის კვართზე ამოზრდილი კვიპაროსი, ნაძვი ლიბანისა, გადაიქცა ნათლის სვეტად, სულიერ, მარადიული სიცოცხლის მომნიჭებელ ცხოველმყოფელ სვეტად და სიმბოლოდ ღვთაებისა. რისი სიმბოლოა მცხეთა, რა სიბრძნეა ჩადებული ამ უფლისგან გამორჩეულ ქალაქში, რაზე მოგვითხრობენ მასში დავანებული სიწმინდენი... ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება მაღალყოვლადუსამღვდელოესი წილკნისა და დუშეთის მთავარეპისკოპოსი ზოსიმე:

- მცხეთიდან იწყება ქრისტიანობის ისტორია საქართველოში. კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი ამ ისტორიას, რომელიც არსებითად საკათალიკოსოსა და წმინდა სავანეების ისტორიაა. როგორ გამოვლინდა ამ ყველაფერში ღვთის განგება?

- დიახ, საქართველოს ქრისტიანობაზე მოქცევა სწორედ მცხეთასთან არის დაკავშირებული. აქ მოღვაწეობდა წმინდა მოციქულთასწორი ნინო განმანათლებელი, აქ მოხდა ყველა ის მნიშვნელოვანი მოვლენა, რამაც ხელი შეუწყო შემდგომში ქართველი ერის გაქრისტიანებას. ეს, რაღა თქმა უნდა, არ გახლდათ შემთხვევითი. როგორც ჩვენი საეკლესიო გადმოცემა გვამცნობს, ღვთის განგებით, წმინდა ნინოს საქართველოში ჩამოსვლას ბევრად უფრო ადრე წინ უძღოდა მცხეთელი ებრაელის - ელიოზის მიერ მაცხოვრის კვართის ჩამოტანა. უფლის განგებით, მღვდელი ელიოზი იერუსალიმში მაცხოვრის ჯვარცმას ესწრებოდა, როგორც ერთ-ერთი წარმომადგენელი მცხეთელი ებრაელობისა. უფლის ჯვარცმისას მხედრებმა მაცხოვრის სამოსი ოთხ ნაწილად გაყვეს, უკერველ კვართზე კი წილი ყარეს და განგებამ ეს კვართი სწორედ მცხეთელ ელიოზს შეახვედრა - ის ღვთის ნებამ ღვთისმშობლის წილხვედრ იბერიას არგუნა. ელიოზმა ეს უდიდესი სიწმინდე მცხეთაში ჩამოიტანა. მისმა დამ - სიდონიამ იგი გულში ჩაიკრა და დიდი მღელვარებისაგან მაშინვე აღესრულა და კვართი მკერდში ჩაკრული დარჩა. მიცვალებულის მკერდიდან მისი გამოხსნა ვერ შეძლეს. აქაც ვლინდება ღვთის საკვირველი განგებულება. ალბათ, მომავალში გაცხადდება, თუ რატომ ინება ღმერთმა კვართის დაკრძალვა ქალწულ სიდონიასთან ერთად. ეკლესიის უძველესი გადმოცემით, წმინდა სიდონია მეორედ მოსვლის დროს კვართით ხელში შეეგებება მაცხოვარს. ეს საკვირველებანი პირველ საუკუნეში აღესრულა. კვართის დაკრძალვის ადგილას კი სვეტიცხოვლის დიდებული ტაძარი აღიმართა.

გამოხდა ხანი. თითქოს დავიწყებას მიეცა ყველაფერი. საქართველოში ჯერ კიდევ არ იყო ნიადაგი შემზადებული ქრისტეს სჯულის საქადაგებლად და ხალხის ქრისტიანული ნათლით განსანათლებლად. და ეს ნიადაგიც შემზადდა. დედა ღვთისმშობლის ლოცვა-კურთხევით, უფალმა იერუსალიმში გამოირჩია 12 წლის გოგონა - ქალწული ნინო, სამოციქულო მოღვაწეობა აღესრულებინა საქართველოში. იერუსალიმის პატრიარქმა იუბენალმა დალოცა წმინდა ნინოს საქართველოში მოსვლა. ცნობილია, რომ წმინდა ნინო ენათესავებოდა წმინდა გიორგის. ასე რომ, გარკვეული წანამძღვრები უკვე არსებობდა და შემთხვევითი ნამდვილად არ იყო ქალწული ნინოს გამორჩევა. ხომ შეიძლებოდა, უფალს გამოერჩია რომელიმე ცნობილი მღვდელმთავარი ანდა მოძღვარი ეკლესიისა (მაგალითად, ამისთვის მეზობელ სომხეთში, როგორც ვიცით, წმინდა გრიგოლ პართელი შეირჩა). მაგრამ ასე არ მოხდა საქართველოში, უპირველესად, ჩვენი ხალხის ბუნებიდან გამომდინარე. ამაყია ჩვენი ხალხი (განსაკუთრებით მთის ხალხი). უფალმა იცოდა, რომ ქართველთა სჯულის შეცვლა, წარმართული სიბნელიდან ქრისტიანობაზე მოქცევა ვერ მოხდებოდა სხვა გზით, თუ არ ქალწულებრივი სინორჩით, სინაზითა და სიწმინდით. ხედავთ, როგორი სიბრძნეა ჩადებული ნინოს გამორჩევაში?! ეს პატარა და უმწეო გოგონა შემდგომში ჩვენი ერის განმანათლებელი გახდა. მაგრამ მარტო წმინდა ნინო ვერაფერს გახდებოდა, რომ არა ის საკვირველებანი, რაც მაშინ უფალმა მცხეთაში აღასრულა. რაც უნდა დიდი მოღვაწე და მლოცველი ყოფილიყო წმინდა ნინო, თუკი უფალი არ მისცემდა მას სხვათა განკურნების ძალას, მარტო ადამიანური ძალების ამარა ხალხის გულის მონადირებას ვერ შეძლებდა. ცნობილია, რომ წმინდა ნინომ მაყვლოვანში უამრავი ადამიანი განკურნა, მრავალი სასწაული აღასრულა. ახალი სარწმუნოებისადმი ცნობისწადილი ხალხს სწორედ ამ სასწაულების წყალობით აღეძრა. ასე თანდათანობით შემზადდა ერი ნინოს მიერ ნაქადაგები სჯულის მისაღებად. ბოლოს კი ყველაფერი დაგვირგვინდა იმ საკვირველებით, რაც უშუალოდ სვეტიცხოვლის ადგილას მოხდა.

მეფე მირიანმა ღვთის სახლის აშენება გადაწყვიტა, რამაც მოციქულთასწორი ძალიან გაახარა. ტაძრის აშენება სამეფო ბაღში გადაწყვიტეს. მეფის ბრძანებით, მშენებლებმა მომავალი ტაძრისთვის მაღალი ნაძვები მოჭრეს და შვიდი სვეტი დაამზადეს. ექვსი სვეტი აღმართეს, მაგრამ მეშვიდეს, რომელიც შუაში უნდა აღემართათ, ძვრაც ვერ უყვეს - საკვირველი ძალა აკავებდა. წმინდა ნინომ იხილა "ხილვა განსაკრთომელი". სვეტი ცეცხლის სახით ჩამოვიდა ზეციდან და საიდანაც მოკვეთეს, იმ ძირიდან ათიოდე წყრთის სიმაღლეზე გაჩერდა. ეს უდიდესი სასწაული იყო, ღვთის განსაკუთრებული ძალისა და მადლის გამოვლინება საქართველოზე. ამის მერე უფრო გაუადვილდა ჩვენს ხალხს წმინდა ნინოს მიერ ნაქადაგები სარწმუნოების გათავისება. აქედან დაიწყო ჩვენი ერის ქრისტეს გზაზე შედგომა. მირიანმა ბრძანა ხალხის ქრისტიანული განათვლა. პირველ რიგში წმინდა ნინოს ხელით მეფე მოინათლა, შემდეგ - ნანა დედოფალი და მთელი ოჯახი. ამის შემდგომ მდინარე მტკვარი აკურთხეს და ნათლისღება დიდებულებმაც მიიღეს. მდინარეში გაინათლა ხალხიც. წმინდა ნინოს მითითებით, მტკვრისა და არაგვის შესართავთან ააგო პირველი ქრისტიანული ტაძარი საქართველოში, რომელსაც სახელად ეწოდა სვეტიცხოველი, ანუ სიცოცხლის მომნიჭებელი სვეტი, საიდანაც ჭეშმარიტი და მარადიული სიცოცხლე მიენიჭა ჩვენს ხალხს. წმინდა მირიან მეფემ ტაძარი შეამკო "ფრიადითა ოქროითა, ვერცხლითა და ყოვლითა სამკაულითა". თავიდან ტაძარი მაცხოვრის სახელობისა ყოფილა. იგი ხისგან იყო ნაგები. წმინდა მეფე ვახტანგ გორგასალმა ძველი, დაზიანებული ტაძრის ადგილას ააგო ახალი საკათალიკოსო ტაძარი, რომელსაც უკვე სხვა მნიშვნელობა დაეკისრა. მოგეხსენებათ, წმინდა ვახტანგ გორგასლის დროს საქართველოს ეკლესია გამოეყო ანტიოქიის ეკლესიას და ამ დროიდან იგი იწოდება ავტოკეფალიურ ეკლესიად. ავტოკეფალიის ბოძებასთან ერთად გაიზარდა ეპარქიებისა და მღვდელმთავრების რიცხვი და მცხეთის ტაძარი საკათალიკოსო ტაძრად გამოცხადდა. აქამდე მცხეთაში იჯდა მთავარეპისკოპოსი, რომელიც მართავდა საქართველოს ადგილობრივ ეკლესიას. სამთავარეპისკოპოსო ტაძრად განიწესა სამთავროს ტაძარი, რომელშიც თავის დროზე დაიკრძალნენ წმინდა მეფე მირიანი და დედოფალი ნანა. ასე რომ, წმინდა მეფე ვახტანგ გორგასლის საეკლესიო რეფორმის შემდეგ მცხეთაში ახალი სამღვდელმთავრო კათედრა დაფუძნდა. XI საუკუნეში, პატრიარქ მელქისედეკისა და მეფე გიორგი პირველის დროს აიგო უკვე მესამე ტაძარი სვეტიცხოვლისა, რომელიც საქართველოს ეკლესიის დიდება და მშვენება გახლავთ. ეს ტაძარი წმინდა ვახტანგ გორგასლის დროსვე იკურთხა 12 მოციქულის სახელზე, რაც ისევ და ისევ ავტოკეფალიასთან იყო დაკავშირებული. ეპარქიათა რიცხვიც გაიზარდა.

- როგორც ვიცით, კორნელი კეკელიძეს აქვს გამოკვლევა მცხეთის, როგორც "მეორე იერუსალიმის", შესახებ. ბევრი რამ აკავშირებს ერთმანეთთან იერუსალიმსა და მცხეთას. საქართველოს ეკლესიისთვის მცხეთის ჯვარი მაცხოვრის ანუ იერუსალიმის ჯვრად მოიაზრება, ხოლო გოლგოთის მთა, რომელზეც მცხეთის ჯვარი აღიმართა, იერუსალიმის გოლგოთის იგივეობრივად წარმოჩნდება. ეს დაკავშირება სიმბოლურია თუ კიდევ რაიმე სხვა შინაარსობრივი დატვირთვა აქვს?

- ეს არ გახლავთ მხოლოდ სიმბოლური დაკავშირება. ვფიქრობ, მასში ღვთის განსაკუთრებული განგებულებაა ჩადებული, რომელსაც ჩვენი წინაპრები ჭვრეტდნენ. სწორედ ამის გამო მცხეთა ოდითგანვე "მეორე იერუსალიმად" იწოდებოდა. იერუსალიმში მაცხოვარი ჯვარზე გააკრეს. იქ ვერ მოხდა ძველი და ახალი აღთქმის გაერთიანება-გამთლიანება. საქართველოში კი ეს სხვანაირად მოხდა. არ იყო შემთხვევითი, რომ ჩვენში პირველი ქრისტიანები ძველი აღთქმის ეკლესიის წარმომადგენლები ებრაელები იყვნენ და სწორედ მათ მოიტანეს იერუსალიმიდან ჯერ წმინდა ილია წინასწარმეტყველის ხალენი, შემდგომ კი მაცხოვრის კვართი. საქართველოში მოხდა ის, რაც ვერ აღესრულა იერუსალიმში - საოცარი გამთლიანება ძველი და ახალი აღთქმისა. მაცხოვარი აქ ჯვარზე არ გაუკრავთ, მაგრამ ის, რისთვისაც იგი ჯვარზე გაეკრა, სწორედ აქ, ჩვენთან აღსრულდა. ამიტომაც მცხეთა ღირსია, იწოდებოდეს "მეორე იერუსალიმად". გარდა ამისა, იერუსალიმში არის მაცხოვრის საფლავი, მცხეთაში კი მისი კვართია დავანებული, რაც უფლის ხილულად ჩვენთან ყოფნაზე მიანიშნებს. მცხეთაში არის ეკლესია-მონასტრები, რომლებიც იწოდება "ანტიოქიად", "გეთსემანიად", "თაბორად"... ჩვენმა წინაპრებმა თითქმის მთელი იერუსალიმი აქ გადმოიტანეს. ჩვენმა ერმა იმდენად გაითავისა ქრისტიანობა, რომ იერუსალიმის სიწმინდეების შესატყვისი მცხეთაშიც გამოჩნდა. მცხეთის უადრეს ეკლესიათა სახელები მომლოცველებს პალესტინის წმინდა ადგილებთან აახლოებდა. მაგალითად, იმ მთას, რომელზეც მცხეთის ჯვარი აღიმართა, გოლგოთის მთა ეწოდა. მცხეთა ხილულადაც დაემსგავსა იერუსალიმს. დღეს, როგორც იცით, სვეტიცხოვლის ტაძრის შიგნით, უფლის კვართის სიახლოვეს, არის ქვის პატარა ტაძარი, სამლოცველო. იგი მე-15 საუკუნეში ააგეს და მიამგვანეს იერუსალიმის უფლის საფლავის ეკლესიას.

- ტრადიციისამებრ, სვეტიცხოველი იყო ადგილი, სადაც ქართველი ბაგრატიონები მეფედ იკურთხებოდნენ. დღემდე აქ ხდება საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის აღსაყდრება. ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენა ჩვენი ერისა და ეკლესიის ისტორიაში სვეტიცხოველთანაა დაკავშირებული. ამ მხრივაც იგი შეუცვლელია...

- სვეტიცხოვლის ღირებულებას, მის ღირსებას ოდითგანვე მისი სიწმინდენი განსაზღვრავდა. არსად სხვაგან არ არის კვართი უფლისა - სვეტიცხოველში დავანებული ეს უდიდესი სიწმინდე. ამიტომაც გასაკვირი არ არის ის, რომ თუკი რაიმე მნიშვნელოვანი მოხდებოდა ერის ცხოვრებაში, იგი აუცილებლად დაუკავშირდებოდა ყველაზე წმინდა ადგილს საქართველოში - სვეტიცხოველს. ამაზე დიდი სიწმინდე აღარ იქნება ჩვენში. აქ გამთლიანდა ზეცა და დედამიწა საქართველოში. საგალობლებში ცხოველმყოფელ სვეტს ასე შეასხამენ ქებას: "ზეცისა და ქვეყნის შემაერთებელოო". ცოდვამ დედამიწა ზეცას დააშორა და მაცხოვარი მოვიდა, რათა ეს სიშორე სიახლოვედ შეეცვალა და ადამიანი ზეცად აღემაღლებინა. ხოლო ეს გამთლიანება ზეცისა და დედამიწისა მოხდა სწორედ აქ, მცხეთაში, სვეტიცხოვლის მახლობლად. ეს არის მართლაც შეუცვლელი და მიუღწევადი სიწმინდე. ვერც ერთი ტაძარი, ცამდეც რომ იქნეს აზიდული, ვერ მიაღწევს და ოდნავადაც ვერ მიეახლება იმ მადლსა და სიკეთეს, რაც სვეტიცხოველში არის დავანებული. ამიტომაც ხდებოდა და კვლავაც ხდება აქ ჩვენი ერისთვის ისეთი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მოვლენები, როგორიცაა მეფედ კურთხევა და პატრიარქის აღსაყდრება. ის კი არა, ეპისკოპოსად კურთხევაც, ძველი ტრადიციის თანახმად, მხოლოდ სვეტიცხოველში ხდებოდა. ეს ასეც უნდა იყოს. აუცილებლად აქ უნდა დაილოცოს მწყემსი ეკლესიისა. ეს დალოცვა უნდა მოხდეს უფლის იმ მადლითა და ძალით, რომელიც ისევ და ისევ მაცხოვრის კვართთანაა დაკავშირებული. და საერთოდ ამ მადლით უნდა მოხდეს საქართველოში ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენის დალოცვა. უფლის კვართზე აღმართული სვეტიცხოველი ყოველთვის ერის სულიერი ერთობის განსახიერებად განიცდებოდა. სწორედ ამიტომ 1917 წლის 25 მარტს ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა აქ გამოცხადდა. ქართველებისთვის სვეტიცხოველი იყო და დარჩება უპირველეს ტაძრად ტაძართა შორის, იგი მომავალშიც იქნება დედა ეკლესია.

- როგორც აღნიშნეთ, სვეტიცხოველი იყო და იქნება ყველაზე მნიშვნელოვანი ქრისტიანული ტაძარი საქართველოში, დედაადგილი ჩვენი ქრისტიანობისა. სვეტიცხოვლის ისტორიაში აირეკლება ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია მთელი თავისი დიდებითა და დაცემით, მისი ეკლესიური აზროვნება, მრწამსი...

- სვეტიცხოველს, როგორც ტაძარს, რა თქმა უნდა, თავისი ბედი აქვს, ისევე როგორც ადამიანს. ის მეტად იღბლიანი ტაძარია. წმინდა ნინო განმანათლებლის მოღვაწეობის დროსვე განისაზღვრა მისი მისია. "ქართლის ცხოვრებაში" ნათქვამია: "არ მოაკლდება ღმერთის დიდება ამ ადგილს". თვით კომუნისტური რეჟიმის დროსაც სულიერი ცხოვრება არ შეწყვეტილა აქ. მხოლოდ მცირე ხანს იყო შეჩერებული ღვთისმსახურება და ისიც სასულიერო პირების ნაკლებობის გამო. ღვთის დიდება ამ ადგილას ყოველთვის სრულდებოდა. არასოდეს დადგება ისეთი დრო, რომ სვეტიცხოველში არ აღესრულოს მსახურება უფალი ღმერთისა. თავიდანვე ასე განაწესა ღმერთმა. სვეტიცხოველს მან უწყალობა განსაკუთრებული ნიჭი და ძალა. რა თქმა უნდა, სვეტიცხოველს ახსოვს შემოსევებიც, რბევაც, მაგრამ ის საკვირველი მადლი, რომელიც მასშია დავანებული, ყოველთვის ავლენდა თავის ცხოველმყოფელ ძალას და მომავალშიც გამოავლენს. სვეტიცხოველი ერთადერთი და განუმეორებელია იმითაც, რომ ხელთუქმნელია, თავად უფლისაგან შეიქმნა, ის საკვირველი სავანეა ღვთისა.

ამიტომაც არის, რომ მირონის მომზადებისა და კურთხევის პატივი, უფლება საქართველოში მხოლოდ და მხოლოდ სვეტიცხოველს აქვს. ეს პატივი მას მე-9 საუკუნის შუა ხანიდან მიენიჭა. სვეტის სიწმინდეს ყოველთვის ეწეოდა და კვლავაც ეწევა სათანადო ანგარიში. სვეტიცხოველი არის დედა, მშობელი, პირველსახე, პირველნიმუში ქართული ეკლესიებისა, საფუძველი ქართული ეკლესიური აზროვნებისა. აქედან განეფინა ქრისტიანობა საქართველოს. ასე მგონია, ყველა ქართული ეკლესია მაინც იქით იყურება, სვეტიცხოვლისკენ, იქ ეგულება მშობელი დედა. მგონია, რომ იგი დედა ღვთისმშობელსაც განასახიერებს. ნიკოლოზ კათალიკოსს მიძღვნილი აქვს შესანიშნავი საგალობლები ცხოველმყოფელი სვეტისადმი, სადაც სვეტიცხოველი ზეციურ პატარძლად მოიაზრება. ასეთი დიდებით შემოსა იგი ღმერთმა. ეს ჩვენი ერის გადარჩენისთვის იყო დაშვებული ღვთისაგან. ამ სიწმინდით უნდა მოხდეს ქართველთა გადარჩენა.

- როგორც ცნობილია, სამთავროს დედათა მონასტერი ათეისტური რეჟიმის დროსაც ინარჩუნებდა თავის მნიშვნელობას. სამონასტრო ცხოვრება აქ მაშინაც კი არ შეწყვეტილა. გვიამბეთ, როდის და როგორ დაფუძნდა ეს მონასტერი...

- სამთავროს ეკლესიის დაფუძნება საქართველოს პირველი ქრისტიანი მეფის, წმინდა მირიანისა და დედოფალ ნანას სახელთან არის დაკავშირებული. აქ არის მათი განსასვენებელი. სამთავროს ძველი ტაძარი წმინდა მეფე მირიანის ბაღში აუგიათ. მისი სახელწოდება მთავრის ადგილსამყოფელზე მიუთითებს. გადმოცემით, ამ ტერიტორიაზე მთავრის ბაღი ყოფილა გაშენებული. XI საუკუნეში საქართველო გაერთიანდა მეფე ბაგრატ მესამის ხელით. ამ დროიდან განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მონასტრების მშენებლობას. სწორედ მაშინ აიგო სამთავროს ტერიტორიაზე ახალი ტაძარი. შემთხვევითი არ გახლავთ ისიც, რომ სამთავროს ტაძარი - მცხეთის ეს მეორე დიდი სიწმინდე აგებულია ფერისცვალების სახელზე. ამ ფაქტშიც ვლინდება ჩვენი წინაპრების უდიდესი სიბრძნე, რადგან სწორედ მცხეთაში მოხდა ჩვენი ხალხის ფერისცვალება - წარმართული სიბნელის ფერის შეცვლა ქრისტიანული ნათლით. აქ დაიკრძალა წმინდა აბიბოს ნეკრესელი. სამთავროს ტაძარს უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა მცხეთის სულიერ ცხოვრებაში. ახლანდელი დედათა მონასტერი XIX საუკუნის შუა ხანებში დაფუძნდა. უხუცესი მონაზვნის, დედა ეფემიას (ხიზანიშვილი) მონაყოლიდან მახსოვს, რომ სამონასტრო ცხოვრების დაწყებამდე სამთავროს ტაძრის ტერიტორია თურმე გაუკაცრიელებული ყოფილა. სამეგრელოდან მცხეთაში შემთხვევით ჩამოსულ ვინმე აზნაურ ფაღავას ფრიად მოსწონებია ეს ადგილი და გული დასწყვეტია იმის გამო, რომ ასეთი სიწმინდე კაცთაგან უპატიოდ იყო დატოვებული. აქ აღარავინ მოღვაწეობდა. სამეგრელოში დაბრუნებულმა ფაღავამ ეს ამბავი თავის გასათხოვარ დას - დარიას უამბო. დარიას ისედაც გულში ჰქონია მონაზვნობის სურვილი. ამდგარა ჩუმად, მამაკაცის ტანსაცმელი გადაუცვამს და ისე ჩამოსულა მცხეთაში. მონასტერი მასაც ძალიან მოსწონებია, გავლენიანი პირების დახმარებით მაშინდელ ეგზარქოსთან შესულა და ამ ადგილას დედათა მონასტრის დასაფუძნებლად ნებართვა უთხოვია. შეუკრებია დედები და დაუარსებია დედათა მონასტერი, რომელიც, ღვთის მადლით, დღემდე მოქმედებს.

- მეუფე ზოსიმე, თქვენი საეკლესიო მოღვაწეობის დაწყება სწორედ სამთავროს დედათა მონასტერთან არის დაკავშირებული. როგორ გაიხსენებდით იმ წლებს, უხუცეს მონაზვნებს, რომელთაც შეუნარჩუნეს ჩვენს ქვეყანას სულიერი ცხოვრების ეს ერთ-ერთი მძლავრი კერა...

- ძველ მონაზონთაგან ჩემს დროს არც ისე ბევრნი იყვნენ შემორჩენილნი. ყველა ძალიან მიყვარდა. ასე მგონია, მათ რომ არ შევსწრებოდი, ბევრი რამ დააკლდებოდა ჩემს ცხოვრებას. სხვა სიბრძნე ჰქონდათ, სხვა გონიერება, სხვაგვარად უყვარდათ ეკლესია. ძველი, მონაზვნური სული მათ უფრო მოჰყვებოდათ. მართალია, დიდი უნუგეშობა იყო იმ წლებში, მაგრამ მიუხედავად ამისა, უფრო ჯანსაღი სულიერება მკვიდრობდა და იმედიც უკეთესობისა მეტი ჰქონდათ. სულ სხვანაირი ლოცვა იყო, მიუხედავად მონაზონთა სიმცირისა. მახსოვს იღუმენია დედა ანა. თუში ქალი გახლდათ, ბევრი კარგი მახსოვს მისგან. სიტყვაძუნწი, მაგრამ საოცრად გონიერი და გულისხმიერი იყო. ხშირად ვესაუბრებოდი მას. ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა. მახსოვს დედა ეფემია. სულ მეხვეწებოდა - თავს გაუფრთხილდიო. რატომ-მეთქი. შენ სხვანაირად გიყვარს ეს მონასტერი, შვილოო. დედა ეფემია შეესწრო წმინდა კირიონ საძაგლიშვილის პატრიარქად კურთხევას. რუდუნებით ჰქონდა შემონახული დანა-ჩანგალიც კი, რომელიც სადღესასწაულო ტრაპეზობიდან შემორჩა. საოცრად უფრთხილდებოდა, სანუკვარ რელიკვიად, სიწმინდედ მიიჩნევდა ამ ნივთებს. საოცრად გონიერი ქალი გახლდათ. ყველაფერი ახსოვდა. ცოცხალი ენციკლოპედია იყო ეკლესიისა. ვნანობ, მისი მონაყოლი რატომ არ ჩავიწერე-მეთქი. მეგონა, არასოდეს დამავიწყდებოდა, მაგრამ დრომ და ჟამმა ბევრი რამ წაშალა. მღვდლობისას სამთავროს ტაძარში ვწირავდი, მღვდელმთავრად დადგენის შემდეგ - სვეტიცხოველში. ბინად მაინც სამთავროს მონასტერში ვიყავი. არც ის გახლდათ შემთხვევითი, რომ პირველი სასულიერო სასწავლებელი - მცხეთის სემინარია სწორედ სამთავროს მონასტრის ტერიტორიაზე გაიმართა. მომავალი სასულიერო პირი აუცილებლად მონასტრულ გარემოში უნდა აღზრდილიყო. ჩემს სულიერ ჩამოყალიბებას, სასულიერო პირად ქცევას დიდად შეუწყო ხელი სამთავროს მონასტერმა. მისი გალავანი მიცავდა საერო ცხოვრების შფოთისგან. სვეტიცხოველი, რა თქმა უნდა, უდიდესი სიწმინდეა, მაგრამ იქ მაინც ძნელად პოულობ კაცი იმ სულიერ სიმშვიდეს, რაც მონაზონსა და ბერს სჭირდება. სამთავროში უფრო შესაძლებელი იყო სიმყუდროვის შენარჩუნება. ძალიან მიყვარს სამთავროს მონასტერი. რაც მთავარია, იქ, მაყვლოვანში ლოცულობდა წმინდა ნინო. ზოგჯერ ისეთი შეგრძნება მეუფლება, თითქოს მის ნატერფალს ეხები, იმ სიმყუდროვეში რაღაც ნინოსეულს უფრო მეტად პოულობ, ვიდრე სხვაგან.

მაშინ იმდენი ხალხი არ დადიოდა სამთავროში. მოქმედი ტაძარი სვეტიცხოველი იყო. სამთავროში კი, ძირითადად, მონასტრის დედებისთვის სრულდებოდა მსახურება. თუმცაღა არცთუ იშვიათად მონასტრისადმი კეთილად განწყობილი ადამიანებიც მოდიოდნენ. მერე და მერე თითქოს უფრო იმატა მრევლმა. მაგრამ მაინც სვეტიცხოველთან შედარებით სამთავროში უფრო მეტად იყო მონასტრული სიმშვიდე და სიმყუდროვე, რაც მე ძალიან მიზიდავდა. სემინარიაში სწავლის დროსაც მახარებდა მონასტერში დარჩენა - ლოცვისთვის, წიგნის საკითხავად აქ შესანიშნავი გარემო იყო. თანაც ყველაფერი წმინდა ნინოს უკავშირდებოდა.

- სამთავროს დედათა მონასტრის ტერიტორიაზე მოქმედებდა სასულიერო სემინარია, რომელიც იმხანად ერთადერთი სასულიერო სასწავლებელი იყო საქართველოში. თქვენ წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობდით მას. გთხოვთ, გვიამბოთ, როდის დაარსდა ეს სასწავლებელი, როგორი გარემო იყო იქ შექმნილი, რაზე კეთდებოდა უმეტესად აქცენტი და რამდენად მნიშვნელოვანი იყო სასულიერო სემინარიის ფუნქციონირება მეტადრე იმ დროს...

- მცხეთის სასულიერო სემინარია დაარსდა 1963 წელს, კათოლიკოს-პატრიარქის, ეფრემ II-ის (სიდამონიძე) დროს როგორც სამოძღვრო კურსები და მალევე გადაკეთდა სასულიერო სემინარიად. მე თვითონ მომიწია იქ სწავლა. ეს იყო ძალიან საინტერესო წლები. თუმცა გაჭირვებაც დიდი იყო. უპირველესად, გვაკლდა კადრები. მასწავლებლებისა და სტუდენტების რიცხვი ხელისუფლებისგან იყო შეზღუდული. მაგრამ მიუხედავად ამისა, მაინც რაღაც სხვა, განსაკუთრებული სული ინახებოდა მაშინდელ სემინარიაში. მონასტრული გარემო სასიკეთო გავლენას ახდენდა სტუდენტებზე. დილა-საღამოს ლოცვები ტაძარში სრულდებოდა. დედები ხშირად ესაუბრებოდნენ სტუდენტებს. სხვანაირი სათუთი დამოკიდებულება არსებობდა ერთმანეთის მიმართ, რაც მომავალ მოძღვარში ბადებდა განსაკუთრებულ მოწიწებას დედა-ქალისადმი, საერთოდ შავოსნისადმი. ჩვენი სემინარია ჩაკეტილი, პანსიონატის ტიპის სასწავლებელი გახლდათ. სტუდენტები მეტ-ნაკლებად დაცულნი იყვნენ ყოველგვარი არასასურველი გავლენისგან. სხვათა შორის, ის სასულიერო პირები, რომელთაც ჩვენი სასწავლებელი დაამთავრეს, დღესაც გამორჩეულნი არიან სულიერებით, მოკრძალებით, თავაზიანობით... ცოდნაზე მეტად ჩვენთან სულიერება ფასდებოდა. განათლება უპირველესად სულიერებისთვის გვინდოდა და არა მხოლოდ განათლებისთვის. სწავლა-განათლება უნდა დახმარებოდა მომავალ მოძღვარს მაღალი სულიერების შეძენასა და განმტკიცებაში. ყველაფერს ვაკეთებდით, რათა შინაურული გარემო შექმნილიყო. არც გაუცხოება და უხერხულობა უნდა ეგრძნოთ სტუდენტებს და არც ზედმეტი თავისუფლება. როგორც მაცხოვარი იყო მოციქულებთან, ისე ვიყავით ჩვენც მათთან. ერთად ვტრაპეზობდით, ტაძარშიც ერთად ვიდექით დილა-საღამოს ლოცვებზე. მცხეთის სასულიერო სემინარიამ მოღვაწეობა დაასრულა 1988 წელს. გაიხსნა თბილისის სასულიერო აკადემია და სემინარია, რომლის დაარსებასაც სწორედ ჩვენმა სასწავლებელმა შეუმზადა ნიადაგი.

- მცხეთა ქართველთა საამაყო წარსულის სიმბოლოდ ქცეული ქალაქია. აქ ადამიანს განსაკუთრებული, ამაღლებული განწყობილება ეუფლება. აქ ისეთი კრძალულება იგრძნობა, რასაც დიდ ქალაქებში ძნელად თუ მოიხელთებს კაცი... ეს ალბათ ისევ იმ დიდ სიწმინდეებს უკავშირდება, რითაც ასე უხვადაა დაჯილდოებული ღვთისგან ეს წმინდა ქალაქი... როგორი დამოკიდებულება გვმართებს ამ სიწმინდეებისადმი?

- მცხეთაში ყოველი მტკაველი წმინდაა. სულიერების შესანახად და შესანარჩუნებლად ეს საუკეთესო ადგილია. სხვათა შორის, ჯერ კიდევ ათეისტური რეჟიმის დროს ალაპარაკდნენ მცხეთის წმინდა ქალაქად გამოცხადებაზე. მაშინ მიკვირდა და ვეუბნებოდი კიდეც მათ: - განა აქამდე როგორი ქალაქი იყო-მეთქი. განა ვინმეს გამოცხადება სჭიდება იმას, რაც უფალმა უკვე გამოაცხადა და დაადგინა?! მცხეთა ხომ ყოველთვის წმინდა იყო მორწმუნისათვის. როგორც იერუსალიმია გული ქვეყნისა, მაცხოვრის საფლავი კი - უწმინდესი ადგილი ნებისმიერი მორწმუნისთვის, ასევე მცხეთა ყოველთვის იყო, არის და კვლავაც დარჩება სიწმინდის ქალაქად. სიწმინდისადმი დამოკიდებულებას კი განსაზღვრავს ადამიანის შინაგანი მდგომარეობა. სამწუხაროდ, თანამედროვე ადამიანი სულიერ ღირებულებებსაც უკვე სხვაგვარად აღიქვამს. მგონია, იმ სიწმინდეებსაც სხვაგვარად მიეახლებიან. ადრე სვეტიცხოველს გარშემო პატარა ღობე ჰქონდა შემოვლებული, რომელიც გარკვეულ ბარიერს ქმნიდა. ასე რომ, ადვილად ვერ მიეახლებოდი მას. იქ შესვლა შეეძლო მხოლოდ სასულიერო პირს. მორწმუნეები შორიდან მორიდებით ესასოებოდნენ მას. ეს უფრო მეტ კრძალულებას ბადებდა მომლოცველის გულში. ვფიქრობ, როდესაც ადამიანს ვუადვილებთ დიდთან და წმინდასთან მიახლებას, გარკვეულწილად ვაბრკოლებთ მას. რასაც ადვილად იძენს კაცი, ადვილადვე კარგავს. სასწაულები, რომელიც IV საუკუნეში აღესრულებოდა სვეტთან, უდიდესი რწმენის ნაყოფი იყო. გადმოცემის მიხედვით, მეფე მირიანის ბრძანებით, სვეტი საფარველით დაიფარა, მაგრამ ამით კურნების ძალა არ განელებულა. ასე რომ, თუკი ადამიანს აქვს რწმენა, შორიდანაც კი მიიღებს ნუგეშსა და მადლს.

- სვეტიცხოველში არის წმინდა ილია წინასწარმეტყველის სახელზე ნაკურთხი ტაძარი, სადაც ინახება მისი ხალენი, რომელიც ასევე ერთ-ერთი უდიდესი სიწმინდეა. წმინდა ილია წინასწარმეტყველის ხალენის საქართველოში ჩამოტანაც, რაღა თქმა უნდა, არ იყო შემთხვევითი... რამდენად დიდი წყალობა იყო ეს ჩვენი ერისთვის?

- წმინდა ილია წინასწარმეტყველის ხალენის საქართველოში ჩამოტანა და საერთოდ, ამ უდიდესი წმინდანის საქართველოსთან დაკავშირება ღვთის საკვირველი განგებულება გახლავთ. წმინდა ილია წინასწარმეტყველის დროს გადაგვარდა ებრაელი ერი, წარმართობა გაძლიერდა ძველი აღთქმის ეკლესიაში. ილია წინასწარმეტყველი იყო ერთადერთი მართალი, სიკეთისა და მადლის მატარებელი. ბიბლიიდან ცნობილია, რომ მეფე აქაბს ჰყავდა 400-ზე მეტი ცრუ წინასწარმეტყველი, რომლებიც იმდროინდელ საზოგადოებაში პატივისცემით სარგებლობდნენ. ილიას კი დევნიდნენ და მოსაკლავად დასდევდნენ. ძლივს გადაურჩა მეფის მახვილს, საბოლოდ კი ცეცხლოვანი ეტლით ზეცას იქნა ატაცებული. წმინდა ილია წინასწარმეტყველი იყო განსაკუთრებული წმინდანი ძველი აღთქმის ეკლესიისა. იმ ნიჭსა და მადლს, რომელსაც იგი ფლობდა, ეს სოფელი ვერ იტევდა. სამაგიეროდ, მისი დიდება ზეციდან დამოწმდა. წმინდა ილია წინასწარმეტყველის ხალენთან ერთად საქართველოში შემოვიდა ამ წმინდანის მადლი და ძალა. ვინ იცის, შეიძლება დადგეს ისეთი დრო, რომ მეტად გაძნელდეს ჭეშმარიტი სიკეთის პოვნა დედამიწაზე და სწორედ ჩვენს ქვეყანაში შემოინახოს ღმერთმა ის განსაკუთრებული, ილიასეული ნიჭი და მადლი, რომელიც თავის დროზე ვერ შეიცნო ქვეყნიერებამ. ილიასეული მადლის საქართველოში შენახვა მაძლევს იმედს, რომ ჩვენს ქვეყანასაც გადაარჩენს უფალი. წმინდა ილია წინასწარმეტყველის ხალენის ჩამოტანასთან ერთად ძველი აღთქმის ებრაელებმა საქართველში შემოიტანეს მესიის მოლოდინის რწმენა. ეს იყო წანამძღვარი, რომელსაც შემდეგ უფლის კვართიც მოჰყვა. ანუ ეს იყო გზა, რომლითაც უფალი მოდიოდა ჩვენთან. და, რაღა თქმა უნდა, მცხეთა იქნა ამისათვის გამორჩეული. საოცარია, ეს ყველაფერი ერთი დიდი წიგნივითაა გადაშლილი - ძველი აღთქმაც აქ არის და ახალიც, მხოლოდ გულდასმით უნდა წაიკითხო, გონების თვალი უნდა გადაავლო და აქ დაინახავ შენს წარსულსაც და მომავალსაც. ასეთი წიგნია მცხეთა. დაე, ღმერთმა აგვიხილოს სულიერი თვალი ამ მადლმოსილი წიგნის წასაკითხად.

- როგორც ვიცით, მცხეთის პირველი ეკლესიების მშენებლობა წმინდა ნინოს მოღვაწეობის ადგილებთან არის დაკავშირებული. მერე და მერე აშენდა კიდევ არაერთი ტაძარი. ეს პროცესი მცხეთის მიდამოებში დღესაც მიმდინარეობს...

- მატიანეთა ცნობით, ჯერ კიდევ წმინდა ნინოს მოღვაწეობის პერიოდში ბეთლემის ეკლესია ააგეს მღვიმეში, იმ ადგილას, სადაც მდინარე მტკვრის პირას მოინათლა ქართველი ერი. წმინდა ნინოს მიერ მაცხოვრის ფერისცვალების დღეს კერპთა შემუსვრის აღსანიშნავად აიგო თაბორის ეკლესია. მცხეთის მოპირდაპირე მთაზე, მტკვრისა და არაგვის შესაყართან, წმინდა ნინოს ლოცვის ადგილას აღმართა მირიან მეფემ ხის დიდი ჯვარი, შემდგომ კი აშენდა ჯვრის მცირე და დიდი ტაძრები - გოლგოთად წოდებული. იმავე მთაზე აიგო ეკლესია წმინდა ნინოს ლოცვით აღმოცენებულ სნეულთა მკურნალ წყაროსთან. მცხეთის მიდამოებში დღესაც დგას შუა საუკუნეებში აგებული არაერთი ტაძარი: გეთსემანიის ეკლესია, ანტიოქია, ბარბარეთი, კოდმანის წმინდა დემეტრეს ეკლესია, ღვთისმშობლის ეკლესია, კალოუბნის წმინდა გიორგის ეკლესია და სხვ. აშენდა და იკურთხა ახალი: წმინდა გიორგი მთაწმინდელის, წმინდა ქალწულმოწამე ეკატერინეს, წმინდა ნინოს სახელობის ტაძრები. ასე რომ, ტაძრების მშენებლობის პროცესი დღესაც გრძელდება. ჩემი სახლის ეზოშიც მაქვს პატარა სამლოცველოები, სადაც განმხოლოებისას ლოცვებს ვასრულებ და ვადიდებ უფალს, რაც დიდი ნუგეშია სულისა.

- საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველთვის განსაკუთრებული პატივით აღნიშნავდა სვეტიცხოვლობას, იმავე კვართობას, როგორც ერთ-ერთ უდიდეს საეკლესიო და ეროვნულ დღესასწაულს. როგორი სულიერი განწყობით უნდა შეეგებოს ამ დღეს თითოეული ქართველი?

- სვეტიცხოველი უპირველესად ჩვენი ერის სიწმინდეა. იგი ჩვენი ქვეყნის უდიდესი სასწაულია, მაგრამ ამავდროულად იგი გახლავთ საკაცობრიო მნიშვნელობის სიწმინდეც. ეს დღესასწაულიUჩვენთვის საუფლო დღესასწაულის ტოლფასია. ქართველი ხალხი ყოველთვის განსაკუთრებულ პატივისცემასა და მოწიწებას გამოხატავდა ამ დღის მიმართ. იგი უკეთესობის იმედს გვინერგავს და თითოეულ ჩვენგანს განუმტკიცებს რწმენას, რომ უფალი არ გაგვწირავს, რადგან იგი ჩვენთან იმყოფება კვართის სახით. ღრმად მწამს, რომ უფალი არ გაგვიმეტებს დასაკარგავად და აუცილებლად შეგვეწევა გადარჩენაში. მთავარია, ჩვენ დავუთმოთ მას, მივენდოთ, მოვემზადოთ და გზა გავიკვლიოთ მისკენ.

- ჩვენ ვამაყობთ ჩვენი სიწმინდეებით, რაც, რა თქმა უნდა, ლოგიკურია, მაგრამ ხშირად გვავიწყდება, რომ ეს უდიდესი პასუხისმგებლობაცაა. რამდენად მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერება, რომ რაც მეტი მოგვეცა, მით მეტიც მოგვეთხოვება?

- საერთოდ, მადლისა და სიწმინდის ტარება არ არის ადვილი. იგი დიდ მოთმინებასა და თავშეკავებას მოითხოვს ადამიანისგან. პატიოსნების ტარებაც, ხომ იცით, როგორი ძნელია ცხოვრებაში. რამდენი რამ უნდა დაითმინო და გადაიტანო, რათა ღირსეულად დაიცვა იგი და შემოინახო. ღმერთმა მისცეს ჩვენს ერს კეთილი გულისხმიერება, რომ მარტო კი არ გვეამაყოს სიწმინდეებით, არამედ, უპირველესად, გაგვეთავისებინოს მათი ღირებულება. შესაფერი რწმენა, თავმდაბლობა და სულიერება შეგვეძინოს და ამით შემკობილნი წარვმდგარიყავით უფალთან. ამით უნდა მოხდეს ჩვენი გამართლება. მაცხოვრის კვართიც და ყველა ის სიწმინდეც, რაც ჩვენთან ინახება, იმისათვის მოგვეცა, რომ კეთილი მოსავალი შევიძინოთ. მეტი სათნოების, კრძალულების, თავმდაბლობის, შეგნების მოგება გვმართებს. ეს არის ის, რითაც თავი უნდა გადავირჩინოთ ყველამ. ჩვენი მადლიერება და პატივისცემა ღვთის წინაშე სწორედ ამით უნდა გამოვხატოთ. სიწმინდეები, რაც ესოდენ უხვად გვიბოძა ღმერთმა, სიკეთისა და მადლის წყაროა ჩვენთვის. ამით უნდა გავძლიერდეთ, განსაცდელისა და გაჭირვების ჟამს ნუგეშად უნდა ვიგულოთ ისინი და მათი საშუალებით განვიმტკიცოთ რწმენა და სასოება ღვთისადმი. ამ სიწმინდეებმა უნდა გაგვაძლიეროს, რათა დავითმინოთ ის, რასაც ღმერთი უშვებს ჩვენზე, ისევ და ისევ ჩვენი გადარჩენისათვის. რაღა თქმა უნდა, გვაქვს იმის უფლებაც, რომ ვიამაყოთ სიწმინდეებით, ეს ასეც უნდა იყოს, მაგრამ ისიც უნდა გვახსოვდეს აუცილებლად, რომ რაც მეტს გვიბოძებს უფალი, თავი მით მეტი სულიერებით უნდა დავიცვათ. ამასთან დაკავშირებით პატერიკიდან ერთ ეპიზოდს გავიხსენებ. ერთი ბერი ამაყობდა იმით, რომ მრავალი წელი დაჰყო მონასტერში და სხვათა თანდასწრებით ამას თურმე ხშირად ახსენებდა. სხვა, უფრო ღვაწლმოსილ ბერს პასუხად უთქვამს: - თუ ამდენი წელი გაქვს გატარებული მონასტერში, მეტი სულიერების მატარებელი რატომ არ ხარო. ამ სიტყვების მერე იმ ბერს სინდისის ქენჯნა უგრძნია და დადუმებულა. ასევეა აქაც, თუკი სიწმინდეების ჩვენთან ყოფნას შედეგად არ მოჰყვა სათნოებების განმტკიცება ჩვენში, მაშინ რაღა ფასი აქვს მას?! თუკი სათანადო სულიერება არ შევიძინეთ და ამის წილ უფრო მეტად არ შევიმოსეთ ღვთიური მადლით, მაშინ ეს სიწმინდეები გვამხელენ და ჩვენს სიშორეს ამ მადლიდან და სულიერებიდან გააცხადებენ. ქვეყნად ამდენი საფასე იმიტომაც გაიმეტა ჩვენთვის ღმერთმა, რომ ჩვენი გადარჩენა, ამაღლება და ცხონება უნდა. ეს არის ის საშუალებები, რითაც ჩვენი ერის განკურნება და სასუფეველში დამკვიდრება უნდა მოხდეს. უნდა გამოვიყენოთ ყველა ის სიწმინდე, რაც ესოდენ უხვად გვიწყალობა ღმერთმა. მაშინ გამართლდება ის მიზანი და სურვილი, რაც ყველაფერ ამაში ჩადო უფალმა.

- დაგვლოცეთ, მეუფეო.

- ღმერთმა დალოცოს ჩვენი ხალხი და მრავალ სვეტიცხოვლობას დაასწროს. სვეტიცხოვლის მადლმა განანათლოს ჩვენი გულები და ღვთიური მადლითა და ნათლით შემოსილნი უჭკნობ, ზეციურ სიხარულს გვაზიაროს.

უფალს ვთხოვ, ურწმუნოებისა და ცოდვის სიბნელიდან გამოგვიყვანოს და ჩვენში ღვთიური მშვიდობა და ერთიანობა აღადგინოს.