ამ საგალობლის წინ ღვთისმსახური უფალს ევედრება, შეიწიროს ეს გალობა და მგალობლებს მადლი გარდამოუვლინოს. რომელი მადლი? გალობის შესაბამისი, მათი სულებისა და სხეულების განმწმენდი, ცოდვათა შენდობის მომცემი, რათა ისინი სიწმინდით ემსახურონ უფალს უკუნისამდე. და მიზეზს ამატებს: "ღმერთო წმიდაო, რომელი წმიდათა შინა განისვენებ", რადგან ჭეშმარიტად წმიდისთვის არის თვისობრივი წმიდანებისთვის სიხარული და მათთვის სიწმიდის მონიჭება. ამის გამოცხადებას ღვთისმსახური ასამაღლებელს ურთავს, რითაც წმიდა კრებულს სამწმიდაოს გალობის ნიშანს აძლევს; ისიც, ჩვეულებისამებრ, ამთავრებს ასამაღლებელს სიტყვით "ამინ" და გალობას იწყებს.

გალობის შემდეგ კი ღვთისმსახური ყველას მოუწოდებს, არ იდგნენ დაუფიქრებლად და უდარდელად, არამედ გულისყური მიაპყრონ იმას, რაც აღესრულება და იგალობება, ვინაიდან ამას ნიშნავს სიტყვა: "მოხედეთ". შემდეგ ყველასთვის მშვიდობას გამოითხოვს და ახსენებს "სიბრძნით", რომლითაც საიდუმლოს უნდა მივაყურადოთ. რა არის სიბრძნე? ღვთისმსახურებისთვის შესაფერისი ფიქრები, რომლითაც რწმენით აღვსილებმა, ყოველგვარი ადამიანურის გარეშე უნდა უყურონ და მოისმინონ აღსრულებული და წარმოთქმული. სწორედ ეს არის ქრისტიანული სიბრძნე და ამგვარია იმ სიტყვის მნიშვნელობა, რომელსაც ღვთისმსახური ღვთისმსახურებისას მრავალგზის წარმოთქვამს მორწმუნეთა მიმართ; აი, ამგვარ ზრახვებს გვახსენებს იგი, რადგან, არცთუ იშვიათად, ერთი გამონათქვამით მთლიან აზრს ვახსენებთ ერთმანეთს და მსმენელთა სულებში განვაახლებთ მას.

რისთვის არის საჭირო შეხსენება? გულმავიწყობის ძალა დიდია და ადამიანურ ვნებათაგან ვერც ერთი მასავით ხშირად და ადვილად ვერ სძლევს ადამიანს. ამიტომ, როდესაც აუცილებელია ჯეროვანი აზრებით დგომა და ღვთისმსახურებაში მონაწილეობა, წმიდა გალობისა და მოქმედებების მოსმენა და ჭვრეტა (რაც ადვილი არ არის), რათა უნაყოფოდ არ ვესწრებოდეთ მას და დრო ამაოდ არ დავკარგოთ, საჭიროა, თავი თვითონ აღვიგზნოთ და თავად გამოვფხიზლდეთ; ასევე საჭიროა გარეგნული შეხსენება, რათა გულმავიწყობით გამუდმებით შეპყრობილი და ამაო იმედით გატაცებული გონების აღდგენა კვლავაც შევძლოთ.

იგივე სურს წმიდა ძღვნის საკურთხეველში შებრძანებისას აღვლენილ საგალობელს, რადგან გამონათქვამი - "ყოველივე მსოფლიო დავუტევოთ ზრუნვა" - სწორედ ამას ნიშნავს. შეგონებაა შეძახილიც: "შეგვიწყალენ!"

რა შეგონება? მას სურს, ჩვენ ღვთისა და საიდუმლოებათა წინაშე მსახურებაში არა ზმორებით, არამედ გულმოდგინებით წარვდგეთ და ყოველგვარი კეთილკრძალულებით გვეჭიროს თავი, ვხედავთ, წარმოვთქვამთ თუ ვისმენთ რაიმეს წმიდა ლოცვებიდან და ამ მონდომებისა და კეთილკრძალულების უპირველეს ნიშანს გამოვხატავდეთ გამართული სხეულით - დამსხდარნი კი არა, არამედ ფეხზე მდგომნი, რადგან ამგვარია მლოცველის სახე, ამგვარია მსახურის სახე, რომლებიც ბატონის თითოეულ მოძრაობას გაფაციცებით აკვირდებიან, რომ მაშინვე შეასრულონ ბრძანება, მზად იყვნენ მსახურებისთვის. და ჩვენ ხომ უფალს უმნიშვნელოვანესსაც ვევედრებით, ყველა სახის მსახურებაში მსახურები ვართ.

ამგვარია ამ სიტყვების მნიშვნელობა.

"სამწმიდაოს" გალობის შემდეგ მოციქულთა წიგნი იკითხება, შემდეგ კი, როდესაც ეკლესია უფალს სადიდებელ ჰიმნს აღუვლენს, თავად სახარებაც.

მაგრამ რატომ განვადიდებთ ღმერთს წმიდა წერილის კითხვის წინ? იმიტომ, რომ ასე უნდა მოვიქცეთ ყოველთვის, როდესაც იგი თავის წყალობას გვიგზავნის, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა უდიდეს წყალობას ვიღებთ. ასეთია, მაგალითად, ღვთაებრივი სიტყვების მოსმენა. თუმცა სამოციქულოს დროს ჩვენ თხოვნით გალობას აღვავლენთ, რადგან ვუმატებთ: "შეგვიწყალენ"; ხოლო სახარების კითხვისას ასამაღლებელს თხოვნის გარეშე წარმოვთქვამთ, რათა ვიცოდეთ, რომ სახარებით ქრისტე მიგვენიშნება, რომლის მპოვნელთ ყოველივე აქვთ, რადგან სიძე შინაა, ყველაფრის მქონეს კი არ სჭირდება რაიმეს თხოვნა. ასე რომ სიძის კანონიერი შვილებისთვის უხერხულია მარხვაც კი, რადგან მათთან სიძეა (მათ. 5:19), მხოლოდ მისი თაყვანისცემა და განდიდებაა აუცილებელი. ამგვარივეა ანგელოზთა საგალობელი, როგორც მას წინასწარმეტყველები გადმოგვცემენ; ისიც ამავე მიზეზით მხოლოდ გალობაა და თავისუფალია ყოველგვარი თხოვნისგან.

მაგრამ რას ნიშნავს აქ წმიდა წერილის კითხვა?

თუ დანიშნულების გაგება გინდა, მაშინ, როგორც ითქვა, კითხვა გვამზადებს და გვწმენდს დიდი კურთხევის წინ საიდუმლოს აღსრულების გზით. ხოლო თუ მნიშვნელობას ეძიებ, მაშინ იგი უფლის გამოცხადებას მოასწავებს, რომელიც მან თავისი მოვლინების შემდეგ მალევე გამოაჩინა. სახარება თავდაპირველად დახურული გვეჩვენება და უფლის მოვლინებას აღნიშნავს, როდესაც იგი მამის ნებით მდუმარებაში მოგვევლინა და მაშინ როდესაც თავად არაფერს ქადაგებდა, ხმა მღაღადებლისა თან სდევდა (მათ. 3:17). ხოლო სახარების კითხვა უკვე ნიშანია მაცხოვრის სრულყოფილი გამოცხადებისა, რომლის დროსაც იგი განცხადებულად ესაუბრებოდა ყველას და თავის თავში არა მხოლოდ ის გამოავლინა, რასაც თვითონ ამბობდა საკუთარ თავზე, არამედ ისიც, რის თქმასაც მოციქულებს ასწავლიდა, აგზავნიდა რა მათ ისრაელის სახლის დაღუპულ ცხვრებთან (მათ. 10:6). ამისთვის იკითხება მოციქულთა წერილები და თავად სახარება.

რატომ არ იკითხება სახარება უფრო ადრე? რადგან თავად უფლისგან გამოჩენილი გამოცხადების ნიშნები უფრო სრულყოფილია, ვიდრე მოციქულთა მიერ გამოთქმული. და რადგან უფალმა უცაბედად არ გამოუჩინა ხალხს ის, თუ როგორია იგი თავისი ძალით და როგორია თავისი წყალობით (რადგან ეს მის მეორედ მოსვლას ეხება), არამედ ნაკლებად ცხადიდან მეტად ცხადისკენ განვლო გზა, ამიტომ მისი თანდათანობითი გამოცხადების ჩვენების მსურველთათვის ბუნებრივია სახარების წაკითხვამდე მოციქულთა წერილების კითხვა.

სახარების წაკითხვის შემდეგ დიაკვანი მრევლს ლოცვისკენ მოუწოდებს. ლოცულობენ მშვიდად, გულში. თავად მღვდელმსახური საკურთხეველში ლოცულობს, რომ ღმერთმა ხალხის ლოცვა შეისმინოს, შემდეგ კი ხმამაღლა განადიდებს უფალს და ამ სადიდებელში ხალხსაც აერთიანებს.

მაგრამ სახარების შემდეგ რომელი ლოცვაა განსაკუთრებით შესაფერისი? ლოცვა სახარების დამცველთათვის, სახარებაში მინიშნებული ქრისტეს კაცთმოყვარეობის მიმბაძველთათვის. ვინ არიან სახარების დამცველები? ეკლესიის წინამძღვარნი, ხალხის მწყემსნი, წესრიგის დამცველნი, ვინაიდან ისინი აღთქმას იცავენ, ერთგულად ასრულებენ და ქადაგებენ სახარებაში დაწერილს და მოციქულის მიხედვით მის შემდეგ ქრისტეს ვნების დაკლებას აღასრულებენ (კოლ. 1:24), რადგან მის სამწყსოს მწყემსავენ ისე, როგორც მას ესათნოება. ისინი აგრეთვე წმიდა სახლების აღმშენებლები და მზრუნველები და სათნოებათა მასწავლებლები არიან; და თუკი ვინმე რამენაირად სასარგებლოა ეკლესიის საერთო საქმისთვის, სასულიერო პირებისა და საგნებისთვის, მაშინ, რასაკვირველია, ისინი ამ დასში დგანან და საერთო ლოცვის ღირსნი არიან.

საბოლოოდ, ღვთისმსახური განიზრახავს რა ძღვნისკენ გადანაცვლებას, რასაც მოუნათლავთა (რომელთაც კათაკმევლებსაც ვუწოდებთ, რადგან ქრისტიანობა მხოლოდ მოსმენით მიიღეს, რამდენადაც ეს დარიგებით არის შესაძლებელი) დასწრება არ შეშვენის, ღვთისმსახური ჯერ მათთვის ლოცულობს, შემდეგ კი გამოყოფს მათ მორწმუნე ქრისტიანთაგან. ის ლოცვით ითხოვს, დროულად ნათლობის მიღებით მათ სრულყოფილებას მიაღწიონ. ლოცვის მიზანი - ღვთის დიდებაა: "რათა ესენიცა ჩვენთანავე ადიდებდნენ ყოვლადპატიოსანსა და დიდადშვენიერსა სახელსა შენსა", - ამბობს იგი.

ასამაღლებლის გამოთქმის შემდეგ, რომლის მიერ მორწმუნეთა მთელი დასი მიიღო, იგი სხვა ლოცვას აღასრულებს, რომელშიც თავდაპირველად ღმერთს მადლობს, რადგან მის წინაშე დგომის ღირსი გახდა და მას თავისთვისაც და სხვებისთვისაც ხელებს აღუპყრობს; შემდეგ სთხოვს, ამის აღსრულება ყოველთვის წმიდა სინდისით შეაძლებინოს. ამ ლოცვის მიზანია - ღვთის დიდება; "რამეთუ შვენის შენდა ყოველი დიდება", - ამბობს იგი. ჩვეულებისამებრ, ხალხთან ერთად ასამაღლებელს რომ აღასრულებს, მღვდელმსახური კვლავ გულში ლოცულობს თავისთვის და ხალხისთვის, რათა წმიდა ტრაპეზთან დაუსჯელად წარდგეს: წარდგეს წმიდად სულისა და ხორცის ყოველგვარი შეგინებისგან, ხოლო მისთანა ერთგულნი მლოცველნი ღირსნი გახდნენ დანაშაულისა და გაკიცხვის გარეშე საიდუმლოს ზიარებისა და ზეციური სასუფევლის ღირსყოფისა. ლოცვის მიზანი კვლავაც - ღვთის დიდებაა, რის მისაღწევადაც პავლემ მოგვიწოდა, ყველაფერი ვიღონოთ, თქვა: "ყოველსავე სადიდებელად ღმრთისა იქმოდეთ" (1 კორ. 10:31). დაე, ჩვენი მარადიული მიზანი ღვთის განდიდება იყოს. მიწათმოქმედები თავიანთი შრომის მიზნად ნაყოფის შეგროვებას მიიჩნევენ, რისთვისაც ხალისიანად შრომობენ; ვაჭრები - მოგებას; სხვანი - სხვა რამეს; ხოლო თქვენ, რასაც არ უნდა აკეთებდეთ, ღვთის დიდება ეძებეთ, ვინაიდან ჩვენ მეუფის სწორედ ამ მსახურებისთვის მოწოდებული მონები ვართ; ამ მსახურებისთვის შეგვქმნა მან, ხოლო შემდეგ - გამოგვისყიდა. ამიტომაც ხედავ, რომ ეკლესია ყოველთვის ზრუნავს ღვთის დიდებაზე და ამ სიტყვას მუდამ აცხადებს; ამ დიდებას ყველაფერში ხოტბას ასხამს, ყველგან მას ხედავს და ყველაფერს მისთვის აღასრულებს: ლოცვებსაც, შენდობასაც, საიდუმლოებებსაც, შეგონებასაც - ყოველივე წმიდას.

ეს ასეა.

შემდეგ ღვთისმსახური ხმამაღლა წარმოთქვამს ასამაღლებელს და მიემართება ძღვნისკენ, მოწიწებით აღმართავს თავამდე და გამოდის. ამგვარად შეაბრძანებს მას საკურთხეველში და საგანგებოდ მშვიდად და აუჩქარებლად მიდის ტაძარში. თავად მორწმუნეები კი გალობენ და სრული თავმდაბლობითა და კრძალულებით მის წინაშე მოიდრიკებიან, ითხოვენ, ძღვნის აღმართვისას მოიხსენიოს ისინი. ხოლო ის მნათეებისა და საცეცხლურის წამძღვარებით მიდის და ამგვარი წესით შედის საკურთხეველში.

ეს საჭიროების გამო აღესრულება, რადგან საჭიროა სამსხვერპლოდ მიძღვნილი ძღვნის საკურთხეველში შებრძანება და დადება. ამასთან, ეს უდიდესი კრძალულებითა და კეთილწესიერებით უნდა შესრულდეს. ასევე მეფენი, როდესაც ღვთისადმი ძღვნის მირთმევას მოისურვებენ, ამ საქმეს სხვებს კი არ ანდობენ, არამედ თვითონ მიაქვთ და შეაქვთ, ადგათ რა თავზე გვირგვინი.

ეს შეიძლება აღნიშნავდეს ქრისტეს უკანასკნელ მოვლინებასაც, რომლითაც განსაკუთრებით აღენთო ებრაელთა სიძულვილი, და მაცხოვრის სამშობლოდან იერუსალიმში შესვლასაც, სადაც მას თავი ძღვნად უნდა მიერთმია, და ხალხის საქებარი შეძახილების თანხლებით მის ქალაქში შესვლასაც (მათ. 21:7-11).

ამ დროს ღვთისმსახურს ფეხქვეშ უნდა გავეგოთ თხოვნით, რათა ლოცვებში მოგვიხსენიოს, რადგან არ არსებობს სხვა ხერხი თხოვნისა, რომელსაც ესოდენ დიადი ძალა ჰქონდეს და იმდენად მტკიცე იმედს გვაძლევდეს, როგორსაც ამ საშინელი მსხვერპლით წარმოდგენილი საშუალება, რომელმაც უწმინდურება და უშჯულოება უანგაროდ განწმინდა.

ხოლო ის, ვინც ფეხქვეშ ეგება ძღვნით გამომავალ ღვთისმსახურს და შემობრძანებულ ძღვენს, როგორც თავად ქრისტეს ხორცსა და სისხლს, ისე ეთაყვანება და მოეკიდება, ის არამართებლურად იქცევა, ურევს რა ამ შებრძანებას პირველშეწირული ძღვნით შებრძანებაში, ვინაიდან არ იცის, რა განსხვავებაა ამ ორ მღვდელმსახურებას შორის. ამ შებრძანების დროს ძღვენი ჯერ არ არის ნაკურთხი და სრულყოფილი, ხოლო იმ მღვდელმსახურებაში სრულყოფილი და კურთხეულია: იგი ქრისტეს ხორცი და სისხლია.

ეს ასეა.

მღვდელმსახური ძღვენს ტრაპეზზე დააბრძანებს, ხოლო თავად, რადგან უკვე საიდუმლო მსახურებას უნდა შეუდგეს და საშინელი მსხვერპლის შეხებას განიზრახავს, კეთილ განწყობილებას იქმნის, ლოცვებით იწმინდება და მღვდელმსახურებისთვის ემზადება. და მხოლოდ თვითონ კი არა, მრევლსაც განაწყობს ამ მადლისთვის ლოცვით, ურთიერთსიყვარულითა და რწმენის აღმსარებლობით. სწორედ ამაში მდგომარეობს უფლისგან მცნებად მოცემული მომზადება, როდესაც გვითხრა: "ამისთვის თქუენცა იყვენით განმზადებულ" (მათ. 24:44), ვინაიდან აქ რწმენაც არის და საქმეც; რწმენა აღმსარებლობით გამოჩნდება, საქმე - სიყვარულის მეშვეობით, რომელიც ყოველგვარი კეთილი საქმის დასასრული და ყოველგვარი სათნოების გვირგვინია.

მაგრამ ამის შესახებ ოდნავ მოგვიანებით. თავიდან მღვდელმსახური დამსწრე მორწმუნეებს მოუწოდებს, ილოცონ იმისთვის, რაც ამ დროს აუცილებელია: "წინადაგებულთა ძღვენთათვის უფლისა მიმართ ვილოცოთ", - ამბობს იგი. უფლის მიმართ წინადაგებულისთვის ვილოცოთ, რათა ძღვენი იკურთხოს და დასაწყისში შეთავაზებული დასასრულამდე იქნეს მიყვანილი. ამ ლოცვის შემდეგ იგი სხვა რამესაც გვთავაზობს, რისთვისაც ღვთისადმი ლოცვა გვმართებს და საბოლოოდ მოგვიწოდებს, უფალს საკუთარი თავიც, ერთმანეთიც და მთელი სიცოცხლეც მივუძღვნათ. ღმერთისადმი გულში აღვლენილი ლოცვის დასასრულს კი, ჩვეულებისამებრ, ყველას გასაგონად წარმოთქვამს და აღამაღლებს უფალს და ხალხს ასამაღლებლით მიიახლებს, ურთიერთის მშვიდობისთვის ლოცულობს და ყველას ამისკენ მოუწოდებს. ვინაიდან სიტყვებს "მშვიდობა ყოველთა" ამატებს: "ვიყვარებოდეთ ურთიერთას". ხოლო რადგან ერთმანეთისთვის ლოცვა მოციქულთა მცნებაა (იაკ. 5:16), ამიტომ ხალხი ლოცულობს მისთვის იმავე სიმშვიდის მონიჭებისთვის სიტყვებით: "სულისა შენისათანა". ვინაიდან ერთმანეთის სიყვარულს ღვთის სიყვარული მოსდევს, ხოლო ღვთის სიყვარულს ღვთისადმი სრულყოფილი და ცოცხალი რწმენა ერთვის, ამიტომ სიყვარულისკენ მოწოდების შემდეგ მღვდელმსახური უმალვე რწმენის აღმსარებლობაზე საუბრობს: "რათა ერთობით აღვიარებდეთ", - და მორწმუნეები წმიდა სამებას მოუხმობენ, რომელიც ღმერთად უნდა ვაღიაროთ.