ქართველთა "შორეული თვისიანი" არტურ ლაისტი თავის მოგონებებში მაქსიმე შარაძესაც ახსენებს და ამბობს: "ივერიის" რედაქციაში რამდენიმე წელს მუშაობდა ერთი საუკეთესო პიროვნება. ეს იყო მაქსიმე შარაძე. ის 1887 წელს ილიას ლაქიად ჰყავდა. ამ ადამიანმა თავისი რიგიანობითა და შრომისმოყვარეობით მალე ილიას სრული ნდობა დაიმსახურა. ილია მას სხვადასხვა საქმეს ანდობდა ხოლმე. შარაძე ვეგეტარიანელი და დიდი ღვთისმოშიში კაცი იყო. მან პატარა წიგნაკიც დაწერა, სადაც აღწერილი აქვს თავისი ზნეობრივი ცვლილება, რომელსაც მიაწერდა მცენარეულ საჭმელზე გადასვლას". როცა ეს სიტყვები პირველად წავიკითხე, ამ წიგნაკის მოძიების სურვილი გამიჩნდა. ღვთის წყალობით, ეროვნული ბიბლიოთეკის იშვიათ წიგნთა საცავში მივაკვლიე წიგნს "მონა ღვთისა მაქსიმე შარაძე", რომლის ავტორიც, სავარაუდოდ, წმინდა ექვთიმე (კერესელიძე) გახლავთ. მასში გადმოცემულია მაქსიმე შარაძის, ამ წმინდა ერისკაცის, მეგობრებისთვის მონათხრობიც თავისი სულიერი ფერისცვალების შესახებ. ცხადია, მცენარეული საკვები აქ არაფერ შუაში იყო, მაქსიმეს ღვთაებრივი სიყვარულის ცეცხლი წვავდა. სწორედ მან უცვალა ფერი.

ძალზე მნიშვნელოვანი გახდა ჩემთვის ეს პატარა წიგნი, დროდადრო ჩავიკითხავ ხოლმე და სულიერ ძალებს ვიკრებ. ამ წიგნში მოთხრობილი ამბავი მშვენიერი მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეიძლება ერში იცხოვრო და სულიერად წარემატო, ფერი იცვალო.

"ერთ საღამოს მაქსიმესთან შეიკრიბნენ მეგობრები და დაიწყეს ბაასი. საღმრთო საგნებზე საუბარმა და ერთმანეთისადმი გულისპასუხის გაზიარებამ დიდ აღტაცებაში მოიყვანა ისინი და ბევრი სიხარულის ცრემლიც მოჰგვარა. მაქსიმემ, თვითონაც აღტაცებულმა, ეს შენიშნა, დარწმუნდა, რომ აქ მისი გულისპასუხის გამოაშკარავებასაც თავის ქებად არავინ ჩაუთვლიდა და იქვე მყოფთ თავისი სულის საუნჯე გადაუშალა. ბევრი რამე სთქვა მაშინ მასზედ, თუ როგორ უნდა ცხოვრობდეს კაცი და საპირისპიროდ კი იქცევა. აქვე მოჰყვა ისიც, თუ უფლის მიერ ფერი რარიგ იცვალა, თუ როგორია მისი ყოველი დღე მასზედ საღმრთო სულის მობერვის შემდეგ. ისაუბრა მასზეც, თუ თვითონ როგორ ქადაგებდა ღვთის სიტყვას.

- ასტყდება მათში ბაასი (მისი ქადაგების მსმენელებში - კ.კ.), ზოგი წინ აღუდგება ჩემს სიტყვებს, ზოგი აღტაცებით მიიღებს. მეც ჯერ სიამოვნებით ყურს ვუგდებ მათ ერთმანეთს შორის ბრძოლას; მერმე, თუ დავატყვე, წინააღმდეგთა მომეტებულმა ნაწილმა იმოდენი ქმნა, რომ ჩემი მომხრენიც კი თავისკენ გადაიბირა, მაშინ განვაგრძობ სიტყვას ასრე: ეჰ, ჩემო ძმებო, მე ახლა თქვენგნით არაფერი გამიკვირდება, რადგანაც იყო დრო, როდესაც არც მე ვემორჩილებოდი ჭეშმარიტებას. თუ ვინმე ამისთანა საქმეზე სიტყვას ჩამომიგდებდა და ჯეროვან დარიგებას მომცემდა, მაშინვე ლახვარივით ეცემოდა ჩემს გულს, რის გამოც ან ყური უნდა მომერიდებინა, ან არადა უნდა შევჯახებოდი ჩემს დამრიგებელს - ეგ სულ ტყუილია, ეგ მაგრე არ არის-მეთქი.

უფრო დიდი და მეტისმეტი ჩემი სისულელე, სიბრიყვე და გონების სიჩლუნგე ის იყო კიდევ, რომ, თუმცა არ მიყვარდა არც ღმერთი, არც კაცი და არც კეთილი საქმე, მაგრამ გულში კი მაინც ასე ვამბობდი: ეხლა რო მოვკვდე, სწორედ პირდაპირ სასუფეველში წავალ, რადგანაც, მადლობა ღმერთს, არა ვარ, როგორც ზოგიერთი: კაცის მკვლელი, ღარიბის მგლეჯავი და სხვა ამისთანა დიდი ცოდვის მოქმედი-მეთქი. თუმცა ამ დროს არაფრად მიმაჩნდა ვითომდა წვრილმანი ცოდვები, როგორც, მაგალითად: მეძაობა, შური, სიხარბე, ცილისწამება, უშვერი ლაპარაკი და ლანძღვა, მდიდრისგან გამორჩენა და სხვა ამისთანა მრავალი. საბრალოს მინდოდა, როგორმე გავბედნიერებულიყავი, მინდოდა, სიამოვნებით და ტკბილად გამეტარებინა ჩემი ცხოვრება და ამ სურვილის დასაკმაყოფილებლად ვეტანებოდი ისევ ცოდვას. მაგრამ ეს ცოდვა მხოლოდ ერთ წამს მანეტარებდა, მეორე წამში კი სამაგიეროდ საშინელ მოწყინებასა და დარდში მაგდებდა. თუმცა ამ მოწყინებასა და დარდს ლაზღანდარობა-მასხრობით ვიქარვებდი, მაგრამ, როგორც ეხლა მივხვდი, თურმე არც ეს მაყრიდა კეთილს, რადგანაც ცოტა ხნის შემდეგ ეს ლაზღანდარობა-მასხრობა, იგივე ცოდვა, მბეზრდებოდა. ტყუილად ცოდვა ცოდვაზე მემატებოდა და უფრო უიმედობასა და დარდში ვვარდებოდი.

ღმერთო ჩემო, რა საშინლად მიკვირს, როდესაც წარმოვიდგენ მაშინდელ ჩემს შფოთიანს და დაუწყობელ ცხოვრებას! და რა ჟრუანტელი დამივლის ხოლმე ტანში, როცა ვფიქრობ: რაღა მეშველებოდა, მაშინ რომ მოვმკვდარიყავ-მეთქი! საკვირველი კია, რატომ მაშინ არ მიჩნდებოდა ეს შიში, რატომ არ ვგრძნობდი ჩემს დანაშაულს ღვთის წინაშე და რატომ ვერა ვცნობდი მაშინდელს ჩემს შინაგანს და გარეგანს დაუწყობელს და საზიზღარს მდგომარეობას. რა იყო მიზეზი, რომ მაშინ უფრო ვიკვეხნიდი ჩემს უცოდველობას და უფრო ვქედმაღლობდი, როდესაც უფრო ცოდვილი და ბოროტებით აღვსილი ვიყავი? რასაკვირველია, სულ ჩემი დაუფიქრებლობა და უგუნურება იყო. რამდენადაც კაცი დაუფიქრებელია და უგუნური, იმდენად უფრო იკვეხნის თავის გონიერებას და დანაშაულს როგორც ღვთისა, ისე კაცთა წინაშე. მაშინ ჭკუა, გონება და სვინიდისი სულ აღვირახსნილი მქონდა. სად იყო ჩემში ერთი ბეწვი ან ჭკუა ან სვინიდისი, ან გონება?!

სულ სხვის მიხედულობით ვცხოვრობდი. კეთილ კაცის მიხედულობით კი არ გეგონოთ, რომლის სახელის გაგონება ჭირივით მეჯავრებოდა და ათასგვარ ცილსა ვსწამებდი, არამედ ისევ ბოროტისა და გარყვნილის მიხედულობით. რაც უფრო ადვილი იყო ჩემთვის, რაც ჩემს მხეცურ გულისთქმას და პირუტყვულ სიყვარულს დააკმაყოფილებდა, იმას ვეტანებოდი, ის იყო ჩემი სათაყვანო. სად მოიპოვებოდა ჩემში კეთილი და დაწყობილი აზრები? სულ ბოროტსა და ერთმანეთის წინააღმდეგ აზრებს თავს ვერ ვართმევდი.

ეკლესიაში წასვლას ხომ გული არ მეტყოდა არასოდეს. ამით ვითომ ახალმოდის განათლებულთ ვბაძავდი, რომელთა მომეტებული ნაწილი არა სთვლის საჭიროდ ეკლესიაში სიარულს და იქ წმინდის გულით ლოცვას. თუ მოვიგონებდი ეკლესიაში წასვლას, მხოლოდ დიდ დღესასწაულში, ისიც - სასეიროდ და არა სალოცავად.

ლოცვით, იმის მაგიერ, რომ შემესრულებინა ღვთის ბრძანებული და ჩემთვის, კარდახშულში მელოცნა, გამოვიჭიმებოდი ყველას თვალსაჩინოდ, უფრო იმ აზრით, რომ მეჩვენებინა მაყურებლისთვის ვითომდა ჩემი დიდი ღვთისმოყვარეობა და უცოდველად ცხოვრება. თუ ვინმე ღვთის მლოცველს და ნამდვილ მსასოებელ კაცს დავინახავდი, მაშინვე ათას რაღაცეებს მოვუგონებდი. ვამბობდი: ეს უთუოდ ან ფარისევლობით მოსდის, ან არადა ბევრი ცოდვები უქმნია და ეხლა სინანულშია-მეთქი. ცოდვილად კი მხოლოდ კაცის მკვლელსა და ღარიბის განმგლეჯველს ვრაცხდი. დანარჩენი, რომელსაც, რასაკვირველია, არ ვერიდებოდი, როდი მიმაჩნდა ცოდვად და არც მეგონა, თუ იმათთვის საჭირო იყო სინანული.

მარხვა, რომელიც უარ-ჰყო ახალმა მეცნიერებამ ჯანის მავნებლობისათვის, სიცილს მგვრიდა. ვამბობდი, ჩამავალი კი არ წარწყმედს კაცს, არამედ ამომავალი-მეთქი. ის კი არ მაგონდებოდა, რომ ჩამავალმა წარწყმიდა ადამ და ევა და გამოდევნა სამოთხიდგან, რადგან ინებეს ღვთისა მიერ აღკრძალულის ჭამა და მით მისის მცნების დარღვევა.

სიტყვა-პასუხსაც თუ იკითხავთ, სულ იმას ვცდილობდი, ისეთი უგვანი სიტყვა წარმომეთქვა, რომელიც ჯერ სხვას აზრად არ მოსვლოდა და ამით თავი მომეწონებინა.

აი კიდევ ერთი სისულელე, რომელსაც მაშინ ჩავდიოდი: თუ ვინიცობა რაიმე უბედურება მეწვეოდა და ამით დარდსა და მწუხარებაში ჩავვარდებოდი, მაშინვე სმას მივყოფდი ხელს - მინდოდა ვითომ იმით გამექარვებინა დარდი, მაგრამ იმას კი არ ვფიქრობდი, რომ უფრო ამოუვალს ხრამში ვიგდებდი თავს და საუკუნოდ ვიკარგებოდი. არ ვფიქრობდი აგრეთვე, რომ ღვთის მიერ ჩემზედ მოვლენილი უბედურება ბოროტებაზე წამაქეზებლად და ჩემდა დასაღუპავად კი არ მომეხმარა, არამედ ვითარცა ჩაგონება, ხასიათის და ცხოვრების გამოსაცვლელად, ზნეობის ასამაღლებლად და ერთი სიტყვით, ჩემდა სასიკეთოდ. მაგრამ, ზემოთქმულისა არ იყოს, განა იყო ჩემს გონებაში ამდენი მოსაზრება? განა შემეძლო ამდენი გონების გამჭრიახობა გამომეჩინა? თუ ვიკვეხნიდი მაშინ - ჩემს უცოდველობას და ვიმედოვნებდი სასუფეველში შესვლას იმითი, რომ ვერიდებოდი კაცის მოკვლას და ღარიბის გაგლეჯას. მაგრამ ნუ გაგიკვირდებათ ადამიანის მეტისმეტი უგუნურება და ეს საქმეებიც რომ ჩამედინა, თავს მაინც არ გავიმტყუნებდი და იმედს არ დავკარგავდი. ვიტყოდი, ვემართლებოდი და იმიტომ მოვკალი, იმიტომ გავგლიჯე-მეთქი. ვითომდა ამ "უცოდველობის" დროს სხვების განკითხვა და მათ შესახებ ცუდი ლაპარაკი ისე მიყვარდა, როგორც მოშიებულ კაცს პურის ჭამა.

უმთავრესი ჩემი საბაასო და სალაპარაკო სხვისი სახელის ცუდად ხსენება იყო. სულ კი იმისთვის, რომ ამითი მინდოდა, ჩემი კარგიკაცობა დამემტკიცებინა. ის კი არ ვიცოდი, რომ ამით უფრო ჩემს ავკაცობას ვამტკიცებდი და უფრო მე ვიყავი ღირსი გაკიცხვისა და ცუდად ხსენებისა. რა საშინლად გავიხარებდი, როდესაც იმისთანა ცოდვის მოქმედ კაცსა ვნახავდი, რომელსაც მე ჩავდიოდი! მაშინვე ვიტყოდი: მადლობა ღმერთს, მეც ამასავით შემცოდავი არა ვარ-მეთქი. საკვირველი ის არის, რომ ცოდვას შეჩვეული ვერც კი ვგრძნობდი, ჩავდიოდი თუ არა რაიმე ბოროტებას. თუ როგორმე მოხდებოდა და შევამჩნევდი, მაშინვე ამ სიტყვებით ვიმართლებდი თავს: მარტო მე ხომ არ ჩავდივარ, მთელი ქვეყანა ასე შვრება-მეთქი.

ერთი სიტყვით, როგორ შემიძლიან, თითოეულად ჩამოვთვალო მაშინდელი საზიზღარი ყოფაქცევა. სათქმელადაც კი ძნელია. სათქმელადაც კი ძნელია მაშინდელი ჩემი ბოროტმოქმედება და ვინ იცის, რამდენს ჩავიდენდი კიდევ, რომ არ ესწრო ღვთის მადლს და ამ გზაზე არ დავეყენებინე.

ახლა კი, მადლობა ღმერთს, მისმა საკვირველმა ძალამ როგორც წყალი შესცვალა, მეც ისე შემცვალა. ეხლანდელი ჩემი ცხოვრება ბევრში აღარ ემსგავსება წინანდელ ცხოვრებას. მიმხედველს ეხლანდელი ცხოვრებისას, ასე მგონია, ეხლა ვშობილიყო დედის მუცლითგან. ბევრი ზემოხსენებული ნაკლულევანთაგანი თავითგან ავიცილე და სამაგიეროდ გონებას ზეცისკენ მივუთითე, ჭკუას ბრძანება მივეცი, კარგი მსჯელობა გამოიჩინოს ყველა საქმეში; გამქრალი სვინიდისი ისევ ავანთე და ვალად დავსდე, ნათლად მაჩვენოს ჩემი ავკარგიანობა; ნებას მხოლოდ იმაზე მივეცი დათანხმების უფლება, რაც კარგად გამოკვლეული და სვინიდისისგან მოწონებული იქნება; ენას საზღვარი დავუდევ, რომ თავის ადგილს მიხვრა-მოხვრით არ გადააცილოს; გულსაც წავართვი თავისი ბატონობა ჩემზედ და მე თვითონ შევიქენი მისი ბატონი და უფალიც; გრძნობას გამოვაცალე ხელიდგან ყველა წინანდელი საგნები და სულ სხვა საგნები მივაჩეჩე ხელში. იმისთანა საგნები, რომელიც გონების მიერ ნაჩვენები, ჭკუისაგან კარგად განსჯილია და სვინიდისისგან მოწონებული.

ყველა ეს ორგანო უკეთ ასრულებს ეხლა თავის მინდობილობას. გონება, აღმართული ზეცად, ადვილად ჰხედავს იქ ღვთის თვალშეუდგამს ბრწყინვალებას, წინაშე მისსა მგალობელთა ანგელოზთა მწყობრს, მახლობელ მისსა დიდებისმეტყველთა წმინდანთა გუნდს და ამათის სამყოფელის - სასუფეველის - აღმატებულს და გამოუთქმელ მშვენიერებას. ამ ხილვაზე გონება გაკვირვებაში მოდის და თავის გაკვირვებას და ნახულს ჭკუას უზიარებს; ჭკუა საჭიროდ სთვლის მომზადებას იქ დაკვირვებისთვის; სვინიდისი ამაზე მოწონების ტაშს უკრავს; გრძნობა ფრთებგაშლილი ფეხდაფეხ მისდევს ამ სვინიდისისგან მოწონებულს; გულიც, რასაკვირველია, მონობას უწევს და საქმე რიგიანად მიდის. მოჰხდება ზოგჯერ, რომ ერთი რამ შემთხვევა არევ-დარევს ამ დაწყობილებას, რის გამოც გაჩნდება მათში ყვედრება: გონება ჭკუას დაუწყებს ყვედრებას, ჭკუა - სვინიდისს, სვინიდისი - გრძნობას, გრძნობა - გულს, მაგრამ მცირე ხნის შემდგომ უფრო მტკიცედ დაადგებიან თავ-თავიანთ დანიშნულებას.

სიტყვა ერთობ გამიგრძელდა. დარწმუნებული ვარ, უკეთუ წინდაწინ გცოდნოდათ, თუ რა ბედნიერი შეიქმნებით მას შემდეგ, როცა ღვთის სამსახურს შეუდგებით, დიდი აღტაცებით და სულის სისწრაფით მიიღებდით ამ ჩემს სიტყვას; ეხლავე გამოიცვლიდით ცხოვრებას და აირჩევდით ამ გზას... მაშ, რა გააბედნიერებს კაცს? რა და ის, როდესაც შეუდგება ღვთის სამსახურს. მე თუ არ დამიჯერებთ, აი, თუ გინდათ, თქვენ თვითონ გამოსცადეთ: აიღეთ ხელი ყოველგვარ ცოდვაზე, გამოიცვალეთ ეხლანდელი ცხოვრება და ხასიათი, შეუშვით გულში სწავლა ღვთისა, მოიგონეთ, რაც ცოდვები გიქმნიათ, მომავლისთვის დასდეთ მტკიცე პირობა, რომ აღარ შესცოდავთ და ესრეთ მომზადებული მოჰყევით სინანულს.

აი, თუ დაიჯერებთ ჩემსას, ჩემო ძმებო, და ასრე მოიქცევით, ესე იგი საქმით შეასრულებთ, რაც სიტყვით გესმათ ჩემგან, მაშინ ჰნახავთ, თუ როგორ შეიცვალოთ ერთბაშად, როგორ აღგიტაცოსთ გამოუთქმელმა სიხარულმა, იმისთანა სიხარულმა, რომლის მსგავსი არ გაჩენილა თქვენში და არც გაჩნდებოდა, ათასი წელიც რომ გეცოცხლნათ, სანამ არ დაადგებოდით ღვთის გზას...

ეს საუბარი 1883 წელს მოხდა. ყველა მსმენელმა დიდი ყურადღებითა და გაკვირვებით მოისმინა მაქსიმეს ნაამბობი. ძლიერი შთაბეჭდილება და გავლენა იქონია მათზე მთელს მათს ცხოვრებაში კეთილსათნოებით შემკობილმა მაქსიმეს სულის ძლიერებამ".