მაგრამ აქ ზოგიერთები გზას ასცდნენ, როდესაც წმიდათა მოხსენიება სამადლობლად კი არ მიიჩნიეს, არამედ მათთვის ლოცვად. არ ვიცი, ამგვარ აზრებს რამ მისცა საბაბი, რადგანაც ამგვარად ფიქრი შეუსაბამოა როგორც საქმესთან, ასევე ღვთისმსახურების სიტყვებთანაც.

ის, რომ საქმის არსით ეს სრულიად დაუშვებელია, შემდეგიდან ჩანს:

თუ ეკლესია წმიდანთათვის ლოცულობს, მაშინ, რასაკვირველია, ისევე ლოცულობს, როგორც ჩვეულებრივ ყველგან. რას გამოითხოვს ის მიცვალებულთათვის? ცოდვათა შენდობას, სასუფევლის დამკვიდრებას, აბრაამის წიაღში განსვენებას სრულყოფილებას მიღწეულ წმიდანებთან ერთად. ასეთია ეკლესიის ლოცვა; ამის გარდა ვერაფერს ნახავ, რასაც ის შეიძლება გარდაცვლილთათვის გამოითხოვდეს. ღმერთისადმი ჩვენი შუამდგომლობითი ლოცვა ამით შემოიფარგლება; რადგანაც, ვინც რას მოინდომებს ყველაფერზე ლოცვა როდი შეიძლება, არამედ აქაც გარკვეული კანონი და ზღვარია, რომლის გადალახვა დაუშვებელია. "რამეთუ რაიმცა იგი ვილოცეთ, ვითარ-იგი ჯერ-არს, არა ვიცით; არამედ თვით იგი სული მეოხ არს ჩუენთვის სულთქმითა მით უსიტყუელითა" (რომ. 8:26), - გვამცნო პავლე მოციქულმა. როგორც ეკლესიის მოძღვრებმა გადმოგვცეს, გვასწავლის, რისთვის უნდა ვილოცოთ.

ამრიგად, დააკვირდი, არის რომელიმე ღვთისმსახურებასა და წმიდასიტყვაობაში რაიმე ზემოთქმულზე მეტი, რისთვისაც ილოცებდა ეკლესია, და ვერაფერს იპოვი.

შესაბამისად, ღვთისმსახური წმიდანებისთვის ლოცვისას უდანაშაულოთათვის ცოდვათა შენდობას გამოითხოვს, თითქოს ისინი ჯერ კიდევ დამნაშავენი და მსჯავრს დაქვემდებარებულნი იყვნენ; წმიდანებისთვის, როგორც ჯერ კიდევ განუწმენდელთათვის, წმიდათა თანა დამკვიდრებას გამოითხოვს; სრულყოფილთათვის გამოითხოვს სრულყოფილებას, თითქოს ჯერ კიდევ არ მიეღწიოთ სრულყოფილებისთვის, და ამგვარად, ისინი აუცილებლობით ორიდან ერთში შესცოდავენ: ან, აღიარებენ რა წმიდანების ნეტარებასა და სრულყოფილებას, ღმერთის წინაშე ამაოდმეტყველება და მათ შესახებ უაზრო ლოცვის შეთხზვა ნებაყოფლობით სურთ, რაც ღვთისმსახურებზე მეტად ღვთაებრივი საგნების აბუჩად ამგდებ ადამიანებს ახასიათებთ; ან, თუ ლოცვებს სერიოზულად აღასრულებენ, იმ შინაარსით, რომ ამით წმიდანებს სარგებელი მოუტანონ, წმიდანების დიდებას უარყოფენ, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ არა მარტო მათ ბღალავენ, არამედ თავად ღმერთსაც, თითქოსდა მან აღთქმული არ შეასრულა, რადგან მათ დიდებას და სასუფეველს შეჰპირდა.

სჯობს ითქვას, რომ ერთიც და მეორეც აშკარა კიცხვაა: ერთი - იმიტომ, რომ წმიდათა ნეტარება საერთოდ უგულებელყოფილია, ხოლო მეორე - იმიტომ, რომ იქცევიან, როგორც უარმყოფელნი; ვინაიდან ვისაც ნეტარად მიიჩნევენ, როგორც ძეობის სიაში ჩაწერილებს და თავად სასუფევლის მემკვიდრეებს, იმის გამო, რომ ამგვარად უნდათ მათთვის ლოცვა, აშკარად ათანაბრებენ მათთან, ვისაც არ დაუმსახურებია ჯილდო, პატივი და დამნაშავენი არიან.

ამიტომაც, არსობრივად უაზრობაა, თუკი ვინმე ფიქრობს, რომ წმიდანებისთვის ღმერთისადმი ეკლესიის მხრიდან შეწირვა საშუამავლოა.

დავაკვირდეთ სიტყვებს: "მერმეცა შევსწირავთ შენდა სიტყვიერსა ამას მსხუერპლსა სარწმუნოებით შესვენებულთათვის: პირველთა მამათა, მამათმთავართა, წინასწარმეტყველთა, მოციქულთა, ქადაგთა, მახარებელთა, მოწამეთა, აღმსარებელთა, მმარხველთა და ყოვლისა სულისა, სარწმუნოებით აღსრულებულისა; უმეტესად ყოვლადწმიდისა, უხრწნელისა, უფროსადკურთხეულისა, დიდებულისა დედუფლისა ჩუენისა ღმრთისმშობელისა და მარადის ქალწულისა მარიამისა; წმიდისა იოანე წინასწარმეტყველისა, წინამორბედისა და ნათლიმცემელისათა, წმიდათა დიდებულთა და ყოვლადქებულთა მოციქულთა, და ყოველთა წმიდათა შენთაითა, რომელთა ვედრებითა მომხედენ ჩუენ, ღმერთო, და მოიხსენენ ყოველნი შესუენებულნი სასოებითა აღდგომისა და ცხოვრებისა საუკუნოისათა".

ეს სიტყვები არ შეიცავს წმიდანებისთვის ღმერთისადმი აღსრულებულ ლოცვას და ღვთისმსახური მათთვის არაფერს გამოითხოვს, რისთვისაც ჩვეულებრივ ლოცულობენ ხოლმე. მოიხსენებს რა სხვა მორწმუნე მიცვალებულებს, ის მაშინვე დაურთავს: "განუსუენე მათ, სადა იგი მიხედავს ნათელი პირისა შენისაი". ხოლო წმიდანებთან მიმართებით სრულიად სხვაგვარად იქცევა - მათთვის კი არ შუამდგომლობს, პირიქით, შუამდგომლებად მათ წარმოაჩენს; რადგანაც წმიდანების დასახელებისა და ჩამოთვლის შემდეგ დაურთავს: "რომელთა ვედრებითა მომხედენ ჩუენ, ღმერთო".

იმაზე, რომ ამ სიტყვებში ვედრება და ლოცვა კი არ არის ჩადებული, არამედ წმიდანებისთვის მადლიერება, განსაკუთრებით მიგვანიშნებს ის, რომ წმიდათა სიაში ღვთისმშობელიც არის მოხსენიებული; ის კი ყოველ შუამდგომლობაზე, არა მხოლოდ ადამიანურ, არამედ ანგელოზებრივ იერარქიაზეც მაღლა დგას, როგორც ყველაზე მხურვალე გონებაზე წმიდა.

მაგრამ იტყვი, ღვთისმსახურებას ხომ ქრისტე აღასრულებს: რაღა გასაკვირია, თუკი ის შუამდგომლობს წმიდანებსაც და საკუთარ დედასაც?

ამისთვის არავითარი საფუძველი არ არსებობს, რადგან ქრისტეს შუამდგომლობის წესი ასეთი როდია. ქრისტე ღმერთსა და ადამიანს შორის შუამავლად იქცა (1 ტიმ. 2:5), მაგრამ არა რაიმე სიტყვებითა და ლოცვებით, არამედ საკუთარი თავით, რადგანაც ღმერთად მყოფმა და ადამიანად ქცეულმა, ადამიანი ღმერთს შეაერთა, საკუთარი თავი ზღვარად დაადგინა, სადაც ურთიერთობაში შედის ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნება. იფიქრო, რომ იგი ღვთისმსახურების ლოცვების მეშვეობით განუწყვეტლივ შუამდგომლობს - ყოველგვარი გმობა და უაზრობაა.

მართალაც, ის თავად აღასრულებს ღვთისმსახურებას, მაგრამ ყველაფრის, რაც იქ აღესრულება და ითქმება, მისადმი მიკუთვნება არ გვმართებს. რაც საიდუმლოს არსსა და მიზანს წარმოადგენს, ანუ ძღვნის კურთხევა და მორმუნეთა განწმენდა, ამას ის მარტო აღასრულებს; ხოლო ამის შესახებ ლოცვები, ვედრება, შეწევნა - ღვთისმსახურის საქმეა. პირველი მეუფის თვისებაა, მეორე - მონის. ერთი ლოცულობს, ხოლო მეორე აღასრულებს ამ ლოცვებს; მაცხოვარი გვაძლევს, ხოლო ღვთისმსახური ბოძებულზე მადლობს; მღვდელმსახური ძღვენს სწირავს, ხოლო მაცხოვარი იღებს. რასაკვირველია, მაცხოვარიც სწირავს, მაგრამ - საკუთარ თავს და ეს ძღვენი მის ხორცად და სისხლად გარდაიქმნება და თავად ქრისტეა. და რადგანაც ის საკუთარ თავს სწირავს, ითქმება, რომ ის არის შემწირველი და შეწირული და შემწყნარებელი: შემწირველი და შემწყნარებელი, როგორც ღმერთი, ხოლო შეწირული - როგორც ადამიანი. სანამ ძღვენი პურად და ღვინოდ გვევლინება, მას მღვდელმსახური სწირავს, ხოლო მაცხოვარი შეიწყნარებს.

როგორი სახით შეიწყნარებს ძღვენს მაცხოვარი? აკურთხებს მას, თავის ხორცად და სისხლად გარდააქცევს, ვინაიდან შეწყნარება, როგორც ზემოთ ითქვა, მიკუთვნებას ნიშნავს. აი, ამგვარად აღასრულებს ქრისტე ღვთისმსახურებას! აი, რა ანიჭებს მას მღვდლობას!

და თუკი ვინმე, ნათქვამის გარდა, საიდუმლო ლოცვებს, ან ყველას, ან ნაწილს, ქრისტეს სიტყვებად მიიჩნევს, ამის გამო არაფრით იქნება გამორჩეული უწმინდურთაგან, რომელთაც უფლის დიდების დაკნინება გაბედეს. წაიკითხე ყველა ლოცვა და დაინახავ, რომ მათში ყოველი სიტყვა - მონისაა. წაიკითხე ის ლოცვაც, რომელშიც ღვთისმსახური წმიდანებს ახსენებს და რომელსაც კადნიერნი ქრისტეს მიაკუთვნებენ, - და აღმოაჩენ, რომ მასში მამის თანაღირსი ძისთვის შესაფერისი არაფერია, არამედ ყველაფერი მონებისთვის არის დამახასიათებელი. უპირველეს ყოვლისა, ის ერთი პირის სახელით წარმოთქმული მადლიერება კი არ არის, არამედ მთელი კაცობრიობისგან, და იქ მადლიერები, როგორც ცოდვილნი და ღვთის კაცთმოყვარეობით არმოძულებულნი, მადლობენ. მეორე ისაა, რომ მადლიერება არა მარტო მამას, არამედ ძესაც და სულიწმიდასაც ეკუთვნის; და აქ მადლიერები იხსენიებენ ღვთისმშობელს, როგორც მონები - მბრძანებელს, ხოლო მისი და წმიდათა ლოცვით თავისთვის ღვთაებრივ მყოფობასა და მზრუნველობას გამოითხოვენ.

რა კავშირი აქვს ამას ერთიან უფალთან, ღმერთის მხოლოდშობილ ძესთან, უცოდველთან, ყოვლისმპყრობელთან? გმადლობთ შენ, - ითქმება ლოცვაში, - და შენს მხოლოდშობილ ძეს. შესაბამისად, ქრისტე მადლობს ღმერთის მხოლოდშობილ ძეს? ამ შემთხვევაში, ნესტორის უგუნური სწავლების თანახმად, ორი ძე გვევლინება. ასე რომ, უწმინდურება და სიბრიყვეა აქ ქრისტეს წმიდათა შუამდგომლად აღიარება და მისადმი ამგვარი შუამდგომლობისა და მოსარჩლეობის მიკუთვნება.

ამასთანავე, ნაჩვენებია, რომ ეს ღვთისმსახურთა შუამდგომლობაც კი არ არის. ეს იმას ნიშნავს, რომ ეს სიტყვები ვედრებას კი არა, მადლიერებას გამოხატავს.

ამგვარად, შეუძლებელია, წმიდათა მოხსენიება სავედრებელი იყოს. ხოლო სამადლობელი რომ არის, იქიდან ჩანს, რომ სავედრებელი არ არის; ვინაიდან უპირობოდ უნდა იყოს ორიდან ერთი: ან სავედრებელი, ანაც სამადლობელი. მხოლოდ ამ ორი საშუალებით მოვიხსენიებთ ღმერთის წინაშე მის მიერ ჩვენდამი აღსრულებულ სიკეთეს, ან იმისთვის, რომ მივიღოთ ის, ანაც იმისთვის, რაც უკვე მივიღეთ. ხოლო ერთი მოხსენიება - ვედრებაა, ხოლო მეორე - მადლიერება. ეს იქიდან ჩანს, რომ ადამიანთათვის ღვთაებრივ ძღვენთაგან უდიდესი წმიდათა სრულყოფილებაა და ამიტომ უსამართლო იქნებოდა, ეკლესიას ამ ძღვნისთვის ღვთისადმი მადლიერება არ გამოეხატა.

მაგრამ რატომ ვუწოდებ წმიდათა სრულყოფილებას ღვთაებრივ ძღვენთაგან უდიდესს? მასში ყველა ღვთაებრივი ძღვენია თავმოყრილი: წმიდათა სახეები - აი, მიზანი და ყველა სიკეთეთა ნაყოფი, რაც უფალმა ჩვენს მოდგმას გაუწია. ამის გამოა ჩვენთვის შექმნილი ზეცა, მიწა და ყოველივე ხილული. ამისთვისაა სამოთხე, წინასწარმეტყველები, თავად განსხეულებული ღმერთი, ღვთაებრივი სწავლება, საქმე, ვნება და სიკვდილი - რათა ხალხი მიწიდან ზეცაში გადავიდეს და ზეციური სასუფევლის მემკვიდრეებად იქცეს.

ამრიგად, თუკი ამ ღვთისმსახურებაში საერთოდ არის მადლიერება და თუკი ეს ძღვენი იმდენადვეა სამადლობელი, რამდენადაც სავედრებელი, მაშინ აუცილებელია, თავად სრულყოფილებას მიღწეულმა წმიდანებმა მთავარი საგანი და მადლიერების მიზეზი შეადგინონ.

საერთოდ კი, რა გვაიძულებს, მადლიერნი ვიყოთ? ის ხომ არა, რომ ვთხოულობთ და თხოვნილს ვიღებთ?

რას სთხოვს ეკლესია ღმერთს? იმას, რისი თხოვნაც ნამცნები აქვს - ღვთაებრივ სასუფეველს (მათ. 6:33), რათა მორწმუნეებმა დაიმკვიდრონ იგი, რათა წმიდის მოწოდებით წმიდანებად მოიქცნენ (1 პეტ. 1:15). თუკი ის ამას სთხოვს და ევედრება ღმერთს, მაშინ, ცხადია, ამისთვისვე მადლობს. ეკლესია იმისთვის ლოცულობს, რომ მორწმუნეებმა სრულყოფილებას მიაღწიონ და ამიტომაც იგი უნდა უმადლოდეს უფალს, რომელმაც ეს სრულყოფილება უკვე მიანიჭა წმიდანებს. სწორედ წმიდანებისთვის მადლიერების გამო იწოდება თავად საიდუმლო მადლიერებად. მართალია, ეკლესია აქ კიდევ ბევრ სხვა რამეს იხსენიებს, მაგრამ წმიდანები ყოველივეს მიზანს წარმოადგენენ და მათ გამო გამოითხოვება ყოველივე; ამიტომაც, როდესაც ეკლესია ამისთვის მადლობს, - მადლობს წმიდათა სრულყოფილებას. როგორც უფალმა ყოველივე იმისთვის ქმნა, რომ წმიდათა სახე შეექმნა, ასევე ეკლესიაც, როდესაც უფალს ყოველივესთვის განადიდებს, განადიდებს წმიდათა სახეების შემხედვარე. ამავე მიზეზით მაცხოვარმა, როდესაც ეს საიდუმლო მოგვცა, მამისადმი მადლიერებით მოგვცა, რადგანაც ამ საიდუმლოთი შეძლო ჩვენთვის ზეცის გახსნა და იქ პირმშოთა ამ დიდი დასის შეკრება (ებრ. 12:22-23). მის მაგალითზე ეკლესიაც არა მარტო სავედრებელ, არამედ სამადლობელ ძღვენსაც სწირავს. ეს ბევრი სხვა რამიდანაც ჩანს, მაგრამ განსაკუთრებით იმ ლოცვიდან, რომელიც თითქოს თავის თავში ღვთისმსახურების მიზანს მოიცავს. გადმოსცემს რა ყველაფერს, რაც ღმერთმა გვიბოძა; ყოველივესთვის მადლიერების და ბოლოს მაცხოვრის განკაცების, საიდუმლოთა გარდამოცემისა და ასევე იმის მოხსენიების შემდეგ, თუ როგორ გვამცნო, რომ ჩვენც იგივე გვექმნა, ეკლესია ურთავს: "მომხსენებელნი უკუე საცხოვრებელისა ამის მცნებისა და ყოველთა ჩუენთვის ქმნილთა: ჯვარცმისა" და სხვა. ბოლოს ამბობს: "შენთა შენთაგან შენდა შემწირველნი ყოველთა და ყოველთათვის, შენ გიგალობთ, შენ გაკურთხებთ, შენ გმადლობთ, უფალო, და გევედრებით შენ, ღმერთო ჩუენო".

ხედავ? ამბობს - მოვიხსენეთ რა კეთილისმყოფელობა, აღვასრულებთ ამ ძღვნის შეწირვას. ხოლო კეთილისმყოფელის მისგან ბოძებული სიკეთისთვის ძღვნით პატივისცემა - მადლიერებას ნიშნავს. ამის შემდეგ მადლიერების ცხადად გამოსახატავად ამბობს: მოგართვით რა შესაწირი, შენ გიგალობთ, შენ გაკურთხებთ, შენ გმადლობთ, უფალო, და გევედრებით შენ, ღმერთო ჩვენო.

ამგვარია, ეკლესიის სიტყვით, ძღვნის შეწირვის მიზანი; ეს, როგორც თავიდანვე ვთქვით, არის დიდების შესხმა, მადლობა და ვედრება, ამიტომაც ეს შეწირვა ერთდროულად სამადლობელიც არის და სავედრებელიც.

ეკლესია ამბობს, ძღვნის შეწირვისას ორი რამ უნდა გვახსოვდეს: მცნება, რომელიც მაცხოვარმა ამ სიტყვებით გადმოგვცა: "ამას იქმოდეთ მოსახსენებელად ჩემდა" და ყველაფერი, რაც ჩვენი გულისთვის აღასრულა. სიკეთის გახსენება ჩვენ მხოლოდ სამაგიეროს გადახდისკენ გვიბიძგებს და, საზოგადოდ, იმისთვის რაიმეს მოტანისკენ, ვინც ესოდენ უზომო წყალობა გამოიღო ჩვენზე, ხოლო მცნების ხსოვნა გვასწავლის თავად მოწყალების ფორმას და იმას, თუ როგორ უნდა შევწიროთ ძღვენი. ჩვენ სწორედ ამ შესაწირავს გთავაზობთ, რომელიც თავად მხოლოდშობილმა გაჩვენა შენ, ღმერთს და მამას, და შეწირვისას გმადლობთ, რადგან მან მადლობა შეგწირა. ამიტომ ამ ძღვნის კურთხევაში ჩვენგან არაფერი შემოგვაქვს: ძღვენი - ჩვენი საქმე არ არის, არამედ შენ, ყოველივეს შემოქმედს, გეკუთვნის და მსახურების ამგვარი სახე ჩვენ არ გამოგვიგონია. არც ჩვენით მოგვისურვებია ამგვარი მსახურება, მასთან თავისთავად და საკუთარი სურვილით არ მივსულვართ, არამედ შენ გვასწავლე, შენ აღგვძარი მხოლოდშობილი ძის მეშვეობით.

ამიტომაც, შენთვის შეწირული შენგანვე გვებოძა - რაც შენ მოგვეცი - ყველაფერში და ყველგან შენია. ამგვარად, თავად ამ სამადლობლის შესაწირავისთვის ჩვენ კვლავ ღმერთის მადლიერნი უნდა ვიყოთ, რადგანაც მასში ჩვენი არაფერია, არამედ ყოველივე - ღვთის ძღვენია; ისიც კი, რომ ჩვენ ის გვსურს და აღვასრულებთ, ნეტარი მოციქულის სიტყვებით, ღმერთი აღძრავს ჩვენში (ფილიპ. 2:13). ამიტომ ითქმება ლოცვებში ეს სამადლობელი: "გმადლობთ შენ შეწირვისაცა ამისათვის, რომლისაი ხელთაგან ჩუენთა შეწირვად ღირს-იჩინე".

ამრიგად, აი, რა გვასწავლის, რომ ლიტურგიაზე წმიდათა მოხსენიება არ არის ღმერთის წინაშე მათთვის ლოცვა, არამედ - მადლიერებაა.